Berlijn arm aber sexy dec 2011

72 |
Berlijn
Arm aber sexy
Laten we aLvast een voorschot nemen op de Lente.
de mensen gaan de straat weer op, bomen botten
uit en op tv voorspeLt weerman tim FrühLing
morgen wéér zo’n mooie dag. een tocht Langs oud
en nieuw, over TourisTenTrampelpfade en karaoke
am mauer. vijF dagen in trendy berLijn.
Tekst: Anne Wesseling | Fotografie: Paul Tolenaar

74 |
Berlijn in de lente
Vrijdag
Friedrichshain & Kreuzberg
We zijn in het Berlijnse stadsdeel
Friedrichshain. Ik ben neergestreken in
een hipperdepip hotel (als je de televisie
niet kunt vinden: die zit weggewerkt in
de spiegel) maar buiten kon de omgeving de
snelle upgrade niet zo snel bijbenen. Vanaf het
moment dat ik uit de metro stapte, voelde het alsof
ik in een tijdmachine was beland. Ze hebben hier
nog punkers! Er zijn kraakpanden! Muren vol
graffiti! Moet je dat affiche zien: Udo Jürgens treedt
nog op!
Verderop ligt de East Side Gallery, een lang stuk
Muur dat bewaard is gebleven, mét schilderingen,
zo fris dat het lijkt alsof de Muur pas gisteren is
gevallen.
We zitten op een muurtje bij Yaam, een strandtent
aan de Spree met een relaxte reggae-uitstraling.
Totaal op ons gemak. Met een flesje fris. Aan de
overkant is iets wat lijkt op een papier-recycle-
bedrijf. Het is een beetje rommelig, bij Yaam.
Er liggen hier en daar plastic limonadeflessen. Er
groeien brandnetels. Kinderen zijn aan het spelen.
Het lijkt nog het meest op een opgeschoten landje
uit je jeugd. Een stuk land waar ooit gebouwd gaat
worden, maar dat nu een ruig soort speeltuin is.
‘Berlin ist arm aber sexy’, zei burgemeester Klaus
Wowereit een paar jaar geleden. Het is een kreet
die bleef hangen omdat het zo waar is. Berlijn heeft
een plein met terrassen,
een jazzorkestje en
kwetterende musjes,
mooier wordt
de lente niet
geen cent te makken (schulden: ruim boven de 60
miljard), maar juist daardoor zijn er braakliggende
stukken land, wordt niet alle graffiti meteen weggepoetst.
Er is een bepaalde nonchalance en tegendraadsheid
– ook gevoed doordat er van oudsher al
mensen gingen wonen die hun eigen levenspad kozen.
In de tijd dat de Muur er nog stond, hoefde je
niet in dienst als je je in Kreuzberg wilde vestigen.
De volgende ochtend neemt gids David Baumgarten
ons mee op een graffiti-excursie door Friedrichshain
en Kreuzberg. Het is zo’n ochtend waarop je werke-
lijk anders leert kijken. Graffiti is er in honderd-
duizend varianten. Er zijn mozaïektegeltjes.
Er is iemand (op een fiets) die door heel Berlijn de
cijfers ‘66’ neerkalkt, niemand weet waarom. We
lopen door de Mariannenstrasse, langs de enorme
astronaut van de kunstenaar Victor Ash (als de
Volkswagendealer ’s avonds een spot aanzet, heeft
hij een vlag in zijn handen). Er zijn sjablonen.
Breiwerkjes om lantaarnpalen. En letters, de prachtigste
letters. Op een muur van het oude industriecomplex
RAW, nu in gebruik als culturele
werkplaats, staat (zo groot dat je het bijna niet kunt
lezen): ‘DASEIN’.
David heeft zelf ook graffiti op muren gespoten.
Wat fascineert hem zo aan graffiti?
‘De tijdelijkheid’, zegt hij na enig nadenken. ‘Als
graffitikunstenaar weet je dat wat je doet tijdelijk is.
Dat het zal verdwijnen.’
Op de terugweg lopen we weer langs de East Side
Gallery. ‘Weet je wie dat is?’, vraag ik aan een paar
meiden die zichzelf fotograferen bij de muurschildering
van de ‘broederkus’ van Brezjnev en Honecker.
Ik dacht dat ze uit Rusland kwamen en misschien
nog iets te zeggen zouden hebben over Brezjnev.
Maar ze komen uit Zweden en ze hebben geen
idee. ‘Gewoon, twee oude mannen die elkaar
zoenen’, giechelen ze.
