Zelfsondage bij de vrouw - UZ Gent

info voor de patiënt
Zelfsondage
bij de vrouw
UZ Gent, Dienst Urologie

Inhoudsopgave
De urinewegen p. 4
Waarom moet u zichzelf intermittent sonderen? p. 5
Hoe vaak moet u sonderen? p. 5
Hoe moet u zichzelf sonderen? p. 6
Kan u last hebben van complicaties? p. 8
Praktische tips p. 9
Financiële informatie p. 10
Algemene informatie p. 11
Beste mevrouw,
U hebt een probleem om uw blaas op de gewone, natuurlijke manier te ledigen.
Daarom heeft uw arts u voorgesteld om uw blaas te ledigen d.m.v. intermittente
zelfsondage. Dit betekent dat u op vaste tijdstippen een holle plastic buis (sonde
of catheter), via de plasbuis (urethra), voorbij de sluitspier (sfincter), in de blaas
brengt. Door de sonde stroomt de urine uit de blaas, die op deze manier geledigd
wordt.
Misschien baart deze zelfsondage u wat zorgen. Verscheidene studies tonen
echter aan dat patiënten die zichzelf sonderen minder frequent en minder ernstige
complicaties hebben dan patiënten met een verblijfsonde of incontinentieverbanden.
Bovendien zijn er heel wat voordelen aan zelfsondage: minder ongemakken,
een grotere mobiliteit, een grotere zelfstandigheid en controle over het eigen
lichaam, een meer natuurlijke blaaslediging en -vulling, meer vrijheid in seksuele
expressie en een betere levenskwaliteit. Bedenk hierbij dat duizenden mensen
van alle leeftijden hun blaas elke dag sonderen. Het zal ook u best lukken om
deze techniek onder de knie te krijgen.
Alvorens de eigenlijke werkwijze uitvoerig te behandelen, geven wij u nog wat
uitleg over de urinewegen en het functioneren ervan.
2 Zelfsondage bij de vrouw Zelfsondage bij de vrouw 3

De urinewegen
De nieren filteren het bloed en verwijderen de afvalstoffen uit ons lichaam via de
urine die ze produceren. De urine komt in de blaas via de urineleiders. De blaas
verzamelt deze urine. De blaaswand rekt uit en de sluitspier (sfincter) sluit de
blaas af. Als we plassen trekken de spieren in de blaaswand samen en gaat de
sluitspier open. Het ruggenmerg en de hersenen regelen dit alles. Als de blaas,
de sluitspier en/of de verbinding met de hersenen niet goed werken, kunnen
er problemen optreden bij het plassen. Als de blaas te vol loopt, kan er urine
terugstromen (reflux) naar de nieren. Dit kan leiden tot nierbeschadiging.
De plasbuis (urethra) is bij de vrouw 4 cm lang en recht. De uitgang ligt tussen
de clitoris en de vaginaopening.
1. De clitoris
2. Het plasgaatje
3. De vagina
4. Kleine schaamlippen
5. Grote schaamlippen
4 Zelfsondage bij de vrouw
1. Pubis of schaambeen
2. Blaas
3. Baarmoeder
4. Rectum
5. Plasbuis
Waarom moet u zichzelf intermittent sonderen?
Er zijn meerdere redenen:
• U plast niet meer of nog wel, maar u ledigt de blaas onvoldoende. De resturine
die na het plassen achter blijft in de blaas is een voedingsbodem voor
bacteriën. Deze infecties kunnen leiden tot de vorming van stenen, nierinfecties
en urineverlies. De urine die zich opstapelt, doet de blaas uitrekken. Door
deze beschadiging zal u de blaas alsmaar minder goed kunnen ledigen.
• U hebt last van urineverlies en door te sonderen kan u terug droog worden.
• U hebt een blaasvergroting of andere blaasoperatie gehad waardoor plassen
niet meer mogelijk is.
U zal dus de nieren beschermen, minder last hebben van incontinentie, actiever
en gezonder zijn en meer zelfvertrouwen hebben.
Hoe vaak moet u sonderen?
Als u niet volledig leeg kan plassen dan kan het volstaan om een of twee maal
daags te sonderen. Als u niet meer kan plassen, sondeer dan minimaal viermaal
daags. Sondeer zeker niet minder, omdat de urine dan te lang in de blaas blijft
en de kans op ontsteking verhoogt.
Hou u zeer goed aan het aantal voorgeschreven sondages.
En denk eraan, als u meer drinkt, bijvoorbeeld op een feestje, dan moet u ook
eens meer sonderen. Minder drinken om minder te moeten sonderen zal vlugger
leiden tot infecties en urineverlies.
Voorstel sondageschema:
Zelfsondage bij de vrouw 5

