onderzoek - Belvedere

Over Boeren en Buren,
Ontwikkelingsvise voor de Venen
Afstudeerproject
Master Urbanism TU Delft
Gepke Heun, maart 2008
Een ontwerpend onderzoek naar nieuwe
dorpsvorming en landschapsontwikkeling in
het landelijke gebied van de Randstad

2
Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Voorwoord
Het verslag dat voor u ligt is het eindproduct van mijn afstudeerproject getiteld ‘Over
Boeren en Buren, Ontwikkelingsvisie voor de Venen’ waarin ontwerpend onderzoek is
gedaan naar nieuwe dorpsvorming en landschapsontwikkeling in het landelijke gebied
van de Randstad. Het onderzoek is verricht binnen het afstudeerlab ‘Urban Landscapes’
van de Master Urbanism aan de Technische Universiteit in Delft. In dit lab komen de
leerstoelen Stad en Regio, Landschapsarchitectuur en Theorieën en Methoden samen.
Dit verslag vormt de afronding van het afstudeeronderzoek en bevat de resultaten van
de analyse, het ontwerpend onderzoek en het uiteindelijke ontwerp. Het is een beeldend
verslag opgebouwd uit tekeningen voorzien van een toelichting. Naast het verslag wordt
er ook een mondelinge presentatie gegeven.
Tijdens het afstuderen ben ik begeleid door Rogier van den Berg, Leo van den Burg en
Eric Luiten. Ik wil hen daar graag voor bedanken. Ook Koos Segers, Martin Oussoren,
Jaap Treur en Wim Boere zou ik graag willen bedanken voor hun tijd en het enthousiasme
waarmee ze verteld hebben over het boerenleven en me de melkrobot hebben laten zien.
Ten sloot wil ik graag Marco, Jetze en Marjan, Bibi, Josephine, Anke, Eveline en Ingrid
bedanken voor al hun hulp en steun.
Gepke Heun
Maart 2008, Delft
3

4 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Samenvatting
In het landelijke gebied van de Randstad is jarenlang een heel restrictief ontwikkelingsbeleid gevoerd.
Hierdoor is de economische vitaliteit van deze gebieden nu in het geding. Er is weinig werkgelegenheid,
onvoldoende woningaanbod, voorzieningen trekken weg en ook de melkveehouderij, de natuurlijke
beheerder van het landschap, staat er niet rooskleurig voor.
De afgelopen jaren is de discussie over het landelijke gebied weer hoog op de agenda komen te
staan. Eén van de aanleidingen hiervoor is de groeiende vraag naar dorpse en landelijke woonmilieus
en naar een beter toegankelijk en bruikbaar plattelandschap.
De behoefte aan ontwikkelingen in het landelijke gebied en de vraag naar meer dorpse en landelijke
woningbouw kunnen aan elkaar worden gekoppeld waardoor er aan beide kanten winst wordt
behaald. Bouwen hoeft immers niet slecht te zijn, als het maar goed wordt uitgevoerd.
Het doel van dit onderzoek is om ontwerpend te onderzoeken hoe dit zou kunnen. De onderzoeksvraag
daarbij is: Hoe kunnen we het landelijke gebeid in de Randstad verder ontwikkelen door nieuwe
dorpsvormen te bouwen?
Voor de Venen is een integrale visie gemaakt waarin de problemen die er spelen worden gekoppeld
aan de potenties voor ontwikkeling. Het huidige waterbeheer wat op termijn geen duurzame
situatie is, wordt als kans gezien en een nieuw waterbeleid wordt ingezet als motor voor nieuwe
ontwikkelingen. Door een transformatie van de huidige melkveehouderij wordt ruimte gecreëerd voor
nieuwe woningbouw, natuur, water en recreatie. De nieuwe dorpse woningbouw wordt ontwikkeld
aan de bestaande lintbebouwing en gekoppeld aan de noodzaak voor een nieuw beheer van het
landschap.
Een agrarisch landschap ontwikkelt zich zo tot een nieuw woon, werk en recreatielandschap met
ruimte voor natuur en water, maar ook voor de boer.
5

6 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Inhoudsopgave
1. Inleiding 9
2. De vraag naar dorpse en landelijke woonmilieus 13
3. Analyse Dorpen 17
4. Analyse Locatie 21
4.1 Geschiedenis 22
4.2 Bodem & maaiveldhoogtes 23
4.3 Landschap 24
4.4 Melkveehouderij 28
4.5 Water 30
4.6 Dorpen 32
4.7 Infrastructuur 34
4.8 Recreatie 35
4.9 Doelgroepen en gebruik 36
4.10 Uitgangspunten voor de gebiedsontwikkeling 38
5. Scenario’s en concepten, de context voor het ontwerp 39
5.1 Naar een nieuw waterbeheer 40
5.2 Nieuwe boerenbedrijven 43
5.3 Vier ontwikkelingsscenario’s 44
5.4 Maximale laadvermogenstudie 46
5.5 Een nieuw dorps woonmilieu 50
6. Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie de Venen 53
6.1 Ontwikkelingsvisie de Venen 54
6.2 Facetkaarten 55
6.3 Uitwerking deelgebieden 59
6.4 Voorzieningenstructuur 63
6.5 Fasering 64
7. Het dorp Spengen, uitwerking deelgebied 67
7.1 Transformatieschema 68
7.2 Ontwerp Spengen Dorp 70
7.3 Wonen aan de stroomrug 72
7.4 Weide wonen 74
7.5 Landelijk wonen 76
7.6 Strategie landschapsaandelen 77
7.7 Het mobiele centrum 78
7.8 Het verkleuren van het lint 80
7.9 Infrastructuur 82
7.10 Wonen in Spengen 83
7.11 Spengen nu en in de toekomst 86
8. Terug naar het begin, conclusie en reflectie 90
Literatuurlijst 93
Bijlagen 95
1. Analyse dorpscasussen 96
2. Topografische kaart de Venen 97
3. Gesprekken met vier boeren 103
4. Gesprekken met twee gemeentes 106
Colofon 109
7

8 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

stedelijk
peri urbaan
semi - landelijk
landelijk
1. Inleiding
De Randstad vormt een belangrijk aandachtspunt in de Nederlandse ruimtelijke ordening. De
ontwikkeling hiervan tot een metropool van wereldformaat staat hoog op de agenda. De grote
stedelijke kernen spelen daar vaak de hoofdrol in. Tussen deze verstedelijkte landschappen ligt echter
nog het landelijke gebied opgebouwd uit verschillende landschappen, boerderijen, gehuchten en
dorpen. Deze gebieden spelen een andere, maar niet minder belangrijke rol. Ze dragen sterk bij aan
de identiteit van de Randstad als Nederlandse metropool en vormen open plekken in het verstedelijkte
landschap die we graag willen behouden.
Het onderwerp van dit afstudeeronderzoek is gelegen in deze landelijke gebieden van de Randstad.
Het zijn gebieden waar veel discussie over is. Enerzijds willen we de kwaliteiten van deze open
landschappen graag behouden. Anderzijds zijn er steeds grotere ruimtebehoeftes. Hoe kunnen we
de kwaliteiten van deze landschappen behouden te midden van de drukke Randstad zonder alle
ontwikkelingen te beperken? Op deze problematiek en de opgave voor het afstudeeronderzoek
daarin zal in dit hoofdstuk verder worden ingegaan.
9

Grootste nederzettingen
>200 000 inwoners
Grote nederzettingen
50 000 - 200 000 inwoners
Middelgrote nederzettingen
5000 - 50 000 inwoners
Kleine nederzettingen
< 5000 inwoners
Het landelijke gebied van de Randstad
Te midden van de sterk verstedelijkte zones vormen
de landelijke gebieden van de Randstad hele
waardevolle open gebieden. Om de kwaliteit
van deze landschappen te beschermen tegen
alle ruimteclaims is er jarenlang een restrictief
ontwikkelingsbeleid gevoerd voor het buitengebied
en is er gekozen voor een geconcentreerd
verstedelijkingsmodel.
Zo was de kernboodschap van de Vierde Nota Extra
dat er zoveel mogelijk gebouwd moest worden in
en aan de bestaande steden. Gevolg was een
enorme uitbreiding van de grote agglomeraties met
Vinexwijken zoals IJburg bij Amsterdam, Leidsche
Rijn bij Utrecht en Wateringseveld, Ypenburg en
Leidseveen in de regio Haaglanden. Het landelijke
gebied werd hierbij gevrijwaard van stedelijke
ontwikkelingen. Dorpen mochten bijvoorbeeld maar
mondjesmaat groeien. In de Vijfde Nota werd
dit bewerkstelligd door strakke rode contouren
rondom de dorpen te trekken waarbuiten niet mocht
worden gebouwd. Rondom landelijke gebieden met
een bijzondere waarde werden groene contouren
getrokken. [Camme, 2003]
Voordeel van dit verstedelijkingsmodel is dat er
stedelijke kernen ontstaan met een hoge dichtheid
en een grote mate aan voorzieningen. Bovendien
wordt de mobiliteit beperkt en blijft het nu nog
open landschap behouden.
Nadeel van dit beleid is echter een daling van de
economische vitaliteit van de landelijke gebieden.
Het economisch draagvlak van voorzieningen ligt
in veel dorpen nu al niet ver af van het kritisch
minimum. Scholen worden gesloten, huisartsen
trekken weg, buslijnen worden opgeheven en dorpen
vergrijzen. Ook de landbouw, welke de natuurlijke
beheerder vormt voor het landelijke gebied, staat
onder druk. Iedere dag stoppen er boeren en
agrarische gebouwen komen leeg te staan. Het
landelijke gebied heeft ontwikkelingen nodig om
vitaal te blijven. Uit angst voor de aantasting van
het landschap en een stijgende mobiliteit is deze
behoefte altijd genegeerd. [www.rlg.nl]
De afgelopen jaren is de discussie over het
landelijke gebied weer hoog op de agenda
komen te staan. Eén van de aanleidingen hiervoor
is de groeiende vraag naar dorpse en landelijke
woonmilieus. Nederlanders willen graag beter,
ruimer en comfortabeler wonen en zoeken weer
naar een nieuwe vorm van sociale gemeenschap.
Enerzijds is er de erkenning voor deze groeiende
vraag en wordt er gepleit voor meer vrije kavels,
ruimere huizen, grotere tuinen, landschappelijk
wonen en andere wensen, die veel ruimte vragen.
Maar anderzijds wordt er gepleit voor het
beschermen van de open ruimte en is er een angst
voor verrommeling en aantasting van het landschap.
[www.rlg.nl]
10 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

“Het cultuurlandschap heeft Nederland
wereldberoemd gemaakt. Het is het land
dat God niet kon maken, de polders, de
dijken, de tulpen de koe. Dit plattelandschap
is ons beeldmerk, ons exportprodukt, maar
gek genoeg speelt het in de ruimtelijke
ordening geen zelfstandige rol. Nederland
is een quasi-stedelijke natie aan het worden
waarin het landschap niet veel meer is dan
een gadget, een icoon dat beschermd dient
te worden. Woningbouw en landbouw,
voorheen toch de drijvende krachten
achter cultuurlandschappen, worden nu als
bedreiging gezien en in de ban gedaan. …..
Het zal het duurste icoon zijn dat
Nederland gekend heeft.”
[Timmermans 1999]
In dit verband is bovenstaand citaat van bureau
LA4Sale interessant waarin wordt uitgegaan van een
andere denkwijze. Bouwen en wonen in het landelijke
gebied hoeft niet alleen slecht te zijn, maar kan,
als het goed wordt uitgevoerd, de kwaliteit van het
landelijke gebied behouden en wellicht zelfs in brede
zin verhogen. De behoefte aan ontwikkelingen in het
landelijke gebied en de vraag naar meer dorpse en
landelijke woningbouw kunnen aan elkaar worden
gekoppeld waardoor er aan beide kanten winst wordt
behaald.
Er zijn meerdere partijen die zich hiermee bezig
houden. Zo heeft de NEPROM, de vereniging van
professionele projectontwikkelaars, een visie gemaakt
over bouwen in het groene hart waarin voorstellen
worden gedaan voor nieuwe dorpen gekoppeld ook
nieuwe landschappelijke ontwikkelingen. Ook is er het
‘Innovatie Platform Nieuwe Dorpen’ opgericht waarin
ontwerpend onderzoek wordt gedaan naar het
ontwikkelen van nieuwe dorpsvormen en bijbehorende
landschappen. Vanuit de overheid doet het ministerie
van VROM onderzoek naar de mogelijkheden voor
buiten bouwen.
De Opgave
Binnen deze problematiek speelt dit afstudeerproject
zich af. De doelstelling is om ontwerpend te
onderzoeken hoe we de landelijke gebieden in de
Randstad verder kunnen ontwikkelen zonder dat ze
hun kwaliteiten verliezen. Dit vanuit het perspectief
van nieuwe dorpsvormen.
Bij het onderzoek zal ook aandacht worden besteed
aan het behoud van cultuurhistorisch erfgoed.
“Cultuurhistorische kwaliteiten kunnen een uniek
karakter geven aan ruimtelijke ontwikkelingen en
zo een tegenwicht bieden aan de toenemende
eenvormigheid van onze leefomgeving. Ze dragen bij
aan de identiteit die mensen ontlenen aan een gebied
of plek. Zo bezien, fungeren ze als inspiratiebron
en kwaliteitsimpuls voor ruimtelijke opgaven als
veranderend waterbeheer, stadsvernieuwing en
reconstructie van het landelijk gebied.
Het cultuurhistorische erfgoed kan gebaat zijn bij
ruimtelijke ontwikkelingen. Deze vormen een nieuwe
ruimtelijke drager, voorzien in een nieuwe functie, of
geven een economische impuls voor behoud van het
erfgoed.
Belvedere is een nieuwe zienswijze op de omgang
met het cultureel erfgoed: behoud door ontwikkeling.”
[www.belvedere.nu]
In dit project zal deze denk- en werkwijze worden
gebruikt bij de omgang van cultuurhistorisch erfgoed.
Onderzoeksvraag
Hoe kunnen we het landelijke gebeid in de Randstad
verder ontwikkelen door nieuwe dorpsvormen te
bouwen?
Deelvragen
- Wat is de aard en de omvang van de vraag naar
dorpse en landelijke woonmilieus?
- Wat is een dorp?
- Welke problemen spelen er in het landelijke
gebied?
- Hoe kunnen dorpsvorming en gebiedsontwikkeling
aan elkaar worden gekoppeld?
- Hoe komen de nieuwe dorpen en landschappen er
uit te zien?
In de volgende hoofdstukken zal op deze deelvragen
in worden gegaan. Als locatie voor het onderzoek is
gekozen voor ‘de Venen’.
11

12 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

2. Buiten bouwen
de vraag naar dorpse en landelijke woonmilieus
Er is de afgelopen jaren een groeiende vraag te zien naar dorpse en landelijke woonmilieus. Aan deze
woningvraag wordt op dit moment nauwelijks voldaan.
Manieren om een antwoord te geven op deze vraag zijn bijvoorbeeld het bouwen van vinexwijken met een
dorps karakter of het uitbreiden van bestaande dorpen. Maar ook het ontwikkelen van nieuwe dorpsvormen
waarbij gezocht wordt naar een nieuwe relatie tussen woningbouw en landschap is een interessante
mogelijkheid gezien de veranderingen in het buitengebied.
Hiervoor zal in dit hoofdstuk eerst worden ingegaan op de vraag waarom mensen eigenlijk in een dorp
willen wonen en zal de omvang van de vraag in kaart worden gebracht.
13

Waarom willen mensen in een dorp wonen?
De redenen waarom mensen graag in een dorps
woonmilieu willen wonen worden uiteengezet in ‘De
Landstad’. [van Dam, 2005] Hierbij is een onderscheid
te maken tussen fysieke en sociologische aspecten.
Veel mensen willen graag in het buitengebied wonen
omdat het een rustige woonomgeving is waar ruim
kan worden gewoond. Hierbij is een aantrekkelijke
gebouwde omgeving en openbare ruimte belangrijk.
Belangrijke aspecten zijn het wonen in lage dichtheden
in de nabijheid van groen en natuur. Ook de kwaliteit
van het eigen huis en woonerf speelt een rol. In een
tijd waarin er steeds grotere sociale, economische en
culturele netwerken ontstaan, wordt de woning als
uitvalsbasis belangrijker. Er is een groeiende vraag
naar grote woningen en grote woonerven. De scheiding
in ruimte en tijd tussen werken, wonen en vrije tijd wordt
hierin minder gemaakt. Men heeft hierdoor behoefte
aan ruime en flexibele woon en buitenruimtes, met
ruimte voor een heel scala aan activiteiten.
Maar er zijn ook sociologische aspecten die een rol
spelen. Deze komen voort uit een nieuwe behoefte
aan geborgenheid, veiligheid, gezelligheid,
overzichtelijkheid en gemeenschappelijkheid. Er is een
nieuw verlangen naar een gevoel van collectiviteit en
sociale samenhang. Juist de sociale controle, mits deze
een zekere vrijblijvendheid heeft, is gewenst. Dit speelt
zich af op een heel laag ruimtelijke schaalniveau
en is voornamelijk gericht op onderlinge hulp en
nabuurschap. Ook een behoefte naar identiteit en
status speelt een belangrijke rol bij de populariteit
van het dorp.
De vraag naar dorpse en landelijke woonmilieus komt
voor een groot deel vanuit de stedeling en wordt
gevoed door het positieve beeld dat ze hebben
van het platteland. Het is een gelukkig, gezond en
probleemloos beeld van het leven waarin men veilig in
een hechte gemeenschap woont in een mooie, natuurlijke
omgeving ver weg van de hectische stad. De trend van
het onthaasten en terugkeren naar de natuur welke de
laatste jaren sterker vertegenwoordigd wordt heeft
hier mee te maken.
Maar ook vanuit de mensen die nu al in een dorp
wonen is er een grote vraag naar dorpse woonmilieus,
het liefst in hun eigen omgeving. Door de beperkte
groeimogelijkheden kunnen veel jongeren namelijk
geen plek vinden in het dorp waar ze zijn opgegroeid.
Ook voor ouderen is er vaak weinig geschikte
woningbouw te vinden.
Stedelingen:
Rustig, ruim en groen wonen
Kwaliteit van het eigen woondomein
Collectiviteit en sociale samenhang
Dorpelingen:
Identiteit en status
Wonen in of nabij het dorp waar ze zijn opgegroeid
14 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

De omvang van de vraag
De omvang van de vraag naar dorps en landelijk
wonen is onderzocht door het ministerie van VROM. In
2004 is er een rapport verschenen getiteld ’landelijkdorps
wonen, vraag en aanbod’ [VROM 2007] Hierin
worden de woningtekorten per type woonmilieu
berekend. De cijfers hierin zijn uit 2002 en daarom
iets verouderd, maar geven wel een goed beeld van
de omvang van de vraag. Algemeen kan nog gesteld
worden dat de trend is dat er een steeds groeiende
vraag is naar dorpse en landelijke woonmilieus.
De woningtekorten per type woonmilieu kunnen op
verschillende manieren worden berekend. Om het
grootste deel van de vraag in beeld te brengen kan uit
worden gegaan van de ‘potentieel verhuisgeneigden’.
Dit zijn alle verhuisgeneigde die binnen twee jaar
zouden willen verhuizen. Hierbij wordt uitsluitend
gekeken naar aantallen. Verschillen tussen gewenste
en geboden kwaliteiten van woningen blijven nog
buiten beschouwing.
Woningtekort de Venen
In de provincie Utrecht gaat het om een potentieel
woningtekort van 4000 in centrum dorpse woonmilieus
en van 3000 in landelijke woonmilieus. De Venen
omvat omgeveer 1/10 van het landelijke gebied van
de provincie Utrecht zoals hieronder op de kaart is
aangegeven.
Als richtlijn voor het woningtekort voor de Venen wordt
daarom uitgegaan van 400 woningen in centrum
dorpse woonmilieus en 300 in landelijke woonmilieus.
Een totaal dus van 700 dorpse-landelijke woningen in
dorpse en landelijke woonmilieus.
Potentiele woningtekorten Provincie Utrecht
Centrum Stedelijk 26500
Buiten Centrum 0
Groen stedelijk 5000
Centrum dorps 4000
Landelijk wonen 3000
De woningtekorten worden weergegeven
per type woonmilieu. Hiervoor wordt
gebruik gemaakt van de indeling in 5
milieus opgesteld door het ministerie van
VROM in 1997.
Centrum stedelijk
Historische binnenstad, nieuw stedelijk
centrum, centrum van nieuwe steden.
(grootschalig met functiemenging)
Buiten centrum
Voor- en naoorlogse wijken buiten de
binnenstad: herenhuismileu, particuliere
tuinwijk, tuindorpen, naoorlogse
portiekwijk, hoogbouwwijk
Groen stedelijk
Uitbreiding aan de stad, groeikernwijken,
(Vinex-) uitleg
Centrum Dorps
Historische en meer recente kernen
(kleinschalig, met functiemenging)
suburbaan
Landelijk
dorpsrand, villawijk, buurtschap, gehucht,
lintbebouwing, landgoederen en vrij
wonen in het landschap (bos, water, enz.)
Voor dit project zijn met name de
woonmilieus centrum dorps en landelijk
van belang.
Provincie Utrecht
15

16 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

3. Een bijzonder woonmilieu
analyse dorpen
Om een nieuwe dorpsvorm te kunnen ontwerpen is het nodig om eerst te weten wat het traditionele
dorp is. Bijna iedereen kan zich wel een beeld vormen bij een dorp. Kenmerken als het dorpssilhouet,
de dorpskerk en het dorpscafé zijn beeldbepalende elementen. Voor het verdere onderzoek is een
nadere analyse van dorpen echter nodig om duidelijk te krijgen wat nou een dorp precies is, waar
dorpen door gekenmerkt worden en hoe dorpen zich de afgelopen jaren hebben ontwikkeld. De
uitkomsten van de analyse kunnen aanknopingspunten bieden voor een nieuw dorpsconcept.
De analyse is gemaakt aan de hand van een aantal verschillende dorpstypes die als casus zijn
geanalyseerd. Deze zijn opgenomen in bijlage 1. Ook is er literatuuronderzoek gedaan.
17