Zaterdag
Nefertiti en Helios
We verhuizen naar een hotel in het stadsdeel Mitte.
Een van de weinige wijken waar je een aantal
bezienswaardigheden vrij eenvoudig lopend kunt
afgaan. Maar niet nadat we ons hebben losgescheurd
van de Hackescher Markt, want koffie
drinken op een plein met terrassen, strandstoelen,
een jazzorkestje, een bloemenmarkt, kwetterende
musjes op tafel – mooier wordt de lente niet. Het
liefst zou ik hier de hele dag blijven zitten met een
boek. Alleen, daarvoor ga je niet naar Berlijn (hoewel...).
Eerst naar het DDR Museum, een sympathiek
museum dat gebaseerd is op de gedachte dat
je weetjes beter onthoudt als je er een luikje of een
laatje voor moet opentrekken, en dat ís ook zo. Zodoende
weet ik even later niet alleen wanneer ook
alweer de muur werd gebouwd (start op 13 augustus
1961) maar ook dat er in de DDR kruidenthee
beschikbaar kwam. En dat koffie werd gemaakt van
spullen die in Nederland zelfs de meest hardcore
macrobioten elkaar niet durfden voor te zetten.
Weet u hoeveel liter benzine er in de tank van een
Trabant P601 kan?
Ik wel.
Vanaf het DDR Museum hoef je de brug maar over
te steken en je bent op het Museumsinsel – het
museumeiland met maar liefst vijf van de mooiste,
statigste musea van Berlijn. Er is er altijd wel een
dicht wegens renovatie, maar er is er ook altijd wel
een heropend die je nog steeds graag wilde zien.
In dit geval: het Neues Museum, waar ik per se
heen wil, al was het maar voor de buste van de
Egyptische koningin Nefertiti.
Alleen nog voor de sier: Checkpoint Charlie
Ontspannen aan de Spree
Winkel in Neukölln
‘Ja genau, arm aber sexy’

Pergamonmuseum op het Museuminsel ‘I did it my way!’
Holocaust-monument
Infopaneel bij resten van De Muur, nabij Checkpoint Charlie
Ze heeft een eigen kamer, in prachtige kleuren en
kijkt naar een standbeeld van zonnezoon Helios,
een eind verderop.
Wat me nog meer fascineert is het gebouw zelf.
De muren zien eruit als lappendekens van oude
schilderingen en nieuw stucwerk. Is dat bedacht
door binnenhuisarchitecten, of zijn er echt oude
fragmenten in verwerkt?
‘Dat is allemaal echt’, legt een suppoost uit. ‘Het
museum is verwoest bij luchtaanvallen in 1943 en
1945. Sommige delen werden compleet vernietigd.
Pas in 1986 werd er een provisorisch dak overheen
gezet. Alle muurschilderingen en decoratieve
elementen die nog bruikbaar waren, zijn eruit
gehaald en in een database gezet.’
‘Ook al die mozaïeksteentjes van de vloeren?’
‘Allemaal. Daarna werden ze tijdens de restauratie
tussen 2004 en 2008 op hun exacte historische
plaats teruggezet.’
De ontroerendste zaal vind ik het Fragmentarium,
waar de brokstukken bewaard worden die nergens
meer ingepast konden worden. Leeuwenpootjes van
een bank uit het trappenhuis. Engeltjes tegen een
blauwe achtergrond, uit een kamer tussen de
Romeinen en de middeleeuwen: 2032 Rosette aus
einer Luftöffnung der Heizungsbänke aus Ebene 3.
Op weg naar de uitgang kom ik weer langs de
suppoost. ‘Scheisskriege’, mompelt hij voor zich uit.
‘Wat er niet allemaal aan cultuur vernietigd is...’
Zondag
Platzak in Prenzlauerberg
Er is trouwens iets wat ze in voormalig Oost-Berlijn
niet hebben. Daar komen we achter in het Mauerpark,
in de wijk Prenzlauerberg. In het park is elke
zondag een grote rommelmarkt, met allerlei leuke
spullen in dozen. Ik vind twee Chinese vazen, lichtblauw
en lentewit, zo mooi. Maar ik heb net mijn
laatste euro’s aan twee flesjes biologische limonade
en een fooi voor de straatgitarist uitgegeven.
‘Mag ik van jou een tientje lenen?’, vraag ik aan
fotograaf Paul.
‘Dit is mijn laatste briefje.’
‘Het zijn écht mooie vazen. Dan ga ik daarna
meteen pinnen.’
Vervolgens is er geen pinautomaat. Nergens. Het
Mauerpark op zondagmiddag is een féést, er zijn
spontane concerten, de zon schijnt, het is lente.
