Gerrianne Smits-Baauw interviewde kinderen voor ... - Schipholwakes

volwassenen, noemden zij meestal dat het voor kinderen nog erger was omdat zij naar school
hoorden te gaan.
Alle contactpersonen brachten ter sprake dat het onthouden van onderwijs aan kinderen zeer
negatief voor hen uitpakt. Het beschadigt hun eigenwaarde, zorgt voor onderwijsachterstanden en
ontneemt hen een normaal leven. “Vernederend en mensonterend en onmenselijk is het als je
kinderen de school ontzegt. Dat kún je niet doen, dat kún je niet doen, en dat heeft onze regering wél
gedaan”, aldus Joop Zuur, dominee die meerdere gezinnen voor, tijdens en na vreemdelingendetentie
heeft begeleid.
Doordat door het Project Terugkeer vertrek uit Nederland dichterbij kwam, nam voor sommige
kinderen de motivatie voor school af, zo vertelden contactpersonen en kinderen zelf. Toen Susanna
(17/15) hoorde dat haar familie aan terugkeer moest werken en naar het vertrekcentrum moest, was
zij helemaal niet meer gemotiveerd om naar school te gaan. Waarom zou zij zich inspannen voor
school als zij terug zou moeten naar Syrië? Daar zou zij niet meer naar school mogen, omdat het daar
verplicht is om de zesde klas af te maken voordat ander onderwijs gevolgd mocht worden. De oudere
kinderen van een bevriende familie die gedwongen was teruggekeerd naar Syrië, zaten daarom thuis.
Voordat Susanna naar het vertrekcentrum ging, liep zij al achter op school door alle verhuizingen. Zij
kon dan het schooljaar niet afmaken en moest weer opnieuw beginnen. Door de periodes in het
vertrekcentrum en in vreemdelingendetentie liep zij weer vertraging op. Deze liep nog verder op in de
moeilijke tijd toen haar familie nog opgesloten zat. Zij kon niet naar school omdat zij haar eigen
ervaringen in detentie enigszins te boven moest komen en omdat zij alleen maar aan haar familie kon
denken. Inmiddels haalt zij de schade in, heeft twee jaar in één gedaan en eindexamen gedaan voor
het VMBO.
De vertrekcentra
De meeste gezinnen zaten in vertrekcentrum Ter Apel, maar Samuel (13/13) en Kelvin (8/8) zaten
met hun familie in vertrekcentrum Vught. Het verblijf in een vertrekcentrum duurde voor de gezinnen
in dit onderzoek twee tot drie maanden, de standaardtermijn, en werd in het algemeen als moeilijk
ervaren. Elke dag moesten mensen vanaf twaalf jaar ‘stempelen’, een vingerafdruk afgeven, in
verband met de meldplicht. Dit maakte dat mensen zich niet vrij voelden, wat kinderen merkten
doordat zij bijvoorbeeld niet uit logeren konden. Er werd onderwijs gegeven, maar de kwaliteit van het
onderwijs was slecht en stond in het teken van terugkeer. Kinderen kregen geen Nederlands omdat
zij daar toch niets aan hadden in hun eigen land, zo kregen zij te horen van de docenten 37 . De lessen
die zij wel kregen, konden volgens alle kinderen, ouders en contactpersonen niet doorgaan voor
normaal onderwijs. Zo beschreef Samuel (13/13) hoe het er aan toe ging op school:
Die school, ze leren er gewoon helemaal niets. Ze praten alleen maar over
terugkeer ook. ... Er waren nog vijf kinderen ofzo op school, en je moest in groepjes
gaan, over je land praten en er over schrijven.
Meerdere leeftijden zaten bij elkaar in een klasje en de kinderen moesten vaak zelf een boek
uitzoeken. Uitleg werd nauwelijks gegeven en zij moesten hun eigen werk nakijken.
Spanningen en incidenten
De situatie in de vertrekcentra was vaak erg gespannen 38 omdat mensen niet precies wisten wat er
zou gaan gebeuren. Zij waren er veelvuldig getuige van hoe anderen op straat werden gezet of in
geblindeerde busjes werden afgevoerd naar de gevangenis, maar wat vreemdelingendetentie precies
inhield, wisten veel mensen niet. Regelmatig kregen zij van bijvoorbeeld de IND of advocaten dingen
te horen als “het is geen gevangenis maar een uitzetcentrum”, maar ook hoorden zij van anderen dat
het juist erg zwaar was in de gevangenis. Door deze onzekerheid konden zij zich nauwelijks mentaal
voorbereiden op wat komen zou. De mensen waren bang voor terugkeer, vreemdelingendetentie of
een leven in de illegaliteit. Zwanny Visser van “Huize Plexat”, die als pleegmoeder kinderen heeft
37 Echter, de meeste mensen die onder het Project Terugkeer vielen, gingen niet ´terug´. Zo kreeg tot april 2006
44 procent van hen een verblijfsvergunning (VluchtelingenWerk 2006).
38 Zie bijvoorbeeld Werkgroep Vluchtelingen Vrij (2005). Ook ‘Dossier Ter Apel’ van Henk Oosterhuis (2007) geeft
een beeld van de toestand in het vertrekcentrum.
41