Het dorpssilhouet
De dorpsstraat
De dorpskerk en het dorpscafe
Het dorpsleven
Wat is een dorp en hoe hebben dorpen zich de
afgelopen jaren ontwikkeld?
Het dorp is van oorsprong een gegroeide
nederzetting waarbij een landschappelijk element
de structuurdrager vormt. Rondom deze centrale plek
ontstaat een clustering van huizen van waaruit het
dorp zich vervolgens samen met het landschap verder
ontwikkelt. Het dorp is hierdoor nauw verbonden
met zijn omgeving waarbij de ontginning van het
landschap en de agrarische productie in hoge mate
de ontwikkeling van het dorp bepalen. Dorpsvorming
en landschapsontginning zijn onlosmakelijk met elkaar
verbonden.
Het traditionele dorp was eigenlijk alleen voor degenen
die daar geboren waren de vanzelfsprekende
woonplaats. In deze tijd zijn de meeste dorpen
agrarisch van karakter. De afstanden tussen wonen
en werken zijn klein en het leven speelt zich daarom
voor het grootste deel af binnen de grenzen van
het eigen dorp. Er ontstaat hierdoor een hechte
dorpsgemeenschap. [Cortie, 2003]
Met de overgang van een agrarische samenleving tot
een industriële en daarna postindustriële samenleving
is er sprake van een toenemende mobiliteit en groeit de
afstand tussen wonen en werken. De schaalvergroting
en regiovorming die hiermee gepaard gaan halen
de voorwaarden voor het traditionele dorp onderuit.
[Cortie, 2003] Dorpen ontwikkelen zich steeds verder
tot woondorp waarbij niet hun landschappelijke ligging
bepalend is, maar hun plek binnen de regio en vooral
de regionale woningmarkt.
Dit heeft grote gevolgen voor de dorpsbewoners.
Het dorp waar men vanaf de geboorte woont en er
levenslang mee verbonden blijft en de cultuur en het
dialect kent, verandert in een woonmilieu waar men
zelf voor kan kiezen. Het karakter en de identiteit
van de dorpen wordt steeds meer bepaald door het
woonmilieu en het woondomein zelf moet nu de basis
vormen voor sociale cohesie.
Bij de ontwikkeling van het traditionele dorp tot
woondorp raken dorpen eerst in een achterstandspositie
op het gebied van werkgelegenheid en voorzieningen.
Voor veel mensen heeft dit afbreuk gedaan aan de
leefbaarheid en is het dorp in een negatief daglicht
komen te staan. De laatste jaren is er echter weer sprake
van een groeiende vraag naar dorpse woonmilieus.
Deze recente populariteit is niet gebaseerd op
het traditionele dorp als autonoom element in het
landschap, maar op het dorp als bijzonder woonmilieu
met bepaalde fysieke en sociale kenmerken. [Cortie,
2003]
18 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Dorpskenmerken
Traditionele dorpen hebben een aantal kenmerken. Het
belangrijkste is dat het dorp een sociale gemeenschap
vormt. Dit komt door een aantal aspecten.
Ten eerste zijn dorpen klein waardoor bewoners elkaar
allemaal kennen.
Ook hebben dorpen doorgaans één hoofd openbare
ruimte. Vaak ligt deze aan de structuurdrager van
het dorp, bijvoorbeeld bij de brug over de rivier.
Hier is vaak de kerk en het dorpscafé gelegen.
Deze voorzieningen geven uitdrukking aan de
dorpsgemeenschap en vormen de basis van waaruit
gemeenschapszin ontstaat. Hierdoor ontstaat er
een brandpunt in het dorp waar het dorpsleven
samenkomt.
Wat verder een rol speelt bij het ontstaan van een
sociale gemeenschap is dat dorpen informeel van
opzet zijn. De straten zijn smal en de overgangen tussen
privé en openbaar zijn vaak rommelig. Er is ruimte op
en rond het erf om te klooien, een dorp heeft open
plekken, achterkanten en min of meer onbestemde
ruimtes. Hierdoor is er veel onderling contact tussen
de bewoners. [van Dam, 2005]
Een ander belangrijk kenmerk is dat een dorp gegroeid
is samen met de ontwikkeling van het landschap.
Dorpen zijn vaak gebouwd rondom landschappelijke
structuurdragers en zijn locatiespecifiek. Hierdoor
heeft elk dorp een eigen identiteit. Door het gegroeide
karakter van dorpen hebben ze bovendien een
duidelijke dorpsgeschiedenis wat bijdraagt aan de
identiteit van het dorp.
Dorpen in de huidige context zijn echter sterk
veranderd. Ze zijn vaak fors uitgebreid, zijn soms
ingekapseld in grotere steden of zijn zelfs helemaal
verdwenen. Het gaat er bij deze afstudeeropgave
ook niet om een letterlijke vertaling te maken van het
traditionele dorp naar een nieuwe dorpsvorm, maar
om die aspecten die mensen zoeken in een dorp aan
te bieden in nieuwe dorpse woonmilieus.
De belangrijkste kenmerk hierbij is dat een dorp een
sociale gemeenschap vormt. Verder is het, gezien
de ontwikkelingen in het landelijke gebied, bij het
ontwikkelen van dorpen interessant om te zoeken
naar manieren om de combinatie tussen dorpsvorming
en landschapsontginning, zoals dit te zien is in de
traditionele dorpen, te vertalen naar de huidige tijd
om zo met de bouw van nieuwe dorpen bij te dragen
aan de ontwikkeling van het plattelandschap.
Sosicale gemeenschap
Klein
1 hoofdopenbare ruimte
Voorzieningen
Informeel
Dorspgeschiedenis
Dorp en landschap
Gegroeid met de ontginning
van het landschap
Locatie specifiek
Gericht op het landschap
19

20 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

4. Met de koe in de wei
locatie analyse de Venen
Als locatie voor het onderzoek is gekozen voor
‘de Venen’. Dit landelijke gebied is gelegen tussen
Utrecht, Alphen aan de Rijn en Amsterdam.
Om een ontwikkelingsvisie te kunnen maken voor
de Venen moet het gebied eerst goed in kaart
worden gebracht. De analyse die hiervoor is
gemaakt kunt u in dit hoofdstuk lezen. Belangrijke
vragen daarbij zijn:
- Hoe zit het gebied in elkaar?
- Welke problemen spelen er?
- Welke potenties zijn er?
Het hoofdstuk eindigt met een aantal
uitgangspunten voor de ontwikkelingsvisie.
In bijlage 2 is een topografische kaart van het
gebied te vinden.
Mijdrecht
Woerden
[West 8]
Breukelen
21

4.1 Geschiedenis
De Venen is onderdeel van het grootste aaneengesloten
complex van cope-ontginningen in ons land. De
graven van Holland en de bisschoppen van Utrecht
hebben de leiding gevoerd over de ontginning.
Dit is duidelijk zichtbaar in het regelmatige en
rechthoekige verkavelingpatroon met percelen van
standaardafmetingen. Ook de namen zoals Teckop en
Gerverscop bevestigen dit. Gezien het belang van de
cope voor de middeleeuwse ontginning van het veen in
Noordwest Europa is dit gebied een zeer waardevol
landschap.
De ontginning van het landschap heeft zich vanaf
twee kanten voltrokken. Kortijk, Portengen, Spengen
en Kockengen zijn vanuit de Vecht ontgonnen. Deze
strokenverkaveling wordt ten westen van Spengen
abrupt afgesneden door de structuur van Kamerik.
De bewoningsassen liggen op de meeste plaatsen
langs de ontsluitingswegen. Vanaf deze wegen is het
gebied in lange opstrekkende kavels ontgonnen tot
aan een achterkade. In Kamerik is een ander patroon
te zien. Hier heeft vroeger een veenstroompje gelopen
waardoor er zand en klei is afgezet. Op deze hoger
gelegen gronden zijn de boerderijen gebouwd die
met lange insteekwegen verbonden zijn met het lint
langs de wetering.
Cope verkaveling en turfwinning
In de 14e eeuw zijn bewoners van polders ten zuiden
van de Leidse Rijn naar nieuwe uitwateringspunten
gaan zoeken om zo de waterstand nog verder te
kunnen verlagen. In 1385 kregen ze het recht om de
Heicop te graven, een watergang die vanaf de Leidse
Rijn langs Kockengen naar Breukelen liep. Een paar
jaar later kreeg een andere polder het recht om de
Bijleveld te graven die vanaf de Leidse Rijn naar het
noorden liep en afwaterde in de Amstel. Kockengen
ligt tussen deze twee watergangen. In 1947 zijn deze
watergangen weer deels gedempt.
In het gebied ten noorden van de Venen is op grote
schaal turf gewonnen. De plassen die daardoor
ontstonden zijn later weer drooggemaakt. Deze
gebieden liggen nu ongeveer 4 meter lager dan het
veenlandschap er naast.
Ter verbetering van de ontsluiting van het gebied
werd in de jaren 60 de Ir. Enschedeweg aangelegd,
de latere N212. De winning van het zand dat hiervoor
nodig was heeft tot twee plassen geleid die nu in
gebruik zijn als recreatiegebied. In deze tijd zijn ook
de dorpen Kamerik en Kockengen uitgebreid.
Droogmakerij en dorpsuitbreiding
22 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

4.2 Bodem en Maaiveldhoogtes
Op de bodemkaart zijn de rivierkleigronden langs
de Oude Rijn en de Vecht te zien met daarnaast
de uitgestrekte veengronden. Hiertussen is nog
verschil te zien tussen de eerdveengronden
(veraard) en de rauwveengronden (onveraard
en dun bezand). Door het gebied lopen twee
oude stroomruggen.
Eerdveengronden
Rauwveengronden
Rivierklei, vaaggronden
Rivierklei, zware zavel, lichte klei
Algemeen hoogtebestand Nederland
Laagst gelegen zijn de droogmakerijen op zo’m
5m onder NAP. De heuvelrug ligt zo’n 20m hoger.
Het veenweidegebied ligt gemiddeld op 1,5m
onder NAP.
23

4.3 Landschap
Veenweidelandschap
Plassen en natte natuur
Bovenland en Droogmakerij
Stroomruggenlandschap
24 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

De Venen is gelegen in een uitgestrekt veengebied
tussen de stroomgebieden van de Vecht en de
Oude Rijn. Het landschap wordt gekenmerkt door
de nog heel gave ontginningstructuur van linten,
weteringen en kades. De lange opstrekkende
kavels gescheiden door sloten, de openheid van
de graslanden, de lintbebouwing en de koe in de
wei zijn beeldbepalende elementen.
Verder zijn er een aantal andere landschappen
te vinden. Zo zijn er de droogmakerijen en de
bovenlanden. Door natte turfwinning zijn plassen
ontstaan die later weer zijn droog gemaakt.
Hiernaast liggen de bovenlanden die niet zijn
drooggemaakt en nu zijn ontwikkeld als natte
natuur. Hiertussen is een hoogteverschil ontstaan
die kan oplopen tot 6 meter.
Een andere kenmerkende structuur in het landschap
zijn de oude stroomruggen. Vroeger hebben hier
veenstroompjes gelopen waardoor zand en klei is
afgezet. Het land is hier wat hoger. Bij Kamerik is
dit ruimtelijk tot uitdrukking gebracht doordat er
boerderijen op geplaatst zijn.
Massa - Ruimte
In deze kaart is de bebouwing en beplanting
aangegeven die massa geven aan het
landschap. Wat overblijft zijn open plekken
en een aantal vergezichten. De kerktorens
vormen belangrijke bakens.
25

Ervaring van de ruimte
Niet alleen de grote openheid geeft het veenweidelandschap zijn kwaliteit, maar juist die enkele opening in
het lint en de dieptewerking die ontstaat door bijvoorbeeld een bomengroep in de voorgrond zijn ruimtelijk
interessant. Ook de afwisseling tussen meer besloten landschappen en de hele open gebieden met lange
zichtlijnen waardoor de schaal en maat pas echt te ervaren is vergroot de beleving.
Bomengroep
Wilnis Vinkeveen
Geerkade richting Wilnis (3,5km)
Op sommige plaatsen in de Venen zijn lange zichtlijnen en open plekken te vinden. Hier is de openheid van
het landschap goed te ervaren. De sloot begeleidt deze lange zichtlijn en door de bomengroep ontstaat
meer diepte. De boerderij met beplant erf gelegen aan het lint omkadert het beeld. De kerktorens
vormen het focuspunt en geven een schaal en maat aan de ruimte.
Dichtbeplante kade
Maïsveld
26 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
Boerderij aan de
Gagelweg
Kockengen richting Portengen (4km)
Het landschap wordt gekenmerkt door een structuur van ontginningslinten met een opstrekkende
verkaveling tot aan een achterkade. Hierdoor onstaat er een basismaat aan openheid tussen twee
ontginningsassen.
Portengen langs de Veenkade (1,2 km)
Deze ruimte wordt door de dicht beplante Veenkade begrenst en ook het maisveld geeft massa. Doordat
er nog 1 open plek is aan de horizon met een lange zichtlijn onstaat een interessant beeld met meer
diepte en beleving.

Accenten in het landschap
Een kerktoren of een molen zijn hoogte accenten in het landschap die al uit de verte zichtbaar zijn. Ze markeren
plaatsen en geven daardoor een maat en schaal aan het weidse landschap. Ook maken ze het beeld interessanter
door er een focuspunt aan te geven. Andere accenten in het landschap worden gevormd door landschappelijke
elementen zoals een wetering of stroomrug.
Molen en kerktoren als blikvanger
Bebouwing zichtbaar in het lint
Verstedelijking in het landschap
De wetering
Boerderijen op de stroomrug
Lintbebouwing
Een typerende verstedelijkingsvorm in de
venen is de lintbebouwing. Langs deze
ontginningwegen zijn boerderijen en later
woonerven geplaatst. Er zijn regelmatig open
plekken die een doorzicht bieden naar de
achterliggende kamer. Hierdoor blijft er een
relatie met het achterliggende landschap. De
linten worden ruimtelijk geaccentueerd door
erfbeplanting.
Dorpskern
Een aantal linten zijn uitgebreid met nieuwe
wijken welke zich aan de bestaande
ontginningsstructuur onttrekken. Terwijl een
dorpslint ruimtelijk opgaat in het landschap
zijn de dorpskernen goed als massa te
ervaren. Het dorpssilhouet en de kerktoren
zijn beeldbepalend voor het dorp.
Losse bebouwing
Er zijn een aantal woningen te vinden die los
in het landschap staan, bijvoorbeeld aan de
Bijleveld. Deze vormen een bijzondere typologie
in de verstedelijking van de Venen. Ook zijn
er een aantal solitaire boerderijen die bij de
ruilverkavelingen uit het lint zijn geplaatst.
27

4.4 Melkveehouderij
De melkveehouderij is de belangrijkste economische
drager van de Venen en de natuurlijke beheerder van
het landschap. Ruim 80% van het gebied staat ten
dienste van de melkveehouderij. De melkveebedrijven
staan er echter niet heel rooskleurig voor. Zoals te zien
is in de tabel op de volgende pagina, zijn de bedrijven
doorgaans kleiner dan in andere delen van Nederland
en hebben ze een lage productie. [Agricola, 2006]
Het aantal boeren is de afgelopen jaren sterk
afgenomen. In de afgelopen 5 jaar met 17%. Het areaal
landbouwgrond is echter redelijk gelijk gebleven wat
een schaalvergroting van het boerenbedrijf betekent.
Momenteel is 23% van de boeren boven de 50 zonder
opvolger. [Agricola, 2006] Waar er 50 jaar geleden
weinig te kiezen was en je als boerenzoon het bedrijf wel
over moest nemen, ligt de keuze nu vaak bij de kinderen
zelf. Het aantal dat het bedrijf over wil nemen is klein. Te
verwachten is dat deze bedrijven in de komende 10 jaar
beëindigd zullen worden. [Oussoren, bijlage 3]
De toestand van de landbouw in Europa zal in de
toekomst nog verder gaan veranderen. Door een
grotere internationale concurrentie die ontstaat door
de liberalisering van het landbouwbeleid zal de
landbouwgrond in omvang gaan afnemen. Vooral in
gebieden met een hoge verstedelijkingsdruk en waar de
agrarische productieomstandigheden niet optimaal zijn
zal dit proces relatief snel gaan. De veengebieden in het
westen van het land vallen in deze groep. [Pols, 2005]
Veel boeren in het gebied ontwikkelen nevenactiviteiten.
Zo doet een groot aantal boeren aan agrarisch
natuurbeheer. Hiervoor is een subsidie te ontvangen
van gemiddeld 500 euro per hectare. Dit betekent in
de praktijk het toepassen van een ander maaibeleid,
het afzetten van vogelnesten, het niet bemesten van
slootkanten e.d. Een andere mogelijkheid is het verkopen
van natuurproducten of het aanbieden van recreatieve
voorzieningen. Vanwege oude regelgeving zijn deze
activiteiten echter moeilijk te ontwikkelen. Een vergunning
voor het bouwen van een toilethuisje is bijvoorbeeld al
moeilijk te verkrijgen. [Segers, bijlage 3]
Vanuit de boeren is er vooral behoefte aan meer
bewegingsvrijheid. Veel boeren willen nevenactiviteiten
ontwikkelen, maar stuiten daarbij op beperkingen
vanuit het bestemmingsplan. Zo liggen de grondprijzen
heel hoog wat het moeilijk maakt grond op te kopen.
[Segeren, 2005] Een ander probleem is dat door
transformaties in het lint er steeds meer menging komt
tussen boerenbedrijven en woningbouw wat tot klachten
leidt over bijvoorbeeld stank of geluidsoverlast. Verder
zien weinig boeren heil in het beleid om overal maar
natuur te ontwikkelen. Veel boeren zijn voorstander van
de echte boerennatuur. [Oussoren, bijlage 3]
Een beperking voor de melkveehouderij is de geringe
draagkracht van de veenbodem. Om met de huidige
bedrijfsvoering een goed resultaat te blijven behalen is
handhaving van de drooglegging cruciaal.
28 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
Traditionele verkaveling
Beeindiging boerenbedrijf
en schaalvergroting
Transformatie boerenerven
en bouw nieuwe woonerven
Transformaties in de linten
Veranderingen in de melkveehouderij hebben
een aantal kenmerkende transformaties in de
linten tot gevolg
1. Bij de beëindiging van het boerenbedrijf
blijft de boer op het erf wonen. Vaak staan de
stallen, schuren en silo’s gewoon nog op het erf.
Het land wordt verkocht aan een boer uit de
buurt. Dit leidt tot een schaalvergroting van het
boerenbedrijf.
2. Oude boerenerven worden getransformeerd,
bijvoorbeeld tot woonerf. Binnen de verouderde
bestemmingsplannen is dit echter vaak moeilijk
te regelen. Met behulp van de ruimte voor
ruimte regeling waarbij er oude schuren en
silo’s gesloopt moeten worden om daarvoor
in de plaats weer te bouwen is dit echter wel
mogelijk.
3. Er worden nieuwe woonerven toegevoegd in
het lint

Weide direct gekoppeld
aan een boer in het lint
Weide in wisselend gebruik
Recreatiegebied
Natuurontwikkeling
Omvang bedrijven
Totaal aantal
bedrijven
Vitaliteit Landbouw
Gemiddelde
productie
Gemiddelde omvang de
Venen
Huidige verkaveling
Door gesprekken te voeren met vier boeren uit
de Venen is het huidige landgebruik door de
melkveehouderij in kaart gebracht. [bijlage 3]
Spengen
In dit lint zijn er veel boerenbedrijven beëindigd.
Het land is voor het grootste deel opgekocht
door een nabijgelegen boerenbedrijf. Veel
boeren wonen nog wel op hun erf. In Spengen
wonen relatief veel mensen ‘van elders’.
Teckop, Kockengen en Portengen
Ook in deze linten zijn veel transformaties gaande.
Er zijn nog maar een paar melkveehouders. In
Kockengen zijn er beperkingen door de ligging
van de melkveebedrijven tegen het dorp aan.
In Portengen ontvangen relatief veel boeren
natuursubsidie.
Kamerik
De boerderijen rondom Kamerik liggen op een
oude stroomrug. Ze liggen hierdoor wat hoger.
Er zijn nog veel boerenbedrijven.
Demmerik en Gagelweg
Tijdens de ruilverkavelingen zijn boerenbedrijven
uit Vinkeveen en Wilnis uit het lint geplaatst. De
meeste boerderijen aan deze nieuwe linten zijn
groot en behalen een goed bedrijfsresultaat.
Ook hebben in verhouding meer melkveehouders
een opvolger.
Kortrijk, Gerverscop, Gieltjesdorp
Aan de zuidrand van het gebied liggen een
aantal linten die op hogere grond gelegen zijn
en waar de landbouw in verhouding aan minder
transformaties onderhevig is. Het land is voor
het merendeel nog goed verkaveld en geheel
in gebruik als weide. Een uitzondering is het
gebied rondom de spoorlijn.
Gemiddelde omvang
NL
195 33 ha 40 ha
Aandeel areaal
bedrijven 100 NGE
Gemiddelde
productie NL
62 NGE/bedrijf 39% 24% 91 NGE/bedrijf
Ontwikkeling bedrijven
Bedrijfsaantal
(1995-2005)
Nevenactiviteiten
Melkveehouderij
Woonerf
Bewoond door
‘mensen van elders’
Dorpskernen
Omvang areaal
(1995 - 2005)
% 50+
zonder opvolger
% 50+ zonder
opvolger in NL
-17% -3% 23% 19%
Agrarisch natuurbeheer Overige nevenactiviteiten
45% 21% [Agricola, 2006]
29

4.5 Water
Vanaf de eerste ontginningen zijn de veengebieden ontwaterd om ze geschikt
te maken voor de landbouw. Als veen droog komt te liggen oxideren en
krimpen echter de organische resten waaruit de veenbodem is opgebouwd en
hierdoor daalt het maaiveld. Als gevolg zijn de riviertjes en het boezemwater
hoger komen te liggen dan het land. Al in de dertiende eeuw leidt dit tot
problemen en ontstaan er waterschappen en hoogheemraadschappen die
samenwerken om de waterstand te beheersen. Het veen blijft echter zakken
totdat het land uiteindelijk alleen als weidegebied geschikt is.
Ook nu blijft het maaiveld dalen. Om de veenweide gronden ook in de
toekomst geschikt te houden voor de veeteelt moet het daarom steeds verder
worden ontwaterd. Uiteindelijk zal het veen helemaal verdwijnen en komen
de onderliggende bodemlagen van zand en klei aan het oppervlak te
liggen. [Gerritsen, 2005]
oxidatie
klink
Effecten
De effecten van bodemdaling in veengebieden zijn goed zichtbaar. In het landelijk gebied kan men de
gevolgen zien aan scheuren in verzakte huizen, aan verzakte bruggen en duikers en aan ongelijkliggende
landbouwpercelen. In woonwijken zinken de tuinen weg ten opzichte van de huizen. Alles wat niet tot op de
ondergrond onderheid is, zakt er in de loop der jaren weg.
Bodemdaling leidt zowel in het landelijk gebied als in de bebouwde omgeving tot hoge maatschappelijke
kosten voor infrastructuur en – op de lange termijn – tot hogere kosten voor het waterbeheer. Het waterbeheer
wordt naarmate het maaiveld daalt namelijk steeds moeilijker, dit zal versterkt worden door de verwachte
klimaatveranderingen.
De landbouw ervaart bodemdaling in het algemeen niet als probleem, maar als gegeven: “Ook op dalende
grond kun je goed boeren”. Voorwaarde hiervoor is wel dat de waterpeilen gehandhaafd blijven tot de nodige
drooglegging van de landbouwgrond. Drooglegging is de afstand tussen het maaiveld en het grondwaterbeheer
en is een maat voor de natheid van de grond. Een drooglegging van 60 cm is voor de landbouw het beste.
Een drooglegging van 35cm vormt de grens waarbij er nog net een rendabel bedrijfsresultaat te behalen is.
[Gerritsen, 2005]
Natuurbeheerders in veengebieden ondervinden in toenemende mate hinder van verdroging. Doordat verschillen
in maaiveldhoogte groter worden, neemt de wegzijging van grondwater uit natuurgebieden toe. Natuurgebieden
komen steeds meer als hooggelegen eilandjes te liggen temidden van weggezakte landbouwgronden. [Bosch
Slabber, 2006]
Veiligheidsrisico’s Verdroging natuur Verzakking woningen
30 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
[Bosch Slabbers, 2006]

