economie politiek management opinie trends analyse voorspelling ...

2 MAANDELIJKS MAGAZINE • NUMMER 4 • DECEMBER 2009 • JAARGANG 2 • € 7,95
OUTLOOK
2011
VEEL GEVOEL
VEREIST
de wereld in
2010
TRENDS,
2009
ECONOMIE POLITIEK MANAGEMENT OPINIE
SCENARIO’S EN
PROGNOSES
VOOR HET
KOMENDE JAAR
ABOUTALEB
BURGEMEESTER
VAN HAVENSTAD
KIJKT VOORUIT
MANAGERS
TRENDS ANALYSE VOORSPELLING MENSEN

Trotse hoofdsponsor van
Rick Torken
Head Commodities Agri
Energy, Commodities & Transportation
(010) 401 96 31
Merchant Banking | Commercial Banking

De eerste tekenen
van herstel?
Industriële productie
krabbelt verder op.
(Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, 11 november 2009)
Hoe anticipeert u hierop?
In augustus en september produceerde
de Nederlandse industrie, na correctie
voor seizoensinvloeden, bijna 2% meer
dan in de maanden juni en juli, aldus het
CBS. Dit heeft onder andere effect op de
handel in grondstoffen en de transport-
en energiebehoefte. Hoe speelt u hierop
in? Bij Fortis Bank Nederland hebben we
de juiste specialisten in huis om u te
adviseren, waar in de waardeketen uw
onderneming zich ook bevindt.
Van handelsfinanciering, cash management,
offshore en scheepsfinanciering tot
advies op het gebied van corporate
finance. En veranderen uw behoeften of
de handelsstromen, dan ontwikkelen wij
met u mee. Ervaar zelf hoe onze expertise
en flexibiliteit leiden tot de beste oplossing
voor u. Rick Torken of een van zijn
collega’s vertelt u er graag meer over.
Kijk op www.merchant-banking.nl

Relevant is
het nieuwe
transparant*
Natuurlijk is de roep om transparantie niet nieuw.
Ondernemers en bestuurders besteden al jaren veel
aandacht aan openheid van zaken. Maar wat transparant
leek, was dat niet altijd. Beloning en winst stonden keurig
niet de onderliggende waarden en intenties.
transparantie voor aandeelhouders te veranderen in
relevantie voor alle stakeholders. Met heldere informatie,
fi nancieel en niet-fi nancieel, over onder werpen die ertoe
en met een realistische belonings structuur die daarbij past.
En wie die verantwoordelijkheid met overtuiging neemt,
is de winnaar van morgen.
Robert Swaak
PricewaterhouseCoopers
*connectedthinking
© 2009 PricewaterhouseCoopers B.V. (KvK 34180289). Alle rechten voorbehouden.

Reset*

© 2009 KPMG N.V., een Nederlandse naamloze vennootschap en lid van het KPMG-netwerk van zelfstandige ondernemingen die verbonden zijn aan KPMG International,
een Zwitserse coöperatie. Alle rechten voorbehouden.
Voor wie
niet verandert
moet de
echte crisis nog
beginnen
AUDIT TAX ADVISORY
De economie vertoont voorzichtig tekenen van herstel.
Maar wie dat opvat als een aansporing om op de oude
voet verder te gaan, heeft de les van de crisis niet ge leerd.
Alleen ondernemers die bereid zijn zich aan te passen aan
de nieuwe realiteit, kunnen de kansen grijpen die daarin
geboden worden. Bent u zo’n onder nemer? Kijk dan op
www.kpmg.nl/blijfondernemen.
Blijf ondernemen.

O OO Redactie
D ldi 2010 NUMMER 4 DECEMBER 2009 JAARGANG 2
2 MAANDELIJKS MAGAZINE • NUMMER 4 • DECEMBER 2009 • JAARGANG 2 • € 7,95
OUTLOOK
2011
de wereld in
2010
TRENDS,
2009
ECONOMIE POLITIEK MANAGEMENT OPINIE
SCENARIO’S EN
PROGNOSES
VOOR HET
KOMENDE JAAR
ABOUTALEB
BURGEMEESTER
VAN HAVENSTAD
KIJKT VOORUIT
MANAGERS
VEEL GEVOEL
VEREIST
TRENDS ANALYSE VOORSPELLING MENSEN
Jan Fred van Wijnen (chef), Alex Ruitenbeek
(eindredactie), Féri Roseboom (correctie)
Vorm & beeld
Mick Peet (artdirector), Karin Goedhart
(vormgeving), Hans Spoelman (productie)
Aan dit nummer werkten mee
Vincent Andriessen, Willem Baars, Roel Bekker,
Menno Bosma, Marcel Canoy, Ria Cats, Caroline
Gehrels, Ed Groot, Louise Gunning-Schepers,
Hein Haenen, Yteke de Jong, Jaap van Manen,
Rob Meijer, Joost van Mierlo, Franka Rolvink,
Martijn Snoep, Rudy Stroink, Rijk Timmer,
Mart Visser, Rob van ‘t Wel
Dossier De Wereld in 2010
en De Wereld in Cijfers
Originele versie in The World in 2010.
Vertalingen: Taalcentrum-VU. Copyright
© The Economist Newspaper Ltd. As licensed with material
supplied exclusively by Hutton-Williams Angency,
London hwagency@ukonline.co.uk
Fotografie
ANP, AP, Alfredo Brillembourg/Urban Thinktank
- Architects, Corbis, Getty Images, Hollandse
Hoogte, Erik Hijweege, Len-Mari de Koker,
Michiel van Nieuwkerk, Reuters, Binh Tran
Illustratie
Ronald Slabbers
Uitgever
Jacques Kuyf
Sales
Peter Muller, 020-5928542
Marketing
Cherelle de Graaf
Lithografie
Colorset Amsterdam
Druk
Nevada Nimifi, Brussel
Opmerkingen of klachten
fdoutlook@fd.nl
FD Outlook is een uitgave van FD Mediagroep.
In het kader van de dienstverlening worden gegevens
vastgelegd van abonnees. FD Mediagroep gebruikt
deze gegevens voor het kunnen uitvoeren van de
(abonnee)overeenkomst, om te voldoen aan informatieverzoeken
en om u op de hoogte te houden van voor u
relevante (nieuwe) producten, diensten, evenementen
en overige activiteiten van de FD Mediagroep en haar
bedrijfsonderdelen, en van producten en diensten van
zorgvuldig geselecteerde partners. Wanneer u geen prijs
stelt op deze informatie, dan kunt u dit kenbaar maken
door een brief te sturen naar:
FD Mediagroep o.v.v. Klantenservice,
Postbus 216, 1000 AE Amsterdam, of via e-mail:
klantenservice@fd.nl of bel: 0800-6666667.
Zie voor meer informatie over het privacystatement:
http://www.fd.nl/4592086/Privacystatement
© HET FINANCIEELE DAGBLAD
Abonnement?
www.fd.nl/service/abonneren/outlook
of via de bon op pagina 137
DE NIEUWE
BURGER
Wat u in dit nummer krijgt, zijn
voorspellingen. Geen van die voorspellingen
zal uitkomen. En als dat toch gebeurt,
dan is dat niet voorzien door de
auteurs. Want het is niet de uitkomst
die telt, maar de argumentatie erachter.
Dat is de traditionele afspraak met de
lezers van het dossier De Wereld in 2010,
onze jaarlijkse coproductie met het Britse
weekblad The Economist.
Niet alles is onzeker. De wereldeconomie
zal komend jaar opkrabbelen uit de
recessie. Maar vraag niet hoe – bedrijfswinsten
herstellen, de productie groeit
voorzichtig, maar het levert voorlopig
geen extra banen op. Van de grote opkomende
economieën hoeven we ook
niet te veel te verwachten. Hun aanzwellende
productie wordt meer door
overheidsbestedingen gestimuleerd dan
door particuliere consumptie.
De overheid zal in veel landen een
andere aanblik vertonen. Nu de economie
weer met krukken leert lopen,
dankzij enorme fi nanciële injecties door
de staat, ligt nu diezelfde staat in de ziekenboeg.
De schuldenlasten van overheden
zijn enorm, terwijl de inkomsten
als gevolg van de crisis teruglopen.
Overheden zullen dus taken moeten
afstoten en kleiner worden. Maar hóé,
daarover zal in elk land een verhit debat
worden gevoerd.
Ook de fi nanciële sector, nog lang
niet hersteld van de kredietcrisis, zal een
metamorfose ondergaan. Alle maatregelen
die toezichthouders en marktmeesters
dit jaar hebben genomen, zullen lei-
den tot kleinere banken die hun functie
als kredietverschaffer beter afschermen
tegen hun riskante handelsactiviteiten.
De sociaaldemocratie, ten slotte, zal
wereldwijd de wonden likken – in Nederland
na de gemeenteraadsverkiezingen
van maart, in Engeland na de
algemene verkiezingen van mei, en in
de VS kan president Obama zijn democratische
meerderheid in het Huis van
Afgevaardigden verliezen bij de tussentijdse
verkiezingen in november.
De rest ligt wijd open voor discussie.
Dat betekent niet direct slecht nieuws.
De opstand in Irak zal nog wel even
duren, maar hij zal minder bloedig zijn.
Groene energie is nog bepaald geen
STERKERE BURGER
MOET DE ZWAARSTE
BEZUINIGINGEN
SLIKKEN OM ZWAKKERE
TE BESCHERMEN
goedkoop alternatief, maar de techniek
blijft zich ontwikkelen.
De Denktank neemt in dit nummer
de rol van de Nederlandse overheid
op de slof. Majeure bezuinigingen
staan voor de boeg – de overheid wordt
kleiner, sociale voorzieningen soberder
– maar ook in dat vooruitzicht schuilt
een lichtpuntje: de burger zal zijn verantwoordelijkheid
moeten nemen en
inzien dat de overheid niet al zijn problemen
kan oplossen. Voor beter onderwijs
moet hij zelf in het schoolbestuur
gaan zitten. Het betekent ook meer
solidariteit: sterkere burgers zullen de
zwaarste bezuinigingen moeten slikken,
om de zwakke groepen te beschermen.
Kortom, het burgerschap wordt herontdekt.
■
Jan Fred van Wijnen
VOORWOORD DEC 2009
07

INHOUD
08
DEC 2009
DOSSIER
DE
WERELD
IN 2010
58
BLIK NAAR BINNEN
EU vreest internationaal
niet voor vol te worden
aangezien, en terecht.
70
OBAMA’S STRIJD
Een beroerd jaar is nog
niet het einde voor de
Amerikaanse president.
83
SHANGHAI EXPRESS
China maakt zich op
voor een kleine sprong
voorwaarts in 2010.
105
OP EIGEN BENEN
Even wennen: fi nanciële
wereld zal het moeten
doen zonder staatssteun.
109
LUXE IS UIT
Couturier Mart Visser kijkt
rond in New York en ziet
87
OPINIE
14 DANKBAARHEID
IN THE CITY
Dankzij een vloedgolf aan
fi nanciële steun van de
belastingbetaler kunnen grote
banken weer rustig werken
aan een volgende crisis.
16 STIMULERENDE
ACHTERSTAND
De staatsschuld schiet omhoog,
maar het is mogelijk om
haar weer klein te krijgen
en tegelijk te werken aan de
renovatie van Nederland. De FD
Denktank geeft een voorzet.
STRATEGIE
22
DE DROOM VAN
ABOUTALEB
Rotterdams burgemeester
ontvouwt zijn toekomstvisie op
de onder- en bovenkant van de
grootstedelijke samenleving.
39
OPKOMST DER
FACILITATORS
Managementgoeroes voorzien
een nieuwe generatie managers
die hun vrouwelijke kanten de
vrije loop laten. Drie rolmodellen.
dat casual de trend wordt. 39

