Zelfsondage bij de vrouw - UZ Gent
Zelfsondage bij de vrouw - UZ Gent
Zelfsondage bij de vrouw - UZ Gent
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
info voor <strong>de</strong> patiënt<br />
<strong>Zelfsondage</strong><br />
<strong>bij</strong> <strong>de</strong> <strong>vrouw</strong><br />
<strong>UZ</strong> <strong>Gent</strong>, Dienst Urologie
Inhoudsopgave<br />
De urinewegen p. 4<br />
Waarom moet u zichzelf intermittent son<strong>de</strong>ren? p. 5<br />
Hoe vaak moet u son<strong>de</strong>ren? p. 5<br />
Hoe moet u zichzelf son<strong>de</strong>ren? p. 6<br />
Kan u last hebben van complicaties? p. 8<br />
Praktische tips p. 9<br />
Financiële informatie p. 10<br />
Algemene informatie p. 11<br />
Beste me<strong>vrouw</strong>,<br />
U hebt een probleem om uw blaas op <strong>de</strong> gewone, natuurlijke manier te ledigen.<br />
Daarom heeft uw arts u voorgesteld om uw blaas te ledigen d.m.v. intermittente<br />
zelfsondage. Dit betekent dat u op vaste tijdstippen een holle plastic buis (son<strong>de</strong><br />
of catheter), via <strong>de</strong> plasbuis (urethra), voor<strong>bij</strong> <strong>de</strong> sluitspier (sfincter), in <strong>de</strong> blaas<br />
brengt. Door <strong>de</strong> son<strong>de</strong> stroomt <strong>de</strong> urine uit <strong>de</strong> blaas, die op <strong>de</strong>ze manier geledigd<br />
wordt.<br />
Misschien baart <strong>de</strong>ze zelfsondage u wat zorgen. Verschei<strong>de</strong>ne studies tonen<br />
echter aan dat patiënten die zichzelf son<strong>de</strong>ren min<strong>de</strong>r frequent en min<strong>de</strong>r ernstige<br />
complicaties hebben dan patiënten met een verblijfson<strong>de</strong> of incontinentieverban<strong>de</strong>n.<br />
Bovendien zijn er heel wat voor<strong>de</strong>len aan zelfsondage: min<strong>de</strong>r ongemakken,<br />
een grotere mobiliteit, een grotere zelfstandigheid en controle over het eigen<br />
lichaam, een meer natuurlijke blaaslediging en -vulling, meer vrijheid in seksuele<br />
expressie en een betere levenskwaliteit. Be<strong>de</strong>nk hier<strong>bij</strong> dat duizen<strong>de</strong>n mensen<br />
van alle leeftij<strong>de</strong>n hun blaas elke dag son<strong>de</strong>ren. Het zal ook u best lukken om<br />
<strong>de</strong>ze techniek on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> knie te krijgen.<br />
Alvorens <strong>de</strong> eigenlijke werkwijze uitvoerig te behan<strong>de</strong>len, geven wij u nog wat<br />
uitleg over <strong>de</strong> urinewegen en het functioneren ervan.<br />
2 <strong>Zelfsondage</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> <strong>vrouw</strong> <strong>Zelfsondage</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> <strong>vrouw</strong> 3
De urinewegen<br />
De nieren filteren het bloed en verwij<strong>de</strong>ren <strong>de</strong> afvalstoffen uit ons lichaam via <strong>de</strong><br />
urine die ze produceren. De urine komt in <strong>de</strong> blaas via <strong>de</strong> urinelei<strong>de</strong>rs. De blaas<br />
verzamelt <strong>de</strong>ze urine. De blaaswand rekt uit en <strong>de</strong> sluitspier (sfincter) sluit <strong>de</strong><br />
blaas af. Als we plassen trekken <strong>de</strong> spieren in <strong>de</strong> blaaswand samen en gaat <strong>de</strong><br />
sluitspier open. Het ruggenmerg en <strong>de</strong> hersenen regelen dit alles. Als <strong>de</strong> blaas,<br />