Hoe moet u zichzelf sonderen?
In het ziekenhuis moet u de vulva (= schaamstreek) ontsmetten, maar thuis
hoeft dit niet. In het ziekenhuis loopt u immers meer risico op een infectie. Het
ziekenhuis is een meer besmet milieu dan bij u thuis.
Welk materiaal hebt u nodig?
Sonde:
CH:
Glijmiddel:
Recipiënt om de urine in op te vangen (WC)
Spiegel (in de beginperiode)
Hoe bereidt u zich voor op zelfsondage?
• U hoeft de vulva niet te ontsmetten, maar wel één keer per dag te wassen.
• Was uw handen met water en zeep en droog ze altijd af aan een propere
handdoek. Bij gebrek aan een propere handdoek laat u ze beter drogen
‘in de wind’.
• (Open het glijmiddel.)
• Doe de verpakking van de sonde open.
• U kleedt zich uit zoveel als nodig.
• U kan gaan zitten op het toilet of u kan met gespreide, licht gebogen benen
boven het toilet gaan staan, met het gezicht al dan niet naar de spoelbak. U
kan ook voor het toilet gaan staan met één been op de toiletrand.
• Kies de houding die u het gemakkelijkst vindt.
•
•
•
•
•
•
•
De uitvoering van de zelfsondage
Als u rechtshandig (linkshandigen doen alles omgekeerd) bent, spreidt u met
de linkerhand de schaamlippen. U plaatst duim en wijsvinger/middelvinger
tussen de kleine schaamlippen en spreidt de schaamlippen goed, zodat
de plasopening vrij komt. U blijft deze spreiding aanhouden tot de sonde is
ingebracht.
U neemt de sonde vast, juist onder het gekleurde gedeelte, en u brengt de
sonde in. Als de sonde per vergissing in de vagina terecht komt of u laat ze
vallen, dient u altijd een nieuwe sonde te nemen.
Als de sonde gemakkelijk afglijdt naar de vagina kan u de sonde gemakkelijker
inbrengen door een knik te geven in de sonde en een scheppende beweging
te maken.
Misschien voelt u een nijpend gevoel. Als u enige weerstand voelt, is dat omdat
de sonde tegen de sluitspier botst. Wacht eventjes zodat de sluitspier zich kan
ontspannen en breng de sonde dan verder in.
Van zodra de urine begint te lopen hoeft u de sonde niet verder te steken.
Als de urine stopt met lopen, trekt u de sonde een beetje terug. Resterende
urine laat u nog aflopen. U verwijdert de sonde langzaam in verschillende
stapjes en laat telkens de resterende urine aflopen.
Als er helemaal niks meer komt, klemt u de sonde af door ze af te knikken of
door ze af te stoppen met uw wijsvinger en verwijdert u de sonde volledig. Door
de sonde af te knikken voorkomt u dat de urine die zich in de sonde bevindt
tijdens het verwijderen van de sonde op uw kledij terecht komt of terugvloeit
naar de blaas.
6 Zelfsondage bij de vrouw Zelfsondage bij de vrouw 7