Uitgangspunten
Het veenweidelandschap behoort tot de voor
Nederland meest typerende landschappen. De
combinatie van veel open water, vergezichten,
karakteristieke smalle percelen en de koeien in de wei
is ook op Europees schaalniveau bijzonder.
Zowel het veen als de landbouw zijn dus kenmerkende
aspecten in het veenweidelandschap. Voor een
rendabele landbouw is verdere ontwatering echter
nodig wat vervolgens leidt tot het verder verdwijnen
van het veen en het dalen van het maaiveld.
Uitgangspunt voor de ontwikkelingsvisie voor de Venen
is om in te zetten op het vinden van de balans tussen
behoud van het veen en behoud van een economisch
rendabele landbouw.
Hoewel bodemdaling onafwendbaar is, is het
tempo wel te beïnvloeden. Het peilbeheer en de
grondwaterstanden bepalen in belangrijke mate
de mate van zakking: hoe dieper wordt ontwaterd,
hoe sneller de bodem zakt. Er zijn dus wel mogelijke
strategieen om met deze problematiek om te gaan. In
hoofdstuk 6 zal hier verder op in worden gegaan.
Zeer kwetsbaar Minder kwetsbaar
Kwetsbaarheid veen
De snelheid waarmee het veen daalt is
afhankelijk van de dikte van het veen, het type
veen en de mate van ontwatering. Op basis
hiervan kan een indeling gemaakt worden
van de kwetsbaarheid van het veen. Voor de
Venen is de gemiddelde daling 8mm per jaar.
[Gerritsen 2005]
Huidige waterpeilen
Het water wordt momenteel beheerd in veel
verschillende peilvlakken. Het waterpeil
wordt per gebied aangepast aan de
daar ontwikkelde functies. Hierdoor is het
waterbeheer complex en ook kostbaarder.
Door in te zetten op de strategie van
functie volgt peil kan er tot een robuuster
waterbeheerssysteem gekomen worden.
31

4.6 Bebouwing
In de Venen zijn een aantal kenmerkende verstedelijkingsvormen te zien. Er zijn drie grotere dorpskernen.
Kockengen
Kockengen is gelegen tussen de Heicop en de
Bijleveld, twee afwateringskanalen. Het gedempte
deel van de Bijleveld vormt het centrum van het
dorp. In Kockengen wonen zo’n 2500 inwoners.
Ook hier staat er druk op de huizenmarkt en is
er een nieuwbouwlocatie aangewezen van 200
woningen. Tot 2011 is er een woningbehoefte van
148 woningen. Vooral starters kunnen moeilijk een
woning vinden. [Companen, 2007]
Dorpslint
Een kenmerkende verstedelijkingsvorm is het
dorpslint. Boerenbedrijven en woonerven
liggen naast elkaar aan het lint. In de linten zijn
transformaties gaande waarbij het lint steeds
meer van boerenlint verandert tot dorpslint.
Kamerik
In Kamerik wonen zo’n 3000 inwoners waarvan het
merendeel gezinnen zijn met kinderen. Het dorp is
gelegen aan weerszijde van de wetering. Rondom
de brug is het dorpscentrum met het dorpscafé,
de kerk en een aantal winkels. De boerderijen
liggen uit het lint op een oude stroomrug. Er zijn
in Kamerik vooral koopwoningen en door druk op
de huizenmarkt liggen de prijzen hoog. Er is vooral
behoefte aan woningen voor starters. Er ligt een
nieuwbouwplan ten noord oosten van het dorp van
130 woningen. Tot 2014 is er een woningbehoefte
van 165 woningen. Ten noorden van Kamerik ligt
nog een kleine kern, Kanis. [Companen, 2007]
32 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
Nieuwer ter Aa
In Nieuwer ter Aa wonen maar 480 mensen.
Het dorp is gelegen aan de rivier de Aa. Ook
hier wonen voornamelijk gezinnen met kinderen.
Het is een heel klein dorp wat door zijn ligging
heel afhankelijk is van Breukelen. Er is een
uitbreidingswijk gepland van 70 woningen.
Tot 2011 is het woningtekort berekend op 47
woningen. [Heuvel, 2007]
Boerderijenlint
In de Venen liggen ook een aantal grotere
boerderijen. Bij de eerdere ruilverkavelingen
zijn de boeren uit Vinkeveen en Wilnis uit het lint
geplaatst. Hierdoor is meer ruimte in de linten
ontstaan voor woningbouw. De dorpslinten zijn
ondertussen sterk verdicht.

Voorzieningen
De huidige dorpen vormen de voorzieningencentra voor de Venen. Hier zijn de dagelijkse benodigdheden
te verkrijgen. Voor andere voorzieningen zijn de mensen afhankelijk van de stad. In sommige dorpen is het
voorzieningenniveau echter ontoereikend. Vanwege onvoldoende draagvlak trekken voorzieningen weg.
Kockengen
Het voorzieningenniveau
is goed. Voor jongeren
en ouderen zijn er echter
te weinig voorzieningen
Aanwezige voorzieningen:
Supermarkt
Bakker / slager / groenteboer
Basisscholen
Huisarts
Tandarts
Sportvereniging
Zwembad
Café / Restaurant
Kerkgemeenschappen
Kleine bedrijven
Fietswinkel
Diverse winkeltjes (bloemist, kleding)
Kamerik / Kanis
Het voorzieningenniveau is
toereikend.
Aanwezige voorzieningen:
Supermarkt
Bakker / slager / groenteboer
Speelgoedwinkel
Basisscholen
Huisarts
Tandarts
Café / Restaurant
Kerkgemeenschappen,
Sportvereniging
Kleine bedrijven
Diverse winkeltjes (bloemist, kleding)
Nieuwer ter Aa
Het voorzieningenniveau neemt de
laatste jaren af. De supermarkt
is gesloten net als het TPG
servicepunt.
Aanwezige voorzieningen:
Basisschool
Peuterspeelzaal
Voetbalclub
Ouderengym
Kerkgemeenschappen
Kleine bedrijfjes
Regionale
voorzieningen centra
(bereik 10 km)
Grote lokale
voorzieningen centra
(bereik 4 km)
Lokale
voorzieningen centra
(bereik 3 km)
Kleine lokale
voorzieningen centra
(bereik 1 km)
33

4.7 Infrastructuur
De Venen wordt vanaf de A2 en de A12 ontsloten
met twee N-wegen. Vooral op de N201 zijn een
aantal knelpunten. Er zijn plannen om deze weg
te verleggen en te verbreden. De andere Nwegen
hebben wel voldoende capaciteit. Alleen
de aansluiting met de snelwegen geeft soms
problemen. De lokale wegen zijn vaak smal en
dienen alleen voor de ontsluiting van de dorpen.
Door ze als eenrichtingsverkeer vorm te geven
zou de capaciteit vergroot kunnen worden.
Snelweg
Spoorlijn
N201
N212
A12
N-weg
Lokale weg
34 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
A2
N201 met vrijliggend fietspad
Doorgaande weg door dorpslint.
Gescheiden fietsbanen.
Smal verkeersprofiel van een dorpslint
Fietspad over dichtbeplante kade
Wandelpad langs het water
Openbaar vervoer
Het gebied is per trein te bereiken vanaf de
stations Woerden en Breukelen. Verder lopen er
een aantal buslijnen die vooral de grotere dorpen
verbinden. De bussen rijden slechts 1 keer per
uur. Vooral de verbinding tussen Vinkeveen en
Kockengen is slecht.

4.8 Recreatie
Gelegen tussen stedelijke zones vormt de Venen
een oase van rust, openheid en stilte. Het is daarom
een geliefde plek voor wandelaars en fietsers.
Het gebied is echter niet overal goed toegankelijk
en verbindingen tussen langzame verkeersroutes
ontbreken soms.
Recreatieve voorzieningen zijn te vinden in de
grotere dorpen, maar ook veel boeren ontplooien
recreatieve activiteiten. Er zijn een aantal
recreatieplaatsen rondom plassen of bosjes. Hier
wordt veel gebruik van gemaakt door mensen uit
de nabije omgeving.
De Venen is gelegen tussen de recreatief
aantrekkelijke Loosdrechtse, Vinkeveense en
Nieuwkoopse plassen. Op dit moment ontbreken er
een aantal vaarverbindingen waardoor de Venen
zijn potentie als schakel tussen deze gebieden niet
benut.
Recreatiegebied Dooijersluis
Dorpscafe Kamerik
De Bijleveld
Brasserie ‘Het Eiland in ‘t Weiland’, Spengen
Mini-camping en B&B Boerderij Hazenveld, Kockengen
Kaasboerderij Koppers, Kockengen
35

4.9 Doelgroepen en gebruik
De drie voornaamste doelgroepen in dit gebied zijn
de dorpelingen, de boeren en de stedelingen. Al deze
doelgroepen hebben verschillende wensen.
Dorpelingen
Door het restrictieve ontwikkelingsbeleid is er
weinig nieuwbouw geweest in de bestaande
dorpen. Vooral starters en ouderen kunnen
daarom geen woning vinden. Graag zouden
ze in het dorp willen blijven waar ze ook zijn
opgegroeid, maar zien zich genoodzaakt verder
weg te gaan wonen. Verder zouden ze graag
meer voorzieniningen in het dorp willen.
Boeren
De boeren staan er niet heel rooskleurig voor. Er zijn
verschillende strategieën om hier mee om te gaan.
De ene boer wil graag uitbreiden, de anders wil
liever nevenactiviteiten gaan ontwikkelen. Al deze
mogelijkheden zijn nu moeilijk te realiseren door
hoge grondprijzen, oude bestemmingsplannen en
hindereisen vanuit omwonenden.
36 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Stedelingen
Veel mensen, die nu in de stad wonen, zouden
graag buiten willen wonen. Het kan hier gaan om
het ruim en groot wonen of om het wonen in een
dorp. Het verschilt daarom in hoeverre er contact
wordt gezocht met de andere dorpsbewoners.
Er komen steeds meer mensen ‘van elders’ in de
dorpen wonen. Niet altijd klikt het tussen de
dorpelingen en de stedelingen. Doormiddel van
dorpsactiviteiten zoals een buurtbarbecue proberen
de bewoners elkaar beter te leren kennen [gesprek
Martin Oussoren]
ex agrarier
Beheerders en gebruikers
De venen wordt nu veel gebruikt door wandelaars
en fietsers die de rust komen opzoeken. Naarmate
de boeren een minder grote rol gaan spelen wordt
recreatie, natuur en wonen belangrijker. Ook de
beheerssituatie verandert hierdoor.
37

4.11 Uitgangspunten
Vanuit de analyse van de locatie zijn de problemen
die er spelen, maar ook de potenties die er
liggen in kaart gebracht. Dit heeft tot een aantal
uitgangspunten geleid voor de ontwikkelingsvisie.
Inzetten op een duurzamer waterbeheer
Door ontwatering daalt het maaiveld. Dit heeft
een aantal problemen tot gevolg. Ook is het
waterbeheer door de vele waterpeilvlakken
versnipperd. Er zou gezocht moeten worden naar
een duurzamer waterbeheer. Dit heeft echter wel
grote gevolgen voor zowel de bewoners als het
landschap.
Ruimte bieden voor de melkveehouderij
De melkveehouderij is de belangrijkste economische
sector in de Venen en de natuurlijke beheerder van
het landschap. De boeren staan er echter niet heel
rooskleurig voor. Ontwikkelingen die nodig zijn
voor een goede bedrijfsvoering zijn nu moeilijk te
realiseren.
Meer dorpse woningbouw realiseren
Zowel vanuit dorpelingen als vanuit stedelingen
is er een grote vraag naar dorpse en
landelijke woonmilieus. Door het restrictieve
ontwikkelingsbeleid is er weinig nieuwbouw
geweest in de dorpen. Vooral starters en ouderen
kunnen moeilijk een woning vinden.
Er is veel ruimte voor ontwikkelingen in de
bestaande linten
Voor deze woningbouwopgave kan er gebruik
gemaakt worden van de ruimte in de bestaande
dorpslinten. Doordat veel boeren er mee ophouden
komen boerenerven vrij. Dit betekent veel
potentiele ruimte voor woningbouw. Vaak woont de
ex-agrariër echter nog wel op het erf. Hier moet
een alternatief voor worden gevonden.
Verbeteren recreatief medegebruik
De Venen vormt in de Randstad een oase van rust,
stilte en weidsheid. Het is een belangrijk gebied
voor actieve buiten recreatie zoals wandelen
en fietsen. De toegankelijkheid en recreatieve
voorzieningen moeten worden verbeterd om hier
optimaal de ruimte voor te bieden.
Ruimtelijke kwaliteiten behouden
De Venen is een heel gaaf veenweidelandschap
waarin het cope ontginningspatroon nog goed
zichtbaar is. De openheid van het weidelandschap
met de lang vergezichten is heel waardevol.
Bij nieuwe ontwikkelingen moeten de ruimtelijke
kwaliteiten zoveel mogelijk worden behouden.
38 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Uit de analyse van dorpen en van de locatie zijn de problemen die spelen
en de doelen, eisen en randvoorwaarden voor de verdere ontwikkeling van
de Venen in beeld gebracht. Doormiddel van een aantal scenario’s zullen
nu de mogelijke ontwikkelingsrichtingen verkend worden.
In een aantal ontwerpenden onderzoeken wordt de context voor het
ontwerp nader bepaald. Deze studies gaan over mogelijkheden voor een
ander waterbeheer, nieuwe boerenbedrijven, verstedelijkingsconcepten,
maximale laadvermogen, nieuwe dorpsvormen en de koppeling tussen
dorp en landschap.
[De Nieuwe Kaart]
5. De toekomst van de Venen
scenario’s en concepten: context voor het ontwerp
39

5.1 Scenario’s waterbeheer
In de analyse is geconcludeerd dat door ontwatering het maaiveld daalt en dat dit een aantal problemen
tot gevolg heeft. Er zijn een drietal strategieën om hier mee om te gaan. Dit zijn actieve vernatting, passieve
vernatting en drooglegging. [ Gerritsen, 2005] Deze worden hieronder toegelicht.
Drooglegging
Inzet op behoud van de landbouw. De waterpeilen
worden maximaal verlaagd om de landbouw
zo productief mogelijk te maken. Eindpunt over
honderden jaren is de totale verbranding van het
veen totdat de onderste grondlaag van zand of
klei wordt bereikt en een nieuwe droogmakerij is
ontstaan.
Actieve vernatting
Er wordt ingezet op behoud van het veen. Om dit
te bereiken worden de waterpeilen verhoogd. Er is
hierdoor geen plaats meer voor de landbouw. Het
land wordt getransformeerd tot natuur. Afhankelijk
van het waterpeil betekent dit een transformatie
tot schraal grasland, plas-dras zones en rietlanden,
moerassen en open water.
Passieve vernatting
Bij deze strateige wordt de balans opgezocht tussen
behoud van het veen en een economisch rendabele
landbouw. De peilen worden niet verder verlaagd,
maar gehandhaafd tot een drooglegging van 35 -
40 cm is bereikt.
40 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Keuze strategie
Uitgangspunt voor de ontwikkelingsvisie
is om een balans te vinden tussen een
economisch rendabele landbouw en
behoud van het veen. De strategie van
passieve vernatting lijkt hierbij het meest
kansrijk.
Bij de keuze van deze strategie is het
is van belang om in te zetten op een
verbreding van het landbouwgebied in
het algemeen. De landbouw zal minder
economisch afhankelijk moeten worden
van een laag waterpeil.
De melkveehouderij is tegenwoordig al
niet meer alleen op productie gericht,
maar ontwikkelt diverse nevenfuncties. Het
gaat vooral om activiteiten op het gebied
van landschaps- en natuurbeheer, het
verzorgen van recreatieve voorzieningen
en zorgfuncties. Deze tendens zal bij de
keuze voor passieve vernatting worden
doorgezet.
Door meer ruimte te scheppen voor
natuur, water, recreatie en woningbouw
kan bovendien meer geld en draagkracht
worden gecreëerd voor de inzet van
behoud van veen en van een economisch
rendabele landbouw.
Nodige maatregelen
De maatregelen die genomen moeten
worden binnen de strategie van passieve
vernatting:
- De waterpeilen worden niet verder
verlaagd en op sommige plaatsen iets
verhoogd tot een drooglegging van 35cm
is bereikt.
- Het water wordt beheerd in grotere
peilvlakken. Dit is mogelijk door te kiezen
voor de strategie van functie volgt peil.
Dit betekent een verandering voor het
gebruik van het land.
- Er zijn ontwikkelingen nodig in de
landbouw om met het nieuwe peilbeheer
om te kunnen gaan. Mogelijke oplossingen
zijn verbreding en schaalvergroting van
het boerenbedrijf.
- Het ontwikkelen van nieuwe technieken
zoals onderwaterdrains is nodig om ook
in de toekomst een economisch rendabele
landbouw te behouden. [Gerritsen, 2005]
Nodige maatregelen
Er zijn een aantal maatregelen mogelijk om de maaivelddaling
te sturen. Op de proefboerderij in Zegveld wordt hier onderzoek
naar gedaan. [Gerritsen, 2005]
Fijnregelen van het waterpeil
De kern hiervan is om het peil te verhogen op de momenten
dat het kan, op plaatsen waar het kan. Verhoging van het
zomerpeil heeft het hoogste rendement, maar ook verhoging van
het winterpeil draagt bij aan vertraging van de bodemdaling.
Diverse waterschappen onderzoeken de mogelijkheden van
flexibel peilbeheer.
Sturen op grondwater
Het peilbeheer spitst zich momenteel toe op slootpeilen. Maar
in wezen zijn niet de slootpeilen, maar de grondwaterstanden
bepalend voor het grondgebruik. De grondwaterstand in de
percelen bepaalt de draagkracht en de kwaliteit van het ruwvoer
(melkveehouderij), de soortensamenstelling van de natuur en ook
de mate van bodemdaling.
Praktijkvoorbeelden bewijzen dat de indringingsweerstand in
veen zeer groot is, en dat het slootpeil maar een geringe invloed
heeft op het grondwater. Mogelijkheden om het grondwater in
het veen omhoog te krijgen is door water te infiltreren doormiddel
van ondiepe greppels of infiltratiedrains.
Watervoorraadbeheer door de landbouw
Waterbeheerders geven aan dat ze behoefte hebben aan
gebieden waar ze tijdelijk water kunnen bergen. Dat is alleen acuut
in wateroverlastsituaties. Door de hoge peilen is in veengebieden
de bergingscapaciteit echter gering. Landbouwbedrijven kunnen
een nevenfunctie van watervoorraadbeheer ontwikkelen.
Door maatregelen te nemen op hun bedrijven, kunnen boeren
actief watervoorraden beheren en daarmee bijdragen
aan gebiedsgericht waterbeheer. Het toevoegen van meer
oppervlakte water kan bovendien bijdragen aan het vertragen
van de bodemdaling. Hoe dit precies in zijn werk gaat wordt
nog onderzocht.
41

Waterpeilvlakken
Om het watersysteem minder kwetsbaar te maken moet
de versnippering van waterpeilen worden voorkomen.
Er wordt daarom gestreefd naar het op één peilniveau
brengen van een groter gebied. Hiermee kunnen
de onderlinge maaiveldhoogteverschillen worden
beperkt. Om dit te bereiken moeten de functies
aangepast worden aan het waterpeil. Doormiddel
van ruilverkavelingen kan dit worden bereikt. Grotere
eenheden natuur en landbouw kunnen beter worden
beheerd dan kleinere snippers.
Hiernaast is een studie te zien naar verschillende
peilvlakken. In het rood zijn de gebieden aangegeven
met een drooglegging onder de 35 cm. De landbouw
is hier niet meer economisch rendabel.
Bij een waterbeheer in 1 peilvlak worden lager gelegen
gebieden in het noorden erg nat. Hier zitten echter juist
de grotere boeren die tijdens de ruilverkavelingen uit
het lint bij Vinkeveen en Wilnis zijn geplaatst.
Een waterbeheer in twee of drie peilvlakken is daarom
een betere mogelijkheid.
Huidige waterpeilen
1 peilvlak
2 peilvlakken
3 peilvlakken
0 - 20 cm
20 - 40 cm
42 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
zp -1,95 m NAP
wp -2,0 m NAP
zp -1,95 m NAP
wp -2,0 m NAP
zp -1,95 m NAP
wp -2,0 m NAP
zp -2,15 m NAP
wp -2,20 m NAP
zp -2,15 m NAP
wp -2,20 m NAP
zp -1,75 m NAP
wp -1,80 m NAP
40 - 60 cm
60 - 80 cm