<strong>de</strong> sluitspier en/of <strong>de</strong> verbinding met <strong>de</strong> hersenen niet goed werken, kunnen<br />
er problemen optre<strong>de</strong>n <strong>bij</strong> het plassen. Als <strong>de</strong> blaas te vol loopt, kan er urine<br />
terugstromen (reflux) naar <strong>de</strong> nieren. Dit kan lei<strong>de</strong>n tot nierbeschadiging.<br />
De plasbuis (urethra) is <strong>bij</strong> <strong>de</strong> <strong>vrouw</strong> 4 cm lang en recht. De uitgang ligt tussen<br />
<strong>de</strong> clitoris en <strong>de</strong> vaginaopening.<br />
1. De clitoris<br />
2. Het plasgaatje<br />
3. De vagina<br />
4. Kleine schaamlippen<br />
5. Grote schaamlippen<br />
4 <strong>Zelfsondage</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> <strong>vrouw</strong><br />
1. Pubis of schaambeen<br />
2. Blaas<br />
3. Baarmoe<strong>de</strong>r<br />
4. Rectum<br />
5. Plasbuis<br />
Waarom moet u zichzelf intermittent son<strong>de</strong>ren?<br />
Er zijn meer<strong>de</strong>re re<strong>de</strong>nen:<br />
• U plast niet meer of nog wel, maar u ledigt <strong>de</strong> blaas onvoldoen<strong>de</strong>. De resturine<br />
die na het plassen achter blijft in <strong>de</strong> blaas is een voedingsbo<strong>de</strong>m voor<br />
bacteriën. Deze infecties kunnen lei<strong>de</strong>n tot <strong>de</strong> vorming van stenen, nierinfecties<br />
en urineverlies. De urine die zich opstapelt, doet <strong>de</strong> blaas uitrekken. Door<br />
<strong>de</strong>ze beschadiging zal u <strong>de</strong> blaas alsmaar min<strong>de</strong>r goed kunnen ledigen.<br />
• U hebt last van urineverlies en door te son<strong>de</strong>ren kan u terug droog wor<strong>de</strong>n.<br />
• U hebt een blaasvergroting of an<strong>de</strong>re blaasoperatie gehad waardoor plassen<br />
niet meer mogelijk is.<br />
U zal dus <strong>de</strong> nieren beschermen, min<strong>de</strong>r last hebben van incontinentie, actiever<br />
en gezon<strong>de</strong>r zijn en meer zelfvertrouwen hebben.<br />
Hoe vaak moet u son<strong>de</strong>ren?<br />
Als u niet volledig leeg kan plassen dan kan het volstaan om een of twee maal<br />
daags te son<strong>de</strong>ren. Als u niet meer kan plassen, son<strong>de</strong>er dan minimaal viermaal<br />
daags. Son<strong>de</strong>er zeker niet min<strong>de</strong>r, omdat <strong>de</strong> urine dan te lang in <strong>de</strong> blaas blijft<br />
en <strong>de</strong> kans op ontsteking verhoogt.<br />
Hou u zeer goed aan het aantal voorgeschreven sondages.<br />
En <strong>de</strong>nk eraan, als u meer drinkt, <strong>bij</strong>voorbeeld op een feestje, dan moet u ook<br />
eens meer son<strong>de</strong>ren. Min<strong>de</strong>r drinken om min<strong>de</strong>r te moeten son<strong>de</strong>ren zal vlugger<br />
lei<strong>de</strong>n tot infecties en urineverlies.<br />
Voorstel sondageschema:<br />
<strong>Zelfsondage</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> <strong>vrouw</strong> 5
Hoe moet u zichzelf son<strong>de</strong>ren?<br />
In het ziekenhuis moet u <strong>de</strong> vulva (= schaamstreek) ontsmetten, maar thuis<br />
hoeft dit niet. In het ziekenhuis loopt u immers meer risico op een infectie. Het<br />
ziekenhuis is een meer besmet milieu dan <strong>bij</strong> u thuis.<br />
Welk materiaal hebt u nodig?<br />
