De Vereeniging Transformatiestudie (pdf) - Belvedere

De Vereeniging
T r a n s f o r m a t i e s t u d i e
31 maart 2008
Henket & partners architecten

Transformatiestudie
De Vereeniging, Hengelo

Colofon
54
Bijlagen
Bijlage 1 Bestaande situatie Vereeniging
Bijlage 2 Variant 1 mogelijke indeling
50
52
Ontwerp park
Ontwerp
Bebouwing
Fasering
38
44
48
Park
Oorspronkelijke inrichting
Huidige inrichting
Uitgangspunten
34
34
36
Ontwerp gebouw
Ontwerp Vereeniging
Tekeningen
26
28
Varianten onderzoek
Variant 1 Oorspronkelijk gebouw terugbrengen
Variant 2 Oorspronkelijk gebouw terugbrengen en uitbreiden
Variant 3 Handhaven huidige toestand en uitbreiden
Variant 4 Genuanceerde renovatie met uitbreiding
21
22
23
25
Programma
Uitgangspunten programma
Programma van wensen
18
18
Het gebouw
Functionele opbouw
Architectonische opbouw
Waardestelling en uitgangspunten herontwikkeling
10
14
16
Omgeving
Positie in de stad
6
Historie
De Vereeniging
De tuin en omgeving
2
4
Inleiding
Doel, opzet en uitgangspunten studie
1
Inhoud

3Vereenigingsgebouw 1896 5Oostgevel
- jaartal onbekend
1
De Vereeniging, bestaande uit het gebouw en omliggend
park, is gebouwd in 1894 voor ’de Vereeniging tot behartiging
van de belangen van het personeel’.
De vooruitstrevende ondernemer Charles Theodoor Stork begon
in 1867 een machinefabriek die niet alleen zou uitgroeien
tot een groot concern, maar tevens talloze sporen zou
trekken in de ruimtelijke en sociale structuur van Hengelo.
Naast het bieden van werkgelegenheid bouwden de Gebr.
Stork en co. een van de fraaiste Nederlandse tuindorpen, het
Lansink. Gezondheidsvoorzieningen en een zwembad werden
hierin opgenomen. Met de Vereeniging legden zij de kiem
voor het culturele leven in Hengelo.
Het gebouw functioneert tot 2010 als conferentie faciliteit
van Stork. Projectbureau Hart van Zuid zal het gebouw naar
verwachting daarna overnemen van Stork, waardoor het
gebouw vrijkomt voor herontwikkeling. Het park is in de loop
der tijd steeds kleiner geworden en verkeert in vervallen staat.
De Vereeniging komt te liggen in het nieuwe Hart van Zuid.
Het station aan de Berlijn-lijn naar Duitsland, het World
Trade Center en het Huis van Europa worden belangrijke
buren, evenals regionale bestuursdiensten en internationaal
opererende instellingen en bedrijven. Het stationsgebied
wordt geheel vernieuwd.
Inzet van deze studie is te onderzoeken hoe het gebied
getransformeerd kan worden tot een hoogwaardige gemeenschappelijke
sociaal-culturele functie voor Hart van Zuid
en Hengelo. De historische vooruitstrevende functie van de
Vereeniging moet een nieuwe en moderne betekenis krijgen
als sociaal-culturele functie voor de nieuwe economie in het
gebied. De Vereeniging moet ook in de toekomst het werkgelegenheidsklimaat
stimuleren.
Bij deze studie hebben de cultuurhistorische kwaliteiten als
inspiratiebron en vertrekpunt gediend. In het separate document
‘Cultuurhistorische verkenning en opname’ d.d. 11
april 2008 is een uitgebreide historische opname en beschrijving
van het gebouw en het park te vinden. De belangrijkste
conclusies zijn in dit rapport opgenomen.
Inleiding

5Villa
Tichelwerk 1885
Snel na de opening van het Vereenigingsgebouw werd besloten
tot sluiting van de gaarkeuken en aansluitend de kookschool.
Bij oprichting ging men ervan uit dat vele arbeiders
uit de omgeving van Hengelo gebruik zouden maken van
de gaarkeuken en dat veel meisjes les zouden nemen in de
kookschool, maar dit was niet het geval.
41.
1900
2. Huisvlijttentoonstelling 1917
3. Bestuur 1906
4. Bridgeavond 1941
5. Muziekvereniging Armonia
6. Keuken 1908
7. Grote zaal 1938
8. Chrysantententoonstelling
9. Oostgevel 1922
2
Het gebouw is in 1895 gebouwd en bevatte destijds een
grote zaal, waar 800 à 1000 mensen konden luisteren naar
lezingen van directieleden over reisindrukken en schilderkunst.
Daarnaast werd de grote zaal gebruikt voor het houden
van grote vergaderingen en werd hij als tekenschool
gebruikt. In het gebouw bevonden zich meerdere kleine
ruimtes zoals de clubkamer en de bovenzaal. Deze dienden
voor de kleinere bijeenkomsten. In de clubkamer hield het
Bestuur der Vereeniging zijn wekelijkse vergaderingen. In de
bovenzaal werd de handwerk- en verstellessen gegeven aan
meisjes. Verder bevond zich in het gebouw een bewaarschool
bestaande uit twee lokalen; een werkplaats met een kleine
smidse, een draai- en boorbank; een café met aangrenzende
leeszaal en een gaarkeuken, die tevens als kookschool was
in te richten. Behalve voor het personeel van Stork was het
Vereenigingsgebouw ook toegankelijk voor het personeel van
de fabrieken van G. Dikkers en Co., op grond van financiële
verplichtingen.
Oorspronkelijke naam: De Vereeniging
Adres: Berfloweg 1, Hengelo
Kadastrale gegevens: Gemeente Hengelo sectie S nr. 768
Eigenaar: Stork
Oorspronkelijk gebruik: Sociaal-culturele faciliteit, horeca
Huidig gebruik: Conferentiefaciliteit, horeca
Architect: C.B. Posthumus Meyjes Sr.
Stroming: Hollandse
Neo-Renaissance,Chaletstijl
1e ontwerp: 1893
Gerealiseerd ontwerp: 1894
Verbouwingen: 1925, 1938, 1958, 1982
Monumentenstatus: Rijksmonument
Vereenigingsgebouw
Het Vereenigingsgebouw werd door de firma Gebr. Stork &
Co. aan de Vereeniging geschonken ter gelegenheid van het
25-jarig bestaan van de fabriek te Hengelo. Er werd tot oprichting
besloten ‘ter bevordering van de geestelijke ontwikkeling
der leden alsmede gezonde en gepaste ontspanning
na den arbeid.’ De Vereeniging, de tweede personeelsvereniging
van Nederland, opende het gebouw feestelijk op 27
januari 1895. De Heer D.W. Stork, voorzitter van het Vereenigingsbestuur,
wees er bij de opening op, dat het gebouw
bekostigd was uit de voor het personeel bestemde winst.
Het fabrieksterrein van de firma Gebr. Stork & Co. werd in
1885 uitgebreid met een kapitale villa van de familie Stork
gebouwd in chaletstijl door architect J. van der Goot. Het
is mogelijk dat villa ´Tichelwerk´zoals zij wordt genoemd,
een inspiratiebron is geweest voor het Vereenigingsgebouw.
In Borne werd in 1891 eveneens een villa in chaletstijl gebouwd.
Tot de jaren tachtig heeft het gebouw zijn oorspronkelijke
functie behouden. Daarna moest het gebouw commercieel
geëxploiteerd worden. In 1982 is het gebouw daarom nogmaals
verbouwd.
In 1938 is het Vereenigingsgebouw drastisch verbouwd. De
zaal werd verhoogd en voorzien van vaste stoelen en een
nieuw balkon. Een nieuwe entreehal, expositiezaal en garderobe
werd aan de oostzijde toegevoegd.
De leeskamer/bibliotheek was populair en werd in 1919
openbaar. Hierdoor werd het noodzakelijk de leeskamer
te verplaatsen naar het lokaal van de bewaarschool. Deze
bibliotheek werd later het begin van de openbare bibliotheek
van Hengelo.
Historie

