Handleiding Handleiding deel 2 - Erfgoed à la Carte Den Helder

Ook hadden ze luxe zaken als muziekinstrumenten, spelletjes en wapens in huis. Op de schoorsteenmantel
stonden mooie beeldjes en aan de muur hingen spiegels en schilderijen.
Een groot verschil met de arme mensen. Zij hadden vaak nog een vloer van aangestampte aarde of van
ruw hout. Ze zaten op krukken en omgekeerde houten emmers. De tafel was een ruw houten plank of een
doorgezaagde ton. Boven het haardvuur hing een ijzeren pot. En er werd gegeten uit houten kommen of
van houten plankjes. Zelfs aardewerk was voor de allerarmsten nog een luxe.
Bewoners
Bewoners
Het is jammer dat er zo weinig gegevens zijn over de bevolking van de Noordkop in de 18 de eeuw. In de
15 de , 16 de en 17 de eeuw werden volkstellingen gehouden, maar in de 18 de eeuw niet. Verschillende historici
hebben echter onderzoek gedaan, en volgens hun conclusies nam de bevolking vanaf 1650 af, om pas in
de tweede helft van de 18 de eeuw weer wat te groeien. Omstreeks 1750 woonden er in Huisduinen en
Helder Buyrt samen ongeveer 1600 mensen. In
1799 waren dat er 2500.
Ziekten, vooral de pokken en malaria, waren de
belangrijkste oorzaak van de teruglopende bevolking.
Veel kinderen overleden aan pokken: maar liefst 50%
van de kinderen overleed voor het twintigste jaar. In
de jaren 1737, 1747-1755, 1762, 1764, 1767,
1788 en 1779-1783 was er vooral sprake van een
hoge kindersterfte. Doordat deze slachtoffers
overleden voor hun vruchtbare periode, daalde ook
het aantal kinderen dat daarna werd geboren.
De ziekte malaria nam vooral toe doordat door de
inpolderingen en bedijkingen veel stilstaande, brakke
binnenwateren ontstonden. Deze binnenwateren
waren een prima kweekvijver voor de malariamug.
Het was weliswaar een milde vorm van malaria die
deze mug verspreidde, maar de bevolking kon er
toch behoorlijk zwak van worden. Daardoor hadden
ze minder weerstand tegen andere ziekten.
Perioden van schaarste waren de derde oorzaak voor De bevolking van Noord-Holand, 1514-1809
de teruglopende bevolking. Hongersnood kwam niet
meer voor, maar er waren wel degelijk perioden waarin de bevolking ondervoed was. Zeelui die in het
voorjaar naar Azië vertrokken, kregen vaak snel scheurbuik omdat ze sinds de herfst weinig vitaminen
binnen hadden gekregen.
In de tweede helft van de 18 de eeuw nam de bevolking van Huisduinen extreem af. Door zich met de
walvisvaart bezig te houden, bleef het dorp nog een tijdlang bewoond, maar in Helder Buyrt waren er toch
meer kansen op een beter bestaan. Veel Huisduiners verhuisden naar Helder Buyrt, en aan het eind van de
eeuw was Huisduinen bijna verlaten.
Voedsel Voedsel en en en voedselvoorziening
voedselvoorziening
Wat aten arme mensen in de 18 de eeuw? Vooral grutten (een mengsel van boekweit en haver dat op de
molen verbrijzeld is), meel, erwten, bonen, rijst, kaas en brood. Van grutten, meel en rijst werd een soort
brij gekookt. Deze éénpansmaaltijd werd bereid in een ijzeren of aarden kookpot. Vlees aten de armen
bijna nooit. Vis wel, totdat de visprijzen stegen en men alleen nog af en toe rog kon kopen. Fruit at men
alleen als het te krijgen was.
Rond 1770 werden aardappelen geïntroduceerd. Aanvankelijk wilden de arme mensen dit vreemde eten
niet proberen. Het werd in armenhuizen en weeshuizen wel gebruikt, omdat het goedkoop en voedzaam
was. Ook het weeshuis van Huisduinen zette aardappelen op het menu. Daardoor kreeg de aardappel de
reputatie van ‘armemensenvoedsel’.
Het grootste deel van de bevolking dronk bij de maaltijd water, melk of dunnebier. Dat laatste was een
afvalproduct van de bierbrouwerijen. Sterke dranken zoals (goed) bier, jenever en brandewijn dronken de
Erfgoed a la Carte Den Helder
Handleiding deel 2. Informatie en lessuggesties bij tijdvakkist 6 VOC-schepen op de rede.
15