Son<strong>de</strong>:<br />
CH:<br />
Glijmid<strong>de</strong>l:<br />
Recipiënt om <strong>de</strong> urine in op te vangen (WC)<br />
Spiegel (in <strong>de</strong> beginperio<strong>de</strong>)<br />
Hoe bereidt u zich voor op zelfsondage?<br />
• U hoeft <strong>de</strong> vulva niet te ontsmetten, maar wel één keer per dag te wassen.<br />
• Was uw han<strong>de</strong>n met water en zeep en droog ze altijd af aan een propere<br />
handdoek. Bij gebrek aan een propere handdoek laat u ze beter drogen<br />
‘in <strong>de</strong> wind’.<br />
• (Open het glijmid<strong>de</strong>l.)<br />
• Doe <strong>de</strong> verpakking van <strong>de</strong> son<strong>de</strong> open.<br />
• U kleedt zich uit zoveel als nodig.<br />
• U kan gaan zitten op het toilet of u kan met gesprei<strong>de</strong>, licht gebogen benen<br />
boven het toilet gaan staan, met het gezicht al dan niet naar <strong>de</strong> spoelbak. U<br />
kan ook voor het toilet gaan staan met één been op <strong>de</strong> toiletrand.<br />
• Kies <strong>de</strong> houding die u het gemakkelijkst vindt.<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
De uitvoering van <strong>de</strong> zelfsondage<br />
Als u rechtshandig (linkshandigen doen alles omgekeerd) bent, spreidt u met<br />
<strong>de</strong> linkerhand <strong>de</strong> schaamlippen. U plaatst duim en wijsvinger/mid<strong>de</strong>lvinger<br />
tussen <strong>de</strong> kleine schaamlippen en spreidt <strong>de</strong> schaamlippen goed, zodat<br />
<strong>de</strong> plasopening vrij komt. U blijft <strong>de</strong>ze spreiding aanhou<strong>de</strong>n tot <strong>de</strong> son<strong>de</strong> is<br />
ingebracht.<br />
U neemt <strong>de</strong> son<strong>de</strong> vast, juist on<strong>de</strong>r het gekleur<strong>de</strong> ge<strong>de</strong>elte, en u brengt <strong>de</strong><br />
son<strong>de</strong> in. Als <strong>de</strong> son<strong>de</strong> per vergissing in <strong>de</strong> vagina terecht komt of u laat ze<br />
vallen, dient u altijd een nieuwe son<strong>de</strong> te nemen.<br />
Als <strong>de</strong> son<strong>de</strong> gemakkelijk afglijdt naar <strong>de</strong> vagina kan u <strong>de</strong> son<strong>de</strong> gemakkelijker<br />
inbrengen door een knik te geven in <strong>de</strong> son<strong>de</strong> en een scheppen<strong>de</strong> beweging<br />
te maken.<br />
Misschien voelt u een nijpend gevoel. Als u enige weerstand voelt, is dat omdat<br />
<strong>de</strong> son<strong>de</strong> tegen <strong>de</strong> sluitspier botst. Wacht eventjes zodat <strong>de</strong> sluitspier zich kan<br />
ontspannen en breng <strong>de</strong> son<strong>de</strong> dan ver<strong>de</strong>r in.<br />
Van zodra <strong>de</strong> urine begint te lopen hoeft u <strong>de</strong> son<strong>de</strong> niet ver<strong>de</strong>r te steken.<br />
Als <strong>de</strong> urine stopt met lopen, trekt u <strong>de</strong> son<strong>de</strong> een beetje terug. Resteren<strong>de</strong><br />
urine laat u nog aflopen. U verwij<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> son<strong>de</strong> langzaam in verschillen<strong>de</strong><br />
stapjes en laat telkens <strong>de</strong> resteren<strong>de</strong> urine aflopen.<br />
Als er helemaal niks meer komt, klemt u <strong>de</strong> son<strong>de</strong> af door ze af te knikken of<br />