Heel hip en trendy Berlijn staat of ligt te loungen in
het gras, en wij hebben geen geld meer voor een
biertje. Het is misschien wel sexy om arm te zijn,
maar zó arm hoeft nou ook weer niet.
We gaan op de tribune zitten bij de openlucht
karaokeshow. Het is erg druk en er zijn al drie
mensen bijna op mijn vazen gaan staan.
dan begint een man
te zingen, een beetje
onstabiel misschien,
maar wel vanuit
zijn tenen.
‘Zal ik kijken of ik mijn vazen weer aan iemand kan
verkopen?’, bied ik Paul aan.
‘Nee hoor. Laat maar.’
Dan komt er een zwerver het karaoke podium op.
Een clochard zoals je ze in Parijs al niet meer vindt:
met een lange baard, een haveloze jas en een plastic
tas met lege flessen erin. Hij geeft zijn verzoeknummer
door aan de Amerikaan die de karaoke
organiseert, die rommelt wat aan de apparatuur, er
klinkt muziek en ik houd mijn adem in. De man
begint te zingen, een beetje onstabiel misschien,
maar wel vanuit zijn tenen: ‘I did it my way.’
Het publiek barst los in een enorm gejuich en
applaus, hij komt er nauwelijks bovenuit met zijn
stem.
Dit heb je echt alleen in Berlijn denk ik, met een
dichte strot van ontroering.
‘s Avonds, als we een pinautomaat hebben gevonden
en een biertje hebben gedronken op de Kastanienallee
(op een terras vol design zonnebrillen en
héle dure buggies), gaan we naar de Kulturbrauerei.
Zo’n oud industrieel complex waar nu allerlei
culturele activiteiten plaatsvinden (Paul: ‘Net de
Westergasfabriek’). We eten in het leukste restaurantje
tot nu toe, Malzcafé, met muziek van Louis
Armstrong en een uitgebreide (ook vegetarische)
kaart. Ik overweeg nu werkelijk om in Berlijn te
gaan wonen. Wat doe je anders in een vreemde
stad, dan plekken zoeken om je thuis te voelen?
Maandag
Touristentrampelpfade
De volgende dag gaan we eens lekker de Touristentrampelpfade
af. Kom maar op met de Potzdamer
Platz en de Boulevard der Stars! Die plekken zijn
gemaakt voor de Berlijnse Schnappschüsse: kiekjes
van jezelf voor een stuk muur (op de Potzdamer
Platz), of van jezelf met Margarethe von Trotta (op
de Boulevard der Stars). Checkpoint Charlie niet
vergeten. Kijk, daar rijden Trabi’s!
‘Weet jij trouwens hoe je de waarde van je Trabi
kon verdubbelen?’
‘Nee?’
Berlijn in de lente
| 77

78 |
OP DE FLOHMARKT AM MAUERPARK VIND IK TWEE
CHINESE VAzEN, LICHTBLAUW EN LENTEWIT, zO MOOI.

80 |
Berlijn in de lente
‘wij zijn juist blij
met toeristen’, zegt
een vrouw die hoeden
verkoopt die je op
twaalf manieren
kunt dragen
‘De tank volgooien.’
Maar belangrijker – en ook ingrijpender om te
bezoeken – is het Denkmal für die ermordeten
Juden Europas, een monument van Peter Eisenman.
Hij ontwierp een vlakte vol steles, massief stenen
kolommen. Van buitenaf lijkt het een redelijk vlak
gebied, pas als je erdoorheen loopt merk je dat het
terrein afloopt, dat de zuilen om je heen steeds
hoger zijn, tot je het gevoel krijgt dat je erdoor
verpletterd wordt. Adem krijgen we pas als we
kinderen tussen de kolommen zien spelen.
De Topographie des Terrors is ook iets waarvoor het
woord ‘attractie’ misplaatst klinkt. Het is het voormalige
hoofdkwartier van de SS, dat er lange tijd
verwaarloosd bij lag. Nu is er een museum en een
tentoonstellingsruimte, met informatie over de
opkomst van het nazisme.
‘Ja, het is pijnlijk’, zegt Kay Uwe Damaros van het
museum. ‘Maar het is een deel van onze geschiedenis.
Het is juist belangrijk om er aandacht aan te
schenken. Er zijn zoveel jonge mensen die over die
geschiedenis willen weten en er van willen leren.
Je moet het onder ogen durven zien, er niet voor
wegrennen.’