8
9
3
6
7
5
4
1 2

5Situatie
1921
41.
Feestterrein 1906
2. Muziektent
3. Brede Berflobeek 1908
4. Badhuis 1896
5. Brede Berflobeek 1900
6. Muziektent 1908
7. Oostzijde tuin 1908
4
Tuin en omgeving
De Vereeniging bestaat van oudsher uit een gebouw met een
bijbehorende tuin. Het gebouw en de tuin werden gebruikt
voor educatie en voor recreatie voor de medewerkers van
Stork.
Het gebouw is vrij in de tuin geplaatst. De voorkant van het
gebouw richt zich naar het station.
De belangrijkste route door de tuin liep van de fabriek naar
de voorkant van het Vereenigingsgebouw. Het was een laan
met aan weerszijden bomen. De aanlooproute vanaf de
fabriek komt bewust uit op de zijkant van het gebouw, om de
vrije plaatsing van het gebouw in de tuin te benadrukken. In
de as van de weg bevindt zich de westelijke toren.
Op de foto (nr. 4) is het inmiddels gesloopte badhuis, dat
eveneens onderdeel van Stork was, te zien.
Met de aanleg van de parallelweg langs het spoor werd in
1921 de muziektent naar het oosten verplaatst. In die tijd
zijn er ook 3 woonhuizen aan de zuidzijde van het park
gebouwd, waardoor de tuin aanzienlijk werd verkleind. Later
zijn deze huizen vervangen door een bedrijfspand.
In de tuin lag van oorsprong een muziektent en een tennisbaan.
De tuin grensde aan de ene zijde aan het spoor en
aan de andere zijde aan de Berfloweg. De Berflo-beek liep
door de tuin en verbreedde zich aan de noordzijde van het
gebouw.

5 6 7
3
4
5
2
1

5Verankering
in de stad
4Stedenbouwkundige
uitgangssituatie Masterplan
Hart van Zuid
Plangebied
ROC
WTC
station
6
stadscentrum
Rond het compacte stadscentrum van Hengelo liggen
geen grote parken. Het nieuwe park speelt daardoor een
belangrijke rol in de beleving van de bezoeker van de
stationsomgeving.
Het nieuwe park vormt een schakel in een netwerk van
routes, op verschillende schaalniveaus. Het ligt op de
route van Hart van Zuid naar de binnenstad en vormt een
aantrekkelijke groene plek op buurtniveau.
Ook grenst het aan de nieuwe Laan Hart van Zuid en de te
vernieuwen Centrumring.
Het park rond het Vereenigingsgebouw is op een bijzondere,
op het eerste gezicht vrij onopvallende manier verbonden
met het stedelijk weefsel Hengelo. De Berflo beek stroomt
vanuit het zuiden door het plangebied heen. Op dit moment
kent de beek verschillende verschijningsvormen; meestal ligt
hij verstopt onder bossages, langs achtertuinen, in duikers
of tussen zeer steile taluds langs de weg. In het nieuwe park
komt de beek veel meer tot uitdrukking en zal deze een
belangrijk inrichtingselement worden.
Omgeving

Laan Hart van Zuid
Berfloweg
VEREENIGINGSGEBOUW
7
Parallelweg
Berflobeek
Toekomstig WTC
Station

5Infrastructuur rond het park 5Relatie
Vereeniging met functies in omgeving
ROC
WTC
8
Station
Het park grenst aan de bestaande centrumring en zal in de
toekomst grenzen aan de nieuw aan te leggen Laan Hart
van Zuid. Vanaf de buurtontsluiting is het park zelf ontsloten.
Hiermee is de plek uitstekend bereikbaar.
In het park komt geen autoverkeer, behalve incidenteel bevoorradings-
en ander bestemmingsverkeer. De bebouwing
aan de randen van het park worden zoveel mogelijk vanaf de
achterkant ontsloten.
Het Vereenigingsgebouw heeft verschillende functies voor zijn
omgeving. Voor het WTC wordt het gebruikt als congres- en
vergadercentrum en/of restaurant.
Met openbaar vervoer is het gebouw ook prima te bereiken;
station Hengelo ligt op een steenworp afstand.
Het is goed voorstelbaar dat de scholieren van het ROC in
de pauze een rondje door de buurt wandelen en even in het
park verblijven.
Tenslotte speelt het park uiteraard een belangrijke rol voor de
buurtbewoners, niet alleen als groene plek op de route naar
het station, maar ook als aantrekkelijke plek om te verblijven
of activiteiten te organiseren.

