Gerrianne Smits-Baauw interviewde kinderen voor ... - Schipholwakes

instabiliteit, onzekerheid over de toekomst en de dagelijkse angst te worden uitgezet uit Nederland,
factoren die zeer nadelig zijn voor de psychosociale ontwikkeling. Het ontbreken van een
verblijfsstatus heeft indirect invloed op de geestelijke gezondheid van kinderen en op bijvoorbeeld
schoolprestaties, door de slechte sociale positie die zij hebben in de Nederlandse samenleving. Zo is
de financiële situatie meestal slecht en moeten zij vaak verhuizen. Hierdoor moeten zij steeds weer
afscheid nemen van school en vrienden wat er toe kan leiden dat schoolprestaties verslechteren en
dat kinderen uit angst voor wéér een scheiding helemaal geen contacten meer aangaan. De frequente
verhuizingen kunnen de ontwikkeling van kinderen beïnvloeden omdat zij hierdoor bang zijn en zich
onthecht kunnen voelen. Zij ervaren dat de omgeving hen onbelangrijk vindt waardoor zij vaak
neerslachtig of depressief worden.
Het ontbreken van een verblijfsstatus beïnvloedt het psychisch welzijn ook op een directe wijze. Elk
toekomstperspectief ontbreekt, terwijl dit zeker bij oudere kinderen een onmisbaar onderdeel van de
ontwikkeling is. Kinderen kunnen het idee verliezen dat hun leven zin heeft. Ook voelen zij zich vaak
anders en schamen zich voor hun positie, zijn bang voor uitzetting, voelen zich eenzaam, en boos,
verdrietig en verontwaardigd over hun onrechtvaardige behandeling (Braat 2004; Kalverboer & Zijlstra
2006).
De langdurige asielprocedure met bijbehorende angst en onzekerheid en met beperkte
mogelijkheden om de eigen leefsituatie te beïnvloeden kan zorgen voor hertraumatisering. Een
dergelijke positie brengt spanning met zich mee, kweekt afhankelijkheid en gevoelens van
hopeloosheid, isolatie en machteloosheid (Van Essen & Bala 2007: 22). Bedreigende gebeurtenissen
zijn minder stressvol als goede informatie voorhanden is, waardoor iemand zijn of haar gedachten,
handelingen en gevoelens kan reguleren. Eventuele beangstigende of verstorende percepties van
datgene wat men vervolgens meemaakt, kan men dan beter plaatsen (Skipper & Leonard 1968).
Asielzoekers echter kunnen zich vaak niet voorbereiden op veranderingen, omdat zij bijvoorbeeld
ineens door de vreemdelingenpolitie van hun bed kunnen worden gelicht en naar een ander
asielzoekerscentrum gebracht of in een uitzetcentrum opgesloten worden (Kalverboer & Zijlstra 2006:
16).
Vaak wordt na verloop van tijd de angst om teruggestuurd te worden verlammender wat kan leiden
tot het toenemen van machteloosheidgevoelens, verdriet, woede, en van agressieve of
zelfvernietigende impulsen (Van der Veer 1998: 18). Geconfronteerd worden met gedwongen
terugkeer leidt vaak tot ernstige stressreacties omdat mensen de toekomst zien als een zwart gat.
Sommigen gaan geloven dat er nergens een plek voor hen is in de wereld, en anderen piekeren over
de moeilijke keuze tussen onderduiken in de illegaliteit of teruggaan naar een mogelijk onveilig land
(Van Essen & Bala 2007: 23).
Asielzoekerskinderen hebben vaak de ervaringen die migrantenkinderen in het algemeen hebben.
Zo kunnen zij te maken hebben met negatieve beeldvorming over migranten en een marginale positie
in de Nederlandse samenleving, pesten, discriminatie en bijbehorende gevoelens dat zij
tweederangsburgers zijn. Zij krijgen regelmatig te horen: “wat doe je hier, ga toch terug naar je eigen
land!” Volgens Van Essen & Bala (2007: 55) symboliseert een dergelijke opmerking de machteloze
positie van deze kinderen. Daarnaast kunnen acculturatieproblemen een rol spelen. Vaak leren
kinderen zich sneller aanpassen aan de nieuwe cultuur dan hun ouders, waardoor de kinderen in twee
werelden gaan leven. Dit kan leiden tot identiteitsproblemen of ernstige opvoedingsconflicten (Van
Essen en Bala 2007: 41-42; 69).
Met name de school is van groot belang voor het welzijn van vluchtelingenkinderen, als een plaats
om te leren en voor het opbouwen van contact met leeftijdsgenoten. Zeker naarmate zij ouder worden,
zijn goede contacten met leeftijdsgenoten erg belangrijk voor kinderen (Braat 2004: 130) en voor
kinderen die veel hebben meegemaakt zelfs cruciaal in het verwerkingsproces (Almqvist & Alders
1999; Thomas & Lau 2002). School voorziet verder in een gevoel van identiteit en is een stevige basis
voor de sociale en emotionele ontwikkeling. Hierdoor draagt het bij aan de veerkracht van kinderen:
There is good evidence that a proportion of children at high risk of developing long term
psychological sequelae do however become competent young adults. One of the key
protective factors in influencing this outcome is the school that acts as a stable social
support. This support helps to develop children’s resilience by enhancing their
individual competencies, in turn adding to their self worth and sense of control over
their environment (Fazel & Stein 2002: 368).
Volgens Kalverboer & Zijlstra (2006b: 21) is de school vaak de enige plek waar asielzoekerskinderen
gewoon kind kunnen zijn.
19