Berlijn is een stad met lagen, bedenk ik als we weer
buiten staan. Elke generatie tekent een nieuwe
kaart op het oude perkament, maar als je goed kijkt,
schemeren de oude lagen er doorheen.
‘s Avonds laat staan we besluiteloos op de Kurfürstendamm.
Overdag, als de winkels en de attracties
(Story of Berlin bijvoorbeeld) open zijn is het daar
best gezellig, maar ’s avonds? Nu hebben we geld,
maar kunnen we geen leuk restaurant vinden.
Terug naar het gezellige Prenzlauerberg dan maar?
Of naar die leuke Indiër bij de Hackescher Markt?
Vooruit, we doen een restaurant in een zijstraat,
omdat er ‘Futtern wie bei Muttern’ op de deur staat.
En het is best oké hoor – maar je kunt je eigenlijk
niet voorstellen dat de Kurfürstendamm, toen de
Muur er nog stond, het meest zinderende deel van
West-Berlijn was.
Dinsdag
Wandelen door Neukölln
Er zijn in Berlijn trouwens ook mensen die helemaal
niet van toeristen houden. De Touris maken lawaai,
drijven de prijzen op, laten rommel achter. De tirades
die ik op internet las over de Touris lijken wel
een beetje op wat ik hier in Berlijn van een student
hoorde over de Schwaben – de import uit Zuid-
Duitsland. ‘Die komen vanuit Lederhosen-territory
naar Berlijn omdat de stad zo lekker nonchalant en
vrijdenkend is, en vervolgens gaan ze alles lopen
gladstrijken.’
Ironisch, eigenlijk. Als ik eine Berlinerin was, sluit
ik niet uit dat ik ook wel eens een Berlin doesn’t
love you-sticker op een lantaarnpaal zou plakken.
Op de markt aan de Maybachufer in Neukölln merk
je echter niets van dat soort sentimenten.
‘Ben je gek, wij zijn juist blij met de toeristen’, zegt
een vrouw die hoeden verkoopt die je op twaalf
verschillende manieren kunt dragen.
Neukölln is op dit moment de wijk die aan gentri-
ficatie ten prooi valt. Er zijn achtereenvolgens studenten,
kunstenaars en yuppen komen wonen. De
wijk wordt steeds hipper, de huren steeds hoger.
Maar goed, in alle eerlijkheid, qua winkels gaat het
er wel op vooruit. De fotograaf bijvoorbeeld, staat
met zijn neus tegen de etalage van een fietsenwinkel
met hele bijzondere fietsen (zonder rem en zo).
Als eigenaar Tobias naar buiten komt, raken ze
meteen aan de praat – net Top Gear, maar dan op
twee wielen.
‘Vier jaar geleden was hier in de buurt nog niets’,
vertelt Tobias.
‘Geen winkels, geen cafés, geen restaurants. De
laatste twee jaar is het erg veranderd. Nu gaan de
huren omhoog. Voor ons was het wel goed. We
konden hier nog goedkoop een woning en winkel
krijgen. De mensen die hier nu komen wonen, dat
zijn onze klanten.’
Wij gedragen ons in Neukölln alsof we op visite
zijn. ‘Oh jee’, denken we de hele tijd, ‘iedereen ziet
natuurlijk dat wij Touris zijn!’ Ik ben blij dat er een
scheur in mijn jas zit, dan val ik minder op.
Bij Kaffee Mafia (de naam zegt al: deze wijk wórdt
het) halen we herinneringen op aan Amsterdam in
de jaren tachtig, toen Paul in een Amsterdams kraakpand
woonde. Ik roer in mijn cappuccino en denk
aan het jaar dat de Muur viel. Ik sprong op de trein,
sprak af met wat vrienden die ik tijdens verre reizen
had ontmoet, we logeerden bij studenten op zolder in
Kreuzberg, we vierden Oud en Nieuw boven op de
Muur, met vuurwerk en champagne. Tóen was ik pas
arm aber sexy! Alleen zie je dat pas achteraf.
Dat is de troostrijke gedachte om mee naar huis te
nemen, na vijf dagen Berlijn. Dat, en twee Chinese
vazen. Die ik op Berlin Hauptbahnhof, wachtend op
de trein naar huis, net iets te hard op het perron zet.
Oh ja, voor ik het vergeet: er gaat 24 liter in de tank
van zo’n Trabant. •
Reacties: reizen@anwb.nl of via
www.twitter.com/reizenmagazine
Iets minder arm bij het Brandenburger Tor
Terras op de Hackescher Markt
Het Mauerpark op zondagmiddag is een féést, er zijn spontane concerten, de zon schijnt, het is lente.