Berflobeekweg
Bosmanweg
Berfloweg
Langelemaatweg
Molenkampweg
Frieslandhal
Egbertstraat
9
Berflobeek
Velourstraat
VEREENIGINGSGEBOUW
Parallelweg
Toekomstig WTC
Trijpstraat
N
Industrieplein Station

51.
Café 1941
2. Garderobe 1938
3. Bewaarschool 1908
4. Speellokaal 1908
5. Naaischool 1908
1 2 3 4 5
Zie voor een uitgebreide analyse van de bestaande situatie
het rapport Cultuurhistorische verkenning en opname
d.d. 11 april 2008.
10
Oorspronkelijk gebouw
Het gebouw is oorspronkelijk gebouwd voor verschillende
functies. De grote zaal voor 800 a 1000 mensen was bedoeld
voor multifunctioneel gebruik. Er werden lezingen
gegeven, vergaderingen gehouden, tentoonstellingen georganiseerd.
Daarnaast werd de zaal als tekenschool gebruikt.
De zaal had een verhoogd toneel, met in de annexen kleedkamers
en een rondlopend balkon op verdieping. Het balkon
was van drie zijden via een trap bereikbaar.
Via openslaande deuren stond de zaal in verbinding met het
schaftlokaal. In het schaftlokaal werden maaltijden geserveerd
die in de gaarkeuken of de kookschool werden bereid.
Annex aan het schaflokaal was een leeskamer gesitueerd.
Aan de westzijde bevond zich de beheerderswoning, met
op de begane grond de keuken en daarboven de woon- en
slaapkamer. De clubkamer aan de westzijde werd gebruikt
als vergaderruimte voor het bestuur van de Vereeniging. Aan
de oostzijde was een bewaarschool en een kleine werkplaats
gelegen.
Op verdieping was nog een vergaderzaal gelegen, die diende
voor kleinere bijeenkomsten. Naast deze vergaderruimte
lag de bibliotheek en aan de andere zijde een garderobe.
Het gebouw had oorspronkelijk meerdere ingangen. De
hoofdingang bevond zich in het schaftlokaal. Daarnaast waren
er secundaire ingangen aan de oost- en de westzijde.
Om beschut binnen te kunnen komen en als overdekte buitenruimte
is een gaanderij gemaakt voor de gehele voorkant
van het gebouw. De gaanderij vormde op verdieping een
balkon. Een groot gedeelte van de gaanderij is verloren
gegaan.
Latere verbouwingen
In 1938 is het gebouw drastisch verbouwd. De entree is
verplaatst naar de oostzijde en sterk vergroot. Een entree met
kassa, grote hal, toiletten en garderobe en nieuwe monumentale
trap naar de verdieping werden hier gerealiseerd.
Op de verdieping werd aan deze zijde de openbare bibliotheek
gesitueerd.
De grote zaal is verhoogd en er is in plaats van een balkon
aan drie zijden een nieuw balkon aan de noordzijde gerealiseerd.
Het toneel was al in de jaren twintig vergroot. Met het
verhogen van de zaal is een groot gedeelte van de oorspronkelijke
detaillering van de zaal verloren gegaan. Ook de
ramen op verdieping van de zaal zijn vervangen door stalen
ramen.
De oorspronkelijke hoofdtrap in een van de torens is gesloopt.
In de garderobe op verdieping is een betonnen,
brandveilige filmcabine gerealiseerd, met een sprinklerinstallatie
en branddeur. De vergaderruimte op verdieping is
vergroot met de oorspronkelijke bibliotheek. Hierdoor is de
oostelijke toren niet meer in de plattegrond afleesbaar.
Een groot gedeelte van de gaanderij werd afgebroken. In de
jaren twintig werd al een gedeelte van de gaanderij dichtgezet
ten behoeve van een toilet. In 1938 werd nog een extra
stuk dichtgezet, ten behoeve van een tweede entree.
In de jaren ´50 is de conciërge woning vergroot en de vergaderzaal
aan de oostzijde. Aan de oostzijde kwam hierdoor
de entree in een nis te liggen. In de jaren tachtig is het interieur
vernieuwd. Door middel van een plafond is de grote zaal
drastisch verlaagd. Het balkon werd hierdoor onbruikbaar.
Het gebouw
Functionele opbouw

1 2 3 4
51.
Oostgevel 1958
2. Verbouwing 1938
3. Verbouwing 1938
4. Verbouwing 1938
5Begane
grond 1893
5Eerste
verdieping 1893
0 1 2 3 4 5 m
0 1 2 3 4 5 m
11

5Voorgevel
1893
12
5Voorgevel
1893

5Langsdoorsnede
1893
13
5Dwarsdoorsnede
1893

1 2 3 4
51. Huidige oostzijde
4Vereenigingsgebouw
2. Oostzijde met huidig trappenhuis
jaartal onbekend
3. Voorzijde asymmetrisch
4. Westzijde met extra aanbouw
14
Oorspronkelijk gebouw
Het gebouw is gebouwd in de zogenaamde Chaletstijl. De
Chaletstijl (ca. 1890-1910) is geïnspireerd op de Zwitserse
bouwstijl. Kenmerkend is de toepassing van overstekende
kappen, veel houtsnijwerk, houten veranda’s en vakwerk.
Het gebouw heeft een nagenoeg symmetrische opbouw met
een voorgebouw in twee verdiepingen met zadeldak met aan
weerszijden torens. Er achter bevindt zich de grote zaal. Deze
ruimte heeft eveneens een zadeldak met bovenin daklichten
en aan weerszijden grote dakkapellen, die de zaal vanaf de
verdieping aanlichten. Aan de oost- en westzijde zijn eenlaagse
vleugels geplaatst, die aan beide zijde een verbijzondering
in het midden hebben gekregen door middel van een
risaliet. Aan de westzijde is dit gerealiseerd met een twee
verdiepingen hoge beheerderswoning, aan de oostzijde is
deze bescheidener in één laag uitgevoerd. Ter plaatse van de
gehele voorzijde is een overdekte gaanderij gerealiseerd, die
op verdieping een balkon is.
Het gebouw is uitgevoerd in rood metselwerk op een gepleisterde
plint met zandsteen speklagen, aanzet- en sluitstenen
en friezen met houtsnijwerk.
De gevels aan de voorkant zijn geleed met rechtgesloten
vensters met stenen waterslagen, op de begane grond onder
een hanekam en op de verdieping onder boogtrommels met
bewerkte houten zonweringen. In de boogfriezen in de zijgevels
zitten rondboogvensters.
De daken zijn uitgevoerd in rode kruispannen en de torens
in keramische leien. Op de nok staat een piron en op het
dak van de grote zaal bevinden zich twee ventilatie torentjes.
Op de verschillende daken bevinden zich verschillende
siersmeedijzeren bekroningen.
Latere verbouwingen
De oorspronkelijke bouwmassa is sterk veranderd in 1938.
De oorspronkelijke zaal werd verhoogd en uitgevoerd met
een plat dak, waardoor het volume achter de voorgevel veel
dominanter werd. De oostzijde werd sterk aangepast. Het
gebouw verloor zijn symmetrische opzet. In contrast met het
oorspronkelijk gebouw werden stalen ramen en platte daken
ontworpen. Er werd gekozen voor dezelfde metselsteen als
het oude gebouw. Een nieuw ruim trappenhuis werd toegevoegd.
Een groot gedeelte van het oorspronkelijke interieur
ging verloren, zoals plafonds en lambriseringen. Het interieur
uit 1938 heeft gladde gestucte wanden met geschilderde
lambriseringen en gestucte plafonds. De vloeren bestaan uit
granito of linoleum.
Aan de westzijde van het gebouw is relatief weinig veranderd,
behalve dat er in de jaren vijftig een extra aanbouw is gerealiseerd
ten behoeve van de beheerderswoning.
In de jaren tachtig is het interieur nogmaals drastisch aangepast.
In de grote zaal is de kapconstructie in het zicht gelaten. De
constructie bestond uit een bewerkte houten spantconstructie
en kolommen, met gedecoreerde stalen trekstaven. Het dakbeschot
bleef in het zicht. De ruimte werd door middel van
ramen en daklichten verlicht. Aan drie zijden bevond zich een
balkon, dat een zelfde randdetaillering had als de gaanderij
aan de voorzijde van het gebouw.
De belangrijkste kamers op de begane grond en de verdieping
waren voorzien van houten lambriseringen met daarboven
stucwerk, stucwerk plafonds en houten vloeren.
Het gebouw
Architectonische opbouw

