Text - Nederlands Centrum voor de Promotieopleiding

egeleider een expert moet zijn in het onderwerp van de dissertatie, als het goed is weet de promovendus aan
het eind van het traject meer van het onderwerp dan de begeleider. Bovendien is het gebruikelijk dat de
promovendus ook hulp zoek bij andere deskundigen in het veld, binnen en buiten het instituut.
2 Onderzoeksexpertise
Onderzoek naar de kritische momenten in het begeleidingstraject biedt inzicht in de taken die gedurende het
traject aandacht vragen. Een promotietraject is een creatief proces, waar in- en uitgezoomd tussen details naar
de grote lijnen, en waarin steeds nieuwe vragen opkomen. Deze dialoog volgt geen vaste koers. Er zijn echter
wel een paar vaste momenten die in alle onderzoekstrajecten terugkomen: de definiëring van de
onderzoeksvraag, het ontwerpen van het onderzoeksplan, het verzamelen van materiaal, en het schrijven van
de dissertatie. Het definiëren van de onderzoeksvraag is het eerste obstakel in het traject. Het ontbreken van
een heldere onderzoeksvraag aan het einde van het eerste jaar kan het onderzoek in een latere fase vertragen.
Het ontwerpen van het onderzoeksplan is het tweede ‘kritische moment’ in het traject. Het goed doordenken
van de planning en de aanpak van het onderzoek geeft structuur aan het vierjarige traject. Een goede planning
van elke onderzoeksfase helpt het onderzoek tot realistische proporties terug te brengen en kan in latere fases
worden gebruikt om de voortgang te evalueren. In het ontwerpproces speelt de onderzoekservaring van de
begeleider een belangrijke rol.
3 Interpersoonlijke relatie
Met het begeleiden van promovendi wordt in de eerste plaats een relatie aangegaan, voor een jaar of vier. Een
goed interpersoonlijk contact tussen beide partijen is een voorwaarde voor een succesvol begeleidingsproces
(Hockey, 1991; Manderson, 1996). Voor andere begeleiderstaken, zoals inhoudelijk of methodologische
onderstening, kan de promovendus nog worden verwezen naar andere deskundigen, maar dat geldt niet voor
het ontwikkelen van een goede verstandhouding. Betrokkenheid, vertrouwen en respect zijn sleutelwoorden
voor een goede relatie. Onderzoek naar de relatie tussen begeleider en promovendus centreert zich rond
spanningen tussen de behoefte aan begeleiding (sturing) en autonomie (zelfsturing), en tussen afhankelijkheid
en onafhankelijkheid. Die spanningen kunnen bij elke promovendus weer op andere momenten en manieren
opspelen en het is de kunst bij het begeleiden om steeds weer een juiste balans te vinden tussen het geven van
tijdige en adequate hulp en het overlaten aan de promovendus (Gurr, 2001; Hockey, 1991).
Onderzoek van Kam (1997) wijst uit dat ook voor onafhankelijk en zelfstandig werkende promovendi een
goede relatie belangrijk is. Deze groep autonome promovendi heeft minder behoefte aan directe sturing, maar
wel aan betrokkenheid, belangstelling en aanmoediging. Wat vooral belangrijk is in de relatie tussen begeleider
en promovendus is duidelijkheid over rollen en verwachtingen (Aspland, Edwards, O'Leary, & Ryan, 1999;
Brown & Atkins, 1988; Kam, 1997) . Veel problemen kunnen worden voorkomen als wederzijdse verwachtingen
regelmatig terugkomen als gespreksonderwerp.
4 Procesmanagement
Bij procesmanagement gaat het vooral om het plannen van het traject, het monitoren van de voortgang en
signaleren en oplossen van problemen. Goede procesbegeleiding begint met voldoende tijd voor de
begeleiding. Een gebrek aan tijd en beschikbaarheid van de begeleider speelt volgens promovendi een
belangrijke rol bij de voortgang (Grasp!, 2007; Meijer, 2002; Moses, 1994). Gebrek aan tijd voor begeleiding
betekent ook dat de promovendus een tekort ervaart aan structuur, feedback, betrokkenheid en
enthousiasme. Vooral in de eerste fase van het dissertatietraject is frequent contact belangrijk (Hockey, 1991).
In de onderzoeksliteratuur over het begeleiden van het werkproces gaat de aandacht vooral uit naar
begeleidingsstijlen en de effectiviteit ervan. Er worden twee uitersten onderscheiden; de analytische stijl en de
intuïtieve stijl. Begeleiders met een analytische stijl werken meer taakgeoriënteerd, gestructureerd en
stapsgewijs, terwijl mensen met een intuïtieve stijl meer open staan voor ideeën, enthousiasme tonen en meer
10