Nieuwsbrief nr. 4, 2008.qxd - NVMP

Lisette Luykx en Edwin Bakker
machthebbers. Een organisatie als
Artsen zonder Grenzen, die noodgedwongen
keuzes moet maken, zou
ook projecten kunnen selecteren waar
de hulp minder gemanipuleerd wordt
dan in bijvoorbeeld Soedan. De donaties
en de hulp zouden veel beter
besteed zijn. Godelieve van Heteren
vindt echter dat, alles bijeen, de
balans van de hulpverlening zeker
niet negatief is, er gebeurt ook veel
goeds met het gedoneerde geld.
Literatuur die ter sprake kwam:
Linda Polman: De crisiskaravaan, uitg. Balans
Tobias Reijngoud: Ontwikkelingshulp in 2 uur
en 53 minuten, uitg. Kosmos
James Orbinski: An Imperfect Offering, uitg.
Random House
Deel III: Schending medische
mensenrechten in oorlogstijd,
ook door artsen zelf
De eerste spreker is Lisette Luykx,
tegenwoordig huisarts en docent aan
de VU maar voorheen voorzitter van
Artsen zonder Grenzen. Zij vertelt
van haar ervaringen als arts in het
vluchtelingenkamp Goma waar ze
vluchtelingen uit Rwanda verzorgde.
Daar werkte ze samen met Hutuartsen
die uit het conflictgebied kwamen
en die zich onmiskenbaar hadden
schuldig gemaakt aan schendingen
van mensenrechten en misschien
wel aan genocide. Dat leverde toch
een enigszins gespannen werksituatie
op waarbij niet ontkend kon worden
dat deze artsen zich als gewone collega’s
gedroegen, kennelijk zonder
geestelijke ballast.
Daarna maakt zij een overstap naar de
Tweede Wereldoorlog en nazi-Duitsland;
welke voorbeelden zijn daar te
vinden? Het naziregime dringt diep
door in het medische domein doordat
er een euthanasieprogramma ontstaat:
mensen die zwakzinnig zijn of een
handicap hebben horen niet bij ons
Arische ras thuis en die kunnen we
maar beter doden. Er zijn ook veel
experimenten met medicijnen gedaan.
Er zijn allerlei gruwelijke operaties
uitgevoerd. Dr. Mengele is daarbij de
bekendste naam die een fascinatie
had voor tweelingenexperimenten.
Toch was hij zeker niet de enige arts
die zich aan dit soort praktijken
schuldig maakte. Uiteindelijke zijn in
Neurenberg twintig artsen veroordeeld;
de meesten vonden echter dat
zij helemaal niets gedaan hadden wat
niet kon. Zij verdedigden zich met het
argument Befehl ist Befehl, het was in
het belang van de staat, die levens
waren toch zinloos, zijn wij zoveel
slechter dan de mensen die Dresden
en Hamburg hebben gebombardeerd?
Sindsdien proberen wij door allerlei
verdragen te voorkomen dat dit in de
toekomst nog eens kan plaatsvinden.
Ondanks deze verdragen en afspraken
word je toch altijd weer geconfronteerd
met dilemma’s die niet makkelijk
op te lossen zijn. Een voorbeeld
is de positie van Dutchbat in
Srebrenica. Daar werd in een benarde
situatie met gebrekkige voorraden
besloten een vrouw niet te helpen en
alle voorraad te reserveren voor de
soldaten. Achteraf is beoordeeld dat
dit een medisch juiste beslissing is
geweest. Guantanamo Bay is een
voorbeeld uit de tegenwoordige tijd.
Uiteindelijk moeten we streven naar
artsen die trots zijn op hun artseneed,
die bekend zijn met het juridische
kader, die bewust zijn van de
dualiteiten in de medische praktijk.
Die moeilijke beslissingen kunnen
nemen en die samenwerken en elkaar
solidair bijstaan.
Patient comes first vs security
comes first
Edwin Bakker is de laatste spreker.
Hij is werkzaam bij het instituut
Clingendael waar hij onderzoek verricht
naar terrorisme en proliferatie
van massavernietigingswapens.
Bijzonder is, dat hij een van de gijzelaars
was van Sadam Hoessein bij het
begin van de Golfoorlog.
Edwin Bakker vertelt van deze ervaring
toen hij als student het land bezocht
en vervolgens dat niet meer kon
verlaten. Er was daar ook een groep
buitenlandse artsen die in dezelfde
situatie zat. Voortbordurend op wat
Lisette gezegd heeft gaat het om twee
zaken, óf: patient comes first, óf:
security comes first. In de praktijk zie
je dan dat er veelal gekozen wordt
voor security comes first. De collectieve
veiligheid gaat voor die van de
individuele veiligheid. Daarbij gaat
het bij collectieve veiligheid vaak om
een inschatting, en die inschatting
staat vaak lijnrecht tegenover de acute
situatie waarin een patiënt zich bevindt.
Voorbeelden daarvan zijn de luchtaanvallen
in Afghanistan. Een F-16
doet een luchtaanval omdat de militairen
daar in het nauw zijn gedreven.
Kies je dan voor de kans en het risico
dat er een paar doden vallen onder de
militairen of neem je het risico van
collateral damage (burgerdoden en
-gewonden bij een militair gerichte
aanval). De afweging is dan, dat de
commandant de levens van de soldaten
prioriteit geeft. Twee dode militairen
is een ernstiger gevolg dan een
twintigtal collateral damage-doden.
Immers met die twee dode militairen
heb je een probleem als de kisten
terugkomen naar Nederland, en met
die anonieme twintig burgerslachtoffers
bestaat er (hier) een veel minder
groot probleem. Dat werkt high-
Vervolg op pagina 28
27