Architectuurhistorische waarde
Voor het werk van de architect Posthumus Meyjes is het
gebouw in zijn oorspronkelijke uitvoering kenmerkend, maar
niet uitzonderlijk. Als student uit ‘Delft’ heeft Posthumus
Meyjes architectuur gestudeerd bij Eugen Gugel, de grote
promotor van de renaissance enerzijds, maar ook van het
bouwen met ‘karakter’ anderzijds. Voor een ‘groene’ setting
en een recreatief programma zoals hier aan de orde
waren, was een ‘schilderachtige’ architectuur een vereiste.
Daarvoor kwam de ‘chaletstijl’ het meest in aanmerking,
zoals ook is aan te treffen in Amsterdamse huizen langs het
Vondelpark, in talloze tuinpaviljoens of stadsvilla’s (vergelijk
de villa’s Meyling en Elizabeth in Borne) en in de vele parken
die als ‘klein Zwitserland’ een eigen leven hebben gekregen.
Bij die stijl hoorde een tuinaanleg met slingerende paden en
S-curven, die ook in de vorm van de vijver herkenbaar zijn.
Met de wijzigingen in de jaren ’30 heeft architect Beudt geen
groots werk verricht. De soberheid van zijn architectuur is wel
het belangrijkste kenmerk, maar hij heeft zich weinig gelegen
laten liggen aan de architectuur van zijn voorganger. Er zijn
dan ook vele onharmonische aansluitingen en confrontaties,
met name aan de oostgevels, waar bijvoorbeeld de opbouw
voor het trappenhuis op storende wijze op een oudere onderbouw
is gezet.
Van het gebouwtype zijn in Nederland nauwelijks vergelijkbare
voorbeelden te vinden. Zo’n programma in combinatie
met zo’n opdrachtgever is eigenlijk alleen in het Agnetapark
Conclusies en uitgangspunten
De belangrijkste monumentale waarde van het complex zit
in de ensemblewaarde van de relatie van paviljoen en plantsoen
enerzijds en in die van dit geheel in relatie tot de fabriek
Zeldzaamheid
Zoals vermeld, is een gebouw met een programma en geschiedenis
als dit paviljoen zeer zeldzaam.
16
Gaafheid
Door de verschillende verbouwingen en onderhoudsbeurten
is de gaafheid van het gebouw aangetast. De verbouwingen
van 1938, de jaren ’50 en ’80 hebben het verenigingsgebouw
van Posthumus Meyjes ernstig aangetast. De laatste
verbouwingen hebben ook flink in de resterende kwaliteiten
van de jaren ’30 huis gehouden. De samenhang van de
interessante interieurelementen is niet heel groot: er is eerder
sprake van een boeiende verzameling bouwmaterialen
uit verschillende perioden. Het trappenhuis en de hal zijn op
zichzelf goed bewaard, maar de verlegging van de entree
naar de oostzijde heeft ook de begrijpelijkheid van de plattegrond
geen goed gedaan. De geïsoleerde ligging en de
afwijkende architectuur benadrukken nog steeds de bijzondere
functie en betekenis van het gebouw in de stad en bij
het fabriekscomplex.
Cultuurhistorische waarde
De cultuurhistorische betekenis van de functies in dit gebouw
zijn voor Stork en Hengelo zeer groot. Het gebouw vertegenwoordigt
de ‘ontspanningsfase’ in het werkleven van de
arbeiders van Stork en tegelijk de opgave tot vermaatschappelijking
van die arbeiders, die de fabrikanten zich hadden
gesteld. De kookschool, naaischool, etc. hebben niet alle in
gelijke mate succes gehad, maar dat doet af aan de betekenis
van dit programma niet.
De verschuivingen in het programma van ‘nut’ naar ‘genoegen’
zijn met ingrijpende verbouwingen gepaard gegaan en
beslist ook met het verlies van belangrijke architectonische
waarden. De aanwezigheid van sporen van de verschillende
perioden is een waardevol gegeven op zichzelf. Met name de
perioden 1893 en 1938 zijn goed vertegenwoordigd.
Anderzijds is kennelijk een lot en continuïteit van dit gebouw,
dat het zich met rigoureuze ingrepen aanpast aan nieuwe
functies en andere tijden.
Ensemblewaarde
De samenstelling van paviljoen en plantsoen vormt een
waardevol en nog steeds interessant geheel. Aan de betekenis
van het plantsoen is afbreuk gedaan door de aanleg van
verharding voor parkeren en door een zekere kanalisatie van
de beek, waarbij de vijver is verdwenen. Aan de ‘schilderachtige’
rol die het paviljoen in het plantsoen moet spelen is
afbreuk gedaan door de verhoging van de kap van de zaal,
waarvan de hoogte en de doosvorm met die rol onverenigbaar
zijn.
Constructies en installaties
In geen van de bouwfasen werden bijzondere constructies of
installaties toegepast en die zijn dus ook nu niet aan te treffen.
in Delft te vinden (waar Stork’s voorbeeld en collega Van
Marken actief was). Het type ‘paviljoen in plantsoen’ kwam
veel meer voor; daarin is het Vereenigingsgebouw niet bijzonder.
Waardestelling

Historische gelaagdheid behouden versus Oorspronkelijke kwaliteit terugbrengen
17
Uitgangspunten herontwikkeling:
1. Het gebouw krijgt weer een sociaal-culturele functie, die
recht doet aan de oorspronkelijke functie van het gebouw.
2. Het gebouw vormt een twee-eenheid met de tuin. De
twee moeten in samenspraak worden ontworpen en herontwikkeld.
5.
anderzijds. De cultuurhistorische waarde van de historische
lagen die het gebouw toont is op zich van belang, maar de
kwaliteit van de elementen die die lagen vertegenwoordigen
is niet groot. Immers, de architectuurhistorische waarde en de
gaafheid zijn te zeer aangetast om sterk mee te wegen in een
eindoordeel.
4.
3.
De oorspronkelijke architectonische kwaliteiten van het
gebouw van Posthumus Meyjes worden hersteld en teruggebracht
als zij niet meer aanwezig zijn.
Uit de verbouwing uit 1938 is vooral het trappenhuis van
belang om te behouden. Om een historische gelaagdheid
in het gebouw te bewerkstelligen wordt getracht dit trappenhuis
her te gebruiken. Daarnaast worden waar mogelijk
waardevolle materialen en afwerkingen hergebruikt in
de toekomst.
De Vereeniging heeft als belangrijkste kenmerken: solitair
en schilderachtigheid, pittoresk. Deze vormen de belangrijkste
meeteenheden voor de renovatie en uitbreiding van
het gebouw.