door ze af te stoppen met uw wijsvinger en verwij<strong>de</strong>rt u <strong>de</strong> son<strong>de</strong> volledig. Door<br />
<strong>de</strong> son<strong>de</strong> af te knikken voorkomt u dat <strong>de</strong> urine die zich in <strong>de</strong> son<strong>de</strong> bevindt<br />
tij<strong>de</strong>ns het verwij<strong>de</strong>ren van <strong>de</strong> son<strong>de</strong> op uw kledij terecht komt of terugvloeit<br />
naar <strong>de</strong> blaas.<br />
6 <strong>Zelfsondage</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> <strong>vrouw</strong> <strong>Zelfsondage</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> <strong>vrouw</strong> 7
Kan u last hebben van complicaties?<br />
Er zijn een aantal risico’s verbon<strong>de</strong>n aan het son<strong>de</strong>ren. Gelukkig hebben we voor<br />
ie<strong>de</strong>r risico een nuttige tip.<br />
Het son<strong>de</strong>ren lukt mij niet<br />
Als het son<strong>de</strong>ren eens min<strong>de</strong>r goed lukt, forceer het dan niet. Wacht 10 à 15 minuten<br />
en herbegin.<br />
Ik heb bloed <strong>bij</strong> het son<strong>de</strong>ren<br />
Een druppeltje bloed <strong>bij</strong> het plaatsen of verwij<strong>de</strong>ren van <strong>de</strong> son<strong>de</strong> is geen<br />
bezwaar om ver<strong>de</strong>r te son<strong>de</strong>ren. Als dit zich vaak herhaalt of er is sprake van<br />
veel bloedverlies met klonters, contacteer dan uw arts. U kan dit voorkomen<br />
door voldoen<strong>de</strong> glijmid<strong>de</strong>l te gebruiken en door <strong>de</strong> son<strong>de</strong> zacht in te brengen.<br />
Zelfglij<strong>de</strong>n<strong>de</strong> son<strong>de</strong>s kunnen hier nuttig zijn.<br />
Ik heb kleine hoeveelhe<strong>de</strong>n donkere urine<br />
U moet meer drinken. De i<strong>de</strong>ale hoeveelheid urine is 300 à 400 ml per sondage.<br />
Boven 600 ml bestaat het gevaar voor overrekking van <strong>de</strong> blaas. In het begin<br />
kan men <strong>de</strong> urine best eens meten om een i<strong>de</strong>e te krijgen of men genoeg drinkt<br />
en vaak genoeg son<strong>de</strong>ert.<br />
Ik heb een overvolle blaas<br />
In dit geval is <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rbuik opgezet en hard. U moet zich dringend son<strong>de</strong>ren en<br />
eventueel in het vervolg meer son<strong>de</strong>ren. Gaat u een avondje uit waar<strong>bij</strong> u meer<br />
drinkt, <strong>de</strong>nk er dan aan om u ook iets vlugger te son<strong>de</strong>ren. Als u meer drinkt,<br />
produceert u ook meer urine. Bovendien is alcohol vochtafdrijvend.<br />
Ik heb last van koorts of rillingen, pijn in <strong>de</strong> blaas,<br />
een bran<strong>de</strong>rig gevoel of troebele en sterk ruiken<strong>de</strong> urine<br />
U hebt waarschijnlijk een infectie. Neem een urinestaal en bezorg het aan uw<br />
huisarts (<strong>bij</strong> ontslag uit het ziekenhuis kan u steriele urinepotjes meekrijgen). Bij<br />
infectie drinkt u best wat meer en son<strong>de</strong>ert u zich vaker, om <strong>de</strong> kiemen uit <strong>de</strong><br />
blaas te spoelen.<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
Praktische tips<br />
U kan een infectie het best voorkomen door hygiënisch te werk te gaan en<br />
voldoen<strong>de</strong> te drinken.<br />
Drink 1,5 liter per dag gelijkmatig ver<strong>de</strong>eld over <strong>de</strong> dag (2 glazen <strong>bij</strong> het ont<strong>bij</strong>t,<br />