30
MENSEN
30 UITGESTELDE
OPLOSSINGEN
In beeld: te lang slikken we
onrecht, tot een stop doorslaat.
50 GROEN
VERDIENEN
Groepsportret van jonge
ondernemers die idealisme en
zakelijkheid slim combineren.
134 IEDERE DAG
ZINVOL
Nederlandse manager in Zuid-
Afrika over zijn bijdrage aan de
ontwikkeling van het land.
50
PROGNOSE
20 PRIKKELENDE
CHIPS
Proeven op apen laten zien
dat neurochips gemankeerde
zenuwen kunnen vervangen.
Geavanceerde techniek krijgt
hun verlamde ledematen in
beweging. Nu nog bij de mens.
46
INTERNET OP
KRUISPUNT
Welke richting slaat het
web in? Verdwijnen alle
belemmeringen, zet de overheid
er een hek omheen of bepalen
een paar grote marktpartijen
wat de burger kan en mag?
22
INZICHT
119 LANDEN
IN CIJFERS
De belangrijkste prognoses
voor een groot aantal
landen, van economische
groei tot bevolkingsaanwas.
Plus vier opvallende
hoofdrolspelers in 2010.
129 SECTOREN
IN CIJFERS
Voor de auto-industrie kan
het niet veel slechter dan dit
jaar, maar veel beter wordt
het ook niet. Voorspellingen
voor tal van bedrijfstakken
in 2010 en en verder.
09
DEC 2009

Hybris Mechanica
55
HYBRIS MECHANICA 55. JAEGER-LECOULTRE’S GREATEST MASTERPIECES OF TIMEKEEPING.
Met de creatie van de HYBRIS MECHANICA 55, een collectie bestaande uit drie ongekende meesterwerken,
bewijst Jaeger-LeCoultre nogmaals haar uitzonderlijke expertise. Deze betekenisvolle set van de
meest gecompliceerde polshorloges ooit ontworpen en gecreëerd, beschrijft de huidige positie van de
Haute Horlogerie in het nieuwe millennium en toont de grootste prestaties van de meer dan 175-jaar
lange geschiedenis van “La Grande Maison”.
HAVE YOU EVER WORN A REAL WATCH?

ww www. w. w ja jaeg eg eger er e -l -lec ec ecou ou oult lt ltre re re.c .c .com om om/h /h /hyb yb y ri r s me mech ch chan an anic ic ica/ a/
DE EXCLUSIEVE SET “HYBRIS MECHANICA 55” WORDT VOOR HET EERST IN DE BENELUX ONTHULD
OP DE MILJONAIR FAIR 2009.
Voor meer informatie : www.jaeger-lecoultre.com/events
info-amsterdam@jaeger-lecoultre.com
020 - 342.86.66

BRIEVEN
DEC 2009
12
DE KRANT EN
HET INTERNET
THEATER
ZONDER
PUBLIEK (1)
Job Woudt is wel erg somber over
de toekomst van de krant in zijn
stuk Theater zonder publiek (FD
Outlook september 2009). Ik geloof
dat het gratis aanbieden van nieuws in
kranten en met name op internet ook leidt
tot het onbetrouwbaar worden van het
nieuws. Het nieuws wordt gekleurd, foto’s
worden bewerkt, berichtgeving wordt gemanipuleerd
en daarmee is gratis nieuws
dus niet te vertrouwen. Het wordt vluchtig
en iedereen biedt het aan, dus het is ook
allang niet meer onderscheidend.
De rol van de zogeheten p2p-kanalen
– peer-to-peer, dus onder gelijken – is niet
onbelangrijk, integendeel. Ze leveren getuigenverslagen
aan, zoals het verslag over
het neerstortende vliegtuig van Turkish
Airlines nabij Schiphol in februari dit jaar,
en ze helpen in de meningsvorming en ze
bevorderen dat informatie wordt gedeeld.
Je ziet steeds meer dat mensen gewend
raken om informatie te delen en om hun
mening te geven. Dit gebeurt niet alleen
tussen particulieren onderling, maar ook
tussen klanten en bedrijven. Dat is een
prachtige ontwikkeling, die we nog niet
eerder hebben gezien.
De rol van de krant gaat veel meer over
langetermijngeheugen, over het aangeven
van context en over duiding. Wellicht worden
dit niches, maar wel de niches waar
men graag voor betaalt en die onmisbaar
zijn in het medialandschap van de toekomst,
met alle multimediale spin-off die
je daarbij kunt bedenken, overigens. Zo’n
(kranten)redactie moet wel onafhankelijk
en kwalitatief hoogwaardig zijn natuurlijk,
dat blijft een keiharde voorwaarde.
Sjef van de Ven,
projectmanager, Assendelft
THEATER ZONDER PUBLIEK (2)
De toekomst van de krant? Als
je naar de websites van onze kwaliteitskranten
gaat, ligt die blijkbaar
niet op internet. Met weinig
geld, weinig mensen en zo mogelijk
nog minder ideeën worden
deze sites dagelijks (?) gevuld, en
de boodschap is wel duidelijk: wij
doen ons werk liever op papier.
Dat is een kostbare vergissing.
Wie op sites komt van The
Times, de Frankfurter Allgemeine
Zeitung, de Neue Zürcher Zeitung
of Libération ziet heel iets anders:
talent, geld en mankracht worden
ingezet om goede webcontent te
maken. Blijkbaar begrijpt men in
de omliggende landen beter dat
de papieren krant ooit een keer
– en sneller dan velen denken
– het loodje legt en dat de elektro-
nische krant de fakkel overneemt.
Tegen veel lagere kosten, dat
spreekt, want papier, drukken en
distributie is nu voor ieder krantenbedrijf
uiterst kostbaar. Maar
dan verdienen we niets, jammeren
de achterblijvers. Ook daar
wordt over de grens koortsachtig
aan gewerkt, zie de plannen van
The (Sunday) Times om (tegen
betaling) per katern communities
met lezers aan te gaan. De Nederlandse
krant die nú het web
opgaat, zal over enkele jaren veel
geld verdienen. Al was het maar
omdat de concurrentie toch niet
durft. En heeft dan het rijk alleen.
Henk Steenhuis,
Oprichter website
Welingelichte Kringen
VERWARRING OVER URANIUM
In FD Outlook van september staat een artikel over uranium. Helaas
schept de schrijver verwarring over deze, inderdaad ingewikkelde, materie.
De hoeveelheden uranium worden in het artikel steeds uitgedrukt in ton,
maar zijn altijd een factor duizend te laag, met uitzondering van hetgeen
vermeld wordt over de voorraad hoogverrijkt wapenmateriaal. Verder wordt
er onduidelijkheid geschapen over het vermogen van kerncentrales. Deze
hebben alle tezamen op dit moment een vermogen van 372 gigawatt. Meer
informatie over deze materie is te vinden op www.kernvisie.com.
Professor (em.) dr. Hugo van Dam Reactor Institute Delft
REAGEREN Ingezonden brieven naar brieven@fdoutlook.nl of Redactie FD Outlook, Postbus 216, 1000 AE Amsterdam. Telefoon 020-5928711.
De redactie behoudt zich het recht voor om brieven in te korten (max. 180 woorden). Auteurs geven toestemming hun ingezonden brieven ook
te publiceren in de elektronische media van Het Financieele Dagblad.

Wij gaan voor dubbelglas
en andere duurzame oplossingen
We proosten voor 2010 op een leefbare toekomst!
Willen we Nederland verduurzamen, dan moeten we gaan voor dubbelglas,
voor lange levensduur, voor huurdertevredenheid en voor waardeontwikkeling.
Dat vraagt om investeren. In mensen, in innovatie, in onze omgeving.
Daar gaan wij voor.
www.syntrusachmeavastgoed.nl

COLUMN
DEC 2009
14
IN THE CITY
VOOR EIGEN REKENING
DANKZIJ U EN MIJ kunnen Rabobank,
Barclays en Goldman
Sachs net doen alsof ze degelijke
banken zijn. Omdat wij wereldwijd
eind vorig jaar zo goed waren
om de bancaire sector te inunderen met
belastinggeld van nu en komende jaren is een
volledige catastrofe in de sector voorkomen.
Niemand verstrekt deze hulp van ganser
harte. Zeker niet aan banken. Bankiers hebben
van nature iets hovaardigs. Of het nu de
krijtstreep is, het marmer in de entreehal, de
decibellen in de stem – een hulpbehoevende
indruk wekken ze absoluut niet.
Toch is dat precies de situatie waar banken
wereldwijd in verzeild raakten toen de crisis
vorig jaar na het echec van Lehman Brothers
uitbrak. Alle kredietkranen van centrale banken
gingen wagenwijd open. Nog steeds profi
teren (grote) banken van de impliciete garantie
dat ze worden gered als ze in
moeilijkheden komen.
Niet dat bankiers zich dan dankbaar tonen.
Dat zit niet in hun karakter. Overheden die
dat verwachten hebben het mis. Die hebben
genoeg reden om zelf in de spiegel te kijken.
De belangrijkste les van de kredietcrisis is dat
het toezicht op banken tekortschiet. Dat is
weliswaar wijsheid achteraf, maar daardoor
niet minder relevant.
Natuurlijk wordt het toezicht op banken
nu aangescherpt. Over hogere kapitaaleisen is
iedereen het eens. Maar hogere kapitaaleisen
zijn niet afdoende.
Nergens is de discussie over mogelijke
maatregelen zo boeiend als hier in de Londense
City. Twee intellectuele zwaargewichten
houden zich ermee bezig. Mervyn King
van de Bank of England wil banken openbreken,
en een verdeling afdwingen in enerzijds
banken met noodzakelijke diensten als kre-
Joost van Mierlo
is correspondent
van Het Financieele
Dagblad in Londen
en coauteur van
het boek Bestuur
onder vuur
BANKIERS TONEN GEEN
DANKBAARHEID, DAT ZIT
NIET IN HUN KARAKTER
dietverstrekking en betalingsverkeer, en anderzijds
de casino’s die een groot deel van de
zakenbanken in zijn ogen zijn. Adair Turner
van de Financial Services Authority (een soort
aangeklede AFM) wil dat bepaalde nutteloze
handelsactiviteiten worden verboden.
De uitkomst van hun debat zal de toekomst
van de fi nanciële sector in de hele wereld bepalen.
De voorstellen zoals die nu op tafel liggen,
gaan het niet halen. Het opknippen van
banken zal niet gebeuren. Dat is een remedie
voor de vorige crisis, die uit de jaren dertig van
de twintigste eeuw. Het verbieden van activiteiten
is ook een heilloze weg. De innovatie in
de fi nanciële sector gaat zo snel dat in een
mum van tijd alternatieven zijn gevonden.
Toch zullen de ingrepen van toezichthouders
het komende jaar vergaand zijn. Het vizier
zal vrijwel zeker worden gericht op de
handelsactiviteiten van banken. Niet het deel
dat ze in opdracht van klanten vervullen,
maar de handel voor eigen rekening. Want
dat banken rommel produceren is tot daaraan
toe. De waan van de dag aan de man brengen
is een lucratieve bezigheid in iedere dienstverlenende
sector. Maar het is onacceptabel
dat dit soort risico’s worden gelopen met de
belastingbetaler als achtervang.
Niet dat daarmee het risico op een volgende
hevige crisis wordt uitgebannen. De combinatie
van menselijk falen en het onvermogen
van een kapitalistisch systeem om die
tekortkomingen in te dammen, zorgt onherroepelijk
voor een nieuw echec. Dat zal er
vrijwel zeker anders uitzien dan de crisis van
vorig en dit jaar. Degene die nu al een vermoeden
heeft waar de problemen ontstaan,
kan daar heel rijk mee worden. De rest van
ons blijft gewoon nog een hele tijd extra hoge
belastingen betalen om de kosten van de huidige
crisis te betalen. ■