Kan u last hebben van complicaties?
Er zijn een aantal risico’s verbonden aan het sonderen. Gelukkig hebben we voor
ieder risico een nuttige tip.
Het sonderen lukt mij niet
Als het sonderen eens minder goed lukt, forceer het dan niet. Wacht 10 à 15 minuten
en herbegin.
Ik heb bloed bij het sonderen
Een druppeltje bloed bij het plaatsen of verwijderen van de sonde is geen
bezwaar om verder te sonderen. Als dit zich vaak herhaalt of er is sprake van
veel bloedverlies met klonters, contacteer dan uw arts. U kan dit voorkomen
door voldoende glijmiddel te gebruiken en door de sonde zacht in te brengen.
Zelfglijdende sondes kunnen hier nuttig zijn.
Ik heb kleine hoeveelheden donkere urine
U moet meer drinken. De ideale hoeveelheid urine is 300 à 400 ml per sondage.
Boven 600 ml bestaat het gevaar voor overrekking van de blaas. In het begin
kan men de urine best eens meten om een idee te krijgen of men genoeg drinkt
en vaak genoeg sondeert.
Ik heb een overvolle blaas
In dit geval is de onderbuik opgezet en hard. U moet zich dringend sonderen en
eventueel in het vervolg meer sonderen. Gaat u een avondje uit waarbij u meer
drinkt, denk er dan aan om u ook iets vlugger te sonderen. Als u meer drinkt,
produceert u ook meer urine. Bovendien is alcohol vochtafdrijvend.
Ik heb last van koorts of rillingen, pijn in de blaas,
een branderig gevoel of troebele en sterk ruikende urine
U hebt waarschijnlijk een infectie. Neem een urinestaal en bezorg het aan uw
huisarts (bij ontslag uit het ziekenhuis kan u steriele urinepotjes meekrijgen). Bij
infectie drinkt u best wat meer en sondeert u zich vaker, om de kiemen uit de
blaas te spoelen.
•
•
•
•
•
•
•
•
Praktische tips
U kan een infectie het best voorkomen door hygiënisch te werk te gaan en
voldoende te drinken.
Drink 1,5 liter per dag gelijkmatig verdeeld over de dag (2 glazen bij het ontbijt,
1 glas tussendoor, 2 glazen bij het middagmaal, 1 glas tussendoor, 2 glazen
bij het avondmaal). Ga zeker nooit minder drinken om minder te moeten
sonderen. Voorkom overvulling van de blaas door tijdig te sonderen.
Voer de techniek correct uit zodat de blaas telkens volledig leeg is en er
geen resturine achterblijft. Tegen sommige infecties kan het drinken van
veenbessensap aangewezen zijn. U moet er dan wel 3 glazen per dag van
drinken, of u kan het in tabletvorm nemen (1 tablet per dag).
Er bestaan ook zelfglijdende sondes. Deze sondes zijn door de fabrikant al
voorzien van een glijmiddel. U hoeft dus geen extra glijmiddel te gebruiken.
Deze sondes zijn bedoeld voor éénmalig gebruik en aanzienlijk duurder. Ze
kunnen wel een goede oplossing zijn voor het sonderen buitenshuis.
Als u uitgaat, neemt u best een kleine hoeveelheid sondes, (glijmiddel) en
eventueel niet-alcoholische, reinigende doekjes mee. Op reis neemt u best
een voorraad sondes voor een week mee in de handbagage. Dit voorkomt
problemen wanneer de bagage verloren gaat of laattijdig arriveert.
Het volstaat dat u de schaamstreek ’s morgens eenmaal per dag wast. Dit hoeft
niet noodzakelijk te gebeuren met zeep. Veel water gebruiken is belangrijker.
Voor het sonderen wast u telkens grondig de handen. U moet dus enkel
beschikken over uw sonde en eventueel een glijmiddel. Als het niet altijd
mogelijk is uw handen te wassen, bv. in publieke toiletten, dan kan u vochtige
hygiënische doekjes meenemen om daarmee de handen te reinigen. Na
het wassen van de handen in publieke toiletten kan u de kraan en de deur
best manipuleren met een papieren handdoekje. Of u kan kraan en deur
manipuleren met de hand waarmee u niet sondeert. Nog een andere oplossing
is het gebruik van een pincet. Belangrijkste is dat u de hand waarmee u
sondeert proper houdt.
Sondeer nooit minder dan het aantal sondages opgegeven door de arts. Hou
u aan de afspraken voor controle bij uw arts.
8 Zelfsondage bij de vrouw Zelfsondage bij de vrouw 9

•
•
Zelfsondage hoeft seksueel verkeer niet in de weg te staan. Voor het vrijen kan
u zich best leeg sonderen om zo urineverlies tijdens het vrijen tegen te gaan.
Als u thuis toch wil blijven ontsmetten, dan mag u enkel een waterige oplossing
gebruiken voor de genitaliën. GEEN alcoholische oplossing.
Financiële informatie
Voor de aankoop van sondagemateriaal is in sommige gevallen een tussenkomst
van het RIZIV voorzien. De eerste aanvraag tot het terugbetalen van sondagemateriaal
moet gebeuren door de uroloog, op een daarvoor bestemd formulier.
De verlenging van de aanvraag kan gebeuren door de huisarts of de mutualiteit.
U moet met uw aanvraag voor terugbetaling en uw factuur naar de mutualiteit
gaan. Informatie over de terugbetaling kan u krijgen bij de verpleegkundige. De
sondes en de olie worden terugbetaald, de eventuele ontsmettingsstof en deppers
niet. Bij een arbeidsongeval dekt de verzekering meestal alle kosten. Een
lange nelatonsonde kost ongeveer 0,35 euro, een korte 0,25 euro en een zelfglijdende
3 euro. De sondes zijn enkel te koop in de apotheek.
Algemene informatie
Aarzel nooit om meer uitleg te vragen over alles wat voor u niet duidelijk is.
Mochten er toch nog problemen of vragen zijn, kan u altijd contact opnemen met
de dienst Urologie van het UZ Gent op het nummer 09 332 27 61 (verdieping)
of 09 332 22 76 (poli).
Binnen het ziekenhuis zijn continentieverpleegkundigen werkzaam waar u ook
bij terecht kan.
De patiëntenvereniging PIRUS vzw brengt lotgenoten samen en kan gecontacteerd
worden via mail@pirus.be, www.pirus.be of 0477 67 24 77.
Bij ontslag wordt voor u voorzien:
• Voorschrift voor sondes, evt. glijmiddel, ….
• Aanvraagformulier voor terugbetaling (als u in aanmerking komt)
• Steriele potjes voor urinestaal
10 Zelfsondage bij de vrouw Zelfsondage bij de vrouw 11

Dienst Urologie
Polikliniek: tel. 09 332 22 76
Hospitalisatie: tel. 09 332 27 61
Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden.
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand
of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van het UZ Gent.
Universitair Ziekenhuis Gent
De Pintelaan 185 - 9000 Gent
Tel. +32 (0)9 332 21 11 - Fax +32 (0)9 332 38 00
info@uzgent.be - www.uzgent.be
v.u.: F. Colardyn, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent
MODULO.be 118174 - 10/2008