Informatie Kromhoutkazerne Toen en nu - WaterlinieKENNIS ...

Fortenmaand | 2012
Nieuwe Hollandse Waterlinie en (restanten) Fort Vossegat
In 1815 viel het besluit tot aanleg van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die in tegenstelling tot de Oude
Hollandse Waterlinie ook de stad Utrecht zou gaan omvatten en daardoor een zone ten oosten van die stad
zou gaan beslaan.
Inspecteur-generaal der Fortificatiën C.R.T. Krayenhof stelde in 1815 het plan op voor de bouw van de
daarvoor benodigde inundaties en verdedigingswerken. Uit de eerste bouwperiode van 1816-1824 dateren
de forten De Klop, De Gagel, Blauwkapel, op de Biltstraat, Vossegat en fort Jutphaas. Vier Lunetten
verrezen op de voor inundatie te hoog gelegen gronden van de Houtense Vlakte tussen de twee
laatstgenoemde forten.
De forten bestonden in eerste instantie uit een rondgaande omwalling van aardwerken, gelegen in het hart
van de te verdedigen weg of kade. In de keel van de forten was een reduit2 opgenomen.
Bouw Fort Vossegat
Voor de bouw van fort Vossegat (1817-1819) werd gebruik gemaakt van een in 1787 door patriotten op de
noordelijke oever van de Kromme Rijn opgeworpen batterij ter hoogte van de splitsing van de Kromme Rijn
(oostkant) en de Minstroom (noordkant). Het fort diende in eerste instantie ter afsluiting van het acces
Kromme Rijn met zijn beide kaden en voor flankerend vuur op fort op de Biltstraat en Lunet I.
In de periode 1825-1840 werd weinig aan verdere uitbouw gedaan, mede omdat veel geld ging zitten in de
problemen met de afscheiding van België en de daarmee gepaard gaande militaire campagnes. Na de
sluiting van het eindverdrag met België in 1839 verlegde men de aandacht weer naar het oosten. Uit het
begin van deze zogeheten tweede bouwperiode (1840-1860) dateren alle toen in de forten rond Utrecht
gebouwde „Bomvrije stenen wachthuizen‟. De meeste hiervan zijn nog aanwezig (De Klop, De Gagel,
Blauwkapel, Vossegat en Jutphaas); alleen het bomvrij wachthuis van fort op de Biltstraat werd in circa
1930 gesloopt ten behoeve van de doortrekking van de Biltse Straatweg.
De wachthuizen werden ruimschoots voorzien van schietgaten voor geschut en handvuurwapenen. De
gewelven waren met een dikke laag grond afgedekt met
aan drie zijden een banket3. Naast woon- en slaapruimten beschikten de wachthuizen over een
wachtlokaal, een kruitkamer, provisiekelders, een keuken, wasgelegenheid en privaten. In 1849 werd het
aardwerk van fort Vossegat verbeterd. De buitenwerken van het fort werden toen geslecht en een
macadamweg aan de west- en noordkant langs het fort gelegd voor de verbinding naar Bunnik via
Rijnauwen. In het fort zelf werd de dam voor de linker courtine opgeruimd en de saillanten van de bastions
afgerond. Dat werk werd uitgevoerd onder leiding van luitenant-kolonel jhr. J.A.A.C. Ridder van Rappard en
1e luitenant-ingenieur J.P. de Bordes. Zij waren ook verantwoordelijk voor het bomvrij wachthuis dat in
1851 gereed kwam (bouwkosten fl. 56.643, -).
Door de invoering van geschut met getrokken loop werd de trefkans van de hiermee afgevuurde
projectielen groter en de uitwerking sterker. Hierdoor was het gewenst het metselwerk te beschermen van
directe blootstelling aan vijandelijk vuur en werd rond het wachthuis een aarden omwalling aangebracht.
Daardoor ging echter het vrije schootsveld van de vuurmonden verloren. Ter compensatie richtte men
elders op de forten nieuwe geschutsopstellingen op, die aan drie zijden door grondlichamen werden
beschermd. Daarmee verloren de bomvrije wachthuizen hun waarde als gevechtsopstelling, maar behielden
hun militaire waarde als afwachtingdekking, opslagruimte en commandopost.
Rond 1860 kreeg het geschut niet alleen een grotere precisie, maar ook een grotere dracht en daardoor
was een nieuwe, verder vooruitgeschoven verdedigingslinie noodzakelijk. Daartoe werden in de jaren
1867-1870 forten aan de Ruigenhoeksedijk, aan de Voordorpsedijk, evenals bij Rijnauwen en Vechten
gebouwd.
Pagina 2 van 16