Text - Nederlands Centrum voor de Promotieopleiding

promovendi is verstuurd. In dit rapport doen we verslag van de resultaten van dit onderzoek. In een volgend
stadium kan de vragenlijst worden gebruikt als een reflectie-instrument voor begeleiders en voor het
structureren van informele evaluatieve besprekingen met hun promovendus. Bij het IVLOS wordt deze
vragenlijst door eneke begeleiders al op deze wijze gebruikt: begeleider en promovendus vullen de vragenlijst
beide in en bespreken de verschillen.
4.2 Factoren die een rol spelen bij goede begeleiding van promovendi
Kernvraag bij het samenstellen van een vragenlijst over de kwaliteit van de begeleiding is het detecteren van
die kwaliteiten: wat moet een goede en effectieve begeleider precies doen en kunnen? Regelrechte
antwoorden op deze vraag vinden we niet in de toch omvangrijke onderzoeksliteratuur over dit onderwerp. Als
er één ding duidelijk wordt uit de literatuur is het de complexiteit van het begeleiden van onderzoek. Het wordt
beschreven als de meest complexe en subtiele vorm van doceren (Brown & Atkins, 1988, p. 115). Promovendi
verschillen in hun capaciteiten en in hun behoefte aan ondersteuning, en dat vraagt om een flexibele
aanpassing van de manier van begeleiden. Een bepaalde stijl van begeleiden kan voor de ene student
uitstekend werken terwijl een ander er niet mee uit de voeten kan. De relatie tussen begeleider en
promovendus is bovendien dynamisch en verandert gedurende het traject. De ene keer wordt een beroep
gedaan op de begeleider als dokter die een recept uitschrijft, dan weer als rechter die een oordeel geeft, als
vriend die luistert, of als automonteur die de technische reparaties aanbrengt. Gedurende het proces moet
steeds opnieuw een evenwicht worden gevonden tussen de behoefte aan autonomie en sturing, de behoefte
aan goedkeuring en kritiek, aan globale aanwijzingen en feedback op detailniveau. De consequentie van de
individuele aard van de relatie en de complexiteit van de taak is, dat er niet één beste manier is om
promovendi te begeleiden (Hockey, 1991; Kam, 1997; Pearson & Kayrooz, 2004). Bij het effectief begeleiden
van promovendi zijn meerdere kwaliteiten en activiteiten nodig die op een flexibele wijze kunnen worden
ingezet. Hoewel deze conclusie breed gedragen wordt in het onderwijskundig veld, zijn de meeste
onderzoeken gericht op een enkel aspect van het leren en onderzoeken en het begeleiden ervan, zoals het
belang van integratie in de onderzoekscultuur, de koppeling of ‘matching’ van studenten aan begeleiders, of
onderzoek naar de redenen voor afhaken. Er zijn nog weinig pogingen gedaan om een overkoepelende
didactiek voor het begeleiden van onderzoek te ontwikkelen (Pearson & Kayrooz 2004). In dit
literatuuronderzoek hebben we getracht uit de veelheid van perspectieven de belangrijkste aspecten te
destilleren die belangrijk zijn voor de kwaliteit van de promotiebegeleiding. We hebben de gevonden aspecten
ingedeeld in zes kwaliteiten: inhoudelijke kennis, onderzoeksexpertise, interpersoonlijke relatie,
procesmanagement, didactische kwaliteit en integratie en socialisatie. De kwaliteiten zijn niet scherp van
elkaar te scheiden en zijn daarom deels overlappend getekend. Hieronder worden deze kwaliteiten visueel
weergegeven.
8