4Referenties
programma
Het gebouw is bij uitstek geschikt voor horeca en aanverwante
functies. Daarnaast zou het gedeeltelijk kunnen worden
gebruikt voor tentoonstellingsruimte. Er is een indicatief
programma bedacht voor deze studie. In samenspraak met
een toekomstige gebruiker moet het programma verder vorm
krijgen.
18
Uitgangspunten programma
1. Het Vereenigingsgebouw moet een bijzondere functie krijgen
gericht op het ontmoeten.
2. De tuin van de Vereeniging krijgt de functie van openbaar
stadspark.
3. De Vereeniging in Hengelo ligt nabij het te transformeren
stationsgebied en op termijn in het dynamische en hernieuwd
zakelijk hart van Hart van Zuid, met daarbij WTC
als middelpunt. De Vereeniging moet een belangrijke rol
spelen in dit geheel.
4. De historische vooruitstrevende functie van de Vereeniging
moet een nieuwe en moderne betekenis krijgen als
sociaal-culturele functie voor de nieuwe economie in het
gebied. De Vereeniging moet in de toekomst het werkgelegenheidsklimaat
stimuleren.
5. De restauratie en herontwikkeling van de Vereeniging
is van grote betekenis voor Hengelo vanwege haar cultuurhistorische
betekenis. Daarom moet het gebouw een
openbaar karakter krijgen en een functie die hieraan
recht doet.
6. De nieuwe functie moet recht doen aan zowel haar betekenis
voor hart van Zuid, WTC en het stationsgebied, als
voor de stad zelf.
7. Met de herontwikkeling van het Vereenigingsgebouw wil
het Hart van Zuid haar zorgvuldige omgang met cultuurhistorisch
erfgoed laten zien.
Let op, dit programma is slechts indicatief. In de hierna uitgewerkte
studies is slechts globaal aangegeven welke functies
eventueel mogelijk zijn op de diverse locaties in het gebouw.
Vele varianten zijn nog mogelijk en een definitieve invulling is
slechts mogelijk na verdere uitwerking van het programma.
Programma van wensen
1. Horeca:Hoogwaardig restaurant 300 m2
Grand-café 200 m2
Zaal tbv de verhuur 150 m2
Vergaderruimten tbv de verhuur 200 m2
Kantoorruimte tbv de verhuur 125 m2
Kookclub 100 m2
Toiletten en opslag 100 m2
Buitenterras aan het park op de zonzijde 250 m2
2. Welness Center 500 m2
3.
Tentoonstellingsruimte/ culturele functie 200 m2
Totaal excl. terras 1875 m2.
Programma

Meeteenheid: solitair en pittoresk, schilderachtig
5bestaand
gebouw begane grond
20
Voor de herontwikkeling van de Vereeniging zijn verschillende
varianten ontwikkeld. Deze varianten voldoen in meerdere of
mindere mate aan de uitgangspunten voor herontwikkeling
zoals deze naar aanleiding van de waardestelling zijn geformuleerd.
Uitgangspunt van de studie is dat het bestaande gebouw
wordt uitgebreid met een nieuwe vleugel en dat verschillende
niet passende latere toevoegingen aan het gebouw uit de
jaren dertig en later worden afgebroken.
Allereerst is onderzocht of het bestaande gebouw een nieuwe
solitaire vleugel kan krijgen en of meerdere gebouwen in het
park mogen komen. De conclusie van deze studie is dat de
Vereeniging het enige gebouw in het park moet blijven en dat
nieuwe toevoegingen het solitaire karakter van het gebouw
moeten handhaven of versterken. Een losse vleugel aan het
gebouw is om deze reden verworpen.
Daarna zijn verschillende varianten voor het gebouw verder
onderzocht.
Oppervlakte bestaand gebouw
begane grond 1033 m2 BVO
eerste verdieping 262 m2 BVO
kelder 126 m2 BVO (toegevoegd aan alle bestaand)
totaal 1421 m2 BVO
Variantenonderzoek

5noordgevel 5westgevel
Bestaand
Reconstructie
21
In deze variant wordt het gebouw teruggerestaureerd tot het
gebouw uit 1894 van Posthumus Meyes. Concreet betekent
dit een groot gedeelte van de oostelijke kant van het gebouw,
de zuidkant en de centrale zaal die in 1938 is opgehoogd
worden afgebroken en gereconstrueerd. De veranda
aan de voorzijde van het gebouw wordt teruggebracht.
Het voordeel van deze variant is dat het gebouw zijn oude
allure weer terug krijgt. Het huidige gebouw is echter veel
groter dan het oorspronkelijke gebouw, waardoor veel vierkante
meters verloren gaan. Bovendien wordt voorbij gegaan
aan de kans om het gebouw te openen aan de zuidzijde en
het gebouw geschikt te maken voor een nieuwe functie.
bestaand 500 m2 BVO
reconstructie 600 m2 BVO
nieuw 0 m2 BVO
totaal 1100 m2 BVO
Variant 1
Oorspronkelijk gebouw terugbrengen

A: bestaande kap doorzetten
Gugalunhuis - Zuhmthor
B: continueren richting van kap
Russische kerk
C: losstaand modern volume
Beeldengalerij Wageningen - DB architectuur
C: kap dwars op hoofdkap
Boerderij Wolzak - Search
A: historiserend of modern verlengen gebouw B: continueren van kap C: kap dwars op hoofdrichting
22
Deze variant gaat uit van het uitbreiden van het gebouw in
combinatie met het terugrestaureren naar het ontwerp uit
1894. In de uitbreidingsvarianten is steeds uitgegaan van
een vleugel die zich aan de zuidzijde bevindt, zodat de daar
oorspronkelijk blinde gevel zich kan openen naar de zonkant.
Op deze manier kan een tweede voorkant in het park gemaakt
worden. De route naar de hoofdentree aan de noordzijde
wordt hersteld. Het oorspronkelijke pittoreske beeld van
het gebouw wordt niet verstoord door de uitbreiding aan de
achterzijde.
Er zijn globaal 3 varianten mogelijk voor de uitbreiding:
A. Het gebouw verlengen op een historiserende of moderne
manier, B. De kap van het gebouw continueren, C. Een
dwarskap introduceren in de uitbreiding.
Variant 2
Oorspronkelijk gebouw terugbrengen en uitbreiden