DENKTANK
DEC 2009
16
NEDERLAND IN 2010
SCOREN IN
EEN JAAR
VAN KRIMP
Monsterbezuinigingen zijn mogelijk, maar dat vereist een visie op een kleinere rol
van de overheid en meer eigen verantwoordelijkheid voor burgers en bedrijven.
staatsschuld niet alles is verloren
1DE PATIËNT GERED, DE DOKTER OVERLEDEN. Dat beeld
dreigt na de miljardenverslindende operaties van
de overheid om de banken te redden en de bestedingen
te stimuleren. De economie komt weer op
gang, maar de overheden liggen op de intensive
care.
Simon Johnson, professor aan het gerenommeerde
Massachusetts Institute of Technology en oud-hoofdeconoom
van het Internationale Monetaire Fonds maakt zich
zorgen of de overheden wel in staat zijn om de enorme
schuldenberg af te bouwen. Zijn de overheden wel zo goed
bezig als iedereen zegt? Uit onderzoek blijkt dat het herstel
bij zware recessies twee kwartalen langer duurt als de overheid
geen Keynesiaans stimuleringsbeleid voert. Hadden
we dan niet beter een halfjaartje langer pijn kunnen lijden,
is de pijnlijk reëele vraag die Johnson stelt.
Ook voor Nederland zijn de gevolgen van de crisisbestrijding
in kaart gebracht. De conclusie is dat er een gat is
geslagen in de staatsfi nanciën van 35 miljard euro. Zelfs als
de economische groei weer aantrekt tot 2% blijft dat gat
bestaan. Een gat van 35 miljard dichten is een reusachtige
operatie. Dat is 4600 euro per huishouden, ofwel een extra
last van 400 euro per huishouden per maand. Gaat dat lukken?
Het zou kunnen. Vijfendertig miljard euro is een dikke
6,5% van het bruto binnenlands product. Dat komt over-
een met de economische groei van de jaren 2006 en 2007.
Waren we vijf jaar geleden dan zo slecht af met ons welvaartsniveau?
De helft van de ombuigingen valt op te brengen door een
paar jaar stug volgehouden loonmatiging. Dat drukt de post
salarissen in de collectieve sector, dus van ambtenaren en
onderwijzers. De rest moet komen uit de voorstellen van de
twintig ambtelijke commissies die aan het werk zijn gezet
en die in het voorjaar met hun bevindingen moeten komen.
Maar een paar fl inke kluiven zijn nu al aan te wijzen. Ten
eerste de zorg en in het bijzonder de AWBZ (voor bijzondere
zorg en thuiszorg), waar de uitgaven volledig uit de hand
zijn gelopen. Ten tweede de woningmarkt. Sanering van
de sociale huursector en beperking van de hypotheekrenteaftrek.
Ten derde de rijksafdrachten aan de gemeenten.
En ten slotte valt, nu de adem van Wilders’ PVV in de nek
steeds heter wordt, nog het een en ander te verwachten van
snijden in ‘linkse hobby’s’ als ontwikkelingshulp en allerlei
subsidies.
Yes we can. Maar het veronderstelt wel een visie op de
rol die een kleinere overheid in de samenleving speelt. De
zittende coalitie is daar tot nu toe verdeeld over. Toch is een
indringend debat daarover onvermijdelijk. De grote vraag is
of de regering, de andere politieke partijen, de sociale partners,
burgers en bedrijven dat debat alsnog willen aangaan.
Dan hoeft 2010 geen verloren jaar te worden.

1
SNOEIEN
Alleen als we de rol
van de overheid willen
aanpassen, kan het gat
in de staatsfi nanciën
worden gedicht
POLDERLIEFDE
Met een monsterakkoord
over de pensioenleeftijd
kunnen de sociale
partners hun relevantie
weer terugwinnen
2
3 KLEINER
Nadat in de jaren tachtig
de industrie onderuit
werd gehaald, treft nu
de fi nanciële sector
hetzelfde (gezonde) lot
ZELF DOEN
Als de overheid minder
kan doen, zal de burger
in het gat moeten
springen en een tolerante
samenleving bewaken
4
5 TABOES
De renovatie van
Nederland mislukt als
de politiek nu al thema’s
tot onbespreekbaar wil
verklaren
sociale partners monsterakkoord binnen bereik
2NU DE OVERHEID GEEN LEIDING NEEMT bij de hoognodige
renovatie van Nederland, hebben sociale
partners alle ruimte om dat te wel doen. Helaas
is de sfeer daar niet naar. Na het mislukte SERoverleg
over de AOW-leeftijd is de verhouding
tussen werkgevers en vakbonden grimmig. De bonden koersen
af op een cao-seizoen waarin ze weinig eisen kunnen
stellen. Werkgevers zullen achteroverleunen.
Dat kan zo veel beter! Als werkgevers en bonden passief
en verdeeld blijven, zetten zij zichzelf buitenspel. Terwijl ze
juist nu de kans hebben om een akkoord te sluiten dat de
concurrentiepositie van Nederland fundamenteel verbetert.
Als dat ze lukt, dan is hun centrale positie in de economische
besluitvorming weer verzekerd.
Na alle bittere woorden lijkt zo’n deal ver weg, maar het
is eerder vertoond. Het akkoord van Wassenaar over loonmatiging
(1982) kwam onder regie van de onlangs overleden
Chris van Veen tot stand na een Koude Oorlog tussen
werkgevers en vakbonden. Het bleek achteraf de geboorte
van het Nederlandse polderoverleg.
Een nieuw monsterakkoord zou de pensioenleeftijd moeten
regelen. Nu de AOW-leeftijd omhooggaat, zullen ook de
aanvullende pensioenen later moeten ingaan. De maatschappelijke
acceptatie is al een feit: veel mensen gaan er toch al
van uit dat zij twee jaar langer door moeten werken. In die
twee jaar hebben zij AOW noch aanvullend pensioen nodig.
Zo’n akkoord levert een indrukwekkend rendement op
voor pensioenfondsen. Die worden uit hun fi nanciële nood
verlost als ze later kunnen uitkeren. Dat kan de twijfel aan
de houdbaarheid van ons pensioenstelsel wegnemen. Voor
een deel kan de besparing ook worden gebruikt om pensioenpremies
te verlagen. Dat leidt tot lagere kosten voor de
werkgevers (die het grootste deel van die premies betalen)
en daarmee tot een betere concurrentiepositie voor onze
economie. En ook voor de werknemer zijn er voordelen,
zoals een lagere premie en verbetering van zijn pensioenrechten.
Een eerlijke verdeling van voordelen zal niet eenvoudig
zijn. Maar als de twee extra arbeidsjaren eenmaal zijn geslikt,
moet het zowel bonden als werkgevers lukken om hun
achterban tevreden te krijgen.
De eerste tekenen van toenadering zijn er al. In de sector
kleinmetaal hebben de sociale partners elkaar gevonden in
een cao die de lonen komend jaar bevriest, in ruil voor 3,5
extra vrije dagen. Blijft de economie zwak, dan wordt dit
recept in 2011 gewoon herhaald. Daarbij zijn afspraken gemaakt
over omscholing van ouderen en extra stageplaatsen
voor jongeren.
Een akkoord over verhoging van de pensioenleeftijd is
wel wat ingewikkelder. Maar zodra de economische noodzaak
eenmaal is erkend, worden nieuwe mogelijkheden
zichtbaar.
DEC 2009
17

DENKTANK
DEC 2009
18
bedrijven ruimte voor nieuwkomers
3BEHALVE PIJN BRENGT EEN CRISIS ook nieuwe kansen.
Kijk naar de tweede oliecrisis en de daarop
volgende recessie begin jaren tachtig. Van oude
industrieën met relatief eenvoudige technologie
en veel mensenwerk, zoals scheepsbouw en
textiel, bleef niets meer over. Grote namen als Ogem, RSV
en Van Gelder gingen ten onder, met massale werkloosheid
als gevolg.
De Nederlandse industrie is nooit meer geworden wat ze
was. Gelukkig maar. Reuzen als Hoogovens en Philips hebben
hun bestaansrecht opnieuw uitgevonden. En in plaats
van de oude kolossen verschenen nieuwe bedrijven, die
nieuwe producten en diensten ontwikkelden met nieuwe
technieken. De industrie kreeg een kleiner aandeel in de
economie, ten gunste van de dienstverlening, maar de industriële
sector telt nu veel meer parels: hightechbedrijven
met een grote toegevoegde waarde die relatief hoge lonen
kunnen uitbetalen, en die zich internationaal onderscheiden.
Iets vergelijkbaars kunnen we in 2010 opnieuw verwachten.
Dit keer niet in de industrie, maar in de fi nanciële
sector. Banken, verzekeraars en pensioenfondsen zijn
onhoudbaar gebleken in hun huidige vorm. Een aantal is
gered door de overheid. Op last van mededingingsautoriteiten
moeten ze bedrijfsonderdelen afstoten. Hierbij sneuvelen
ook concepten die zich niet hebben bewezen, zoals de
combinatie van bank- en verzekeringsbedrijf.
Na de wilde jacht op groei en op een mondiale positie
is de fi nanciële sector weer terug bij het oude adagium all
business is local. Maar voor de klant zit de crisis dieper. De sector
heeft het vertrouwen verspeeld. Banken, verzekeringsmaatschappijen
en pensioenfondsen hebben hun pretenties
op het gebied van risicobeheersing en veilig beheer van vermogen
niet waargemaakt. Verzekeraars met ondoorzichtige
producten wentelen de risico’s af op hun klanten, pensioenfondsen
bieden geen garantie van pensioenrechten en die
toch al onveilige banken knijpen juist in tijden van nood
nog eens de kredietverlening af.
De klant moet weer op de eerste plaats komen, zo stelt de
sector zelf. Producten moeten transparant zijn en voorzien
in de behoefte van de klant, niet van de verkoper. Van de
bestaande fi nanciële concerns moet blijken of zij opnieuw
hun bestaansrecht kunnen vinden. De schaalverkleining is
al in gang gezet. ABN Amro en Fortis Nederland zijn schaduwen
van de internationale concerns van weleer. ING gaat
terug naar zijn kern en zet ’s lands grootste verzekeraar, Nationale
Nederlanden, in een voor buitenlandse kopers bestemde
etalage. DSB is niet meer.
Net als de industrie in de afgelopen decennia verliest nu
de fi nanciële sector zijn relatief grote belang in de economie.
Niet getreurd. Net als bij de industrie ontstaat nu in de
fi nanciële sector ruimte voor nieuwkomers.
burgers zelf verantwoordelijkheid nemen
4TIJDENS DE HOOGCONJUNCTUUR WIL de burger het
allemaal: maximale ontslagbescherming maar
ook een sterk, concurrerend bedrijfsleven; lage
sociale lasten maar ook een stevig vangnet als
de carrière toch strandt; hoge rente maar ook
bescherming tegen gammele spaarbanken; vroeg stoppen
met werken maar ook een waardevast pensioen.
Burgers, gewend aan hun mondigheid maar niet meer
aan verantwoordelijkheid, beschouwen dit als verworven
rechten. De overheid wil ze niet teleurstellen en pretendeert
dat met stevig toezicht alles valt op te lossen. Zo is
een perfecte verdeling van plichten ontstaan: de overheid
zorgt voor een risicoloos bestaan en de burgers kopen hun
verantwoordelijkheid af aan het belastingloket.
Met die verdeling heeft de recessie korte metten gemaakt.
De hoge staatsschuld slaat de overheid veel mogelijkheden
uit handen. Het zachte matras van de welvaartsstaat wordt
een Spartaanse brits.
In de ideale wereld zou dat leiden tot een groeiend besef
van eigen verantwoordelijkheid of maatschappelijk ondernemerschap.
Dat zal ook vast gebeuren. Nieuwe collectieven
zullen in het gat springen dat de overheid achterlaat
– zoals ooit de woningbouwverenigingen begin twintigste
eeuw werden opgericht om betaalbare woningen voor arbeiders
te bouwen. Maar de aanpassing gaat met horten en
stoten. Als mensen denken dat hun leven verschraalt, krij-
gen sluimerende onlustgevoelens al snel de vrije loop.
Omdat de overheid niet de zekerheid verschaft die de
burger wenst, verliest de staat zijn gezag en daarmee uiteindelijk
ook zijn macht. Toezichthouders hebben zitten
‘slapen’, zo is het algemene gevoel, ministers zitten ‘op het
pluche’ bij bankiers, bestuurders van zorginstellingen zijn
‘zakkenvullers’. De burger zoekt zijn heil bij politici die zijn
onbehagen en onzekerheid het best lijken te begrijpen, die
veiligheid beloven, die de gevolgen van de crisis bij anderen
willen parkeren en ‘linkse hobby’s’ bij het vuil zetten.
Het zal klassieke politieke partijen niet meevallen om het
antwoord te vinden. De burger moet eerst accepteren dat de
overheid niet al zijn problemen kan oplossen. Beter onderwijs?
Zelf in het schoolbestuur. Probeer dat tegenwoordig
maar eens uit te leggen.
Een even grote uitdaging is om de pijn eerlijk te verdelen.
En eerlijk betekent in dit geval dat de bezuinigingen
vooral worden gedragen door de sterke groepen, zodat de
zwakke op steun kunnen blijven rekenen.
De kredietcrisis en haar nasleep mogen geen excuus
worden voor een samenleving die mensen buitensluit. De
gemeenteraadsverkiezingen van maart 2010 zullen daarvoor
een zware test blijken. Lukt het de klassieke politieke
partijen niet om steun te vinden voor een nieuwe rol van de
burger, dan zal een aardverschuiving in het politieke landschap
ontstaan.