5.2 Nieuwe bedrijfsvormen voor de melkveehouderij
In de analyse is gesteld dat de melkveehouderij er niet al te rooskleurig voor staat. Ze moeten zich gaan
ontwikkelen om te kunnen blijven bestaan. Dit proces wordt door het nieuwe waterbeheer versneld. Ook
bij een hoger peilniveau is er ruimte voor een economisch rendabele landbouw, hiervoor is echter wel een
aanpassing in de bedrijfsvoering noodzakelijk. Er zijn meerdere manieren om tot een nieuwe bedrijfsvoering
Woonkorrels
te komen. Drie mogelijke nieuwe type boerenbedrijven zijn:
Woonkorrels
Woonkavel
gelegen aan het lint
1 wooneenheid
Woontuin
gelegen aan het lint
1 wooneenheid op het erf
met privé land
opppervlakte: +/- 1000m2
Woonerf
gelegen aan het lint
meerdere wooneenheden
Woonkavelgemeenschappelijk
beheerd erf
woon-werk combinaties mogelijk
gelegen aan het nieuw lint of transformatie boerenerf
1 wooneenheid
Woonlandschap
Woontuin
- gelegen aan het lint
- meerdere wooneenheden op het erf
gelegen aan het - ruimte lint voor bebouwing op het land
1 wooneenheid - openbaar op het toegankelijk erf
met privé land-
vormt verbinding tussen twee linten
- beheerd door vereniging van eigenaren
opppervlakte: nieuw +/- 1000m2 of transformatie boerenerf
oppervlakte erf: +/- 15 ha
Boerenkorrels
Woonerf
Boerenkorrels
gelegen aan het lint
meerdere wooneenheden
Productieboerderij
gemeenschappelijk beheerd erf
Uit het lint geplaatst: +/- 200m
woon-werk combinaties Grote / moderne mogelijk boerderij
Hoofdgebouw gericht op het lint en zichtbaar vanaf het lint
nieuw of transformatie boerenerf
Oprijlaan in de bomen
Dicht beplant erf
Behouden slotenpatroon en openheid landschap
Intensief beheerd grasland
Oppervlakte erf: +/- 150 ha
Woonkorrels
Woonlandschap Woonkavel
Natuurboerderij
- gelegen aan gelegen het lint aan het lint
- meerdere 1 wooneenheden wooneenheid
Kan in het lint op het erf
Kleinere boerderij
- ruimte voor bebouwing op het land
- openbaar toegankelijk
Extensief beheerd grasland
- vormt verbinding Plas-dras, tussen geriefhoutbosjes, twee linten maisteelt etc. mogelijk
Behouden slotenpatroon en openheid landschap
- beheerd door vereniging van eigenaren
Oppervlakte erf: +/- 80 ha
nieuw of transformatie boerenerf
oppervlakte erf: +/- 15 ha
Woontuin
gelegen aan het lint
1 wooneenheid op het erf
met privé land
opppervlakte: Recreatieboerderij +/- 1000m2
Nevenactiviteit vormt de hoofdinkomstenbron
- mogelijkheid voor recreatieve voorzieningen
(camping, B&B, ontvangstruimte)
- natuurontwikkeling voor actieve buiten activiteiten
vee als neveninkomstenbron
Oppervlakte erf: +/- 15 ha
Productieboerderij
Woonerf
Uit het lint geplaatst: +/- 200m
Grote / moderne gelegen boerderij
Boerenlandgoed
aan het lint
Hoofdgebouw meerdere gericht wooneenheden
op het lint en zichtbaar vanaf het lint
gemeenschappelijk Beeinding boerenbedrijf beheerd erf
- ex-agrarier behoudt grond en transformeert tot landgoed
Oprijlaan in woon-werk de bomencombinaties
mogelijk
- ex-agrarier beheert het land (extensief )
Dicht beplant erf mogelijkheid voor hobbyvee / natuurontwikkeling
Behouden nieuw slotenpatroon openbaar of transformatie toegankelijk, en openheid verbinding boerenerf landschap
tussen twee linten
Intensief beheerd grasland
- transformatie schuren tot wooneenheden of nieuwbouw op erf
- woningbouw op het land gekoppeld aan landschappelijke drager
Oppervlakte erf: +/- 150 (ongeveer ha 3 wooneenheden per 15 ha land)
Oppervlakte erf: +/- 20 ha
Woonlandschap
- gelegen aan het lint
- meerdere wooneenheden op het erf
- ruimte voor bebouwing op het land
Natuurboerderij - openbaar toegankelijk
- vormt verbinding tussen twee linten
Kan in het lint - beheerd door vereniging van eigenaren
Kleinere boerderij
nieuw of transformatie boerenerf
Extensief beheerd grasland
oppervlakte erf: +/- 15 ha
Plas-dras, geriefhoutbosjes, maisteelt etc. mogelijk
Behouden slotenpatroon en openheid landschap
Oppervlakte erf: +/- 80 ha
Boerenkorrels
Recreatieboerderij
Productieboerderij
Nevenactiviteit Uit het vormt lint geplaatst: de hoofdinkomstenbron
+/- 200m
- mogelijkheid Grote voor / moderne recreatieve boerderij voorzieningen
Hoofdgebouw (camping, B&B, gericht ontvangstruimte)
op het lint en zichtbaar vanaf het lint
- natuurontwikkeling voor actieve buiten activiteiten
Oprijlaan in de bomen
vee als neveninkomstenbron
Dicht beplant erf
Behouden slotenpatroon en openheid landschap
Oppervlakte
Intensief
erf: +/beheerd
15 ha
grasland
Oppervlakte erf: +/- 150 ha
Boerenlandgoed
Beeinding boerenbedrijf
- ex-agrarier behoudt grond en transformeert tot landgoed
- ex-agrarier beheert het land (extensief )
mogelijkheid voor hobbyvee / natuurontwikkeling
openbaar toegankelijk, Natuurboerderij verbinding tussen twee linten
- transformatie Kan in schuren het linttot
wooneenheden of nieuwbouw op erf
- woningbouw Kleinere op het boerderij land gekoppeld aan landschappelijke drager
(ongeveer 3 wooneenheden per 15 ha land)
Extensief beheerd grasland
Oppervlakte Plas-dras, erf: +/- geriefhoutbosjes, 20 ha
maisteelt etc. mogelijk
Behouden slotenpatroon en openheid landschap
Oppervlakte erf: +/- 80 ha
Recreatieboerderij
Nevenactiviteit vormt de hoofdinkomstenbron
- mogelijkheid voor recreatieve voorzieningen
(camping, B&B, ontvangstruimte)
- natuurontwikkeling voor actieve buiten activiteiten
vee als neveninkomstenbron
Oppervlakte erf: +/- 15 ha
Boerenlandgoed
Beeinding boerenbedrijf
- ex-agrarier behoudt grond en transformeert tot landgoed
- ex-agrarier beheert het land (extensief )
mogelijkheid voor hobbyvee / natuurontwikkeling
openbaar toegankelijk, verbinding tussen twee linten
Grastuin: paardenweide, hobbyvee, moestuin
- eventueel met schuur
Graslandschap: hobbyvee, moestuin, soortenrijk grasland
- eventueel met schuur
- eventueel woningbouw achterop het perceel aan de
kade of wetering
Grastuin: paardenweide, hobbyvee, moestuin
- eventueel met schuur
Graslandschap: hobbyvee, moestuin, soortenrijk grasland
- eventueel met schuur
- eventueel woningbouw achterop het perceel aan de
kade of wetering
Grastuin: paardenweide, hobbyvee, moestuin
- eventueel met schuur
Watertuin
- eventueel met botenhuis
Graslandschap: hobbyvee, moestuin, soortenrijk grasland
- eventueel met schuur
- eventueel woningbouw achterop het perceel aan de
kade of wetering
Waterlandschap (natte natuur, open water)
- eventueel met botenhuis
- eventueel met waterwoningen aan de steiger, of
woonboten Watertuin
aan achtergelegen wetering / rivier
- eventueel met botenhuis
Bron: Alterra
Bostuin
- eventueel met tuinhuis
Waterlandschap (natte natuur, open water)
- eventueel met botenhuis
- eventueel met waterwoningen aan de steiger, of
woonboten aan achtergelegen wetering / rivier
Watertuin
- eventueel met botenhuis
Waterlandschap (natte natuur, open water)
- eventueel met botenhuis
- eventueel met waterwoningen aan de steiger, of
woonboten aan achtergelegen wetering / rivier
De Productieboerderij
Deze strategie is gericht op schaalvergroting. Om
hier ruimte voor te creëren worden de boerderijen
uit het lint geplaatst. Binnen een groot bedrijf
zijn er meer middelen om in te kunnen zetten op
de modernste technieken. Hierdoor kan er ook
bij hogere waterpeilen goed worden geboerd.
Voorbeelden zijn melkrobots, onderwaterdrains en
lichte modernere apparatuur. Naar deze nieuwe
technieken moet meer onderzoek worden gedaan.
De nieuwe bedrijven kunnen hier aan bijdragen.
Boslandschap (beplante stroomrug, geriefhoutbosjes)
- eventueel met woningbouw in het bos
Bostuin
- eventueel met tuinhuis
De Natuurboerderij
Dit is een vorm van extensieve melkveehouderij. Er wordt
Boslandschap (beplante stroomrug, geriefhoutbosjes)
- eventueel met woningbouw in het bos
ingezet op kwaliteit in plaats van kwantiteit. De laatste
jaren is er een grotere vraag te zien naar speciaal
producten zoals natuur en biologische producten.
Bostuin Ook is in een onderzoek naar de leefbaarheid van
- eventueel met tuinhuis
het platteland geconcludeerd dat het kopen van
versproducten bij de boer de manier is waarop de
meeste mensen het platteland willen steunen. Er wordt
op de natuurboerderij met andere koeienrassen
gewerkt en er kunnen speciale natuurproducten
worden verkocht. Hierdoor is ook op slechtere grond
een goed resultaat te halen. Bovendien doet de boer
aan agrarisch natuurbeheer waarvoor subsidies zijn
te verkrijgen
Boslandschap (beplante stroomrug, geriefhoutbosjes)
- eventueel met woningbouw in het bos
De brede boer
Deze boer ontwikkelt naast de landbouw
nevenactiviteiten zoals een camping, zalenverhuur
of actieve buiten recreatie. Hierbij gaat het vooral
om actieve en informatieve activiteiten waardoor
de relatie met het platteland en de boer kan
worden versterkt en zo ook het draagvlak voor de
melkveehouderij kan worden vergroot.
Ook is het mogelijk dat de boer in deeltijd werkt
in de stad.
43

5.3 Nieuwe woningbouw: vier ontwikkelingsscenario’s
Er zijn meerdere manieren om in dit gebied nieuwe woningbouw te realiseren en het gebied
verder te ontwikkelen. Aan de hand van een aantal scenario’s zijn deze mogelijkheden
verkend.
1. Omsloten productiekamers 2. Een nieuwe kern
In dit scenario wordt een schaalvergroting van de
melkveehouderij voorgesteld en een maximale
ontwikkeling van lintbebouwing daaromheen. De
lintbebouwing wordt volledig doorgezet langs
alle wegen en kades. De landschappelijke kamers
worden hierdoor omsloten. In elke kamer is plaats
voor een productieboerderij. Het land transformeert
tot een grootschalig productielandschap.
In de linten is ruimte voor zowel stedelingen als
dorpelingen. De mensen werken in de stad en zijn
niet meer rechtstreeks verbonden met het land
waar ze op wonen. Mensen komen van buitenaf
om in de productieboerderijen te werken.
In dit scenario is te zien dat het uit het lint plaatsen
van de boerderijen mogelijkheden biedt om
de linten verder te verdichten. Hier wordt dit
maximaal uitgevoerd. De ruimtelijke kwaliteit van
het landschap gaat hierbij verloren.
44 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
In dit scenario wordt er een nieuwe kern
ontwikkeld. Hier is plaats voor zowel dorpelingen
en stedelingen en er kan worden voldaan aan een
grote woningvraag. De linten en het bijbehorende
landschap worden behouden.
Nadeel van dit scenario is dat het niet inspeelt
op de grote transformatieopgave die er ligt
in de bestaande linten. Wel kunnen ruimtelijke
kwaliteiten maximaal worden behouden door
maar op 1 plek een grote ingreep te doen.

3. Woonlinten en natuurontwikkeling
In dit scenario wordt ingezet op wonen en
natuur. Het waterbeheer wordt aangepast tot
dat van actieve vernatting. De bestaande linten
worden maximaal verdicht en getransformeerd
tot woonlinten. Het land wordt ingezet voor
natuurontwikkeling.
Het kiezen voor actieve vernatting en het
grootschalig ontwikkelen van natuur betekent het
verdwijnen van de melkveehouderij. Omdat de
melkveehouderij de belangrijkste economische
drager is in het gebied is dit geen kansrijk
scenario.
4. Patchwork
In dit scenario worden de linten en het bijbehorende
land pleksgewijs ontwikkeld waarbij er per gebied
gekeken wordt welke transformaties mogelijk zijn.
Er ontstaat zo een patchwork van verschillende
ontwikkelingen. Om dit te sturen wordt het
waterbeheer aangepast tot dat van passieve
vernatting. Er is binnen deze transformaties ruimte
voor zowel de boer als voor woonfuncties. Er kan
met dit scenario goed ingespeeld worden op de
actuele problemen in de linten. De vraag is echter
wel hoe de samenhang van het hele gebied kan
worden behouden.
45

5.4 Maximale laadvermogen
B
A. Langs Teckop en de Hollandse kade naar Kockengen
B. De stroomrug bij Kamerik
C. Het dorpslint van Spengen
C. Het dorpslint van Spengen
C
46 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
A
In deze studie is het effect van
bouwen in de Venen onderzocht.
Hier is de huidige situatie te zien.
Er zijn drie beelden gemaakt van
het gebied. Een lange zichtlijn over
meerdere kamers, de stroomrug bij
Kamerik en een korte zichtlijn tot aan
het volgende lint. Op deze locaties
zijn drie verdichtingstrategie
geprojecteerd.

A. Onbebouwde kades blijven onbebouwd, Teckop verdicht
B. Een nieuw erf aan de stroomrug
C. Verdichting van het lint, Spengen
Het verdichten van linten
Op grotere afstand is er weinig
verschil te zien behalve dat de
linten meer massa krijgen. Van
dichterbij gaat de openheid van
het lint, waardoor er nog net een
doorkijkje was, echter verloren.
Deze openheid zou door een goed
ontwerp echter nog op sommige
plekken behouden kunnen blijven. Er
blijft wel een bepaalde openheid
in het gebied doordat niet overal
gebouwd wordt, maar alleen in de
linten.
47

A. Nieuw woningbouw aan de kades, hoge dichtheid
B. Nieuwe woningbouw aan de stroomrug, hoge dichtheid
C. Het verdichte lint van Spengen
48 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
Langs alle dragers
In dit scenario wordt er langs alle
dragers maximaal gebouwd.
Per locatie is dit wel goed
landschappelijk in te passen, maar
het beeld van het landschap als
geheel wordt erg vol en verliest
zijn openheid. In deze situatie
wordt het maximale laadvermogen
overschreden.

A. Een nieuw dorp aan de Hollandse kade
B. Een nieuw erf aan de stroomrug
C. Een paar nieuwe woningen in het dorpslint
Een nieuwe kern
In dit scenario wordt er alleen 1
groot nieuw dorp gebouwd en de
rest wordt slechts minimaal verdicht.
Hierdoor is er alleen op 1 plek
een grote verandering en kan de
rest van het landschap behouden
blijven. Uit de analyse is echter
gebleken dat omdat er zoveel
ruimte is in de bestaande linten dit
niet het voorkeursscenario is.
49

5.5 Een nieuw dorps woonmilieu
Niet alleen het ruimtelijke effect van het buiten bouwen is onderzocht, maar ook wat de relatie zou kunnen zijn
tussen de nieuwe woningbouw en het landschap. De conclusie van het maximale laadvermogen onderzoek is
dat er eigenlijk nog vrij veel woningbouw landschappelijk in te passen is. Maar willen we dit wel doen als het
niet ook wat oplevert?
Een manier om woningbouw en landschap te koppelen is doormiddel van financiële constructies zoals de
‘rood voor groen/blauw regeling’ waarbij er voor elke woning ook een deel natuur en water moet worden
gerealiseerd. De woningen betalen zo voor groene ontwikkelingen. Maar woningbouw en landschap zouden
ook op een directere manier aan elkaar gekoppeld kunnen worden. In dit verband is onderstand citaat van
Paul Roncken interessant.
“Is een woonvorm die slechts uitkijkt op land en horizon een zegen voor het platteland als de huizenbezitters
hun handen niet uit de mouwen steken om het land te onderhouden en de oogst binnen te halen?”
[Hartog, 2006]
Gezien het feit dat de melkveehouderij de komende jaren een minder grote rol zal gaan spelen en dat
daarmee de natuurlijke beheerder van het platteland weg valt wordt dit nog relevanter. Andere functies zoals
recreatie, natuur en wonen gaan belangrijker worden en de vraag is dan wie de beheerder gaat worden van
dit nieuwe landschap. Net zoals de boeren van de toekomst in bepaalde gevallen ook activiteiten buiten het
landbouwbedrijf kunnen hebben, is het eveneens mogelijk dat anderen van buiten de landbouw zich gaan
bezighouden met het beheer van het cultuurlandschap. Dit verschijnsel tekent zich nu al af en neemt verschillende
vormen aan: van een totale overname van bedrijf en beheer, zoals dat bijvoorbeeld nu soms gebeurt door
Natuurmonumenten, tot de inschakeling van vrijwilligers op het boerenbedrijf, onder meer via de provinciale
stichtingen Landschapsbeheer.
Particulier platteland
Een andere manier om dit vorm te geven is doormiddel van de uitgifte van landschapsaandelen. De nieuwe
bewoners kopen dan naast een huis ook een aandeel in het landschap en zijn vervolgens zelf verantwoordelijk
voor het beheer daarvan. Grote landschappelijke ingrepen zullen niet op deze manier bekostigd en beheerd
kunnen worden. Hierin zullen provincies en organen als Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer een rol moeten
spelen. Op een kleinere schaal, bijvoorbeeld voor de directe omgeving van het dorp, is dit wel mogelijk.
Er zijn mensen die graag buiten willen wonen en op het land willen zijn. De maatschappij verandert immers, is
aan het verlangzamen. Ontspanning wordt steeds belangrijker. Naast de groep mensen die spanning met nog
meer spanning compenseren, groeit de groep die juist minder wil werken en meer vrij wil zijn, minder stress wil
en meer stilte. De nieuwe bewoners zouden het beheer van het landschap over kunnen nemen en zo een directe
relatie kunnen krijgen met het landschap waarop zij wonen. In hun vrije tijd kunnen ze dan op hun eigen land
vertoeven en dit onderhouden.
Vrijkomende kavel
Opdeling in landschapsaandelen
Het landschapsaandeel
Elk jaar stoppen er tientallen boeren. Hiermee valt de
natuurlijke beheerder van het landschap weg. Voor
het overgrote deel wordt het land nu verpacht aan
een andere boer. Een deel van dit land zou echter ook
ontwikkeld kunnen worden tot woonlandschap.
Het land dat vrijkomt wordt dan uitgegeven aan particulieren
in de vorm van landschapsaandelen. Samen
met de koop van een woning koop je dan een aandeel
in het landschap. De bewoners worden zelf verantwoordelijk
voor het beheer van het land waarop ze
wonen.
50 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

De volgende vraag is hoe de nieuwe woonmilieus
een dorpskarakter kunnen krijgen. De belangrijkste
eisen hiervoor zijn dat het woonmilieu een sociale
gemeenschap moet vormen en een directe relatie
moet hebben met het landschap.
Van autonoom tot woondorp
Zoals in de analyse van dorpen naar voren is gekomen
zijn dorpen veranderd van een autonoom dorp tot
een woondorp. Het woondomein zelf moet daarom de
basis vormen van waaruit een sociale gemeenschap
ontstaat. Om dit te bereiken is de eerste voorwaarde
een positief beoordeeld woonmilieu. Andere aspecten
die bijdragen aan de vorming van een sociale
gemeenschap zijn dat het woonmilieu een gedeeld
territorium is waarbij de grenzen van de gemeenschap
afgebakend kunnen worden, dat er sprake is van een
eigen identiteit, dat er gemeenschappelijke plekken
zijn waar sociale interactie kan plaatsvinden en dat
de bewoners gedeelde normen en waarden hebben.
Gedeelde sociale voorzieningen kunnen hier ook aan
bijdragen. [Blakely, 1997]
Door de landschapsaandelen privaat, maar collectief,
uit te geven krijgen de bewoners een afgebakend
territorium waar ze gezamenlijk verantwoordelijk
voor zijn. Beheersactiviteiten kunnen bovendien
gemeenschappelijk worden uitgevoerd wat bijdraagt
aan het collectiviteitgevoel en ook het beheer
makkelijker maakt. Door een specifiek woonmilieu aan
te bieden waar ook een aantal voorwaarden aan
verbonden zijn, zullen min of meer gelijkgestemde
mensen kiezen om er te gaan wonen waardoor de
bewoners bepaalde normen en waarden delen.
Er ontstaat een sociale gemeenschap op het
landschapsaandeel.
Het woondomein zelf vormt de basis van waaruit
een sociale gemeenschap ontstaat
Dorp en landschapsontwikkeling
Een ander belangrijk kenmerk van dorpen is dat ze
gegroeid zijn samen met de ontwikkeling van het
landschap en daar een sterke relatie mee hebben.
Door landschapsaandelen uit te geven en woningen
daarop te realiseren ontwikkelt het landschap zich
van een agrarisch weidelandschap tot een nieuw
woonlandschap. Er kan in dit verband gesproken
worden over een volgende ontginning van het
landschap waarin nieuwe dorpen ontstaan samen met
de ontwikkeling van nieuwe landschappen.
51

52 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

6. Over Boeren en Buren
ontwikkelingsvisie de Venen
De conclusies van de analyse en de uitkomsten van de verschillende onderzoeken hebben tot een
ontwikkelingsvisie voor de Venen geleid. Er zijn hiervoor een aantal belangrijke uitgangspunten.
1. Er moet ingezet worden op een duurzamer waterbeheer. Er is gekozen voor de strategie van
passieve vernatting
2. Er zijn ontwikkelingen nodig voor de melkveehouderij. Er zijn een drietal nieuwe bedrijfsvormen
mogelijk. Boeren kunnen zich ontwikkelen tot productieboerderij, tot natuurboer of tot brede
boer.
3. Er is door het wegtrekken van boeren veel ruimte in de bestaande linten. Er kan hier gebruik
van worden gemaakt door oude erven te transformeren tot woonerven.
4. De nieuwe woningbouw wordt direct gekoppeld aan het landschap doormiddel van
landschapsaandelen. Hierdoor ontstaat tevens een dorpswoonmilieu.
De ontwikkelingsvisie voor de Venen wordt in dit hoofdstuk besproken. Aan de hand van een
drietal deeluitwerkingen zal hier verder op in worden gegaan. Ook wordt de strategie en
fasering van het plan besproken.
53