A: contrast
Bruggebouw - JHK Architecten
B: continuiteit
Theater Haarlem - Van Egeraat
B: continuiteit
Gemeentehuis Hilversum - Dudok
C: nieuwe laag
Poppodium Mezz - Van Egeraat
A: contrast B: continuiteit C: nieuwe laag
23
In deze variant is onderzocht of het huidige gebouw gehandhaafd
kan blijven en vervolgens kan worden uitgebreid met
een nieuwe vleugel. De combinatie van oud en nieuw moet
een interessant geheel opleveren. Het voordeel van deze
variant is dat de historie van het gebouw afleesbaar blijft. Het
nadeel is dat de oorspronkelijke kwaliteit van het gebouw niet
meer afleesbaar is en dat met name de middenzaal minder
goed bruikbaar is. Het gebouw wordt wellicht te grootschalig
van karakter.
Allerlei varianten zijn mogelijk. Met maquettes en referentiebeelden
worden enkele mogelijkheden getoond.
Variant 3
Handhaven huidige toestand en uitbreiden

3
24

3Residentie Nederlandse 5westgevel variant A 5zuidgevel
variant A
Ambassade, Bangkok
A: continuiteit B: dwarsrichting
25
In de laatste variant is onderzocht of een genuanceerde aanpak
mogelijk is, waarbij de oorspronkelijke kwaliteit van het
gebouw weer wordt teruggebracht door restauratie of nieuwe
toevoegingen. Een uitbreiding aan de zuidzijde brengt nieuwe
kwaliteit en compenseert het verlies aan vierkante meters.
Het jaren dertig trappenhuis en enkele afwerkingen uit de
verbouwing uit de dertiger jaren blijven gehandhaafd.
Twee varianten zijn onderzocht:
A. Een uitbreiding met een kap in de langsrichting,
B. Een uitbreiding met een kap in de dwarsrichting.
Er is gekozen voor een uitwerking van variant 4B, omdat
deze de meeste potentie biedt voor de toekomst.
De variant doet recht aan de uitgangspunten voor herontwikkeling
(zie pag. 17). Daarnaast is er in deze variant een mooi
contrast te maken tussen oud en nieuw zonder afbreuk te
doen aan het solitaire en pittoreske karakter van het geheel.
Variant 4
Genuanceerde renovatie met uitbreiding

5
Doorsnede
4Referenties
materiaalgebruik
exterieur uitbreiding
26
Een nieuwe uitbreiding vormt in schaal een geheel met het oorspronkelijke
gebouw. De dwarskap, het glazen tussendeel en het
materiaalgebruik laten echter zien dat het gebouw een eigentijdse
toevoeging is. Het gebouw krijgt met de uitbreiding een tweede
voorkant aan de zuidzijde. Een groot terras richt zich op het nieuwe
park.
In de plattegronden is een mogelijke indeling gesuggereerd.
Hierop zijn echter vele varianten denkbaar.
De kapvorm van de oorspronkelijke zaal wordt teruggebracht maar
eigentijds gedetailleerd, waardoor zij een geheel vormt met zowel
de uitbreiding als met het oorspronkelijke gebouw. Oorspronkelijk
was de houten kap met stalen spanten in het zicht gelaten aan de
binnenzijde. De bijzondere oorspronkelijke beleving van de grote
zaal wordt op een hedendaagse manier teruggebracht in de vernieuwde
Vereeniging.
In het interieur wordt de symmetrische hoofdopzet van het gebouw
hersteld. De latere uitbreidingen van het gebouw worden verwijderd,
inclusief het later aangebrachte platte dak van de middenzaal.
Het jaren dertig trappenhuis aan de oostzijde blijft bewaard, evenals
enkele stalen ramen en interieur afwerkingen uit die tijd.
Ontwerp Vereeniging
Het oorspronkelijke gevelbeeld aan de noordzijde wordt teruggerestaureerd
naar het oorspronkelijke beeld 1894. De oorspronkelijke
veranda, detailleringen en kleurstellingen van de gevels
worden teruggebracht.
De nieuwbouw zal worden uitgevoerd in een eigentijdse keramische
gevel in ongeveer dezelfde kleur als de baksteen gevel van
het bestaande gebouw. Dak en gevel worden in hetzelfde materiaal
uitgevoerd. De schuine daken worden voorzien van glazen
lichtstroken aan de bovenzijde, waardoor er mooi licht de ruimte
in komt. Hetzelfde bovenlicht wordt gemaakt in de kap van de
hoofdzaal. Verfijningen in de architectuur worden aangebracht met
luiken, luifels en detailleringen.
Ontwerp gebouw

Boerderij Wolzak, Search
27

5Begane
grond
brug
kamer
14,5 m²
terras
kamer
35 m²
opslag
8 m²
kamer
34 m²
28
balkon
café-restaurant
166 m²
entree
wc
entree
entree
69 m²
bar
zaal
141 m²
wc
foyer
192 m²
gaanderij
91 m²
kamer
42 m²
kamer
48 m²
keuken
40 m²

5Verdieping
exclusief vides en terrassen
begane grond 360 700 1060
verdieping 300 400 700
totaal 660 m² 1100 m² 1760 m²
BVO nieuw bestaand totaal
kamer
14 m²
vide
balkon
29
wc
vide
welness
center
zaal
70 m²
wc
tentoonstellingsruimte
176 m²
welness
center