overheid alle taboes van tafel
5DE TIJD IS VOORBIJ DAT HETE HANGIJZERS buiten
de discussie worden geparkeerd, alleen maar om
een kabinet te kunnen vormen. Door de torenhoge
staatsschuld zijn veranderingen onontkoombaar.
Zoals de functie en organisatie van de
overheid. Hoe? Kleiner worden, om te beginnen. En de resterende
ambtenaren moeten effi ciënter worden en een
klantgerichte houding aanwennen. Want als de burger voor
hetzelfde geld minder diensten krijgt, dan mag hij ook hogere
eisen stellen.
Zo kunnen we het een tijdje volhouden. Overal wat minder
aan uitgeven, en hopen dat de aantrekkende wereldeconomie
ons weer vlot trekt. Een bescheiden rol, uitsluitend
uit geldnood geboren. Maar het kan ambitieuzer, als we een
paar stevige keuzes durven maken. Dan kan de overheid
tegen de verdrukking van de crisis in tóch proberen om een
rol te spelen bij het vernieuwen van de samenleving.
De rol die de overheid tot nu toe kiest, is die van geldschieter.
Zoals bij ontwikkelingshulp. Of de vergoedingen
uit de AWBZ voor zorg die niet door verzekeraars wordt
vergoed. Of de niet-inkomensafhankelijke toeslagen als
kinderbijslag en AOW die aan iedereen worden uitbetaald,
ongeacht of mensen het nodig hebben. Vele miljarden die
aan het ene loket worden opgehaald en aan het andere
weer uitgedeeld.
Stel al deze subsidieregelingen ter discussie. De centrale
fd.denktank
Rijk Timmer is redacteur
opinie van Het Financieele
Dagblad
Ria Cats is redacteur
van Het Financieele Dagblad
Hein Haenen is redacteur
van Het Financieele Dagblad
en coauteur van het boek
De regels en het spel
vraag moet dan zijn: bereiken we meer door simpelweg geld
te geven, of door voorwaarden te scheppen voor mensen
om hun eigen situatie te verbeteren?
Diezelfde vraag kan worden gesteld aan het industriële
beleid. Moet de overheid een wankelend bedrijf overeind
houden, of zich beperken tot het creëren van voorwaarden
voor sterke levensvatbare ondernemingen? Bijvoorbeeld
door het stimuleren van de juiste kennisinstituten en van
relevante opleidingen.
Zo’n debat kan alleen iets opleveren als de politiek bereid
is om een paar verstokte taboes van tafel te vegen. Geen
enkel kabinet laat duidelijker zien hoe verstikkend politieke
taboes zijn dan het huidige. In het regeerakkoord is vastgelegd
waarover geen compromissen mogelijk zijn, zoals
vrijwel elk idee om de woningmarkt open te breken. Er is
zelfs een verbod op het nadenken over oplossingen, omdat
het CDA niet wil tornen aan de hypotheekrenteaftrek en de
PvdA niet aan de subsidies voor huurwoningen.
Om taboes bespreekbaar te maken, zullen de politieke
partijen al in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen
van 2011 moeten voorkomen dat nieuwe barrières
worden opgeworpen. Als in de verkiezingscampagnes
al onderwerpen ‘onbespreekbaar’ worden verklaard,
dan smoort elke kans op vernieuwing in de kiem. Dat zal
een moeilijke opgave zijn voor de politiek, maar de huidige
nood breekt wet. ■
Ed Groot is redacteur
en columnist van Het
Financieele Dagblad
reageren? g brieven@fdoutlook.nl
Jan Fred van Wijnen
is redacteur van Het
Financieele Dagblad en
chef van FD Outlook
DEC 2009
19

VOORUITGANG
DEC 2009
20
BEWEGINGSLEER
CHIP IN
JE HOOFD
door ROB MEIJER foto GETTY IMAGES
Als een zenuw een prikkel
afgeeft aan een spier, dan beweegt
die spier. Zo loopt de
mens, zo pakt hij een glas vast,
zo knippert hij met zijn ogen.
Maar als het signaal dat van de zenuw afkomt
verminkt is, kan dat leiden tot verlamming:
de spier beweegt niet meer. Hier komt
de neurochip in beeld. Deze chip reageert op
prikkels van zenuwuiteinden. Als hij tussen
een zenuw en een spier geplaatst wordt, dan
worden eventueel verminkte prikkels omgerekend
tot normale prikkels waardoor
de verlamming verdwijnt. De volgende,
zeer nabije fase in deze ontwikkeling is
dat een neurochip in de hersenen een
kunstmatige arm of knie aanstuurt. Het
houten been is dan definitief verleden
tijd; alles kan bij iedereen bewegen.
Uiteraard kijken wetenschappers al
veel verder. Er zijn testen gedaan op
apen waarbij computers via draadloos
internet en neurochips de hersenen
prikkelen. En wat blijkt: de apen kunnen
zo nieuwe vaardigheden worden
aangeleerd. Constructief toegepast op
mensen wordt het scenario denkbaar dat
je wijzer wordt terwijl je slaapt. Maar er
zijn ook andere toepassingen mogelijk.
Wetenschappers van de Universiteit van
Berkeley laten op hun website zien
hoe ze een neushoornkever besturen,
met in hun achterhoofd het idee dat
de beestjes, voorzien van een camera,
ingezet kunnen worden
voor militaire verkenningsvluchten.
■
Rob Meijer is senior
strategist bij TNO ICT
en hoogleraar
informatica aan de UvA
Neurochip: Computers
kunnen via draadloos
internet de hersens
van apen prikkelen.

Baker & McKenzie
Claude Debussylaan 54
1082 MD Amsterdam
Postbus 2720
1000 CS Amsterdam
Tel: +31 (0)20 551 7555
Fax: +31 (0)20 626 7949
E-mail: info.amsterdam@bakernet.com
Baker & McKenzie,
grensoverschrijdend
in juridische én scale expertise,
thuis in 39 landen
Bij Baker & McKenzie krijgt u, waar ook ter wereld, advies van advocaten,
scalisten, notarissen én economen die hun land kennen als geen ander.
Het zijn ervaren experts die voor u niet één, maar twee stappen verder gaan.
En die altijd komen met grensoverschrijdende, creatieve adviezen. Onze
professionals zijn veelal direct betrokken bij de totstandkoming van lokale
en internationale wetgeving en delen hun kennis zowel onderling als met
cliënten. Onze vernieuwende, onafhankelijke en pragmatische werkwijze
helpt multinationals in binnen- en buitenland bij het benutten van kansen,
minimaliseren van risico’s en het oplossen van juridische én scale
uitdagingen.
Baker & McKenzie ziet de wereld zoals onze cliënten die zien – als een
geïntegreerde markt waar ideeën, talent en ondernemerschap samenkomen.
Meer weten? Kijk op www.bakernet.com/amsterdam
Baker & McKenzie Amsterdam N.V. is a member of Baker & McKenzie International, a Swiss Verein.

INTERVIEW
DEC 2009
22
TOEKOMSTVISIE
HOGEROP
IN DE
METROPOOL
Dé kans op een menswaardig bestaan voor immigranten in de grote stad
ligt in het ondernemerschap, zegt burgemeester Ahmed Aboutaleb van
Rotterdam. Zijn tweede missie: hoofdkantoren naar de stad halen.
door ROB VAN ‘T WEL EN JAN FRED VAN WIJNEN fotografie ERIK HIJWEEGE
Bij zijn installatie als burgemeester
van Rotterdam,
nu bijna een jaar geleden,
kreeg Ahmed Aboutaleb
(48) een complexe crisis
cadeau. Niet alleen de haveneconomie
stagneert, ook het sociale klimaat
is onbehaaglijk. Rotterdam prijkt nog
altijd op treurige ranglijstjes, met zijn
zeven achterstandswijken, zijn 28.500
bijstandstrekkers, de lage scholing, de
lage inkomens en de hoge criminaliteit.
Als magneet voor hoofdkantoren
legt Rotterdam het af tegen de andere
grote steden in Nederland. Kortom,
voor de toekomst van de wereldhaven
– de grootste buiten Azië – is een
scherpe strategie gewenst.
Niet alleen de crisis bezorgde
Aboutaleb een koude start. Ook de
grootste oppositiepartij, Leefbaar
Rotterdam, bracht de temperatuur
omlaag (hij werd begroet als ‘representant
van een bevolkingsgroep die
voor problemen zorgt’ en natuurlijk
als Amsterdammer). De voormalige
Amsterdamse PvdA-wethouder en
staatssecretaris van Sociale Zaken
bleef stoïcijns werken aan zijn relatie
met de gemeenteraad en met de stad.
Maar in de beeldvorming is nog geen
Rotterdamse aanpakker ontstaan,
geen man van het volk – eerder een
dossierkenner die wars is van populistische
uitspraken. Zijn betrokkenheid
en daadkracht worden wat versluierd
door een voorliefde voor zorgvuldige
communicatie. Als hij bedoelt dat de
zittende middenstanders zich hufterig
opstellen tegenover nieuwkomers die
ook eens een winkel willen openen,
dan zegt hij: ‘Gearriveerde mensen
hebben de neiging om de cirkel te
willen sluiten voor indringers van
buiten.’
Hoe wil Aboutaleb de ontwikkeling
van zijn kosmopolitische gemeente
aanpakken? Wat is zijn visie op de
moderne stad, die concurreert met
andere wereldsteden in het aantrekken
van bedrijven en die telkens weer
nieuwe groepen burgers moet betrekken
in de welvaartsgroei? En welke
steden zijn voor hem een interessant