1 glas tussendoor, 2 glazen <strong>bij</strong> het middagmaal, 1 glas tussendoor, 2 glazen<br />
<strong>bij</strong> het avondmaal). Ga zeker nooit min<strong>de</strong>r drinken om min<strong>de</strong>r te moeten<br />
son<strong>de</strong>ren. Voorkom overvulling van <strong>de</strong> blaas door tijdig te son<strong>de</strong>ren.<br />
Voer <strong>de</strong> techniek correct uit zodat <strong>de</strong> blaas telkens volledig leeg is en er<br />
geen resturine achterblijft. Tegen sommige infecties kan het drinken van<br />
veenbessensap aangewezen zijn. U moet er dan wel 3 glazen per dag van<br />
drinken, of u kan het in tabletvorm nemen (1 tablet per dag).<br />
Er bestaan ook zelfglij<strong>de</strong>n<strong>de</strong> son<strong>de</strong>s. Deze son<strong>de</strong>s zijn door <strong>de</strong> fabrikant al<br />
voorzien van een glijmid<strong>de</strong>l. U hoeft dus geen extra glijmid<strong>de</strong>l te gebruiken.<br />
Deze son<strong>de</strong>s zijn bedoeld voor éénmalig gebruik en aanzienlijk duur<strong>de</strong>r. Ze<br />
kunnen wel een goe<strong>de</strong> oplossing zijn voor het son<strong>de</strong>ren buitenshuis.<br />
Als u uitgaat, neemt u best een kleine hoeveelheid son<strong>de</strong>s, (glijmid<strong>de</strong>l) en<br />
eventueel niet-alcoholische, reinigen<strong>de</strong> doekjes mee. Op reis neemt u best<br />
een voorraad son<strong>de</strong>s voor een week mee in <strong>de</strong> handbagage. Dit voorkomt<br />
problemen wanneer <strong>de</strong> bagage verloren gaat of laattijdig arriveert.<br />
Het volstaat dat u <strong>de</strong> schaamstreek ’s morgens eenmaal per dag wast. Dit hoeft<br />
niet noodzakelijk te gebeuren met zeep. Veel water gebruiken is belangrijker.<br />
Voor het son<strong>de</strong>ren wast u telkens grondig <strong>de</strong> han<strong>de</strong>n. U moet dus enkel<br />
beschikken over uw son<strong>de</strong> en eventueel een glijmid<strong>de</strong>l. Als het niet altijd<br />
mogelijk is uw han<strong>de</strong>n te wassen, bv. in publieke toiletten, dan kan u vochtige<br />
hygiënische doekjes meenemen om daarmee <strong>de</strong> han<strong>de</strong>n te reinigen. Na<br />
het wassen van <strong>de</strong> han<strong>de</strong>n in publieke toiletten kan u <strong>de</strong> kraan en <strong>de</strong> <strong>de</strong>ur<br />
best manipuleren met een papieren handdoekje. Of u kan kraan en <strong>de</strong>ur<br />
manipuleren met <strong>de</strong> hand waarmee u niet son<strong>de</strong>ert. Nog een an<strong>de</strong>re oplossing<br />
is het gebruik van een pincet. Belangrijkste is dat u <strong>de</strong> hand waarmee u<br />
son<strong>de</strong>ert proper houdt.<br />
Son<strong>de</strong>er nooit min<strong>de</strong>r dan het aantal sondages opgegeven door <strong>de</strong> arts. Hou<br />
u aan <strong>de</strong> afspraken voor controle <strong>bij</strong> uw arts.<br />
8 <strong>Zelfsondage</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> <strong>vrouw</strong> <strong>Zelfsondage</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> <strong>vrouw</strong> 9
•<br />
•<br />
<strong>Zelfsondage</strong> hoeft seksueel verkeer niet in <strong>de</strong> weg te staan. Voor het vrijen kan<br />
u zich best leeg son<strong>de</strong>ren om zo urineverlies tij<strong>de</strong>ns het vrijen tegen te gaan.<br />