5 Westgevel 5 Zuidgevel
4
Maquette
Vereeniging in park
30
5
Noordwestgevel
5
Noordoostgevel

5
Noordgevel
32
5
Zuidgevel

5
Westgevel
33
5
Oostgevel

5 Oorspronkelijke inrichting 5
Huidige inrichting
N
N
34
Oorspronkelijke inrichting
De oorspronkelijke inrichting rond het Vereenigingsgebouw
was eerder tuin- dan parkachtig van karakter. Aan de oostkant
van het gebouw was met gebogen paden, onderbegroeiing,
gras, verspreid staande bomen en potten en een
muziektent een aangename plek gemaakt die meer als
uitloop van het gebouw diende dan als openbaar park.
Er stond zelfs een laag hekwerk omheen.
Een belangrijk gegeven van de oude inrichting is de toegangsweg
vanaf het noordwesten, langs de beek. Dit pad
had zijn oriëntatie precies op de twee mooiste en meer
gefotografeerde gevels. Bovendien leidde deze weg naar de
hoofdentree van het gebouw.
Tenslotte speelde de beek een belangrijke rol. Oorspronkelijk
was ter hoogte van de voorgevel van het gebouw een vijver
uitgegraven, die echter op de kaart van 1921 niet meer
voorkomt. De beek zelf vormde de groene zuidwest-grens.
Huidige inrichting
Op de plek van het oorspronkelijke toegangspad ligt op dit
moment het parkeerterrein. De hoofdentree is verplaatst van
de voor- naar de noordoost-gevel. Deze twee veranderingen
ten opzichte van de oorspronkelijke situatie maken dat het
Vereenigingsgebouw niet meer duidelijk verankerd is in het
oorspronkelijke parkontwerp.
Aan de achterkant is de Frieslandhal gebouwd en het gebouw
zelf is in de loop der tijd vergroot, waardoor het karakter
van de oorspronkelijke tuin niet meer tot z’n recht komt.
De beek is verworden tot een relatief diep gelegen stroom,
met zeer steile oevers. Vanuit het gebied valt hij nauwelijks
op.
De huidige inrichting doet geen recht aan het bijzondere gebouw
en speelt geen rol in de markering ervan in de stad.
Park

4Een
nieuwe voorzijde aan de
zuidkant van de Vereeniging
5Het noordelijk deel van het park wordt ingericht op basis van de oorspronkelij- 5De
randen van het park worden gevormd door een stevige bomenrand langs
ke vormgeving (groen), het zuidelijk deel wordt op deze vormentaal gebaseerd. drie zijden en woonvilla’s aan de oostzijde.
In het groene deel wordt de oude zichtlijn weer teruggebracht, in het oranje
deel ontstaat een nieuwe zichtlijn die refereert aan de nieuwbouw en maakt dat
deze zijde van het gebouw een nieuwe voorkant wordt.
36
Het doel van de herinrichting is tweeledig: enerzijds zal het
nieuwe park een aantrekkelijke buitenruimte vormen voor het
gerestaureerde Vereenigingsgebouw, anderzijds zal het een
centrale plek worden in Hart van Zuid. Veel mensen zullen
het park gebruiken op hun route naar het station, of als plek
om tijdens de lunchpauze even in de zon te zitten.
Park
Een park op deze plek in Hart van Zuid biedt enorme kansen
om een groene kwaliteit toe te voegen in een druk en dicht
bebouwd stedelijk weefsel. Het vormt de overgang tussen
het grootschalige zakencentrum en stationsgebied en het
kleinschaliger woongebied. In het nieuwe park moet het
mogelijk zijn kleinschalige festiviteiten te organiseren, op
buurt- en stadsniveau.
Bebouwing
De Frieslandhal zal worden afgebroken om ruimte te geven
aan de Vereeniging en het park.
Als onderdeel van het stedenbouwkundig plan rond het
Vereenigingsgebouw worden aan de oostgrens van het
nieuwe park 5 woonvilla’s gesitueerd. Deze woningen
vormen een transparante, groene begrenzing aan die zijde.
Bovendien biedt het park een enorme kwaliteit voor de
toekomstige bewoners; deze wonen echt in het park.
Aan de zuidzijde zal meer grootschalige bebouwing worden
gerealiseerd als onderdeel van het Masterplan Hart van Zuid.
Op dit moment is echter nog niet duidelijk van hoeveel lagen
kan worden uitgegaan, en om wat voor type woningen het
gaat.
Uitgangspunten

4Ontwerp
park
38
Paden en eilanden
De paden bieden de gebruiker een gemakkelijke doorgang
door het park, maar maken door verschillende afmetingen
ook plekken waar bijvoorbeeld banken kunnen worden
geplaatst of waar een balletje kan worden getrapt. Het
materiaal is asfalt en/of halfverharding.
Elk eiland kan op een andere manier worden ingevuld.
Dit kan variëren van eenjarige planten, bollen,
bloemenmengsels en vaste planten tot een volière, een
kas met potplanten of een vijver. Ook kunnen binnen deze
parkorganisatie kleinschalige initiatieven een plaats krijgen.
Gedacht kan worden aan de plaatselijke dahliavereniging
of een vereniging die bijzondere planten opkweekt. Tenslotte
moet het mogelijk zijn om in het park evenementen en kleine
festivals te organiseren.
In het ontwerp van het park is een tweedeling te
onderscheiden. De parkinrichting op de plek van het
oorspronkelijke park zal sterk refereren aan wat er ooit
was. Hierbij zal aansluiting worden gezocht bij de nieuwe
onderdelen in het plangebied, zoals de woonvilla’s. Het
nieuwe deel, ten zuiden van de huidige Berfloweg, zal hier
in zijn vormgeving op aansluiten. Dat betekent dat wordt
voortgebouwd op de vormentaal van het oorspronkelijk
ontwerp. In het nieuwe park zal de nadruk liggen op
stadsfuncties en activiteiten, terwijl in het oude deel meer een
tuinkarakter zal worden gerealiseerd.
Uiteraard zullen in het ontwerp zoveel mogelijk bestaande
bomen worden gehandhaafd.
Bebouwing
Het Vereenigingsgebouw krijgt een prachtig terras op het
zuiden. Dit terras, dat onderdeel is van het gebouw, maakt
de fysieke verbinding tussen de twee parkdelen. Het grote
grasveld ten zuiden van het Vereenigingsgebouw biedt
tegenwicht aan de schaal van het gebouw en maakt dat
het aan de zuidkant een mooie nieuwe, groene voorkant
krijgt. Bovendien refereert deze nieuwe ruimte aan de
oorspronkelijke zichtlijn op de voorgevel.
Ontwerp park

39
N

Beek met harde oevers
Beek met groene oevers
40
Beek
Beek
Op veel plaatsen in de stad worden op dit moment de beken
weer zichtbaar gemaakt en ingezet als kwalitatief element.
Het park rond het Vereenigingsgebouw vormt een schakel
in de transformatie tussen de groene, bijna verstopte beek
door Berflo Es en de meer stedelijke beek van het centrum.
In het park wordt de beek maximaal zichtbaar gemaakt, met
grasoevers en een verbreding ter plaatse van het gebouw,
zodat een vijver ontstaat.
De nieuwe beek, die deels wordt aangelegd langs de Laan
Hart van Zuid, is veel stedelijker van karakter en heeft harde
oevers ten zuiden van het park. Eenmaal het park ingestoken,
wordt deze beek op dezelfde groene manier vormgegeven
als de Berflo beek.
In tijden van overvloedige regenval zal het water in de beken
stijgen. Het is hierdoor technisch niet mogelijk gebleken het
waterpeil van de beek kunstmatig hoog te houden in het
park. Het hoogteverschil van circa 1,5 meter zal hierdoor
aanwezig blijven.