‘DE MEESTE IMMIGRANTEN
MET EEN UITKERING HEBBEN IN
HUN EIGEN LAND GELEERD TE
OVERLEVEN ZONDER OVERHEID‘

INTERVIEW
DEC 2009
24
voorbeeld? Een gesprek in zijn werkkamer
aan de Coolsingel over het aanwakkeren
van ondernemingsgeest,
het verleiden van multinationals en
de emancipatie van immigranten. ‘Ik
kan niet zoveel met zieligheid.’
Op welke ranglijstjes wilt u volgend jaar
wél hoog eindigen?
‘Wacht even, zo slecht is het op sociaal-economisch
vlak nog niet in Rotterdam.
De werkeloosheid in de stad is
gedaald, al is dertigduizend mensen in
de bijstand wel gewoon te veel.’
Wat kan een gemeente daar aan doen?
‘Wij moeten mensen eerder confronteren
met de vraag of ze ook eigen
baas kunnen zijn, in plaats van ze
steeds maar weer te laten solliciteren
op vaste banen. Veel mensen denken
dat het niet anders kan, simpelweg
omdat ze te weinig geld in de achterzak
hebben. Maar ze weten niet
dat je ook allerlei steun kunt krijgen.
Hier vlakbij ken ik een meneer die
ontzettend lang in de bijstand heeft
gezeten en die nu een bakkerij met
29 mensen runt.’
CV AHMED ABOUTALEB
1961 Geboren in
Beni Sidel, Marokko
1976 Komt naar Nederland
met moeder en broers
1986-91 Radio- en televisiejournalist
1991-97 Voorlichter, o.a. bij
ministerie van Welzijn
1997-98 Manager Sector
Communicatie en
Publicatie, CBS
1998-2002 Bestuurder van Forum,
instituut voor multiculturele
ontwikkeling
2002-04 Topambtenaar
gemeente Amsterdam
2004-07 Wethouder voor PvdA
in Amsterdam
2007-08 Staatssecretaris
Sociale Zaken en
Werkgelegenheid
2009 Burgemeester van
Rotterdam
OPLEIDINGEN:
Lts, mts en hts elektrotechniek
Is dat een oplossing voor werkloze immigranten?
‘Het kan juist een heel goede optie
zijn voor iemand die het Nederlands
niet beheerst. Want de taal kan een
struikelblok zijn bij het vinden van
een vaste baan. Een paar deuren voorbij
de bakker die ik noemde, zitten
twee Kroatische dames met een eigen
delicatessenzaak. Eén van hen zat langere
tijd in de WAO, en nu kunnen
ze hun eigen broek ophouden. Het
scheelt heel veel als je de potenties
van mensen aanboort. Veel nieuwe
Rotterdammers die, helaas, een uitkering
hebben, komen uit landen
waar ze hebben geleerd te overleven
zonder overheid. Ik geloof heilig dat
we hun overlevingsinstinct kunnen
triggeren. De gemeente moet daarin
heel actief zijn, het hele arsenaal uit
de kast halen om mensen op dat spoor
te zetten. Je kunt iemand een coach
toewijzen, microkredieten aanbieden,
startersleningen. En we helpen bij het
vinden van huisvesting.’
Maar het leidt ook tot frictie met de bakker
verderop die zonder subsidie zijn
brood aan de man brengt.
‘Je moet dat dus ook gepast doen.
Rekening houden met concurrentie.
Maar je ziet ook dat veel mensen die
hierover klagen, in het verleden ook
wel eens door de overheid zijn gesteund.
Gearriveerde mensen hebben
wel de neiging om de cirkel te willen
sluiten voor indringers van buiten.’
Vindt u ondernemerschap ook een goed
middel om de integratie van minderheden
te stimuleren?
‘Zeker. Maar we moeten niet vergeten
dat het maar één manier is.’
Is deze aanpak typisch Rotterdams?
‘Toen ik in Amsterdam wethouder
was heb ik het project Eigen Werk geinitieerd.
Dat heeft uiteindelijk 1600
mensen aan een eigen bedrijfje geholpen.
Maar in Rotterdam is het geen
project, het is structureel onderdeel
van het beleid.’
Welke rol speelt u als burgemeester bij
het aantrekken van buitenlandse ondernemingen?
‘De Rotterdamse burgemeester heeft
traditioneel een stevige rol op het
gebied van internationaal beleid en
marketing van de stad. Ik las onlangs
kritiek over de reizen van mijn
voorganger. In 2008 heeft Rotterdam
130.000 euro uitgegeven aan reizen,
vooral naar China en Latijns-Amerika.
Maar had dat dan niet moeten
gebeuren? Voor het komende halfjaar
staan er bezoeken gepland aan de Verenigde
Staten, Duitsland en China.
Als je niet laat zien wat je in huis hebt,
wordt het nooit wat.’
Wat voor type bedrijvigheid verwacht u
aan te trekken?
‘Hoofdkantoren van multinationals,
de creatieve sector. Er zijn prachtige
voorbeelden van creatieve bedrijven
in het Central District-gebied dat nu
verrijst rondom het Centraal Station.
Elke grote stad wil graag hoofdkantoren,
alsof dat een onomstreden voordeel
is. Welk effect wilt u ermee bereiken?
‘Het brengt werk, werk en nog eens
werk met zich mee. Internationale
bedrijven zorgen voor directe en indirecte
werkgelegenheid, versterken de
Rotterdamse innovatiekracht, brengen
de benodigde spin-off op gang. Ze
hebben kantoorgebouwen nodig en
lokale ICT-diensten. Daar profiteren
weer andere Rotterdamse bedrijven
van.’
Kunt u nu dan zeggen op welke lijstjes
u hoog wilt eindigen?
‘Het leven is niet simpel, dus dat moet
u ook niet doen. Als het zo simpel was
waren we er snel uit. Dan wijs je één
variabele aan, één touwtje waar je
aan trekt en het is opgelost. Maar in
het besturen van een stad moet je aan
twintig touwtjes tegelijk trekken. Het
bieden van economisch perspectief is
belangrijk. Evengoed is het van belang
om veiligheid te bieden. Daarin
speelt – en dat verwacht je misschien
niet direct – ook het onderwijs een
heel belangrijke rol, namelijk door
het tegengaan van vroegtijdig schoolverlaten.
Er is een aantoonbare relatie
tussen vroegtijdig schoolverlaten
en criminaliteit. Dit college heeft het
aantal vroegtijdige schoolverlaters
al met 20% teruggebracht. Dat helpt
ook de economie vooruit. We hebben
meer mensen nodig met betere kwalificaties
en kansen op de arbeidsmarkt.

Het gaat vaak om functies op middelbaar
niveau. Iemand met een goede
mbo-opleiding in de techniek of in
de procesindustrie kan prima emplooi
vinden. In gesprekken met bewoners
benadrukken de wethouders ook dat
een goede onderwijskeuze essentieel
is om dat gedeelte van de economie
draaiend te houden. Ik weet niet of
je het weet, maar er wordt hier voor
15 miljard euro geïnvesteerd. We hebben
recent een Finse partij aan boord
gehaald. Die investeert in een fabriek
voor nieuwe brandstoffen. Dat levert
600 nieuwe banen op.’
Het Rotterdamse adviescollege IAB, de
International Advisory Board, met een
keur aan bestuurders en ex-bestuurders,
heeft onlangs dringend geadviseerd om
het aantal wethouders te halveren. Dat
zou het stadsbestuur slagvaardig maken.
Vindt u dat een goed idee?
‘Het IAB doet interessante adviezen
over de rol van leiderschap bij het realiseren
van een excellente wereldstad.
Volgens deze adviseurs hoort daar een
slank maar slagvaardig bestuur bij.
Maar de burgemeester gaat niet over
het aantal wethouders, of over de
portefeuilleverdeling in het gemeentebestuur.
Dat bepalen de politieke
partijen die het college vormen. Het
advies van het IAB is dan ook aan
hen gericht.’
Terug naar de hoofdkantoren. Wat gaat
ze over de streep trekken om zich niet in
Amsterdam, Utrecht, Den Haag of Groningen
te vestigen, maar in Rotterdam?
‘Voor bedrijven is bereikbaarheid een
heel belangrijke factor. In december
gaat de TGV rijden. Schiphol komt dan
op een afstand van 19 minuten te liggen
van Rotterdam. Ter vergelijking:
het hartje van Amsterdam komt dan
op 14 minuten van Schiphol te liggen.
Dat betekent dat er voor veel bedrijven
een goede keuzemogelijkheid
ontstaat. We hebben ook een prima
zakenvliegveld, dat we binnenkort
gaan omdopen tot The Hague-Rotterdam
Airport. Er wordt gewerkt aan
‘OVER TIEN JAAR IS
ROTTERDAM EEN VEILIGE,
WELVARENDE EN
SCHONE STAD MET EEN
INTERNATIONALE SMOEL‘
DEC 2009
25

Vooruit-Blik
De nieuwe E-Klasse Estate. Al vanaf € 49.900,-.
Zwaarbepakt met ervaring hebben de ingenieurs van Mercedes-Benz gewerkt aan een auto die klaar is voor
de toekomst. De E-Klasse Estate, vol comfort en met een opmerkelijke hoeveelheid ruimte, staat klaar om
door u meegenomen te worden voor een proefrit. Kijk voor de dichtstbijzijnde dealer op mercedes-benz.nl.
De auto. Opnieuw uitgevonden door Mercedes-Benz.
Gem. verbruik: 5,7 - 12,8 l/100 km, 7,8 - 17,5 km/l.
CO 2-uitstoot: 150 - 299 g/km.
U rijdt al een Mercedes-Benz E-Klasse Estate met energielabel B vanaf € 49.900,-
excl. verwijderingsbijdrage en kosten rijklaar maken. Leasetarief Mercedes-Benz
Financial vanaf € 999,- p.mnd. excl. btw o.b.v. Operationele Service Lease, 48 mnd.,
20.000 km p.j. Bel voor informatie: 00800 - 97 77 77 77.