6.1 Ontwikkelingsvisie de Venen
De waterpeilen worden niet langer verlaagd, en op sommige plekken zelfs verhoogd. Ook wordt het water
in grotere peilvlakken beheerd. Het gebruik van het land zal zich moeten aanpassen aan het waterpeil. Er
ontstaat hierdoor de noodzaak voor ontwikkelingen. Deze stap vormt de motor voor verdere transformaties.
Nieuwe Boerenbedrijven Uitgifte landschapsaandelen
Een nieuw waterbeheer betekent grote veranderingen
voor de melkveehouderij. Er ontstaan nieuwe
bedrijfsvormen en nieuwe agrarische landschappen.
De melkveehouderij zal op sommige plaatsen een
minder grote rol gaan spelen waardoor er de ruimte en
noodzaak ontstaat voor nieuwe functies.
Er wordt een landschappelijk raamwerk aangelegd
welke als drager voor de nieuwe ontwikkelingen fungeert.
Hiervoor worden de bestaande landschappelijke
structuren gebruikt. Ook worden oude structuren die nu
niet meer zichtbaar zijn in het landschap hersteld.
Door de nieuwe bedrijfsvormen in de melkveehouderij
wordt het land herverkaveld en komt er ook
land vrij. Op deze kavels is ruimte voor nieuwe
ontwikkelingen. Voor een deel wordt er ingezet op
natuurontwikkeling. Andere delen worden uitgegeven als
landschapsaandeel en bebouwd.
Aanleg landschappelijk raamwerk Ontwikkelen aan het raamwerk
Om de nieuwe ontwikkelingen te sturen en ze
landschappelijk in te kunnen passen worden ze
aan het landschappelijke raamwerk gekoppeld.
Langs het raamwerk worden ook de recreatieve
gebruiksmogelijkheden versterkt.
Het verkleuren van erven Versterken netwerken
Gelijktijdig zullen de bestaande linten worden
verdicht en oude boerenerven worden ontwikkeld tot
woonerven. De ontwikkeling begint met de huidige
lintbebouwing en kan worden uitgebreid door nieuwe
linten toe te voegen.
Naar een nieuw waterbeheer
Het infrastructurele netwerk en de
voorzieningenstructuur worden versterkt om ook aan het
nieuwe aantal inwoners voldoende capaciteit te bieden.
Er onstaat een netwerk van dorpen.
54 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Mobiele recreatieve centra
Marickenland
Landelijk wonen (dichtheid < 1 woning / 5 ha)
Productieboerderijen
Nieuw dorpslint
Mobiele centra
Haarzuilens
Nieuw station
Afwisselend landgebruik (natuurboerderijen,
landschapsaandelen, recreatief)
Drooglegging

6.2 Facetkaarten
Aan de hand van deelkaarten zal de ontwikkelingsvisie nader worden toegelicht.
Een nieuw waterbeheer
Er is gekozen voor een waterbeheer in drie
peilvlakken. Het boezemwater vormt de scheiding
hiertussen. In deze situatie onstaan er een aantal
plekken met een drooglegging onder de 35cm. Hier
is niet meer rendabel te boeren. De peilvlakken
zijn zo gekozen dat deze plekken daar ontstaan
waar al veel boeren zijn weggetrokken en waar al
ontwikkelingsplannen liggen zoals het aanleggen
van de ecologische hoofdstructuur. Dit komt nu
moeilijk van de grond. Een nieuw waterbeheer kan
de motor zijn voor ontwikkelingen.
Kavels met een drooglegging van < 35cm
Huidige situatie melkveehouderij
Ecologische hoofdstructuur
55

Landschappelijk raamwerk
Het landschappelijk raamwerk bestaat uit de
bestaande ontginningstructuren zoals kades en
weteringen. Deze worden geaccentueerd met
beplanting en toegankelijk gemaakt. Zo wordt de
leesbaarheid van het cultuurlandschap vergroot.
Ook worden er een aantal oude structuren die nu
niet meer zichtbaar zijn hersteld. De bijzondere
plekken binnnen dit raamwerk ontstaan daar waar
nieuwe ontwikkelingen er aan worden gekoppeld.
Kade
Zuwe
Stroomrug
Watergang
Boezemwater
Landgebruik
Door het nieuwe waterbeheer verandert ook
het gebruik van het land. Op de grotere
landschappelijke eenheden is ruimte voor
productieboerderijen. De laagst gelegen gebieden
worden ontwikkeld als natuur.
Verder zijn er een aantal zones waar nieuwe
ontwikkelingen nodig zijn. Hier is ruime voor
natuurboerderijen en brede boeren, maar ook
voor landschapsaandelen en recreatieve functies.
Langs de randen van het plangebied waar het hoger
is gelegen zal het nieuewe waterbeheer minder
invloed hebben. Ook staat hier de melkveehouderij
er rooskleurig voor. Ontwikkelingen zullen daarom
op deze plekken wat later op gang komen.
Hoger gelegen gronden. Weides direct
gekoppeld aan boeren in het lint
Productieboerderijen
Afwisselend landgebruik (natuurboerderijen,
landschapsaandelen, recreatief)
Natuurontwikkeling
56 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Bebouwing
Het merendeel van de bebouwing zal in de
bestaande linten worden ontwikkeld. Oude
boerenerven worden getransformeerd tot woonerf
en er worden nieuwe woonerven toegevoegd.
Rondom de bestaande dorpen worden
landschapsaandelen uitgegeven waar nieuwe
woningbouw kan plaatsvinden. Met name rondom
Nieuwer ter Aa en Woerdense Verlaat is ruimte
voor nieuwe bebouwing ter versterking van het
dorp.
Verder is er langs een aantal landschappeiljke
dragers ruimte voor landelijk wonen in een hele
lage dichtheid. Ook is er op termijn ruimte voor
een nieuw dorpslint.
Transformatie bestaande lintbebouwing
Nieuwe bebouwing
Nieuw dorpslint
Landelijke wonen (dichtheid

Infrastructuur en voorzieningen
De ontsluiting van het gebied vindt plaats vanaf
de snelwegen via twee N-wegen. De aansluitingen
met de snelwegen moet worden verbeterd. De
dorpen worden vervolgens met voornamelijk
eenrichtingsverkeerswegen ontsloten.
Er worden een aantal hoofd langzame
verkeersroutes aangelegd richting de stations en
grotere dorpen. Deze zullen goed verlicht zijn.
Het gebied wordt doormiddel van een nieuw
station beter met het openbaar vervoer ontsloten.
De voorzieningen in de bestaande dorpen worden
versterkt en er worden een aantal mobiele centra
ontwikkeld. Hier zal in paragraaf 6.4 verder op
in worden gegaan.
Versterken huidige voorzieningen centra
Ontwikkelen nieuwe voorzieningen centra
Mobiele centra
Nieuwe hoofdfietsroutes
Nieuw station
Recreatief gebruik
Langs het landschappelijk raamwerk worden
nieuwe routes aangelegd. Het gebied wordt
hierdoor beter toegankelijk. Er worden een aantal
recreatieve knooppunten ontwikkeld waar de
nodige voorzieningen worden aangeboden. Ook
de brede boeren bieden voorzieningen aan.
De Venen wordt zo een aantrekkelijk gebied
voor actieve buitenrecreatie. Ook vormt het
een belangrijke schakel tussen recreatief
aantrekkingspunten zoals de Nieuwkoopse,
Vinkeveense en Loosdrechtse plassen en Park
Haarzuilens en Marickenland.
Nieuw wandelpad
Nieuw fietspad
Nieuw station
Nieuwe vaarwater verbinding
(Oude Rijn - Bijleveld - De Ronde Venen)
Mobiel recreatief centrum (bv. drijvend cafe)
Marickenland
Haarzuilens
58 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

6.3 Uitwerking deelgebieden
Aan de hand van deeluitwerkingen van drie gebieden
wordt de ontwikkelingsvisie nader toegelicht. Deze
deelgebieden zijn:
1. Aan de Kamerikse stroomrug
2. Het herstel van een oude stroomrug en de Bijleveld
3. Rondom de hollandse kade
1. Van de Kamerikse stroomrug naar de Grecht
Dijkwoning aan de Grecht
Botenhuis
1
Het lint van Kamerik wordt gekenmerkt
door een reeks boerderijen die op een
stroomrug liggen en met insteekwegen
gekoppeld zijn aan het dorpslint. Hier
kunnen nieuwe erven aan worden
toegevoegd.
Aan de noord-westzijde zijn nu nog
maar weinig boeren en zal met het
nieuwe waterbeheer het land te
nat worden. Deze plekken worden
uitgegeven als landschapsaandelen.
Er worden nieuwe woningen op de
stroomrug geplaatst en langs de
Grecht waarbij wordt aangesloten op
het reeds bestaande dorp Woerdense
Verlaat.
Het landschap wordt vernat en sloten
worden verbreed. Er onstaat zo een
waterrijk woonmilieu en een nieuwe
relatie tussen Kamerik, Woerdense
Verlaat en de Nieuwkoopse plassen.
Nieuwe woningen op de stroomrug Nieuw erf aan de wetering
3
2
59

2. Historische structuren als nieuwe dragers
Stroomrug
Landschapsaandelen
Natte natuur
Productieboerderijen
Nieuwe landgoederen
De stroomrug
Door de Venen heeft vroeger een veenriviertje gelopen
waardoor zand en klei is afgezet. Deze oude stroomrug is
hoger gelegen en heeft een andere grondsamenstelling,
maar is nu nauwelijks zichtbaar in het landschap. Door
hem toegankelijk te maken en te beplanten wordt het een
nieuwe structuur waaraan ontwikkelingen kunnen worden
gekoppeld.
De stroomrug heeft hogere en lagere gelegen delen
en loopt door verschillende plekken waar nieuwe
ontwikkelingen gepland zijn. De stroomrug kan een
heel open profiel hebben met een graspad. Bomen bij
de bruggetjes brengen de stroomrug ook ruimtelijke tot
uitdrukking en markeren de route door het boerenland.
Om dit aan te leggen kunnen de boeren een subsidie
ontvangen.
Op andere plekken kunnen er woningen aan gekoppeld
worden waardoor een meer besloten beeld ontstaat.
Dit gebeurt op de plekken waar land vrijkomt en
landschapsaandelen worden uitgegeven. Dit zal rondom
de bestaande dorpen in hogere dichtheid gebeuren.
Rondom Nieuwer ter Aa is ruimte voor een aantal nieuwe
landgoederen aan de Aa. In de rest van de stroomrug is
ruimte voor landelijk wonen. Dit mag in een dichtheid van
maximaal 1 woning per 5 hectare. Per veenkavel mogen
bovendien maximaal 3 woningen worden gebouwd.
De stroomrug zal ook een belangrijke recreatieve route
zijn waar op een hele andere manier het landschap kan
worden ervaren. Met de kaplaarzen aan kan dwars door
het boerenland worden gelopen. Ook is de stroomrug
toegankelijk op de mountainbike of te paard.
60 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
De stroomrug door
de weilanden:
graspad
De stroomrug op
de hoger gelegen
plekken: ruimtelijk
geaccentueerd met
beplanting en evt.
bebouwing

In dit ruimtelijke onderzoek is het effect van
het beplanten van de stroomrug onderzocht.
Volledig beplanten geeft een heel gesloten
beeld. Interessanter wordt het landschap met een
afwisseling van open en gesloten stukken.
De Bijleveld
De Bijleveld is een oude waterloop die gegraven is om de Oude Rijn naar het noorden toe af te wateren. Deze
is later weer gedempt. Door de Bijleveld weer te herstellen kan hij echter een belangrijke vaarwaterverbinding
en een belangrijke as in het gebied worden. Hij kan ontwikkeld worden tot hoofd langzaamverkeersroute met
een grote recreatieve waarde omdat hij twee grote recreatieve centra, Haarzuilens en Marickenland verbindt.
Ook kan er een nieuw station ontwikkeld worden aan de Bijleveld. Door dit te koppelen aan een informatiepunt
en andere recreatieve voorzieningen zoals fietsverhuur wordt het de toegangspoort voor de Venen.
Nieuwe vaarweg
naar de Oude Rijn
Herstel vaarroute
Nieuwe sluis
Nieuw station
Nieuwe ontwikkelingen
Marickenland
Nieuwe ontwikkelingen
Haarzuilens
Huidige situatie
Beplanten en toegankelijk maken
Accenten: woonboten
Accenten: dijkwoningen
Accenten: doorsnijding stroomrug
61

3. Productieboerderijen aan de Hollandse kade
Dit gebied bestaat uit een hele kenmerkende structuur
van open kamers gescheiden door ontginningskades.
Het gebied is heel open met een aantal langs
zichtlijnen.
Het gebied ligt wat hoger en door de grotere
landschappelijke eenheden is het goed geschikt
voor productieboerderijen. Deze worden uit het lint
geplaatst waardoor er in het lint meer ruimte is voor
woningbouw. Door ze midden in de kamers te plaatsen
wordt de openheid verstoord. Ze kunnen aan de kades
worden geplaatst die toegankelijk gemaakt worden en
door de nieuwe ontwikkelingen verschillende profielen
krijgen.
Er is op termijn ook de ruimte voor een nieuw lint, daar
waar de lange zichtlijnen niet worden doorbroken
Onbeplante, smalle kade
Beplante kade
Door een nieuw dorpslint
Langs een productieboerderij
62 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
Lange zichtlijn Kamerik - Kockengen
De structuur van ontginningslinten, open kamers
en achterkades is in dit gebied goed te zien.
De achterkades zijn deels toegankelijk en op
sommige plaatsen dun beplant.
Nieuwe boerderijen in de kamers
Door een productieboerderij midden in de
kamer te plaatsen worden de vergezichten
doorbroken.
Nieuwe boerderijen aan de kades
Door de productieboerderijen aan de kades te
plaatsen kan de openheid van het landschap
beter worden behouden. De kades worden dan
getransformeert tot een nieuw boerenlint.
Teckop
Productieboederij Nieuw dorpslint
Boerderijen in het lint
Kockengen

6.4 Voorzieningenstructuur
Voorzieningen op het woonerf
Op het erf zelf zijn voorzieningen mogelijk, bijvoorbeeld
door woon-werk combinaties.
Versprodukten te koop bij de boer
Uit onderzoek is gebleken dat mensen het kopen van
producten bij de boer de beste manier vinden om een
bijdrage te leveren aan een economisch rendabele
melkveehouderij. [Borgstein, 2003] Bovendien wordt
hierdoor de relatie tussen bewoners en boeren versterkt.
Mobiele centra
Vervolgens zijn er een heleboel voorzieningen mobiel
mogelijk. Hiervoor moet een nieuw soort winkelsysteem
worden ontwikkeld voor het landelijke gebied. Door
buiten te gaan bouwen ontstaat er immers een nieuwe
markt voor nieuwe diensten. Via internet kan bijvoorbeeld
een heel scala aan producten worden besteld die
vervolgens bij het mobiele centrum zijn op te halen. Er
ontstaat zo een combinatie tussen de klassieke markt als
ontmoetingsplaats en een on-line distributiepunt. Elk dorp
krijgt zo’n mobiel centrum waar op verschillende dagen
mobiele winkels langs kunnen rijden. Hierdoor ontstaat
voldoende draagvlak.
Vaste voorzieningen in de huidige dorpen
Voorzieningen die niet mobiel mogelijk zijn zoals
sportvelden worden in de huidige dorpen geplaatst.
Deze vormen zo centrale punten in de Venen.
Recreatieve mobiele knooppunten
Om voldoende recreatieve mogelijkheden aan te bieden
worden een aantal recreatieve knooppunten ontwikkeld.
Hier kan worden geparkeerd, is informatie te verkrijgen
en kunnen bijvoorbeeld fietsen en kano’s worden gehuurd.
Ook is hier ruimte voor een aantal mobiele voorzieningen
zoals een drijvend café of een drive-in bioscoop. Zo
kunnen er op verschillende plekken activiteiten worden
georganiseerd.
Naar de stad
Voor de grotere voorzieningen zijn mensen afhankelijk
van de stad. Ook zal de meerderheid van de bewoners
in de stad werken. Hiervoor is het belangrijk om het
infrastructurele netwerk en het openbare vervoer
te verbeteren. De knelpunten in de N-wegen zullen
moeten worden aangepakt. Ook zijn er een aantal
hoofdfietsroutes gepland richting de stations van
Woerden en Breukelen die goed verlicht zijn. De buslijnen
moeten vaker gaan rijden en slechte verbindingen moeten
worden verbeterd.
63

6.5 Fasering
Stap 1: Een nieuw waterbeheer en de verkleuring van linten
In de eerste vijf jaar wordt het waterbeheer aangepast tot dat van passieve vernatting. De waterschappen
en de provincies spelen hier een belangrijke rol in. Ook de land en tuinbouw organisatie, de LTO, speelt een
grote rol omdat deze ingreep gevolgen heeft voor de landbouw.
Gelijktijdig zullen de bestaande linten gaan verkleuren. Hiervoor is een verandering van regelgeving
nodig. Het ministerie van VROM is hier al mee bezig en wil het mogelijk maken om bestaande vrijkomende
bebouwing te hergebruiken voor andere dan landbouwkundige doeleinden en om bestaande onbruikbare
of niet-waardevolle landbouwkundige bebouwing te saneren met behulp van nieuwbouw van woningen.
[VROM 2007] Hier spelen de gemeentes een belangrijke rol in. Ook is het belangrijk om de huidige bewoners
goed bij dit proces te betrekken.
Stap 2: Landschappelijk raamwerk en recreatief medegebruik
Het landschappelijk raamwerk wordt aangelegd. Hiervoor is de medewerking van de huidige boeren nodig.
Zij kunnen een subsidie ontvangen om het raamwerk aan te leggen en toegankelijk te maken. De LTO heeft
hier een coördinerende taak. Om het recreatieve medegebruik mogelijk te maken moeten voorzieningen
worden gerealiseerd en routes worden aangesloten. Verder spelen de provincies, staatsbosbeheer en
natuurmonumenten een belangrijke rol.
64 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
5
10
15
20
5
10
15
20

Stap 3: Nieuwe boerenbedrijven en de ontwikkeling van landschapsaandelen
De boerenbedrijven zullen zich moeten ontwikkelen om zich ook in de nieuwe situatie te kunnen handhaven.
Hiervoor is een ruilverkaveling nodig. Om dit mogelijk te maken moet het huidige grondbeleid worden
aangepast. Momenteel is er namelijk weinig beweging op de grondmarkt door de hoge prijzen. Het land dat
in dit proces vrijkomt wordt uitgegeven als landschapsaandeel. Hier is ruimte voor nieuwe woningbouw. Om
het planologisch mogelijk te maken om in het buitengebied te bouwen is een aanpassing in de regelgeving
nodig. Vooral provincies en gemeentes spelen hier een rol in.
Stap 4: Een nieuw dorpslint en landelijk wonen
Langs een aantal landschappelijke dragers is ook ruimte voor landelijk wonen in een hele lage dichtheid.
In de laatste fase worden er een aantal nieuwe dorpslinten ontwikkeld. In totaal zal de ontwikkeling van
De Venen zo’n 30 jaar duren.
5
10
15
20
5
10
15
20
65

66 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

7. Het dorp Spengen
uitwerking deelgebied
Aan de hand van een deeluitwerking zal de ontwikkeling van de Venen geïllustreerd worden. Er is gekozen om
de verdorping van het lint Spengen uit te werken.
Spengen is gelegen ten noorden van Kockengen aan de N212. Er wonen momenteel 160 inwoners en er zijn nog
6 melkveehouders. Door het nieuwe waterbeheer onstaan er een aantal natte kavels. Door het gebied loopt de
oude stroomrug. Spengen wordt begrensd door de Bijleveld.
Er is een ontwerp gemaakt waarin er nieuwe boerenbedrijven ontstaan met een nieuwe landverdeling,
landschapsaandelen worden uitgegeven en ontwikkeld, het lint wordt verdicht en er een nieuw dorpscentrum
wordt gemaakt.
67

7.1 Transformatieschema
Huidige situatie
melkveehouderij
oud boerenerf met land
oud boerenerf zonder land
woonerf
mensen ‘van elders
boeren weiland
weiland van ex-agrarier in wisselend gebruik
Open-geslotenheid en zichtlijnen
In het lint zijn een aantal open plekken waardoor er
een relatie met het achterliggende landschap blijft.
Beeldbepalend voor het dorp is de molen aan de
Spengense Molenvliet. Verder zijn er lange zichtlijnen
richting Wilnis en Vinkeveen en Kockengen.
68 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
Mensen van elders
Boerenerf
Het lint
Melkveehouderij
Zichtlijn richting de molen

In Spengen zijn nu nog 6 melkveehouders. De grootste hiervan is boer 2 op de Oudershoeve met aan weerszijden
van het lint een groot stuk land. Boer 1 heeft nog wat jongvee, maar is verder aan het afbouwen en gaat
binnenkort stoppen. Verder zijn er 10 oude boerenerven. Hier staan de stallen en silo’s nog ongebruikt op het
erf. In de meeste gevallen woont de ex-agrariër nog op het erf. In een aantal gevallen zijn deze ex-agrariërs
nog in bezit van het land. Dit wordt gebruikt voor hobbyvee of verpacht aan een andere boer. Er zijn een
aantal erven getransformeerd tot woonerf waar mensen ‘van elders’ wonen.
Tijdens de ontwikkeling van de Venen zullen er door het nieuwe waterbeheer op een aantal plaatsen kavels met
een drooglegging onder de 35cm ontstaan. Het lint zal zich gaan transformeren. Oude boerenerven worden
woonerven en er worden nieuwe erven toegevoegd. Op een aantal plaatsen wordt het lint wel opengehouden.
Ook de melkveebedrijven gaan zich ontwikkelen. Boer 1 zal zijn bedrijf beëindigen. De grootste boer, boer 2,
zou een productieboerderij kunnen beginnen. Deze kan op de plek worden geplaatst waar de meeste ruimte
is. Het natte land aan de andere zijde van het lint komt daarmee vrij. Andere boeren kunnen zich omvormen
tot natuurboer of tot brede boer. Ook is er ruimte voor een nieuwe boer. Zo wordt er een gebied vrijgespeeld
rondom een landschappelijke drager, de stroomrug, wat verder ontwikkeld kan worden voor woningbouw.
Midden in het dorp waar de stroomrug aansluit op het lint wordt een mobiel centrum geplaatst. Hier wordt
tevens de toegang tot de stroomrug gerealiseerd.
Doormiddel van een transformatieschema zijn de mogelijke ontwikkelen in Spengen geschetst. Aan de hand van
dit schema zal het dorp Spengen verder worden uitgewerkt. Er zijn een aantal elementen die ontworpen moeten
worden. Dit zijn de landschapsaandelen en de openbare ruimtes zoals het mobiele centrum en de infrastructuur.
Voor het verkleuren van de oude boerenerven zullen een aantal mogelijkheden worden geschetst en algemene
richtlijnen worden opgesteld.
Vanuit de ontwikkelingsvisie
Drooglegging >30 cm
Stroomrug
Bijleveld
Transformatieschema
Productieboerderij
Natuurboerderij
Brede boerderij
Traditionele boer
Landschapsaandelen
Nieuwe woonerven
Oude boerenerven
Beëindiging boerderij
Nieuwe boerderij
Boerderij
Mobiel centrum
Openheid aan het lint
69