Bestaande
en nieuwe
bomen
Nieuwe bomen
3e grootte
Bestaande boom
Nieuwe bomen
1e grootte
41
Bomen
Bomen
Als overgang tussen de bebouwing en het park wordt een
bomenrand geïntroduceerd. Deze bomenrand wordt omgezet
langs de randen die grenzen aan de Laan Hart van Zuid en
de stadsring.
In het park komen behalve grasvelden, lage en middelhoge
beplanting, ook bijzondere solitaire bomen voor.
Er wordt gestreefd naar afwisselende kleuren, vormen en
bloeiwijzen. Onderbeplanting versterkt de ruimtelijke indeling
van het park.

4Referenties
park
Onderbegroeiing
(heesters)
Halfverharding/asfalt
Gras
Diverse invullingen
42
Padensysteem
Invulling

4Referenties
bebouwing in park
44
Voor de bebouwing aan de oostzijde zijn drie modellen opgesteld.
Het derde model (AA3), zie pagina 47, maakt gebruik van
de voordelen van de aanwezigheid van een halfverdiepte
parkeergarage aan beide zijden van de woning: vanuit de
woning kijken de bewoners van een hoger niveau het park
in, en aan de tuinkant heeft men de beschikking over een
terras op het niveau van de woonkamer. In dit model kunnen
echter wel veel meer auto’s geparkeerd worden; het verdient
nog nadere studie om te kijken of het parkeren ten behoeve
van (een evenement) in het Vereenigingsgebouw hieraan kan
worden gekoppeld.
De bebouwing die aan de oost- en zuidkant aan het park
staat heeft een sterke relatie met het park. De stadsvilla’s aan
de oostzijde vormen een wezenlijk onderdeel van het park.
De zuidelijke bouwblokken staan niet in, maar aan het park.
Beide typologieën hebben een opgetilde plint die de overgang
tussen het maaiveld en de gevel verbijzondert. Dit heeft
een aantal redenen: de woningen beschikken zo over meer
privacy, er is een prachtige relatie vanuit de woning met het
park, en in de plint is een halfverdiepte parkeergarage opgenomen,
die eventueel ten dienste kan staan van het Vereenigingsgebouw.
De overgang tussen park en gevel wordt vormgegeven als
een zone met dezelfde parkverharding, alleen bestemd voor
bestemmingsverkeer.
Aan de noordoostzijde van het park is het WTC gepland.
Van de bebouwing is op dit moment nog weinig bekend. Als
wand voor het park heeft het de voorkeur om een vrij continu
plintgebouw te maken van twee a drie lagen hoog. De
eventuele hoogbouw heeft een set-back ten opzichte van de
straatwand.
Bebouwing

park
bestemmings-verkeer
stoepenzone
verhoogde plint
woonblokken
parkeren
tuinen
Indicatieve doorsnede AA2
- halfverdiept parkeren aan de parkzijde
46
park
bestemmings-verkeer
stoepenzone
woonblokken
parkeren
verhoogd terras
tuinen
Indicatieve doorsnede AA1
- halfverdiept parkeren aan de tuinzijde

innentuin
woonblokken
parkeren
verhoogde plint
stoepenzone
bestemmingsverkeer
park
Indicatieve doorsnede BB
- halfverdiept parkeren aan de parkzijde
47
park
bestemmings-verkeer
stoepenzone
verhoogde plint
woonblokken
parkeren
terras
tuinen
Indicatieve doorsnede AA3
- halfverdiept parkeren aan zowel de park- als tuinzijde

5Huidige
situatie
N
48
In de tweede fase, als de bebouwing ten zuiden van de
Berfloweg is vervangen door nieuwbouw, kan de rest van het
park worden gerealiseerd. Op dat moment is tevens de Laan
Hart van Zuid en het WTC aangelegd.
Het plan is goed faseerbaar. Met behoud van het bestaand
stedelijk weefsel kan begonnen worden met aanleg van de
eerste fase. Het Vereenigingsgebouw kan dan gerestaureerd
en verbouwd worden, de parkvilla’s kunnen worden gebouwd
en het eerste deel van het park kan worden aangelegd.
Ook kan de beek worden aangepast.
Fasering

5Eerste fase 5Tweede
fase
N N
49

1033 m2 BVO
Begane grond
50
Bijlage 1
Bestaande situatie Vereeniging

262 m2 BVO
Eerste verdieping
51

Zalen 80 m2
Restaurant 410 m2
Gangen 40 m2
Kantoor 95 m2
Keuken 85 m2
Totaal 710 m2
Begane grond (BVO):
restaurant
75 m2 BVO
gang en trap
20 m2 BVO
gang
20 m2 BVO
zaal
30 m2 BVO
zaal
50 m2 BVO
52
keuken
30 m2 BVO
kantoor
95 m2 BVO
restaurant
275 m2 BVO
keuken
55 m2 BVO
restaurant
60 m2 BVO
Bijlage 2
Variant 1 mogelijke inrichting

Expositie 245 m2
Kantoor 15 m2
Gang 20 m2
Totaal 280 m2
Bestaand
Reconstructie
Eerste verdieping (BVO):
expositie
75 m2 BVO
expositie
20 m2 BVO
gang en trap
20 m2 BVO
expositie
150 m2 BVO
53
kantoor
15 m2 BVO

4Collage
Vereenigingsgebouw in park
54
Aan deze studie werkten mee:
Hart van Zuid Wil Bohnen
Jan Nieuwenhuizen
Jennet Heijda
Henket & partners architecten Hubert-Jan Henket
Janneke Bierman
Henk van Laarhoven
Stephanie de Bonth
Armand Bos
Tamara van Kampen
Karres en Brands landschapsarchitecten Sylvia Karres
Jeroen Marseille
Sascha Seidel
RACM Mariel Kok
Het Oversticht Dirk Baalman
Marieke van Zanten
Gemeente Hengelo Jan-Kees Stegeman
Monumentencommissie Hengelo Evert-Jan Krouwel
Deze studie is mogelijk gemaakt dankzij een subsidie van:
Stimuleringsfonds voor Architectuur – Belvedere
Provincie Overijssel- projectsubsidie uit het stimuleringsprogramma
“Re-animatie industrieel en agrarisch erfgoed Overijssel”
Opdrachtgever: Projectbureau Hart van Zuid
Colofon

Henket & partners architecten Hal 13a, den Eikenhorst Esch (N.-Br.) Postbus 2126 5260 CC Vught NL T +31 (0)411-601618 F +31 (0)411-601887 E info@henket.nl