Randstadrail, ook richting Den Haag.
We investeren zelf in een prachtig
Centraal Station.’
Als de afstand tot Schiphol en Den Haag
weinig meer uitmaakt, biedt Rotterdam
dan genoeg om multinationals te verleiden?
‘Met goed personeel, veiligheid en betaalbare
kantoorruimte kan Rotterdam
goede sier maken. Gecombineerd met
het bouwen van woningen voor het
middensegment en hogere segment
hebben we voldoende ingrediënten
voor een goed vestigingsklimaat.’
Welk soort bedrijven heeft u op het
oog?
‘In principe zijn we geïnteresseerd in
alle hoofdkantoren die zich in Nederland
willen vestigen. ’
Gaan we dan een tijdperk in waarin de
grote steden aan dezelfde bedrijven
trekken? Of ziet u de Randstad als één
stedelijk gebied, waarin verschillende
steden zich specialiseren op bepaalde
bedrijvigheid?
‘Dat laatste vooral.’
Dus toch niet zomaar alle hoofdkantoren.
Welke dan wel?
‘Met name hoofdkantoren in de creatieve
sector, de zakelijke dienstverlening
en natuurlijk bedrijven die
verbonden zijn aan de haven.’
Bedrijven zijn steeds meer afhankelijk
van een goed netwerk van toeleveranciers
en kennisinstituten. Rondom
Eindhoven is een sterk cluster van
technologiebedrijven ontstaan, dat
veel commercieel verkeer oplevert met
andere Europese technologieclusters.
Heeft Rotterdam ook potenties om zo’n
cluster te creëren?
‘Het cluster van internationale en
nationale bedrijven dat de afgelopen
eeuwen rondom de Rotterdamse haven
is ontstaan, is hét schoolvoorbeeld
van clustering die we nu ook in andere
steden zien. De haven behoort
tot de modernste ter wereld en is een
kenniseconomie op zichzelf. In dit
cluster blijven we volop investeren.
Het is nog steeds hét industriële en
logistieke knooppunt van Europa. Dat
is onze kracht en die moeten we meer
koesteren en nog meer benutten.’
‘DE RIVIER IS EEN
GESCHENK. DE
BEDRIJVIGHEID DIE
DAARUIT IS ONTSTAAN,
MOET JE UITBUITEN‘
Wat is het onderscheidende kenmerk
van Rotterdam, dat de stad kan uitbuiten
om zijn economie te stimuleren?
‘De rivier is een geschenk. Het feit dat
daardoor een bepaalde bedrijvigheid
is ontstaan, moet je uitbuiten. Er zijn
ongelofelijk veel bedrijven die niet
alleen goederen verschepen, maar de
goederen ook koppelen aan administratieve
processen. Die kracht wordt
ook in het buitenland herkend. Ik was
onlangs in New York voor een conferentie
over water. In de New York
Times stond toen een mooi artikel op
de voorpagina over de goederenstromen
in de wereld, met tekeningen
over de stromen van Azië naar Europa.
De strekking van het verhaal was
dat schepen in de nabije toekomst niet
meer de zuidelijke route nemen, maar
de noordelijke route. En je mag raden
waar de goederen op die tekening in
Europa aankomen. Dat is Rotterdam.
Als dat daar zo wordt gezien, dan mag
je rustig zeggen dat Rotterdam een
behoorlijk internationaal merk is.
Je moet de stad dus verkopen als de
plek waar internationaal de goederen
terechtkomen. En dus dat je een
aantrekkelijke vestigingsplaats bent
voor het internationale bedrijfsleven.
Kleine stad, grote speler.’
Is dat de toekomstvisie? Rotterdam als
draaischijf voor internationaal goederenvervoer?
‘Dat niet alleen, ik ben nog niet klaar.
Toen ik hier kwam, was ik echt verbaasd
om te zien hoe groot de creatieve
sector in deze stad is. Veel Nederlanders
hebben daar geen idee
van. Een paar grote jongens als het
internetbedrijf Mangrove en modeontwerper
Marlies Dekkers zijn rond
het Centraal Station gevestigd. Maar
we hebben ook topmodeontwerpers
in deze stad. En vergeet niet dat het
medische cluster met zestienduizend
werknemers inmiddels de belangrijkste
werkgever in deze stad is. Op één
van de verdiepingen van het Erasmus
Medisch Centrum kun je zien wat er
gebeurt met de kennisvalorisatie, dus
het omzetten van kennis in klinkende
munt. In heel veel landen en steden
is dat niet meer dan een papieren
theorie.
Toen ik lid was van de Onderwijsraad,
hebben wij heel veel papier
besteed aan het idee van kennisvalorisatie.
Maar in Rotterdam zijn echt
enkele grote wereldspelers aan het
ontstaan. Die bedrijven zetten de
kennis aan het Erasmus om in commerciële
producten. Op grotere handelsmissies
is het wijs om niet alleen
het havengerelateerde bedrijfsleven
daarin te betrekken maar ook de medische
sector.’
Het maritieme cluster, de creatieve sector,
de medische sector – is dat niet wat
veel voor een scherpe marketingcampagne?
‘Je moet segmenteren. Als je een handelsmissie
leidt voor de haven, dan
moet je je daar op concentreren. En
voor de creatieve sector moet je als
Rotterdam misschien apart iets organiseren,
om te laten zien dat er heel
veel is. Dat heb ik in een gesprek met
die sector ook nadrukkelijk gezegd:
ik daag jullie uit, kom maar op. Als ze
met goede ideeën komen, dan twijfel ik
er geen moment aan dat het gemeentebestuur
die zal ondersteunen.’
U komt steeds terug op het belang van
creatieve bedrijven. Ziet u Rotterdam
ook als toevluchtsoord voor een ‘crea-
DEC 2009
27

INTERVIEW
DEC 2009
28
tieve klasse’ – de naam die de Amerikaanse
stadssocioloog Richard Florida
heeft bedacht voor talentvolle werknemers
die elke paar jaar verhuizen naar
een ander land? Vindt u het ontstaan
van zo’n klasse ook essentieel voor een
moderne, vitale stad?
‘Een toevluchtsoord is een groot
woord. Maar in een internationale
stad die Rotterdam wil zijn, is het van
groot belang dat er ook ruimte is voor
de “creatieve klasse”. Deze mensen
brengen namelijk een geheel eigen
dynamiek met zich mee en hebben
ook een eigen behoefte; een eigen
vraag. Dit creëert op die manier ook
weer werkgelegenheid. Maar de klasse
waar Florida het over heeft, oriënteert
zich vaak op een regio; in ons geval
kijken die werknemers voor vestiging
ook naar Amsterdam, Den Haag en
Antwerpen. Wij moeten daarin onderscheidend
blijven, we hoeven geen
tweede Amsterdam te worden.’
Kijkt u veel naar andere wereldsteden
met vergelijkbare problemen en mogelijkheden?
‘Ook. Je kunt geweldige ideeën opdoen
in andere steden. Maar tegelijk
moet je naar je eigen situatie blijven
kijken. In Rotterdam verdienen we
geweldig veel geld op het water, maar
niet áán het water. Londen doet dat
wel. Daar zijn heel mooie uitgaansgelegenheden
gecreëerd aan de rivier.
En Washington Harbour, je houdt het
niet voor mogelijk, is de magneet van
Washington.’
Wat zou u bijvoorbeeld met de Maas willen
doen?
‘Als je vanaf één van de torens op
Rotterdam Zuid – ik zeg op Zuid, dat
is me hier vrij direct en stevig bijgebracht
– dus als je op Zuid naar de
noordelijke kades kijkt, dan zie je één
grote parkeerplaats. Dat noemde ik
ook als eerste kritiekpunt toen ik binnenkwam
in het college. Wethouder
Bolsius zei meteen: burgemeester, u
wordt op uw wenken bediend. We zijn
nu begonnen met een stuk kade tussen
de Erasmusbrug en de Veerhaven.
Dat wordt een stadswandelpromenade
met groen waar ook kiosken te vinden
zijn. We hebben daar geweldige kansen
laten liggen in termen van werkgelegenheid.
Denk maar weer aan die
kleine, startende ondernemers. Op
termijn willen we zo veel mogelijk
kades op deze manier ontwikkelen.’
En nog een paar stevige torens erbij,
natuurlijk.
‘Ja, dat is een keuze. Amsterdam heeft
ook gekozen voor wonen aan het
water, maar daar gaan ze niet hoger
dan een verdieping of vijf. Rotterdam
moet het hebben van z’n skyline en
zijn bruggen. Dat wordt erg gewaardeerd.
Wij hebben gekozen voor de
hoogbouw langs het water. Kantoren
én woningen.’
Rotterdam profileert zich ook als klimaatstad.
Wat schieten de inwoners
daar mee op?
‘Om te beginnen streven we ernaar
het klimaat in Nederland schoon te
krijgen. Dat is goed voor de gezondheid
van de mensen. En Rotterdam
is goed voor ongeveer 20% van alle
CO2-emissie in Nederland. Door de
DE TOEKOMST VAN ENERGIE VEREIST DAT WE

petrochemische industrie. We doen
daar heel veel aan. En de knowhow
die we daarbij ontwikkelen moeten
we uiteindelijk weer kunnen verzilveren
in keiharde euro’s. We hebben
de kennisinstituten van universiteit
en gemeente gebundeld in een clean
tech-delta.’
Wat ligt binnen de macht van het stadsbestuur
om zoiets te realiseren?
‘Wij faciliteren. We brengen partijen
bij elkaar. En sommige dingen kunnen
we zelf doen. Dit college heeft een
behoorlijk bedrag uitgetrokken voor
openbare verlichting. Daar komen
led-lampen in. En parkeren wordt
volgend jaar gratis voor elektrische
auto’s. We zijn de eerste stad in Nederland
die dat introduceert. We zetten
ook een pilotproject op voor elektrisch
tanken in parkeergarages. Oud-minister-president
Lubbers is een van de
eersten. Hij heeft een elektrische auto.
Soms moet je de lead nemen, soms
moet je faciliteren. En lobbyen in Den
Haag. Ook dat is een belangrijke taak
van de burgemeester.’
Kan de persoon Aboutaleb daar iets extra’s
bij leveren?
‘De burgemeester in zijn algemeenheid
heeft een belangrijke rol in de
Haagse lobby. Als er persoonlijke
contacten zijn, loopt het natuurlijk
een stuk beter. Dan kun je gewoon
iemands 06-nummer bellen, in plaats
van via de secretaresse een afspraak te
maken voor over twee maanden. Overigens
vind ik wel dat burgemeesters
van de vier grote steden zulke toegang
moeten hebben, en mijn beeld is dat
ze dat ook hebben.’
Als u tien jaar vooruitkijkt, wat voor stad
ziet u dan opdoemen?
‘Een veilige, welvarende, schone stad
met een mooie internationale smoel.
Dat wil zeggen dat we diversiteit als
kracht moeten zien en niet als bedreiging.
Vergelijk het maar met New
York, dat zijn kracht ontleent aan alle
verschillende culturen die daar gevestigd
zijn. En Rotterdam moet een stad
zijn met een paar goede rode lopers.
Dat zijn aantrekkelijk looproutes met
allure naar de binnenstad. Die gaan
wij krijgen bij het Centraal District,
zodat mensen zich welkom weten in
deze stad.’
Zal de samenstelling van de bevolking
veranderen? Komen er met die gewenste
hoofdkantoren ook meer kosmopolitische
werknemers die elke drie jaar in
een ander land wonen?
‘Ja, maar het moet ook een stad zijn
die de onderkant niet vergeet. Je moet
niet verzanden in alleen maar grote
beelden of schilderijen. Een stad dus
die ook kan zorgen voor de mensen
die echt niet verder kunnen. Een stad
die mensen vooral wijst op kansen en
ze niet bestendigt in hun zieligheid. Ik
kan ook eerlijk gezegd niet zoveel met
zieligheid. Van zieligheid is nog nooit
iemand beter geworden. Dus zelfs
tegen iemand met een klein restvermogen
moeten we zeggen dat we dat
benut willen hebben. Dat is de actieve
rol die de stad moet uitdragen.’
Rob van ‘t Wel en Jan Fred
van Wijnen zijn redacteuren van
Het Financieele Dagblad
HET UITVINDEN ALS ’T NOG NIET BESTAAT.
Klimaatverandering het hoofd bieden en een groeiende wereldbevolking van brandstof
voorzien, lijkt een onmogelijke opgave. Maar bij Shell proberen we met creatief denken
tot oplossingen te komen.
Naast onze groeiende olie- en gasactiviteiten, investeren wij in alternatieve energiebronnen
als wind en doen wij onderzoek naar innovatieve motorbrandstoffen, gemaakt uit onverwachte
materialen als gas, waterstof, stro, houtsnippers en zeealgen.
Het zal niet makkelijk zijn; innovatieve oplossingen zijn dat immers zelden. Maar als de uitdaging
het grootst is, en iedereen het hoofd laat hangen, geloven wij nog steeds in een oplossing.
Ontdek hoe Shell meehelpt aan de voorbereiding op de
toekomst van energie op shell.nl/realenergy
INTERVIEW DEC 2009
29

PROGNOSE
DEC 2009
30
ONMACHT
GRENS IN ZICHT
Een samenleving schuift problemen voor zich uit tot de grens is bereikt.
Die grens is niet overal hetzelfde, maar het is altijd een voorbode van
verandering - creatief of gewelddadig. In Nederland leiden opstootjes in een
Goudse buurt tot een Kamerdebat, in Peru gaan inheemse Indianen op de
barricades als hun woud wordt ingepikt door multinationals en in Caracas,
Venezuela, vechten luxe condominiums en sloppenwijken een ongelijke strijd
om de ruimte. Andere misstanden lijken onacceptabel, maar er verandert niets.
In deze beeldreportage een staalkaart van uitgestelde oplossingen.
door JAN FRED VAN VAN WIJNEN beeldresearch MICK PEET