7.2 Ontwerp Spengen Dorp
De verdorping van het lint Spengen tot Spengen
Dorp bestaat uit een aantal elementen. Het eerste
onderdeel is Spengen Lint. Dit is de drager van het
dorp waaraan alles is gekoppeld. Oude boerenerven
worden getransformeerd en het lint wordt verdicht
met nieuwe woonerven.
Hiernaast wordt er een nieuw woonmilieu ontwikkeld,
Spengen Buiten. Drager hiervan is een oude
stroomrug. Hier wordt het land uitgegeven als
landschapsaandeel.
Het middelpunt van het dorp wordt gevormd door
het mobiele centrum. Hier is tevens de toegang tot de
stroomrug en Spengen Buiten.
Op de plankaart is de toekomstige situatie te zien.
Hoogtekaart Spengen.
Het hoogste punt van de stroomrug ligt zo’n 75 cm
hoger dan het veenlandschap er omheen.
Erf in het lint Wonen aan de stroomrug Weide wonen Landelijk wonen
70 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Plankaart Spengen
De stroomrug is de drager van de
nieuwe woningen en met deze nieuwe
ontwikkelingen komt de stroomrug die
nu niet zichtbaar is ook ruimtelijk tot
uitdrukking.
De basis van de stroomrug is een pad.
Langs de hogere en de lagere delen
verandert het pad van karakter. Op de
hogere delen liggen de woningen op de
stroomrug en is er meer beplanting. Langs
de lagere delen hebben de woningen een
sterkere relatie met het weiland en is de
stroomrug opener van karakter. Sommige
landschapsaandelen zijn ook gekoppeld
aan een erf in het lint. Er ontstaan zo
verschillende woonmilieus.
De woningen worden doormiddel van
insteekwegen vanaf het lint ontsloten.
Langs de Spengense molenvliet wordt een
nieuwe verbinding gemaakt richting de
molen. Waar de stroomrug aantakt op het
lint wordt het mobiele centrum geplaatst.
Hier komt tevens de toegang tot de
stroomrug.
Bestaande woningbouw
Nieuwe woningbouw
Schuur / stal
Molen
Uitkijktoren
Vlonder
Verharding
Parkeren op grasklinkers
Straat
Fietspad
Voetpad over de stroomrug
Vlonderpad
Moestuin
Boomgaard
Hek
Boeren weiland
Grasland (landschapsaandelen)
Grasland (extensief beheerd)
Grasland (bloemrijk)
Plas dras
Maisveld
Water

Uitgangspunten Spengen Buiten
Bij het ontwerp van de landschapsaandelen zijn een aantal uitgangspunten. De verschillende woonmilieus
zullen in de volgende paragrafen besproken worden.
Overgangen prive - openbaar
Droge greppel Hek
Sloot
Wilde haag
Prive buitenruimtes
Veranda Vlonder
Weg op kade
Vlonderpad
Patio
Het dorp Spengen
Het lint Spengen en het mobiele centrum vormen
de hoofdopenbare ruimte van het dorp. De nieuwe
woningen die aan de stroomrug liggen zijn hier ook
onderdeel van. De woningen worden daarom met
insteekwegen aan het lint verbonden. De nieuwe
woningen passen binnen de erven typologie het
lint. Kenmerkende hierbij is de compositie van
meerdere volumes op een gemeenschappelijk
domein en de zonering van formeel tot informeel.
Privaat, maar collectief
De landschapsaandelen vormen sociale
gemeenschappen. Hierbij spelen twee aspecten
een belangrijke rol. De landschapsaandelen zijn
collectief. Het landschapsaandeel is een collectief
domein wat met alle bewoners gezamenlijk
moet worden beheerd. Gezamenlijk moeten ook
beslissingen worden gemaakt over het gebruik
van het aandeel. Of ze bijvoorbeeld paarden
willen houden, of een botenhuis willen bouwen.
Doormiddel van een vereniging van eigenaren
wordt dit gecoordineerd.
Het landschapsaandeel is privaat waardoor er
een afgebakend territorium ontstaat. Hiervoor
is het echter niet de bedoeling dat er in het
landschap enorme hekwerken verrijzen. Mogelijke
afscheidingen zijn wilde hagen, sloten, droge
greppels en kleine hekken.
Wat er zo ontstaat is een heel specifiek woonmilieu.
Er kan heel mooi worden gewoond, maar daar
staat wel tegenover dat de bewoners hun eigen
woonlandschap moeten onderhouden en zo iets
bijdragen aan het plattelandschap.
Het landschap is je tuin
Er worden geen formele woningen gerealiseerd
met een tuin en een auto voor de deur. De woningen
staan met de voeten in het gras. Het landschap
is immers hun tuin. Parkeren is gemeenschappelijk
en gebeurt op het gras onder de bomen. Privé
buitenruimtes worden aan de woning zelf
gerealiseerd in de vorm van bijvoorbeeld
veranda’s en patio’s.
71

7.3 Wonen aan de stroomrug
Schuine kappen, hoger richting stroomrug.
Lichte materialen: hout
Collectief vlonder met pergola als overgang
van het landschap naar de woning
Gericht op het landschapsaandeel
Zonering van formeel tot extensief in
gebruik landschapsaandeel
Dit type woonmilieu wordt gerealiseerd op de hogere
plekken van de stroomrug. Om deze hoogte van
de stroomrug ruimtelijk tot uitdrukking te brengen
worden de woningen met oplopende schuine kappen
gerealiseerd. De woningen zijn geclusterd rondom een
collectief vlonder. Dit vlonder vormt de overgang van
het landschap naar de woningen. De woningen staan
in het gras en hebben doormiddel van veranda’s een
privé buitenruimte. De woningen hebben allemaal
zicht op het landschapsaandeel. Het vlonder is
deels overdekt met een waterdichte, maar wel
zondoorlatende pergola. Hierdoor is er ook met slecht
weer een gemeenschappelijke ruimte.
Bij boerenerven is een overgang te zien van
formeel tot informeel. De entree van het erf is het
formele gedeelte met het woonhuis. Dit gaat over
in een gebruiksgedeelte met de schuren en stallen.
Vervolgens is er een rommelzone waar de mesthoop
en de verroeste fietsen liggen. Het erf eindigt op het
weiland. In het ontwerp van het wooncluster is er van
dit principe gebruik gemaakt.
Er is een formele entree waar geparkeerd kan worden
en waar de toegang is tot het vlonder. Dit gaat over
in een gebruiksdeel waar de woningen zijn geplaatst.
Daaromheen is een rommelzone. Hier is eigenlijk alles
mogelijk. De bewoners kunnen een moestuin beginnen,
een tuinhuisje bouwen, een botenhuis bouwen e.d. In
deze zone zit de vrijheid. Verder van de woningen
af begint het landschap wat de bewoners moeten
beheren. Ze kunnen dit wel gebruiken, bijvoorbeeld
als paardenweide, maar in een meer extensieve
vorm, waarbij de landschappelijke structuur van het
veenweidelandschap in tact moet blijven.
72 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

A
B
B’
A’
Hoogtes:
Woningen
Botenhuis
Pergola
Vlonder
Parkeren
Wilde haag
Bloemrijk grasland
Weiland
natuurboer
-1,6 m
-1,4 m
-1,1 m
+ 0,2 m
Profiel AA’
Profiel BB’
73

7.4 Wonen aan de wei
Het tweede type woonmilieu is het weide wonen. Deze
woonerven liggen aan de lager gelegen stroomrug.
De stroomrug heeft hier een wat opener karakter. De
woningen hebben een sterkere relatie met het weiland
dan met de stroomrug. Er wordt daarom ook gebruik
gemaakt van een erven typologie. De woongebouwen
zijn gegroepeerd op een collectief erf.
Er zijn hier wat grotere gebouwen met daarin
meerdere geschakelde woningen. Ook kunnen er
2^1 kap woningen en korte rijtjes worden gebouwd.
De collectieve binnenruimtes bevinden zich in deze
grotere boerderijtypes. Er is dit woonmilieu ook ruimte
voor een bedrijfje aan huis en appartementen voor
starters.
Openheid stroomrug. Wonen aan de wei
Grotere boerderijachtige gebouwen
met meerdere woningen
Collectieve ruimtes in het woongebouw
74 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

A
B’
B
A’
Woningen
Verharding
Hekje
Parkeren
Grasland
(extensief beheerd)
Grasland (-1,6 m)
Profiel AA’
Profiel BB’
75

7.5 Landelijk wonen
Verder van het dorp af wordt er in een lagere dichtheid gebouwd. Er worden
hier een aantal landelijke woningen gerealiseerd. Gezamenlijk beheren de
bewoners het landschapsaandeel. De woningen worden vanaf de Spengense
molenvliet ontsloten.
Er zijn verschillende type woningen. Dijkwoningen aan de Bijleveld, een villa
aan het water, onder de bomen aan de paardenweide en los in het weiland.
Vanaf het lint loopt er richting dit deel van de stroomrug nog een steigerpad
door de natte natuur.
76 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
Woningen
Wilde haag
Bloemrijk grasland
Grasland
(extensief beheerd)
Stal
Hek
Vlonderpad
Hoogtes:
-1,6 m
-1,4 m
-1,1 m
+ 0,2 m

7.6 Strategie landschapsaandelen
Het landschapsaandeel in 7 stappen
1. Door een herverkaveling en de ontwikkeling van
nieuwe boerenbedrijven komt grond vrij. Om de
ontwikkeling hiervan op gang te brengen is een
aanpassing van het grondbeleid nodig.
2. De gemeente koopt de grond en stelt richtlijnen
op voor de ontwikkeling ervan.
3. De grond wordt verpacht aan particulieren in
de vorm van landschapsaandelen. Bij de koop van
een woning, hoort ook de pacht van een deel van
het landschap. De bewoners pachten wel collectief
het hele landschapsaandeel.
De grond blijft zo in het bezit van de gemeente
waardoor er een zekere controle blijft. Ook
kunnen er op deze manier bij een verhuizing geen
eigendomsproblemen optreden.
4. Het aandeel wordt ontwikkeld en in lage dichtheid
bebouwd. De toekomstige bewoners worden bij
het ontwerp van de woningen betrokken.
5. Er wordt voor alle landschapsaandelen
gezamenlijk een vereniging van eigenaren
opgericht. Deze coördineert alles betreffende de
landschapsaandelen en bemiddelt in het geval van
een onenigheid tussen bewoners over het beheer
en gebruik van het aandeel.
6. De bewoners maken afspraken over het gebruik
van het landschapsaandeel. De vereniging van
eigenaren en de gemeente coördineren en toetsen
de plannen. Vervolgens mogen de plannen,
zoals het bouwen van een botenhuis, worden
uitgevoerd.
7. De bewoners zijn verantwoordelijk voor
het beheer van het landschapsaandeel. In de
rommelzone rondom de woningen mogen ze
allerhande activiteiten ondernemen. Voor de
rest van het landschapsaandeel gelden meer
richtlijnen.
Zo moeten de aandelen aan de oostzijde richting
de Bijleveld als weidelandschap behouden blijven.
Hier is wel de mogelijkheid om vee te houden.
Aandelen aan de stroomrug mogen wat verder
verruigen en beplant worden. Sommige aandelen
worden voor een deel vernat.
In samenwerking met natuurmonumenten, de andere
boeren in het lint en de gemeente coördineert de
vereniging van eigenaren het beheer. Er worden
beheersactiviteiten georganiseerd waarbij de
benodigde apparatuur beschikbaar wordt
gesteld. Op de jaarlijkse slootbagger dag
worden bijvoorbeeld gezamenlijk de slootranden
onderhouden. Deze activiteiten dragen op hun
beurt weer bij aan de sociale gemeenschapszin
op het landschapsaandeel.
De grondmarkt
Voor nieuwe ontwikkelingen in de Venen zijn
de grondprijzen heel belangrijk. Grond is een
speculatieproduct. Het wordt op de markt verkocht aan
de hoogste bieder. De prijs wordt niet alleen bepaald
door de kwaliteit en de agrarische opbrengstwaarde
van de grond, maar voor een groot deel door huidige
en mogelijke toekomstige bestemmingen van de
grond. Zo is grond dat in de toekomst de bestemming
woningbouw krijgt ongeveer 10 maal duurder dan
grond dat een agrarische- of natuurbestemming
heeft.
Als er in het buitengebied meer gebouwd zal gaan
worden zullen de grondprijzen omhoog schieten.
Het is voor agrariërs dan heel moeilijk om grond te
kopen. De herverkaveling en het ontstaan van nieuwe
boerenbedrijven zullen dan moeilijk van de grond
komen. Boeren zullen hun grond niet willen verkopen
in de hoop op een hoger bedrag als er later wellicht
gebouwd zal gaan worden.
Bij het huidige grondbeleid kan er alleen in dergelijke
lage dichtheid worden gebouwd als de woningen
heel duur zijn. Omdat er gestreefd wordt naar
woningbouw voor verschillende doelgroepen is dit
niet wenselijk. Tegen normale huizenprijzen in de
verschillende prijsklassen zouden woningen op de
landschapsaandelen te koop moeten zijn. Hier staat
immers ook tegenover dat de bewoners bij moeten
dragen aan het beheer van het landschap. Woningen
die normaal gesproken in het topsegment van de
markt zouden vallen worden nu ook bereikbaar voor
Jan Modaal, alleen dan met wat meer voorwaarden.
Er is dus een aanpassing in het huidige grondbeleid
nodig. Er wordt nu gebruik gemaakt van een aantal
subsidieregelingen om meer beweging te krijgen in
de grondmarkt. Zo zijn er subsidies voor kavelruil
en een subsidie om boeren te stimuleren om bij
bestemmingswijzigingen te kiezen voor het beëindigen
van hun bedrijf en de grond aan de overheid te
verkopen. Deze zijn echter niet voldoende. Een
aangepaste subsidieregeling of een volledige
aanpassing van de grondmarkt is nodig om deze
ontwikkelingen te realiseren.
Grondprijzen provincie Utrecht euro / hectare
Groen 41 082
Roze 42 866
Rood 305 360
77

7.7 Het mobiele centrum
Het mobiele centrum vormt samen
met het lint de hoofd openbare ruimte
van het dorp. Het lint wat een smal
profiel heeft met aan weerszijde sloten
wordt hier verbreed en de sloot wordt
deels gedempt waardoor er ruimte
ontstaat aan het lint voor verschillende
dorpsactiviteiten. Het centrum wordt
gemarkeerd door twee bruggetjes in het
lint. Ook vormt het de toegang tot de
stroomrug. Er zijn verschillende functies
te vinden.
Het dorpsgebouw
Het dorpsgebouw kan voor meerdere activiteiten worden
gebruikt. Het is de basis van waaruit verschillende
dorpsactiviteiten georganiseerd kunnen worden. Ook is er ruimte
voor een jongerenontmoetingsplek. Uit onderzoek is namelijk
gebleken dat vooral voor jongeren er te weinig voorzieningen
zijn. Het plein kan gebruikt worden als skateplein. Ook is er
een trapveldje en een speeltuin.
De multiboerderij
Hier is ruimte voor een aantal ouderen appartementen
met daaraan gekoppeld een zorgcentrum. Ook kan er een
kinderdagverblijf een plek vinden en is er ruimte voor een
informatiepunt voor recreanten met daaraan gekoppeld
bepaalde voorzieningen zoals fietsverhuur. Door meerdere
functies te combineren kunnen dergelijke voorzieningen zich
ook in een klein dorp handhaven. De medewerkers kunnen
samen met de ouderen op de kinderen passen en ook in het
informatiecentrum mensen te woord staan.
Mobiele winkels
Verder dient het dorpscentrum als halteplaats voor mobiele
winkels. Ongeveer twee keer per week zullen de winkels
Spengen aandoen. Op andere dagen rijden ze langs de andere
dorpen. Het mobiele centrum fungeert op deze dagen als een
traditionele markt, maar is vormgegeven als een interactieve
online bezorgdienst.
De Uitkijktoren
Bij het dorpscentrum is een uitkijktoren gepland. Dit zou als
kunstproject door de dorpelingen kunnen worden gebouwd om
zo de relatie met de nieuwe bewoners te versterken. Ook kan
er vanaf mooi uitgekeken worden over het nieuwe landschap.
Overige functies zijn een parkeerplaats en woningbouw waarbij
er ook de mogelijkheid is voor een bedrijfje aan huis.
78 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

B’
A’
Het dorpscentrum
De multiboerderij
Woningbouw
Trapveldje
B
Uitkijktoren
Boomgaard
Mobiele winkels
Parkeren
Profiel AA’
Profiel BB’
79
A

7.8 Het verkleuren van erven
Aan het lint worden oude boerenerven
getransformeerd en nieuwe erven toegevoegd.
Er worden verschillende type woonmilieus
gecreëerd voor verschillende doelgroepen.
Voor deze transformatieopgave zijn een aantal
algemene richtlijnen en principes waaraan moet
worden voldaan.
- Maximaal 20% van het erf is bebouwd
oppervlak
- De maximale diepte van het erf is 100m
- De woningen zijn 1 laag met kap
- Als accent zijn woningen van 2 lagen met
kap mogelijk
- Bij de transformatie van oude boerenerven
is deels slopen van oude stallen, schuren en
silo’s mogelijk.
- Woon-werk combinaties zijn toegestaan op
het erf
- De erven bestaan uit een compositie van
meerdere volumes op het erf
- De erven zijn beplant
Transformatie oud boerenerf
Nieuw woonerf
Openheid aan het lint
Mobiele centrum
Het verzamelerf
Het verzamelerf is een groot erf met meerdere woningen van verschillende types. De woningen staan rondom
een gemeenschappelijk domein. Er staan grotere boerderijachtige gebouwen met appartementen, maar ook
vrijstaande woningen en korte rijtjes. Er is ruimte voor een moestuin, paardenweide en boomgaard. Er zijn
een aantal gezamenlijke parkeerplaatsen op het erf.
Wonen & werken Gezinnen Stedelingen Ex-agrariers / hobby boeren Starters
80 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Langsdoorsnedes Spengen
Westzijde huidige situatie
Westzijde nieuwe situatie
Oostzijde huidige situatie
Oostzijde nieuwe situatie
Prive erf Boerenplaats Woon-werk erf Prive erf Nieuwe
dwarsstraat
Prive erf Zorgboerderij
Verzamelerf Spengense molenvliet
Mobiele centrum Insteekweg
Verzamelerf
Insteekweg
10m 50m 100m 200m

De boerenplaats
De boerenplaats is een iets kleiner type erf waar
vooral grotere woningen op staan. Het is een
formeel erf met bijvoorbeeld een siertuin. Door
de indeling van het erf ontstaan er privé ruimtes
rondom de woningen die gebruikt kunnen worden
als tuin.
Gezinnen Stedelingen
Stedelingen
Het woon-werk erf De zorgboerderij
Op het woon-werk erf is ruimte voor een bedrijfje
aan huis. Dit kan gerealiseerd worden door een
klein bedrijfspand te realiseren op het erf naast
de woningen, of door de bedrijven en woningen
te combineren in één gebouw.
Starters
Wonen & werken
Het privé erf
Dit is een privaat erf waar 1 woning op staat en
eventueel een schuur, tuinhuis of garage.
Er is uit woningmarkt onderzoek gebleken dat
er een groot tekort is aan huisvesting voor
ouderen. [Companen 2007] Er zijn ook veel
ex-agrariërs die nu nog in het lint op hun
boerderij wonen. Op termijn zouden zij in deze
zorgboerderijen een plek kunnen vinden. Dit is
een wat groter boerderijencomplex met ruimte
voor ouderen appartementen gekoppeld aan een
zorgvoorziening.
Zorg
Ex-agrariers
81

7.9 Infrastructuur
Het lint
Het lint is nu tweerichtingsverkeer. De
weg is uitgevoerd zonder gescheiden
banen en heeft een heel smal profiel met
inhaalplekken. Om de nieuwe capaciteit
aan te kunnen wordt de weg uitgevoerd
als eenrichtingsverkeer. Ook wordt het
wegdek verbreed. De bermen worden
hiervoor versmald.
1,5 m
berm
1m
berm
Nieuwe dwarsverbinding
Er wordt een nieuwe dwarsverbinding
aangelegd tussen het lint en de N212.
Dit verbeterd de ontsluiting van het dorp.
De weg is vormgegeven met een aparte
autobaan en fietsstrook.
De insteekwegen richting Spengen Buiten
hebben hetzelfde profiel behalve dat
ze zijn uitgevoerd zonder gescheiden
banen.
stoep
1m
2,5 m
weg
4 m
weg
fietspad
1,5m
2,5 m
berm
1,5m
berm
rijbaan
6m
De Spengense Molenvliet
De molenvliet is de grootste watergang in Spengen en loopt
tot aan de molen. In de nieuwe situatie wordt de molenvliet
verbreed en ontsloten met een nieuwe fietsroute. Ook is het
voor het bestemmingsverkeer van de landelijke woningen aan
de stroomrug en de Bijleveld toegankelijk.
Het profiel wordt in twee-en gedeeld door een strip met
verlichting en straatmeubilair in het midden van het wegdek.
Deze strip scheidt de voetgangers van de auto’s en (race)
fietsers.
molenvliet
15 m
De Bijleveld
De Bijleveld wordt toegankelijk gemaakt met een fietspad aan
de westzijde en een graspad aan de oostzijde. Om de twee
dijkwoningen te kunnen ontsluiten wordt het fietspad ter plaatse
verbreed.
Huidige situatie
Nieuwe fietsroute en wandelpad
Dijkwoningen
molenvliet
10m
langzaamverkeer
1 m
middenstrip
1 m
82 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
rijbaan
6 m
Huidige situatie
Nieuwe situatie
Langs een nieuw wooncluster
Door de stroomrug
Een kade in het water

7.10 Wonen in Spengen
Wouter, Anouk, Kees, Anne en Tom wonen aan de stroomrug
Wouter: “Ik fiets elke ochtend naar station Breukelen om naar m’n werk in Amsterdam te gaan. Het
is een kwartiertje fietsen en de route is goed verlicht. Als het regent ga ik met de bus.”
Kees en Tom: “Wij gaan na school vaak voetballen met de buurjongens op het
trapveldje in het dorpscentrum”
Anouk: ”Ik hoop dat het morgen weer droog is, we zouden de knotwilgen gaan snoeien. Vanavond
gaan we eten en daarna vergaderen met de vereniging van eigenaren“
83

