500 jaar lust en plezier - Thuis in Brabant

De Doelen, een van de hoeven van het landgoed
bij kasteel Tongelaar, in 2012. (Foto: W. Nabuurs)
landgoederen. Daarnaast zien we de ontginningslandgoederen:
woeste gronden die in cultuur waren
gebracht en direct als landgoed ingericht werden.
Een voor Noord-Brabant misschien typische groep
is die van de kloosterlandgoederen: niet een landhuis
maar een klooster als centrum van een landgoed.
Oud adellijk bezit
Een aantal landgoederen vindt zijn oorsprong
in de middeleeuwen. Ridders bouwden een versterkte
woning op hun grondbezit, dat in heel wat
gevallen het centrum was van een heerlijkheid. De
omvang daarvan kon uiteenlopen van enkele tientallen
hectaren tot een hele reeks dorpen. In hun
oudste vorm zijn de versterkte woningen niets
meer dan een woontoren, gebouwd op een soms
verhoogd en in ieder geval omgracht perceel.
Van ridder-zijn alleen kon echter niet geleefd worden.
Bij de woontoren was in de regel een ‘neerhof’
met boerderij. Dit duo, woonto ren en neerhof, was
het centrum van het bezit, waartoe meestal enkele
(twee of drie) direct door de heer geëxploiteerde
hoeven behoorden, die in de veertiende eeuw
tot grote verpachte hoeven evolueerden. Op de
neerhof werd dan later een meer geriefelijk huis
voor de heer gebouwd, als niet de woontoren zelf
als woning herbouwd werd. Ook werd de toegang
tot de neerhof wel uitgebouwd tot een poorttoren,
uiteraard met valbrug. Als dan ook de omgeving
gelandscaped werd, was het oude ridderlijke goed
aardig op weg om een landgoed te worden. Heel
wat dorpsheren hebben de omgeving van hun verblijf
op deze manier omgevormd tot een groter
of kleiner landgoed. Voorbeelden hiervan zien we
onder meer in Heeze en Geldrop.
Opgewaardeerde boerderijen
Andere landgoederen zijn in wezen uitgebouwde
boerderijen, soms verzelfstandigde pachthoeven
van allerlei groot- en kleingrondbezit. Op een dergelijke
hoeve werd de mooie kamer van de boer
tot een ‘herenkamer’ omgevormd. Soms werd die
uitgebouwd tot een heus groot huis, maar elders
werd er een speelhuis bijgebouwd, dat later werd
omgevormd tot een echt kasteel. Het kasteel van
inbrabant NUMMER 5 0KTOBER 2012 7