SLOPPENWIJKEN in de Venezolaanse hoofdstad Caracas (2,8 mln inwoners) kruipen tot de rand van hun welvarende stadgenoten. Beide werelden kunnen
geen kant op. Volgens VN-schattingen wonen wereldwijd één miljard mensen in sloppenwijken. In 2030 twee miljard. FOTO URBAN THINK TANK – ARCHITECTS

TONIJN staat op punt van uitroeiing, ondanks jarenlange waarschuwingen tegen overbevissing door het Wereld Natuur Fonds en marinebiologen.
De blauwvin variant is al bijna niet meer in staat om zich voort te planten. Op de foto: bevroren tonijn op de centrale visafslag in Tokio. FOTO CORBIS

INDIANEN uit het Braziliaanse regenwoud nemen de bus om voor de tweede keer in tien jaar te protesteren tegen aanleg van de Belo Monte dam. Energiebedrijven
willen in hun leefgebied de grootste waterkrachtcentrale van Brazilië bouwen. De beschaving dreigt over 10.000 indianen heen te rollen. FOTO AP

ELEKTRONISCH AFVAL uit het Westen eindigt vaak op Chinese vuilnisbelten, waar de armsten hun geld verdienen door er bruikbare delen uit te halen.
Toezicht op giftige stoffen is er niet. Op de foto: Chinees kind in Guiyu, dat bekend staat als de grootste elektronische vuilnisbelt op aarde. FOTO ZUMA PRESS
PLASTIC AFVAL neemt monsterlijke vormen aan. Jaarlijks komt er zo’n honderd miljoen ton aan plastic materiaal bij, volgens schattingen van de Britse
site Waste Online, en we komen er niet vanaf. De afvalarchipel die alleen al ronddrijft in de Stille Oceaan beslaat zo’n 8% van het oceaanoppervlak. FOTO ANP

FIETSEN veroveren stoepen en pleinen, vaak als afgedankt speelgoed in een kluwen van stangen en zadels. Geen stad in Nederland heeft nog bedacht
hoe je ze opbergt en de stoepen terugverovert. Jaarlijks worden er 1,7 miljoen verkocht en 750.000 gestolen. Er circuleren nu 18 miljoen fietsen. FOTO HH
TOLERANTIE tegenover minderheden wordt steeds dunner, in een samenleving die zich niet weet te verzoenen met een multiculturele werkelijkheid.
Door de harde toon in het maatschappelijk debat voelen moslims zich steeds meer buitenstaander. Op de foto: straatgebed voor moskee in Rotterdam. FOTO HH

Winnen in moeilijke tijden kan. Dat hebben we al in de markt laten zien. Succesverhalen tonen aan hoe effectief onze
geïntegreerde aanpak is: de conditie van veel bedrijven verbeterde aanzienlijk. Bijvoorbeeld door kosten en werkkapitaal
tot wel 50% terug te brengen en financieringsproblemen op te lossen. Profiteer ook van onze kennis en ervaring.
Want hoe uw conditie nu ook is, samen zorgen we ervoor dat u snel in topvorm komt. Zodat u weer klaar bent voor succes.
© 2009 Deloitte, Member of Deloitte Touche Tohmatsu
Alleen in topvorm kun je winnen
Laat u inspireren door de succesverhalen op www.deloitte.nl/topvorm.

MANAGEMENTTRENDS
GEZELLIG
ROND HET
KAMPVUUR
De komende jaren zal de softe manager de sfeer en de cultuur in bedrijfsleven
en bij de overheid bepalen. Een belangrijke eigenschap? Verhalen vertellen.
Drie rolmodellen voor de manager van de nabije toekomst.
door MENNO BOSMA
Er zit een fors verschil tussenpersoneelsadvertenties
van voorjaar 2008
en die van begin 2009,
en dat verschil zit niet alleen
in aantallen. De teksten ademen
een andere sfeer uit, de zoekende bedrijven
en wervingsbureaus gebruiken
andere termen en de criteria
waaraan de gezochte managers moeten
voldoen, zijn duidelijk aan het
schuiven.
Een analyse van de honderden
personeelsadvertenties in het blad Intermediair
– al decennia hét medium
voor managersbanen – van voorjaar
2008 leert dat managers vooral com-
municatief, resultaatgericht, analytisch
en fl exibel moeten zijn. Graag
ook een teamspeler. Er heerst dan
nog schaarste op de arbeidsmarkt en
van een kredietcrisis heeft niemand
gehoord.
Een jaar later: een aanmerkelijk
kortere turfsessie – Intermediair is
ruim 60% dunner geworden – laat
duidelijke verschuivingen zien. Communicatief
en resultaatgericht moet u
nog steeds zijn, wilt u als manager een
baan vinden. Maar organisaties willen
nu ook dat hun kader mensgericht is,
zeg maar in de eerste plaats aan zijn
mensen denkt en zorgt voor een goed
gevoel bij de medewerkers. Opval-
lend is dat het begrip mensgericht een
jaar eerder helemaal niet te vinden
was in de advertenties. De kwalifi -
catie teamspeler heeft daarnaast aan
belang gewonnen, ten koste van het
analytische vermogen. Dat relatief
meer non-profi tinstellingen adverteren
verklaart de verschuivingen deels,
maar ook het bedrijfsleven vraagt nu
om de mensgerichte manager.
‘Organisaties reageren niet alleen
op de automatische piloot, dus met
kostenreductie, op de recessie, maar
grijpen de crisis ook aan om te innoveren
op personeelsgebied’, zegt Ton
de Korte, directeur van het Nederlands
Centrum voor Sociale Innovatie
PROGNOSE
DEC 2009
39

PROGNOSE
DEC 2009
40
en coauteur van het boek De nieuwe
werknemer?!.
Waarom organisaties mensgerichtere
managers willen, is niet helemaal
duidelijk. Deze tijd, waarin alles door
elkaar geschud wordt, lijkt eerder te
schreeuwen om visionaire types die
nieuwe vergezichten schetsen (pioniers).
Of om mensen die die visie
ten uitvoer brengen (bouwers). De
competenties die nu veel worden
genoemd, horen meer bij het softere
soort manager, de facilitator genoemd,
die vaak pas opduikt als de pionier en
de bouwer de weg geëffend hebben.
Denken organisaties hun verwarde en
geschokte personeel de beste dienst te
bewijzen met mensgerichte leidinggevenden?
Veel meer visie dan dat
lijkt er niet achter de huidige vraag te
steken.
Wie de toekomstvisie van managementgoeroes
scant, ziet nog veel
weidsere vergezichten. Echt moderne
managers zijn androgyn, anders gezegd:
ze laten hun vrouwelijke kanten
goed naar voren komen. Ze worden
geacht altruïstisch en spiritueel te zijn
en een hoog zogeheten EQ te hebben,
de emotionele variant op de rationele
IQ. Nog softer gesteld: ze moeten de
linker- en rechterhersenhelft met elkaar
weten te verbinden... De begrippen
zijn nog niet opgedoken in de
vacatureteksten in de Intermediair,
maar dat is ongetwijfeld een kwestie
van tijd.
Twee andere zaken die belangrijk
gaan worden zijn storytelling en feed
forward, stelt Anthon van der Horst,
directeur New Business bij psychologisch
adviesbureau GITP. Storytelling
veronderstelt dat een organisatie een
diepere betekenis heeft en dat die betekenis
wordt verwoord en blootgelegd
via verhalen. De manager van
de toekomst moet goed in staat zijn
zulke verhalen te vertellen. Zo geeft
hij de medewerkers inzicht in zichzelf,
en bindt hij ze aan elkaar en aan
de organisatie.
Bij feed forward staat het gewenste
gedrag van een medewerker in de
toekomst centraal, wat altijd een positief
uitgangspunt oplevert (in tegenstelling
tot feedback dat het verleden
beoordeelt). Met feed forward kneedt
de organisatie de manager en hij op
zijn beurt de medewerkers.
1. DE PIONIER
Rolmodel: Barack Obama, president van de VS
Omschrijving
De pionier zet een nieuwe droom,
een duurzaam toekomstideaal, neer.
Hij is de held van deze crisis- en transformatietijd.
Het verleden komt nauwelijks
voor in zijn vocabulaire, alles
draait om de toekomst. Hij laat zien
wat kan, niet wat niet kan.
Hij volgt niet, maar gaat vóór. Hij
is een regelbreker, heeft lak aan historie
en tradities. Daar is hij radicaal in:
hij draait dingen niet een kwart, maar
een hele slag. Hij kan dus ook mensen
tegen zich in het harnas jagen, omdat
afspraken bij hem niet heilig zijn.
Competenties
Hij is eerlijk, helder en authentiek.
Dat geldt ook voor zijn eigen functioneren:
fouten erkent hij meteen.
Hij is een uitstekende communicator.
Meer dan met argumenten overtuigt
hij met verhalen.
Het is een enthousiaste, inspirerende
fi guur met charisma. Hij speelt
geen rol, persoonlijkheid en functie
vloeien bij hem naadloos in elkaar
over. Hij is innovatief, denkt in mogelijkheden,
niet in beperkingen.
Technische en sociale innovatie gaan
bij hem hand in hand. Hij heeft lef, is
niet bang om heilige huisjes omver te
schoppen.
Gedijt in
De pionier is met zijn nieuwe elan
bij uitstek geschikt om een nieuwe
organisatie op te (helpen) zetten of
een eigen bedrijf te beginnen. Hij is in
principe ook zeer op zijn plek in ingeslapen
en visieloze omgevingen waar
de boel opgeschud moet worden.
Maar het probleem is dat hij daar
niet wordt gevraagd óf dat zijn aanwezigheid
er op grote weerstand stuit.
Een crisis wil dan nog wel eens helpen
de weg te bereiden.
Heeft nodig
De pionier heeft ronduit positieve
mensen en methoden nodig. Hij heeft
baat bij medewerkers die net als hij
energiek, enthousiast en geïnspireerd
zijn. Hij gedijt ook bij diversiteit in het
personeelsbestand, want dat is een
aanjager van innovatie en creativiteit.
Daarnaast kan de pionier niet zonder
geldschieters en bouwers, want anders
verwordt hij tot een zeepkistredenaar.
Nieuwe methodieken als solution
based management, zeg maar een geformaliseerde
manier van positief
denken, feed forward en storytelling
zijn zeer aan hem besteed. Hij dompelt
er niet alleen zelf in onder, hij zal
ze zelf ook doorgeven aan zijn medewerkers.
Hij wordt mede gevormd
door leiderschapsprogramma’s die op
authenticiteit gericht zijn en niet, zoals
de traditionele programma’s, op de
ontwikkeling van vaardigheden, sturen
op kengetallen et cetera.
Match met huidige aanbod
Die is er maar gedeeltelijk. Generatie
Y – dat zijn mensen die globaal tussen
eind jaren zeventig en midden jaren
negentig zijn geboren – is gewend
zichzelf te ontwikkelen, een visie te
hebben, en om mensen met elkaar
te verbinden.
Maar omdat ze in fl orissante tijden
is opgegroeid en op het bal van
de arbeidsmarkt altijd het gevraagde
meisje was, ontbreekt het generatie
Y’ers aan het benodigde gevoel van
urgentie.
Match met huidige vraag
Beperkt. Communicatief zijn is weliswaar
nog steeds de meest gevraagde
competentie, maar naar zaken als
inspiratie, eerlijkheid, integriteit, helderheid
en visionaire capaciteiten is
het vrijwel tevergeefs zoeken in personeelsadvertenties.
Wel doet ‘overtuigingskracht’ nu
zijn intrede, wellicht markeert dat het
begin van een ommezwaai.