Coos en Marianne wonen op een woon-werk erf aan het lint
Coos: “Wij zijn een jaar geleden verhuisd naar Spengen. In Kockengen konden we
geen woning vinden. Gelukkig wonen we zo toch lekker dichtbij onze ouders.
Ik heb nu een bedrijfje aan huis. Marianne werkt in Breukelen.”
Marianne:“Op donderdagmiddag ga ik altijd even naar het dorpscentrum. Op woensdag geef ik mijn
bestellingen door, dan kan ik het donderdag ophalen. Ook koop ik verse melk en kaas bij de boer.“
Coos: “Bah, het regent. Toch maar even de hond uitlaten. Het landschap
ligt er wel mooi verlaten bij zo.”
84 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Dirk, Lotte en Jan zijn er een dagje op uit
Dirk:“Vandaag gaan we er een dagje op uit. We hebben de auto geparkeerd in Spengen. We zijn
de dag begonnen met het beklimmen van de uitkijktoren. Wat een mooi uitzicht!”
Lotte: “Bij de molen hebben we even een drankje gedronken in het wilderniscafé. Je kan
hier ook kanoën, dat moeten we binnenkort nog maar een keer doen.”
Dirk: “We hebben vandaag dwars door het boerenland gewandeld, we konden de koeien gewoon
aaien. Nu zijn we weer terug in Spengen Buiten en gaan we de auto ophalen.”
85

7.11 Spengen nu en in de toekomst
Beeld vanaf het lint Spengen naar het nieuwe woonlandschap in de oude en de nieuwe situatie
Beeld vanaf de Bijleveld naar het lint Spengen in de oude en nieuwe situatie.
Beeld vanaf het lint Spengen langs de Spengensche molenvliet. Op de achtergrond de Spengensche molen.
86 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

88 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

8. Terug naar het begin
conclusie en reflectie
De Randstad vormt een belangrijk aandachtspunt in de Nederlandse ruimtelijke ordening. De ontwikkeling
hiervan tot een metropool van wereldformaat staat hoog op de agenda. Als we het over de ontwikkeling
van de Randstad hebben beschouwen we vaak vooral de grote stedelijke kernen zoals de Noord- en de
Zuidvleugel. Daartussen ligt echter nog het landelijke gebied opgebouwd uit een structuur van kleine dorpen,
gehuchten, boerderijen, landbouwgronden, water en natuur. Zoals ook aangegeven in het onderstaand citaat,
waarin de visie voor de Randstad wordt verwoord, spelen deze gebieden geen minder grote rol. Het vormen
hele waardevolle open landschappen waar nog ruimte is voor rust en stilte en die sterk bijdragen aan de
identiteit van de Randstad.
“In de Randstad van 2040 willen mensen met uiteenlopende leefstijlen graag zijn en komen om er te wonen, te
werken en te ontspannen. Velen kunnen er hun dromen waarmaken en hun wensen realiseren.. In Amsterdam met
zijn hoogstedelijke voorzieningen, cultuur en kosmopolitisch klimaat; in Rotterdam, de innovatieve havenstad, in
Den Haag met zijn internationale instellingen of Utrecht met zijn creatieve kennisklimaat. Maar ook de middelgrote
steden bieden aantrekkelijke keuzemogelijkheden met hun eigen karakter en identiteit. De afwisseling van stad
en land, groen en water en de bijzondere landschappelijke kwaliteiten in de droogmakerijen, de plassen, de
kust en de veenweiden maken de Randstad tot een aantrekkelijk grootstedelijk gebied, met allure: ‘a place
to be’. Het tolerante klimaat, de diversiteit in woon- en werkmilieus en de ruime keuzemogelijkheden op de
woning- en arbeidsmarkt maken dat vrijwel iedereen hier zijn dromen en wensen waar kan maken.” [Startnotitie
Randstad 2040]
Doormiddel van een restrictief ontwikkelingsbeleid is geprobeerd om de landelijke gebieden in de Randstad,
die vaak onder grote stedelijke druk staan, te behouden. Dit beleid heeft echter ook tot een daling van de
economische vitaliteit van deze gebieden geleid. Er is weinig werkgelegenheid, onvoldoende woningaanbod,
voorzieningen trekken weg en ook de melkveehouderij, de natuurlijke beheerder van het landschap, staat er
niet rooskleurig voor. Aan de grote vraag naar dorpse en landelijke woonmilieus en een recreatief toegankelijk
plattelandschap wordt momenteel niet voldaan. Hier ligt echter wel een potentie voor een nieuwe impuls.
De behoefte aan ontwikkelingen in het landelijke gebied en de vraag naar meer dorpse en landelijke
woningbouw kunnen aan elkaar worden gekoppeld waardoor er aan beide kanten winst wordt behaald.
Bouwen hoeft immers niet slecht te zijn, als het maar goed wordt uitgevoerd.
Het doel van dit onderzoek was om ontwerpend te onderzoeken hoe dit zou kunnen. De onderzoeksvraag
daarbij was: Hoe kunnen we het landelijke gebeid in de Randstad verder ontwikkelen door nieuwe dorpsvormen
te bouwen?
Voor de Venen is hiervoor een integrale ontwikkelingsvisie gemaakt waarin een agrarisch landschap
getransformeerd wordt tot een nieuw woon, werk en recreatielandschap, met ruimte voor water en natuur,
maar ook voor de melkveehouderij.
89

Een aantal algemene strategische onderdelen van deze ontwikkelingsvisie zijn:
• Het waterbeheer wordt als sturend mechanisme en motor voor ontwikkelingen gebruikt
• Door nieuwe bedrijfsvormen voor de melkveehouderij te ontwikkelen wordt hun toekomstperspectief
verbeterd en ontstaat er tevens ruimte voor nieuwe functies
• Er wordt gebruik gemaakt van de ruimte in de bestaande lintstructuren die is ontstaan door veranderingen
in de agrarische sector
• Het kenmerk van het dorp als sociale gemeenschap wordt gekoppeld aan de noodzaak van een nieuwe
beheerder van het landschap door land particulier uit te geven als landschapsaandelen
• Bestaande landschappelijke structuren worden als drager gebruikt voor nieuwe ontwikkelingen
• Problemen worden integraal benaderd en er wordt gebruik gemaakt van de kansen die er liggen
Met de voorgestelde ontwikkelingsvisie voor de Venen kunnen ongeveer 1750 woningen gerealiseerd worden.
Als deze strategie in het hele landelijke gebied zou worden toegepast ontstaat er een verstedelijking zoals te
zien in de afbeelding hiernaast. Een berekening van het totaal aantal te realiseren woningen is niet zomaar
vanuit het ontwerp voor de Venen te extrapoleren, omdat de landelijke gebieden in de Randstad allemaal
een eigen kenmerkende structuur hebben en al in meer of mindere mate verdicht zijn. Wel kan er een grove
schatting gemaakt worden van het mogelijke aantal woningen dat te realiseren is met deze strategie in het hele
landelijke gebied. Dit komt uit op ongeveer 10000 woningen.
Binnen de totale woningbouwopgave voor de Randstad is dit ongeveer een 10e. Dit is slechts een klein, maar
niet te verwaarlozen aandeel. Belangrijker dan de kwantiteit is echter de kwaliteit. Er wordt namelijk wel voor
een specifieke doelgroep gebouwd en er worden woonmilieus gecreëerd waar een groeiende vraag naar is.
De keuzemogelijkheden, die een zo belangrijk aspect zijn van een metropool, worden vergroot.
Nieuwe Dorpsvormen
De nieuwe dorpen ontwikkelen zich rondom bestaande lintbebouwing. Bij de transformatie hiervan ontwikkelen
ook de boerenbedrijven en het bijbehorende land zich. Hierbij komt ook land vrij waar ruimte is voor nieuwe
woningbouw, water en natuur. Het dorp ontstaat zo samen met de vorming van een nieuw landschap.
Het land, wat bij de herverkaveling van de boerenbedrijven vrijkomt, wordt privaat, maar collectief uitgegeven
aan particulieren die hier vervolgens verantwoordelijk voor zijn. Gemeenschappelijke activiteiten worden aan
beheersactiviteiten gekoppeld waarbij deze activiteiten vervolgens weer bijdragen aan de gemeenschapszin
van het bewoners. De belangrijkste dorpse kwaliteiten van een sociale gemeenschap en de sterke relatie met
het landschap worden zo in een nieuw woonmilieu aangeboden.
Het dorp heeft 1 hoofd openbare ruimte, het lint en het mobiele centrum. De woonerven worden als parels aan deze
ketting geregen en het mobiele centrum vormt het brandpunt van het dorp. Door de nieuwe woonlandschappen
te koppelen aan oude landschappelijke structuren zoals de stroomrug krijgen ze een bijzonder karakter. Ook
worden zo cultuurhistorische elementen weer ruimtelijk tot uitdrukking gebracht. Dit draagt allemaal bij aan de
identiteit van het dorp en geeft het een geschiedenis.
Haalbaarheid
Er is in de ontwikkelingsvisie gekozen voor een strategie waarbij bestaande structuren worden verdicht en in
lage dichtheid nieuwe woonlandschappen worden ontwikkeld. Bovendien is de strategie direct gekoppeld
aan ontwikkelingen in de landbouw. In verhouding tot het bouwen van bijvoorbeeld een Vinexwijk is dit een
complexe opgave. Er zijn veel verschillende grondeigenaren, de transformaties zijn locatiespecifiek en liggen
verspreid door het landschap. Er is veel sturing nodig om dit te kunnen realiseren. Ook is het technisch een
lastige opgave. Er moet nieuwe infrastructuur worden aangelegd door waterrijke milieus, er moet gebouwd
worden op veen en er wordt voornamelijk gebouwd in bestaande lintstructuren waardoor er weinig bouwruimte
is. Ten opzichte van het in massaproductie bouwen van een grote Vinexwijk is dit een intensief proces. Tegenover
het kleine aantal nieuw te realiseren woningen is de vraag of het plan wel haalbaar is en of er voldoende
maatschappelijk belang bij is.
De ontwikkelingsvisie heeft als doel om niet alleen te voorzien in een woningbouwopgave, maar ook om bij
te dragen aan een economisch vitaler platteland. Dit is voor de hele Randstad van belang. In de eerste
plaats gebeurt dit doordat de nieuwe woningbouw een economische impuls geeft wat resulteert in meer
werkgelegenheid, een minder grote druk op de huizenmarkt en meer geld voor natuur, water en recreatie.
Ook wordt er in de ontwikkelingsvisie ruimte gecreëerd voor nieuwe types melkveebedrijven en worden de
mogelijkheden voor particuliere bedrijvigheid vergroot.
Door te ontwikkelen binnen de bestaande lintstructuren en in lage dichtheden worden de ruimtelijke kwaliteiten
van dit waardevolle landschap zoveel mogelijk behouden. Door oude ontginningstructuren te gebruiken als
dragers voor nieuwe ontwikkelingen en als recreatieve routes wordt het cultuurhistorisch rijke gebied beter
toegankelijk en leesbaarder. Er wordt hiermee ingezet op een beter toegankelijk en aantrekkelijk buitengebied
90 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

wat voor de sterk verdichte Randstad van groot maatschappelijk belang is. Ook blijft de koe in de wei, iets wat
een beeldbepalend element is van het Nederlandse cultuurlandschap en bijdraagt aan de identiteit van de
Randstad als Hollandse metropool.
Door een integrale ontwikkelingsvisie te maken is er op meerdere fronten resultaat behaald wat tot een grotere
publieke winst leidt.
Belvedere
Bij de ontwikkeling van de Venen is gezocht naar een volgende ontginningslaag voor het Nederlandse
cultuurlandschap waarbij het getransformeerd wordt van agrarisch productie landschap in een landschappelijk
woon, werk en recreatiegebied. Hierbij wordt de melkveehouderij wel behouden, maar ontwikkeld tot nieuwe
bedrijfsvormen.
Deze ontwikkelingen worden aan oude landschappelijke structuren geplaatst waardoor deze ruimtelijk sterker
tot uitdrukking komen en de leesbaarheid van het landschap wordt vergroot. Oude structuren worden nieuwe
dragers en geven zo gelijk een identiteit en geschiedenis mee aan deze ontwikkelingen.
Door nieuwe woningbouw te ontwikkelen binnen de bestaande lintbebouwing kan deze oude Nederlandse
verstedelijkingstypologie worden behouden. Deze verkleurt echter van een agrarisch lint tot een woonlint. Oude
boerengebouwen worden getransformeerd en krijgen een nieuwe functie.
In deze visie worden de cultuurhistorische, landschappelijke en ruimtelijke kwaliteiten van het landschap zoveel
mogelijk behouden, maar wel ontwikkeld zodat het gebied ook in de komende goed functioneert.
Aanbevelingen
Het zou interessant zijn om in andere landelijke gebieden van de Randstad dezelfde strategie toe te passen en
te onderzoeken wat daar de mogelijke ontwikkelingen zijn en aan welke dragers ze gekoppeld kunnen worden.
In dit ontwerp is namelijk vooral gebruik gemaakt van oude stroomruggen, welke niet overal te vinden zijn.
Ook verdient het de aanbeveling om de strategie van de landschapsaandelen verder uit te werken om te kijken
welke mogelijkheden er allemaal zijn om dit principe toe te passen.
De verstedelijkingsstrategie in de Randstedelijke context
uitbreidingswijken (ViNEx)
verdichting lintbebouwing
91

92 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Literatuurlijst
- Agricola, H. e.a. (2006), ‘Landbouwanalyse de Venen’, Alterra en Waaloord, Wageningen/Woerden
- Barends, S. e.a. (2005) ‘Het Nederlandse Landschap, een historisch-geografische benadering’, Utrecht
- Beun, N., Hillebrand, H. (2007), ‘Nieuwe Dorpen’, Innovatienetwerk Nieuwe Dorpen, Rotterdam
- Blakely, J. e.a. ( 1997), ‘Fortress America : gated communities in the United States’, Washington
- Borgstein, M.H. e.a. (2003) ‘Landelijk gebied De Venen, een verkenning van bewonerswensen’, Den Haag
- Bosch Slabbers (2006), ‘Water in de Westelijke Veenweiden’, in opdracht van het ministerie van verkeer en
waterstaat, uitvoering door Rijkswaterstaat RIZA
- Camme, van der H., Klerk, de, L. (2003) ‘Ruimtelijke ordening, van grachtengordel tot vinex-wijk’, Utrecht
- Companen, (2007), ‘Nota Wonen 2006+ Gemeente Woerden, Wonen naar eigen keus’, Arnhem
- Cortie, C. e.a. (2003) ‘Stad en Land, over bewoners en woonmilieus’, Amsterdam
- Dam, van. e.a. (2005), ‘De Landstad, landelijk wonen in de netwerkstad’, Ruimtelijk Planbureau, Den Haag
- Gerritsen, A. e.a. (2005), ‘Behoud veenweidegebied, een verkennende studie naar kosten, landschappelijke
effecten en uitvoering van drie strategieën voor de veenweide gebieden’, ALTERRA, Wageningen
- Heuvel, van den, A. e.a. (2007) ‘De woningmarkt in Breukelen en Loenen 2007-2011,
oningbehoefte gemeente Breukelen en gemeente Loenen’, Den Haag
- Hartog, H. e.a. (2006) ‘Exurbia, wonen buiten de stad’, Rotterdam
- Ministerie van VROM (2007) ‘Randstad 2040- Startnotitie- naar een duurzame en concurrerende
Europese topregio’
- Pols, L. e.a. (2005) ‘Waar de landbouw verdwijnt, het Nederlandse cultuurland in beweging’,
Ruimtelijk Planbureau, NAI uitgevers, Den Haag
- Rienks, W.A. e.a.(2003), ‘Melkveehouderij op schaal, nieuwe concepten voor grootschalige melkveehouderij’,
Alterra, Wageningen
- Segeren e.a. (2005) ‘De markt doorgrond, een institutionele analyse van grondmarkten in Nederland’,
Ruimtelijke planbureau, Rotterdam, Nai Uitgevers
- Sijmons, D. e.a.(2002) ‘Landkaartmos, en andere beschouwingen over landschap’, Rotterdam
- Timmermans, M. e.a. (1999), ‘Air - New Landscape Frontiers’, LA4Sale, Amsterdam
Websites
www.belvedere.nu, ‘Wat is belvedère?’ (geraadpleegd: april 2007)
www.rlg.nl, Dienst landelijk gebied ‘Wonen in het landelijk gebied, Advies over de Ontwerp Nota Wonen’
(geraadpleegd: november 2007)
93

94 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Bijlagen
1. Topografische kaart
2. Analyse dorpen
3. Gesprekken met vier boeren
4. Gesprekken met twee gemeentes
95

Bijlage 1. Topografische kaart de Venen

Bijlage 2. Analyse dorpen
Bij de analyse van zes verschillende dorpen is gekeken naar de historische ontwikkeling, huidige
morfologie, structurerende elementen, voorzieningen en de structuur van de openbare ruimte. Uit deze
analyse zijn een aantal algemene dorpskarakteristieken gekomen.
2.1 Dijkdorp Ammerstol
Ammerstol is een dijkdorp gelegen in de
Krimpenerwaard aan de Lek. Het dorp heeft
1560 inwoners en valt in de categorie van een
klein landelijk dorp. Het dorp is sterk georiënteerd
op de dijk van waaruit haakse ontginningsassen
lopen. Bij de latere dorpsuitbreiding is het
slotenpatroon zoveel mogelijk doorgezet.
De hoofdopenbare ruimte is gelegen langs de dijk
en bij de kerk. Langs de dijk zijn kenmerkende
woningtypologieën te vinden.
Het dorp ontleend zijn identiteit vooral uit de
sterke sociale samenhang welke met name vanuit
de kerk wordt gevormd.
Slotenpatroon doorgezet in uitbreidingswijken
Dorpsplein bij de kerk
Woningen onderaan de dijk
Situatie 1800
Huidige situatie
Hoofd openbare ruimte
97

2.2 Terpdorp ‘t Woudt
Situatie 1800
Huidige situatie
Dorpssilhouet Dorpsstraat
’t Woud is een heel klein dorp ten zuiden van Delft. Het
heeft slechts 30 inwoners. Het is een oud terpdorp wat
zich bijna niet heeft ontwikkeld. De structuurdrager
wordt gevormd door de terp en oude kerkpaden
die naar omliggende boerderijen lopen. Vanuit
de omgeving is goed te zien dat het dorp hoger is
gelegen.
De kerk vormt het middelpunt van het dorp. Het is
gelegen op het hoogste punt en is daarom overal te
zien.
Boerderij in het dorp De kerk als centrum van het dorp
98 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
Hoofdopenbare ruimte

2.3 Tussen wetering en stroomrug: Kamerik
Kamerik is gelegen aan een wetering in ‘de Venen’.
Er wonen 3770 inwoners en is daarmee een wat
groter dorp.
Het heeft een afwijkend nederzettingspatroon
omdat de boerderijen uit het lint zijn geplaatst op
een oude stroomrug. Ze zijn met lange insteekwegen
verbonden met het dorpslint langs de wetering.
Samen met de ontginning van het landschap heeft
het dorp zich gevormd en het landschap ruimtelijk
tot uitdrukking gebracht.
Tussen 1800 en nu is de erfbeplanting rondom de
boerderijen op de stroomrug uitgedund waardoor
de stroomrug een minder dicht beplante uitstraling
heeft gekregen.
Situatie 1800
Het dorpscentrum is
gelegen bij de brug
over de wetering. Hier
is het dorpscafe en
de dorpskerk. Ook is
er nu een supermarkt
gekomen.
De wetering vormt de
drager van het dorp.
Het profiel in het centrum
is smal en stedelijk.
Naar buiten toe krijgt
de wetering natuurlijke
oevers en wordt de
overgang gemaakt van
dorp naar landschap.
Huidige situatie, 2007
Wetering als structuurdrager
Dorpscafé bij de brug
Doorzicht naar de kerk
Natuurlijke oevers
Landweg naar het boerenlint
Rand van het dorp
99

2.4 Aan de Vecht: Loenen
Loenen is een dorp gelegen aan de Vecht. Het heeft een historisch centrum
rondom de kerk en de toegangsweg vanaf de brug over de Vecht. Het
heeft een compacte dorpsstraat met kleine dorpshuisjes. De overgangen
tussen prive en openbaar zijn informeel. Verder van het centrum af
wordt de dorpsstraat minder compact en onstaan er doorzichten naar
de Vecht. De relatie met het landschap wordt zo sterker. Rondom het
dorp liggen een aantal landgoederen.
Loenen is fors uitgebreid. De nieuwste uitbreidingswijk is Cronenburgh
waar in dorpse stijl is gebouwd. Zichtlijnen naar de omgeving, compacte
dorpsstraatjes en een aantal bijzondere woningen als accent worden in
het ontwerp toegepast om een dorpse sfeer te realiseren.
100 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
Vanaf de Vecht naar het dorp
Vanaf de Vecht naar het dorp
De dorpsstraat
Doorzicht naar de Vecht
Nieuwbouw Loenen aan de Vecht

2.5 Tuinbouwdorp Den Hoorn
Situatie 1800 Huidige situatie
Den Hoorn is een groot dorp ten westen van Delft. Het
is van oudsher een tuinbouw dorp maar wordt steeds
meer een woonlocatie voor Delft. Veel kassen trekken
weg uit het gebied waardoor ruimte ontstaat voor
meer woningbouw.
Het is een voorbeeld van een sterk gegroeid dorp
dat ingekapseld wordt in een grotere stad. De
uitbreidingen met grote woonwijken hebben geen
dorpskarakter meer en worden onderdeel van Delft.
Het oude centrum waar het dorp zich rondom de
structuurdrager van de vaart en de dijk heeft gevestigd
is nog steeds het middelpunt van het dorp. De
hoofdopenbare ruimtes en een aantal voorzieningen
zoals de kerk en het dorpscafe liggen hier. Andere
voorzieningen zoals supermarkten en basisscholen zijn
in de nieuwbouwwijken gerealiseerd. Het oude centrum
gaat zo steeds minder als dorpscentrum fungeren.
Structuurdrager
500 m
Hoofd openbare ruimte
101