Als u thuis toch wil blijven ontsmetten, dan mag u enkel een waterige oplossing<br />
gebruiken voor <strong>de</strong> genitaliën. GEEN alcoholische oplossing.<br />
Financiële informatie<br />
Voor <strong>de</strong> aankoop van sondagemateriaal is in sommige gevallen een tussenkomst<br />
van het RIZIV voorzien. De eerste aanvraag tot het terugbetalen van sondagemateriaal<br />
moet gebeuren door <strong>de</strong> uroloog, op een daarvoor bestemd formulier.<br />
De verlenging van <strong>de</strong> aanvraag kan gebeuren door <strong>de</strong> huisarts of <strong>de</strong> mutualiteit.<br />
U moet met uw aanvraag voor terugbetaling en uw factuur naar <strong>de</strong> mutualiteit<br />
gaan. Informatie over <strong>de</strong> terugbetaling kan u krijgen <strong>bij</strong> <strong>de</strong> verpleegkundige. De<br />
son<strong>de</strong>s en <strong>de</strong> olie wor<strong>de</strong>n terugbetaald, <strong>de</strong> eventuele ontsmettingsstof en <strong>de</strong>ppers<br />
niet. Bij een arbeidsongeval <strong>de</strong>kt <strong>de</strong> verzekering meestal alle kosten. Een<br />
lange nelatonson<strong>de</strong> kost ongeveer 0,35 euro, een korte 0,25 euro en een zelfglij<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
3 euro. De son<strong>de</strong>s zijn enkel te koop in <strong>de</strong> apotheek.<br />
Algemene informatie<br />
Aarzel nooit om meer uitleg te vragen over alles wat voor u niet dui<strong>de</strong>lijk is.<br />
Mochten er toch nog problemen of vragen zijn, kan u altijd contact opnemen met<br />
<strong>de</strong> dienst Urologie van het <strong>UZ</strong> <strong>Gent</strong> op het nummer 09 332 27 61 (verdieping)<br />
of 09 332 22 76 (poli).<br />
Binnen het ziekenhuis zijn continentieverpleegkundigen werkzaam waar u ook<br />
<strong>bij</strong> terecht kan.<br />
De patiëntenvereniging PIRUS vzw brengt lotgenoten samen en kan gecontacteerd<br />
wor<strong>de</strong>n via mail@pirus.be, www.pirus.be of 0477 67 24 77.<br />
Bij ontslag wordt voor u voorzien:<br />
• Voorschrift voor son<strong>de</strong>s, evt. glijmid<strong>de</strong>l, ….<br />
• Aanvraagformulier voor terugbetaling (als u in aanmerking komt)<br />
• Steriele potjes voor urinestaal<br />
10 <strong>Zelfsondage</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> <strong>vrouw</strong> <strong>Zelfsondage</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> <strong>vrouw</strong> 11
Dienst Urologie<br />
Polikliniek: tel. 09 332 22 76<br />
Hospitalisatie: tel. 09 332 27 61<br />
Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het <strong>UZ</strong> <strong>Gent</strong>. Alle rechten voorbehou<strong>de</strong>n.<br />
Niets uit <strong>de</strong>ze uitgave mag wor<strong>de</strong>n verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand<br />
of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zon<strong>de</strong>r voorafgaan<strong>de</strong> schriftelijke toestemming<br />
van het <strong>UZ</strong> <strong>Gent</strong>.<br />
Universitair Ziekenhuis <strong>Gent</strong><br />
De Pintelaan 185 - 9000 <strong>Gent</strong><br />
Tel. +32 (0)9 332 21 11 - Fax +32 (0)9 332 38 00<br />
info@uzgent.be - www.uzgent.be<br />
v.u.: F. Colardyn, afgevaardigd bestuur<strong>de</strong>r <strong>UZ</strong> <strong>Gent</strong>, De Pintelaan 185, 9000 <strong>Gent</strong><br />
MODULO.be 118174 - 10/2008