heerlijkheden - Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek

vrienden en “magen” (familieleden) van de gearresteerde man aanboden om
zich borg te stellen, werd dat door Jan van Heemstede geweigerd. Daarmee
handelde hij in strijd met de privileges van Kennemerland. Al in het uit 1389
daterende handvest van hertog Albrecht van Beieren, graaf van Holland,
wordt benadrukt dat gerechtsdienaren in Kennemerland (zoals de schout en
de baljuw) verplicht waren iedere borgstelling te accepteren “oft men wil ofte
niet”. [5] Daarnaast wordt in het handvest van Jacoba van Beieren uit 1426
verklaard dat “den bailliu [baljuw] is ghehouden borghtochte aen te nemen
voor lijf ende goet”. Wanneer de baljuw dat weigerde, moest hij gevangen
worden genomen en voor het gerecht worden gedaagd. Jan van Heemstede
was dus duidelijk in overtreding. Hij maakte de zaak zelfs nog erger door de
vermeende konijnenstroper met geweld tot een “compositie” en een schatting
te dwingen. Een “compositie” was een regeling die een verdachte met de
baljuw kon treffen. In ruil voor een financiële vergoeding ging de baljuw dan
niet over tot vervolging: de zaak werd buiten de boeken gehouden en de
baljuw legde geen rekenschap af voor zijn daden (iets wat hij eigenlijk wel
hoorde te doen). [6] Door te dreigen met gevangenneming en pijniging kon de
baljuw proberen een zo hoog mogelijke financiële vergoeding los te krijgen. In
dit geval is Jan van Heemstede zelfs daadwerkelijk tot pijniging overgegaan.
Op die manier wist hij een geldbedrag van in totaal 74 nobels af te persen
(bijna 900 daglonen van een meester-ambachtsman). Het was overigens niet
zozeer het folteren of pijnigen dat Jan van Heemstede werd aangerekend,
maar het feit dat hij dat had gedaan zonder dat daarbij de door de wet
voorgeschreven mannen of schepenen aanwezig waren. De Raad van Holland,
Zeeland en West-Friesland verklaarde in haar vonnis dat Jan van Heemstede
de berechting van de vermeende konijnenstroper over had moeten laten aan
de houtvester van de Haarlemmerhout. Jan van Heemstede verdedigde zich
door te wijzen op het feit dat diverse andere edelen eveneens autonoom
optraden en daarbij geen rekening hielden met de jurisdictie van deze
houtvester. Zijn verweer werd echter door de Raad terzijde geschoven.
Het werd Jan van Heemstede vooral zwaar aangerekend dat hij een verzoek
om borgstelling had geweigerd en dat hij onbevoegd een gevangene had
gepijnigd. Daarom moest hij een bedrag betalen van 300 gouden leeuwen
(ongeveer 1800 daglonen van een meester-ambachtsman). Daarnaast diende
Jan van Heemstede het geld dat hij had afgeperst terug te betalen aan het
slachtoffer, met daarbij nog een schadevergoeding van 60 gouden leeuwen.
Zoals gebruikelijk diende Jan van Heemstede als verliezende partij ook alle
proceskosten te betalen (waaronder de proceskosten die de vermeende
konijnenstroper had gemaakt).Toch mocht hij zich op één punt gelukkig
prijzen. De Raad achtte het namelijk niet nodig om hem uit zijn ambt te
ontslaan. Na het proces kon Jan van Heemstede zijn werkzaamheden als
baljuw van Kennemerland dus gewoon doorzetten.
Jan van Heemstede werd voor zijn misdragingen behoorlijk hard aangepakt.
Hij vormt wat dat betreft een uitzondering, want over het algemeen werden
grafelijke ambtenaren in dit soort gevallen slechts licht gestraft. Blijkbaar vond
de Raad van Holland, Zeeland en West-Friesland het in 1464 nodig om een
duidelijk signaal af te geven dat dit soort praktijken niet werden getolereerd.
HeerlijkHeden 149
H E E R L I J K H E D E N