2.6 Lintdorp Molenaarsgraaf
Molenaarsgraaf is een dorp gelegen langs de
Graafstroom. Deze wetering werd in opdracht
van Willem de Molenaar gegraven om een betere
afwatering mogelijk te maken. De bebouwing heeft
zich aan weerszijden van de Graafstroom ontwikkeld.
Belangrijk in de dorpscultuur is de oude strijd tegen het
water. Op oude boerderijen is vaak nog een opschrift
te vinden als gedenkteken van overstromingen.
De hoofdopenbare ruimte concentreert zich langs de
wegen aan de wetering en met name bij de bruggen.
Vroeger was de brug met de kerk het zwaartepunt.
Door nieuwbouwwijken en de komst van de supermarkt
is dit verschoven naar een nieuwe brug.
Bij de ruilverkavelingen zijn grote boerderijen aan
nieuwe wegen geplaatst. Er onstaat hierdoor een
scheiding tussen een dorpslint en een boerenlint.
Langs de wetering
De dorpskerk
Rondom de brug
102 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
Situatie 1800
Huidige situatie
Straatprofiel structuurdrager
Hoofd openbare ruimte

Bijlage 3. Gesprekken met vier boeren
Gesprek Koos Segers, Wagendijk 1, Kockengen
Jullie hebben een recreatieboerderij?
Ja, we organiseren al een aantal jaar groepsontvangsten. Het is een wezenlijk onderdeel van ons bedrijf
geworden. We hebben hiervoor gekozen omdat we op een gegeven moment de keuze moesten maken of we
als bedrijf alsmaar groter en groter wilden worden of een andere inkomstenbron wilden zoeken. We hebben
er toen voor gekozen om een deel van de koeien te verkopen. Bijkomend voordeel is dat je heel veel geld krijgt
voor de melkleveringsrechten.
Hoe werkt dat precies?
Nou, in 1982 waren er heel veel zuiveloverschotten. De overheid betaalde toen heel veel subsidies aan boeren
om het melk af nemen. Toen is er een quotum ingesteld. 20% van de geleverde hoeveelheid melk moest minder
worden geproduceerd. Elke boer kreeg een bepaald aantal liters dat hij mocht produceren. Over alles wat te
veel geproduceerd werd moest een heffing worden betaald.
Je moest betalen om melk te mogen leveren, leveringsrechten. Dit was 2 euro per liter. Nu is het ongeveer 16
cent. Als je die leveringsrechten verkoopt krijg je in een keer heel veel geld binnen. Bovendien heb je dan ook
nog gewoon je gronden en je boerderij. Hier hebben vrij veel boeren toen de toekomst nog allemaal heel
onzeker was gebruik van gemaakt. Nu is het opeens een beetje omgedraaid omdat Nederland zijn melkquotum
niet haalt. Nu kunnen we weer meer melk gaan leveren.
Kunt u een korte schets geven van het gebied?
Er zitten heel veel boeren zonder opvolgers. Ook is het bestemmingsplan heel erg star. Er mag niks wat gebouwd
worden. Wij wilden bijvoorbeeld een toiletgebouwtje neerzetten voor de groepsontvangsten. Hiervoor krijg je
gewoon geen vergunning. Dit is echt een heel groot probleem voor de boeren.
Er is een grote vraag naar landelijke woonmilieus. Maar ook heel veel vraag naar woningen vanuit de
dorpelingen. Mijn dochter wilde heel graag in Kockengen blijven wonen, maar moest toch naar Mijdrecht
verhuizen omdat er gewoonweg geen huizen zijn. Ook zijn alle woningen heel erg duur. Woningen zijn eerder
rond de 4 ton dan daaronder.
Probleem is wel dat veel stedelingen toch zeuren over bijvoorbeeld stankcirkels. Een bedrijf kan bijvoorbeeld
niet uitbreiden omdat de stal dan te dicht bij de buren zou komen te liggen.
Op Wagendijk 9 hebben ze de stallen deels afgesproken. Nu wonen er drie gezinnen en zitten er een aantal
bedrijfsgebouwen in. Een aantal van de mensen die er wonen hebben ook daar hun bedrijfje. Ze willen ook een
bed & breakfast openen. Dit zijn leuke ontwikkelingen. Het zou fijn zijn als dit mogelijk zou worden.
Welke problemen spelen er?
Nou ja, we zitten op veen hè. Het veen daalt zo’n 8mm per jaar. Voor de boeren is een drooglegging van
zo’n 60cm gewenst. Als de peilen niet steeds mee worden verlaagd is het einde verhaal voor de landbouw.
Een probleem is dat woningen uit de jaren 40-50 op houtenpalen zijn gefundeerd. Deze gaan bij lagere
waterpeilen verrotten en zakken dus in. Het is hier goed te zien dat woningen schuin staan. Het deel van het huis
met de kelder daaronder zakt namelijk niet in, de rest wel. In het nieuwe watergebiedsplan zijn ze van plan om
nieuwe waterpeilvlakken aan te leggen zodat de lintbebouwing op eilandjes komen te liggen.
Kunt u me vertellen hoe het land verkaveld is?
Op de kaart wordt de verkaveling ingetekend.
Boerenbedrijf Segers
103

Gesprek Jaap Treur
Honderdschelaantje 4, Nieuwer ter Aar
Hoe ziet u de toekomst?
Ik denk eraan om ergens anders te gaan boeren,
vanwege de slechte ontsluiting van mijn boerderij.
Ik zit aan dit hele schattige lintje, maar met een
grote tractor is er geen doorkomen aan. Ik heb ook
een deel van mijn land moeten verkopen voor de
verbreding van de A2.
Houden veel boeren ermee op?
Ja, redelijk wat. Maar in de omgeving is er eigenlijk
wel veel vraag naar meer boerengrond. Als er
een boer wegvalt zijn er wel mensen die het willen
overnemen. Het is gewoon nodig dat het aantal
boeren hier wat uitdunt. Er zijn ook wel vrij veel boeren
die ook nog werken ernaast. Vaak in de bouw. Ook
veel vrouwen werken er nog naast. Is te combineren
met het boerenbedrijf. Veel boeren krijgen ook
subsidie voor een agrarisch natuurbeheer. Zoals
langs de sloten 1m niet maaien en niet bemesten en
het zoeken naar nesten voordat er gemest wordt.
Er zijn ook boeren die een wandelpad over het erf
hebben lopen. Ze drijgen daar een vergoeding voor.
Ook hebben een aantal boeren een theeschenkerij.
Maar het loopt nog niet zo’n vaart.
Wat gebeurt er als boeren stoppen?
De dienst landelijk gebied koopt wel vrijgekomen
land op. Ze proberen om aaneengesloten
percelen te verwerven om in te kunnen zetten op
natuurontwikkeling. Ook komen er wel mensen
van elders hier wonen. Vaak gebeurt dit op oude
boerderijen, maar dan wel zonder de grote stallen.
De oude boerderijen wordt dan verbouwd. Soms
wringt het wel met de nieuwe mensen. Vooral
klachten over geluid en stankoverlast. Ook blijft
veel bebouwing leegstaan. Die worden dan wel als
caravanopslag gebruikt.
Hoe is het gesteld met de voorzieningenstructuur?
In Nieuwer ter Aar zit geen supermarkt meer. Wel
nog een basisschool, biebbus, voetbal club, gym
voor ouderen en een peuterspeelzaal. Ook is er een
kerk. In Kockengen, Wilnis, Vinkeveen, Breukelen
zitten supermarkten.
Gesprek Wim Boere
Burgemeester Tolsmaweg 5, Kamerik
Hoe lang geleden bent u gestopt met boeren?
Ik ben al ongeveer 20 jaar geen boer meer. We
hadden een boerderij aan de wetering net ten
Noorden van Kamerik. Deze hebben we verkocht.
Mijn zoon is nu bedrijfsleider op een hele grote
boerderij net te zuiden van het dorp. Daar hebben ze
drie melkrobots. Maar deze boer doet het eigenlijk
allemaal gewoon als hobby! Hij heeft een heel goed
lopend ander bedrijf. Mijn zoon runt eigenlijk het
bedrijf. We kunnen er zo wel even gaan kijken!
Zijn er veel boeren weggetrokken uit Kamerik?
Er zitten op de stroomrug nog best veel boeren. De
boerderijen die vrijkomen worden wel omgevormd
tot woonboerderij. Er staat hier een hele mooie
hoor.
Kunt u vertellen waar nog boeren zitten en hoe het
gebied verkaveld is?
Op de kaart wordt de verkaveling ingetekend.
Wat vindt u van de nieuwbouwplannen voor
Kamerik?
Er is veel vraag naar woningen, dus dat is wel goed.
Er zouden ook een aantal ouderen / zorg complexen
gebouwd worden net ten noord oosten van het dorp.
Dit is helaas nog niet echt van de grond gekomen. Ze
hebben in de nieuwbouwwijk een woning in de vorm
van een koe. Ik zal ‘m zo wel even laten zien!
We gaan een rondje rijden door het dorp en
bezoeken de boerderij van zijn zoon.
104 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen
Wim Boere

Gesprek Martin Oussoren, Portengen 91, Breukelen
Houden vele boeren op met boeren?
Vaak houden boeren ermee op omdat ze er gewoon geen zin meer in hebben. Vaak móesten de huidige boeren
het wel overnemen van hun vaders terwijl ze daar lang niet altijd zin in hadden. Nu ontbreekt het ze dus aan
motivatie en dan is subsidie trekken wel makkelijk. Voor de huidige boeren ontbreekt het ook vaak aan een
opvolger omdat we tegenwoordig daar wat vrijer in denken en er meer mogelijkheden zijn waardoor niet
elke zoon ook boer wil worden. Overigens is er vaak nog wel sprake van druk op de zoons. Hierbij moet ik
wel zeggen dat als deze boeren een goed bedrijfsresultaat hadden gehaald ze er wel mee door zouden zijn
gegaan.
Als een boer er helemaal mee ophoudt dan wordt het land vaak aan omringende boeren of familie doorverkocht.
Vaak voor een vriendenprijsje, of het wordt ze ‘gegund’. Soms wordt land ook wel in bezit gehouden maar
verpacht aan een andere boer. De verkaveling is hierdoor eigenlijk altijd wel in beweging. Soms hebben boeren
ook nog een stukje land voor wat hobbyvee als ze er mee ophouden. Oorspronkelijk had elke boer zo’n 5 tot
15 hectare. Dat is 1 tot 3 stroken. Soms wordt het erf ook wel verkocht aan mensen van elders die een mooi
woonhuis maken. Het land wordt dan wel aan een andere boer verkocht. De woonhuizen hebben bijna nooit
land.
In Spengen is heel veel verkocht aan mensen van elders. De uittocht begon daar ook eerder. Waar dat
door komt weet ik eigenlijk niet. In Portengen zie je dit veel minder. Hier hebben veel boeren hun land voor
natuurdoeleinden ingericht en krijgen daar een subsidie voor. Ze moeten voldoen aan natuurontwikkelingseisen
zoals andere maaidata en het niet bemesten. Het land is verder niet toegankelijk.
Hoe ziet u de toekomst voor de melkveehouderij?
Om rond te komen moet een bepaalde omzet worden gehaald. Je melkquorum. Dit ligt aan veel meer dan
alleen aan het aantal koeien en hoeveelheid grond. Er zit ook heel veel verschil in de bedrijfsvoering. Sommige
boeren halen met dezelfde randvoorwaarden wel twee keer zoveel. Ik heb nog wel goede perspectieven voor
de toekomst.
Het water speelt opzich niet een heel groot probleem. Wel moet de drooglegging gehandhaafd blijven, dan
is er voor de boeren niks aan de hand. Een drooglegging van 60cm is ideaal, 35cm zit op de grens. De
draagkracht van de grond is niet heel groot. Hier zijn oplossingen voor zoals andere apparatuur. Ik huur al mijn
apparatuur. Dit is veel goedkoper en ik blijf hierdoor altijd met de meest moderne apparaten werken.
Voor mest geldt de richtlijn: 2 grootvee eenheden per hectare.
Worden er veel nevenactiviteiten ontplooid?
Er wordt veel gebruik gemaakt van agrarisch natuurbeheerssubsidies. Verder vind ik dat het wel meevalt
hoeveel nevenactiviteiten er ontplooid worden. Sommige boeren verhuren wel eens de stal voor feesten en
partijen. Ook hebben sommige boeren een camping. Maar verder gebeurt er vrij weinig.
Kunt u me vertellen hoe het gebied verkaveld is?
De Gagelweg is heel goed verkaveld. Er zitten boeren die uit Wilnis/Donkereind zijn weggetrokken bij de
toenmalige ruilverkavelingen. Dit zijn de boeren die er toen voor hebben gekozen om door te boeren. Ze zijn
dus heel goed gemotiveerd en zien er nog wel perspectief in. (De verkaveling wordt op de kaart ingetekend)
Tussen gemeente Ronde Venen en Breukelen/Woerden zit een scheiding. Van oudsher waren deze gebieden
ook niet toegankelijk en daardoor hebben ze een andere achtergrond. Deze mensen mengen ook nu nog niet.
Buurtkrantjes bijvoorbeeld worden echt alleen aan de ene kant rondgebracht. Het is een beetje de scheiding
tussen Utrecht en Amsterdam.
Wordt er veel recreatief gebruik gemaakt van het gebied?
Ja, vooral van de recreatiegebieden. Dit is gebeurt vooral door mensen vanuit Breukelen en Mijdrecht. Ook veel
mensen wandelen en fietsen in het gebied.
105

Bijlage 4. Gesprekken met twee gemeentes
Gesrpek Leo Hulst, gemeente de Ronde Venen
Wat zijn uw werkzaamheden binnen de gemeente?
Ik ben werkzaam op de ontwikkelingsafdeling van de gemeente. We waren eerst alleen maar bezig met
ontwerpen, nu zijn we ook betrokken bij de uitvoering. Verder spelen we een procesmatige rol bij projecten. Ik
ben zelf een landschapsarchitect.
Met welke projecten is de gemeente nu bezit?
We zijn nu met een aantal grotere projecten bezig. De grootste is Polder Groot Mijdrecht. Deze polder ligt 6m
onder maaiveld. Het noordelijke deel is het laagst gelegen. Hiernaast liggen de Vinkeveense plassen op 2m
onder maaiveld. Door het grote hoogteverschil met de omgeving ontstaat er veel kwel in de polder. Omdat er in
de grond zoutlagen zitten en allerlei metalen en mineralen is dit brakke en verontreinigde kwel. Dit water wordt
uitgepompt in de Angstel en dit wordt vervolgens weer gebruikt als waterinlaat voor het veenweide gebied
in droge periodes. Dit verontreinigt dus de omgeving. Het probleem dat hier speelt is dus in de eerste plaats
een kwaliteitsverhaal. Het idee is nu om de polder onder water te zetten. Er komt dan 2m water op het land
te staan. Dit betekent dat alles in de polder verdwijnt. Nogal een ingreep dus. Het idee is om aan de oostkant
meer plas-dras natuur te realiseren en aan de westkant een diepere plas.
Een ander belangrijk project is de natte as. Eigenlijk mat het niet meer de natte as heten. Het is nu de groene
ruggengraat. Het plan is om de Bovenlanden aan de westkant van de Ir. Enschedeweg te ontwikkelen tot natuur.
Dat is al in proces. Verder moet er een verbinding tussen de Nieuwkoopse en de Vinkeveense plassen worden
gerealiseerd. In 2000 was het plan hiervoor nog de natte as waarin alles werd ontwikkeld tot natte natuur. Nu
is in het nieuwe watergebiedsplan besloten voor een concept waarin het waterpeil zich aanpast aan de functie.
De huidige agrariërs kunnen dan wel hier blijven.
De plannen voor dit gebied staan vermeld in het Herijkt plan de Venen. Een plan is om 370 hectare natuur te
ontwikkelen. Hiervoor zijn zoekgebieden aangewezen. In het eerste plan was dat nog maar 150ha. Er moet dus
nog meer natuur worden gerealiseerd. Die natuur bestaat dan voor een deel uit bloemrijk grasland (30-50cm
drooglegging, in de winter plas dras), voor een deel uit plas-dras gebieden (20-30 cm drooglegging) en een
deel moeras/rietland wat helemaal onder vernat is. Een nadeel van het plan is dat het eigenlijk niks zegt over
infrastructuur en woningbouw. Het is allemaal gericht op het landschap.
Hoe zit het met het waterbeheer?
Er wordt nu een nieuw watergebiedsplan gemaakt. In de praktijk wordt er met de planvorming geprobeerd om
zo min mogelijk boerenbedrijven weg te halen. Daarom wordt er met veel verschillende peilvlakken gewerkt.
Eigenlijk zouden er voor een goed waterbeheer in grotere peilvlakken gewerkt moeten worden. Dan is het
belangrijk om de functie van het land het waterpeil te laten volgen en niet andersom.
Wordt er veen recreatief gebruik gemaakt van het gebied?
Het gebied is nu bijna niet toegankelijk. Recreatie wordt nu wel een nieuw uitgangspunt, maar eigenlijk is er nog
niet een goede invulling voor. Wel wordt er nu een groot nieuw recreatiegebied gerealiseerd ten noorden van
Wilnis, Marickenland. We zijn bezig om een aantal wandelpaden door het boerenland te realiseren. Het pad
langs de Bijleveld is al 1 kant op gerealiseerd. De andere kant lukt echter niet omdat er een boer is die niet
mee wil werken. Veel boeren zijn huivering voor mensen op hun land. Bijvoorbeeld omdat ze bang zijn voor de
overdracht van ziektes.
Hoe staat de landbouw er voor?
De landbouw neemt steeds verder af. Er wordt daarom nu ingezet op een integraal plan waarin meer ruimte is
voor natuur, recreatie en wonen. Er is in 2006 een landbouwanalyse gemaakt over de Venen. Die moet je even
raadplegen voor meer informatie hierover.
Hoe zit het met de mogelijkheden voor herbestemming van boerenkavels?
Dit is nog moeilijk te realiseren. Aan het Geer is wel een kavel waar de oude bebouwing is gesloopt en drie
nieuwe woningen voor zijn gebouwd. Dit is een mooi voorbeeld van wat er mogelijk is. We willen dit wel
makkelijker te realiseren maken.
106 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Zijn er knelpunten in de infrastructuur?
De N201 knelt. Er is ene plan om het rondom Uithoorn te leggen. De N212 in de noord-zuid richting wordt niet
zo intensief gebruikt. Hier zijn eigenlijk geen knelpunten. Het openbare vervoer tussen Mijdrecht en Woerden
is heel slecht. Tussen Mijdrecht en Amsterdam is het wel prima. Eigenlijk is het grootste probleem dat de
bussen maar 1 keer per uur rijden. Verder willen we graag een sneltram realiseren op het oude tracé! Project
ontwikkelaars vinden dat echter dat er teveel onbebouwde stukken langs het traject liggen dus dat het niet
rendabel genoeg is.
Hoe ervaart u het landschap?
Een van de mooiste plekjes vind ik aan de Gagelweg waar je helemaal langs het open landschap ten oosten van
Vinkeveen kan kijken tot over de Vinkeveense plassen en ook de andere kant op helemaal over de Bovenlanden
tot aan Nieuwkoop. Deze enorme weidsheid is prachtig. Verder zie je dat de linten eigenlijk helemaal niet
zo opvallen ruimtelijk. Je ziet vooral de rand van Utrecht, de hoogspanninglijnen en de grotere dorpskernen
gemarkeerd door de kerk. De linten vervagen eigenlijk met de horizon. Daarom heeft het landschap een
zodanig open karakter. Ook bijvoorbeeld de Hollandse kade. Deze is helemaal beplant. Maar het effect van
een dergelijke beplante kade vervaagt een beetje als je er bent omdat de afstanden zo groot zijn.
Gesprek Tom Verkammen, Gemeente Breukelen
Wat is uw functie binnen de gemeente?
Ik ben planologisch medewerker
Met welke projecten zijn jullie nu als gemeente bezig?
We zijn momenteel bezig met het maken van een nieuw bestemmingsplan voor dit gebied. Doorvoor wordt eerst
een structuurvisie opgesteld. Idee is wel om meer ruimte voor de boer te gaan creëren. Het gebied is primair
nog wel voor de landbouw, maar er is geen ruimte meer voor intensieve veehouderijen. Er es altijd een heel
terughoudend beleid gevoerd. Er liggen wel plannen om iets meer ontwikkelingen mogelijk te maken.
Welke regelingen zijn er nu om in het gebied te kunnen ontwikkelen?
Er kan gebruik worden gemaakt van de ruimte voor ruimte regeling. Een deel van oude boerenstallen mag
gesloopt worden waar dan een nieuwe woning op mag worden geplaatst. 1000m2 slopen komt overeen
met het bouwen van 1 woning. Om een bedrijfje te mogen vestigen moet 50% van de bestaande bebouwing
worden gesloopt.
Welke woningbouwopgave ligt er?
Er is een grote vraag naar woningbouw. Met name de huizenprijs is nu gewoon heel erg hoog. In Kockengen is
een nieuwbouwwijk gepland van zo’n 200 woningen. 1 boer wil zijn land echter onder geen beding verkopen.
Er is een grote vraag vanuit dorpelingen naar meer woningbouw, maar er zijn ook heel veel inspraak procedures
gestart. In Nieuwer ter Aa is ook een nieuwbouwplan voor 70 woningen op de sportvelden. Hiervoor moeten de
sportvelden dan wel worden verplaatst onder hoogspanningsleidingen, dus dat is nog een moeilijke kwestie.
Hoe is het met de voorzieningen in het gebied?
De voorzieningen in Kockengen zijn wel goed. Er zit een bakker, bank, kledingwinkels, supermarkt, sportwinkel,
bloemenwinkel. In Nieuwer ter Aar is de supermarkt is net weggetrokken. Er schijnt wel al een nieuwe
geïnteresseerde ondernemer te zijn. De vraag is ook hoeveel voorzieningen er nodig zijn, Breukelen ligt immers
heel dichtbij.
Zijn er knelpunten in de infrastructuur?
De A2 is een knelpunt. Samen met de spoorlijn en het Amsterdam Rijnkanaal is het een enorme bundel
infrastructuur die door het gebied loopt.
Wordt er veel recreatief gebruik gemaakt van De Venen?
De ambitie is om hier mogelijkheden voor te ontwikkelen, maar dat gebeurt in de praktijk nog niet.
107

108 Over Boeren en Buren, ontwikkelingsvisie voor de Venen

Colofon
Over Boeren en Buren,
ontwikkelingsvisie voor De Venen
Afstudeerproject Gepke Heun, 1089277
Maart 2008
Technische Universiteit Delft
Faculteit Bouwkunde
Berlageweg 1 / Postbus 5043
2628 CR / 2600 GA Delft
Master Urbanism
Afstudeerlab Urban Landscapes
Mentorenteam
Ir. R.G.P. van den Berg
leerstoel stad en regio
Ir. L.P.J. van den Burg
leerstoel stedebouwkundig ontwerpen
Prof. Ir. E.A.J. Luiten
leerstoel landschapsarchitectuur
Contact
email: gepkeheun@hotmail.com
telefoon: +31 (0)621260486
postadres: Blauwe Vogelweg 12
2333 VL, Leiden
109