Fascinerend, essentieel en bedreigd - Biomaatschappij

1 In den beginne
was er de honingbij
de bijen verdwijnen.’ De krantenkoppen
liegen er niet om, de
laatste jaren. Imkers zien door mys-
‘Help,
terieuze oorzaken hele bijenvolken
in het niets verdwijnen. En niemand die er iets aan
lijkt te kunnen doen. Hoe erg is dat?
Hoe ver je ook teruggaat in de geschiedenis
van de moderne mens in Europa, altijd maakte de
honingbij er deel van uit. In onze regio is dat sinds
het terugtrekken van het landijs na de laatste
ijstijd, zo’n 10.000 jaar terug. Sommigen denken
dat de honingbij hier is gebracht door de Romeinen,
maar honingbijen kwamen hier van nature
al voor en werden door onze voorouders al van
hun honing bestolen. Wel brachten de Romeinen
kennis mee over bijenhouderij, iets wat hier nog
helemaal niet bestond. Je zou hooguit kunnen
zeggen dat latere erfgenamen van de Romeinse
cultuur – Spanjaarden, Portugezen, Engelsen en
Nederlanders – de honingbij naar werelddelen
hebben gebracht waar ze niet voorkwam: Amerika
en Australië.
De eerste bijenhouderij in Europa
Het is niet vreemd dat mensen snel ‘iets hadden’
met bijen. Een bijenvolk vertegenwoordigde
waardevolle producten, zoals honing en bijenwas.
Naast gedroogde zoete vruchten, was honing
eigenlijk de enige natuurlijke goed oogstbare
zoetstof. Bijenwas kon worden gebruikt voor het
dichtmaken van aardewerk keukengerei en boten
en voor het maken van kaarsen.
Aanvankelijk werden de bijenvolken die bijvoorbeeld
in een holle boom in het bos werden gevonden
simpelweg beroofd van hun honing en raten
met larven en poppen. Deze vorm van ‘honingjagen’
bestaat nog steeds in sommige delen van
Afrika en Azië. Later probeerde men bijenvolken
te lokken naar nissen in muren van huizen en
boerderijen. Weer later zette men gevlochten
korven op, waar bijenzwermen zich spontaan in
vestigden. Daardoor ontstond de mogelijkheid om
te gaan imkeren: je kon de volken wegbrengen
naar een plek waar op dat moment veel te halen
was voor de bijen, bijvoorbeeld naar de hei. Zo
verhoogde je de honingoogst.
Deze primitieve vorm van imkeren was tot
halverwege de negentiende eeuw nog gangbaar,
maar eigenlijk was het nog steeds vooral honingjagen.
Om de honing te oogsten moest je de korf
‘slachten’. Pas toen in de negentiende eeuw de
bijenruimte werd ontdekt (de afstand die bijen zelf
aanhouden tussen hun raten), kon een kast worden
ontworpen waarin de ramen los hangen. Door
kwartaal 4 december 2010 bijen 5