DEC 2009
41

PROGNOSE
DEC 2009
42
2. DE BOUWER
Rolmodel: Ad Scheepbouwer, topman KPN
Omschrijving
De bouwer is dynamisch en realiseert
zaken. Niet de droom, maar de zaak
staat bij hem voorop. Hij is degene die
de droom van de pionier ten uitvoer
brengt. De bouwer van nu heeft een
ander profi el dan zijn voorganger.
Zetelden vroegere bouwers (denk
aan Jan Timmer, de doortastende Philips-baas
uit de jaren negentig) per
defi nitie hoog in de organisatie, nu
is bouwen meer iets van alle organisatielagen
geworden. Bouwen hoeft
VERANTWOORDING
bovendien niet alleen het vergroten
van omzet of winst te betekenen, het
kan ook de ontwikkeling van medewerkers
behelzen, of het voorzien in
maatschappelijke behoeften.
Competenties
Besluitvaardig, resultaatgericht, initiatiefrijk,
planmatig, delegerend, nuchter,
ondernemend, analytisch, maar
niet zo eenzijdig vanuit de linkerhersenhelft
opererend als de vroegere
bouwer 1.0.
Gedijt in
Organisaties waar aangepakt moet
worden en die het besef, de wil en de
middelen hebben om dat te doen. Vaak
zijn dat wat oudere, grote, stabiele, op
effi ciency gerichte organisaties.
Heeft nodig
Mensen die resultaat en groei helpen
realiseren, een sfeer van aanpakken,
op groei gerichte instrumenten als performance
management (dus het systematisch
sturen van de prestaties van medewerkers)
en resultaatindicatoren,
een mix van traditionele en nieuwe
hr-instrumenten, waaronder in elk
geval feed forward.
Match met huidige aanbod
Gedeeltelijk. Generatie Y is gewend
om talent de ruimte te geven. Maar ze
is ook nogal soft en niet zo ambitieus.
Zo vertoont ze weinig animo om leiding
te geven (al lijkt dat mede ingegeven
door een achterhaald beeld van
leidinggeven).
En voert generatie Y sociaal succes
hoger in het vaandel dan maatschappelijk
succes. Bouwen vereist meer
drive dan de aanstormende generatie
Y in huis heeft. Maar wie weet schudt
de crisis ook generatie Y op dit punt
door elkaar…
Match met huidige vraag
Redelijk. Resultaatgerichtheid scoort
hoog, ondernemend zijn komt op,
analytisch vermogen zakt iets maar
blijft een veelgevraagde competentie.
Initiatiefrijk zijn zakt daarentegen
weg. Al met al lijkt de bestaande vraag
wat meer op bouwers dan op pioniers
toegesneden.
Dit artikel is tot stand gekomen op basis van deskresearch en interviews met Anthon van der Horst (GITP) en Ton de Korte (NCSI). Harry
Starren van opleidingscentrum De Baak (VNO-NCW) heeft er een kritische blik op geworpen. Literatuur: Generatie Einstein,
slimmer, sneller en socialer van Jeroen Boschma en Inez Groen; Accountemps-onderzoek Hoe wordt generatie-Y gemotiveerd?

DISTRIBUTEUR
MARTINSHOF BV
088-6550455

Bottom line:
Zorg voor balans tussen uw kortetermijndoelstellingen
en uw langetermijnstrategie
De huidige instabiele marktomstandigheden beïnvloeden de balans. Dat hebben wij als ING zelf ook ondervonden.
Wij hebben ervan geleerd dat het verstandig is om tijdig de balans te optimaliseren. Maar wel zo dat de kortetermijn -
doelstellingen worden gerealiseerd, terwijl de langetermijnstrategie niet uit het oog wordt verloren. We noemen dit
Balance Sheet Optimisation. Dit is een strategische benadering. Of het nu gaat om het verbeteren van werkkapitaal,
het verminderen van risico’s of het voorbereiden op toekomstige groei, Balance Sheet Optimisation biedt een concrete
oplossing voor uw financiële vraagstukken. Voor nu en voor de toekomst.
Meer weten? Neem contact op met uw relationship manager of met Annerie Vreugdenhil, directeur Corporate Clients
Nederland: 020 652 2074, annerie.vreugdenhil@ing.nl.
ingwholesalebanking.com/bso
ING Wholesale Banking is a marketing name of ING Bank. N.V., registered by the Netherlands Authority for the Financial Markets (AFM). Copyright ING Wholesale Banking (2009).

3. DE FACILITATOR
Rolmodel: Job Cohen, burgemeester Amsterdam
Omschrijving
De facilitator is de meest mensgerichte
van de drie. De persoon, en hoe die te
verbinden met de droom en de zaak,
staat bij hem voorop. Hij geeft ruimte
aan de talenten in de organisatie. Managen
doet hij op basis van vertrouwen.
Hij is degene die weet wat er
leeft, door rond te lopen, te praten, te
peilen. Hij fungeert als thermometer
van de organisatie en is er tegelijk cultuurdrager
van. Naar beneden brengt
hij de droom en de zaak over bij de
mensen, bij zijn meerderen zorgt hij
ervoor dat de verlangens en dromen
van de werkvloer gehoord en gehonoreerd
worden. Hij heeft een belangrijke
organisatorische taak: de uiteenlopende
soorten mensen die voor de
organisatie actief zijn (personeel met
een vast dienstverband, inleenkrachten,
zzp’ers) met elkaar en de organisatie
verbinden. Hij bewaakt de balans
tussen werk en privé en tussen het
sturen en loslaten van medewerkers.
Competenties
Netwerker en belangenafweger, coach,
raadgever, dus empathisch en een luisteraar,
maar ook fl exibel en in meer
werelden thuis vanwege de verschillende
belangen en partijen waarmee
hij te maken heeft.
Gedijt in
Professionele organisaties en omgevingen
met veel zelfsturing. In grote,
oude organisaties alleen als de pionier
en de bouwer daar al kwartier gemaakt
hebben.
Heeft nodig
Vertrouwen, 06-nummers (vanwege
de directe contacten), netwerkbijeenkomsten,
een open kantoor, goede
ict-ondersteuning, goede ambtelijke
ondersteuning, uitstekende sociale
vaardigheden, autonome taakgroepen
en zelfsturende teams, waarin professionals
en vaklieden hun talent kun-
nen ontplooien en eigen verantwoordelijkheid
kunnen nemen.
Match met huidige aanbod
Netwerken beheerst generatie Y wel,
als eerste volledig digitaal opgegroeide
generatie. Maar van de facilitator
wordt ook gevraagd dat hij doet aan
belangenafweging, wat riekt naar
machtspolitiek, en dat ligt de generatie
Y niet. Ook de tact en de lange adem
die de facilitator hard nodig heeft, zijn
de aanstormende generatie vreemd.
Het lijkt er dan ook op dat deze rol
tot de laatste snik door babyboomers
vervuld moet worden. Aan de andere
kant: raakt elke generatie niet
na verloop van tijd geïnfecteerd door
machtsdenken, en wordt niet iedereen
met het klimmen der jaren tactischer?
Match met huidige vraag
Die is wisselend. ‘Mensgericht zijn’
wordt nu veel vaker genoemd, en organisaties
vragen ook meer om netwerkers
en bruggenbouwers. Maar
de term ‘fl exibiliteit’ komt nu minder
voor in advertenties. Mogelijk hebben
organisaties niet echt een doorwrochte
toekomstvisie op dit punt, maar hebben
ze vanwege de crisis en vooral
de gevoelens van rouw die daarmee
samenhangen, dezer dagen graag een
manager van de softe soort, een manger
die kan pamperen.
Menno Bosma is freelance
journalist en oud-redactiechef
van IntermediairPW
vakblad voor personeelsmanagement
DEC 2009
45

SCENARIO’S
DEC 2009
46
DE DIGITALE
TWEESPRONG
commerciele partijen profiteren
open standaarden
gesloten standaarden
Internet staat op een kruispunt: wordt het volledig bezit van individuen of
krijgen commerciële partijen greep op het web? Anders gezegd: wordt internet
een grenzeloze of beperkte hulp bij de ontwikkeling van onze creativiteit?
door VINCENT ANDRIESSEN
zelf te gelde maken

1
GOUDEN
KOOI
De overheid kiest voor opensourcesoftware: ieder
individu mag vrij gebruikmaken van alle beschikbare
technologieën en software voor internet. Dit zorgt voor
meer concurrentie in deze digitale wereld. De beperking
wordt gevormd door enkele grote commerciële spelers
die op verschillende manieren als intermediair fungeren
voor publicatie van foto’s, films en andere content. Deze
bedrijven hebben bijvoorbeeld de toegang tot het internet
in handen of bieden een plek op het web aan waar een
consument zijn producten en gegevens kan stallen.
De gebruiker moet wel betalen voor deze diensten.
Hij heeft zich ook te houden aan de regels van deze
partijen, onder andere op het gebied van auteursrecht:
niet alles wat de gebruiker creëert, is automatisch van
hem zelf. De consument heeft echter ook de nodige vrijheid.
Hij kan met al zijn zaken digitaal verhuizen naar de
intermediair van zijn keuze en kan zijn content delen met
de rest van de wereld.
HOGE
MUREN
Door diefstallen van digitale persoonsgegevens
ontstaat er een gevoel van onveiligheid bij de digitale
consument. Plotseling blijken zijn creditcardgegevens,
persoonlijke foto’s en documenten niet meer veilig te zijn
op het web. De overheid grijpt in en controleert van af
dat moment bedrijven scherper op beveiliging van hun
digitale platforms. Internetbedrijven bieden consumenten
de mogelijkheid zich creatief te uiten maar behouden
het recht om in te grijpen of het gemaakte werk te gebruiken
voor eigen commerciële doeleinden. Zelf profiteren
van de dingen die je maakt, is er niet meer bij.
De consument moet bovendien kiezen met welk
systeem hij aan de slag gaat, overstappen is er niet meer
bij. Muziek op de pc kan bijvoorbeeld niet zomaar gekopieerd
worden naar een muziekspeler. De consument is
zo uitgeleverd aan de willekeur van de makers van de
systemen die hij heeft gekozen. Wie zich niet houdt aan
de regels voor intellectueel eigendom, wordt gedaagd.
2
3 4
VRIJE
KEUS
De consument bepaalt zelf wat er gebeurt met
zijn digitale content. Er zijn nog wel providers die als
intermediair optreden, maar een individuele gebruiker
kan daar makkelijk omheen. Bovendien bepaalt de
consument zelf wat er met zijn spullen gebeurt. Hij kan
zijn content tegen betaling ter beschikking stellen aan
anderen, maar ook beslissen om het gratis weg te geven
aan de gemeenschap. De maker kan ook kiezen waar
hij zijn mening wil verkondigen of zijn werk digitaal
tentoonstelt.
Wil hij zijn digitale leven verhuizen? Met een
druk op de knop staan alle bits en bytes op een andere
plek op het web. In deze situatie is er alle ruimte om
samen met andere internetgebruikers te werken aan
grote projecten zonder dat één iemand het eigendom
ervan op kan eisen. Zo kunnen bijvoorbeeld via samenwerking
software, boeken of films geproduceerd
worden.
KLEINE
KRING
Wie iets maakt, blijft eigenaar. In theorie kan de consument
zo geld met zijn eigengemaakte filmpjes, software
of foto’s verdienen. In de praktijk bestaan er echter
serieuze drempels. Het is lastig om de creatieve digitale
uitingen te delen of mee te nemen. Ze kunnen niet gemakkelijk
via het internet uitgewisseld worden of op
een usb-stick gekopieerd worden om mee te nemen en
te delen. Zo blijven de ideeën, foto’s of ontwerpen alleen
te bewonderen in de eigen persoonlijke kleine kring en
is het niet mogelijk om met anderen samen te werken
aan grotere projecten en oplossingen.
De overheid maakt zich in deze wereld niet sterk
voor open source. Er bestaan daarom verschillende gesloten
platformen. Dit scenario schets de situatie in de
digitale wereld zoals die een paar jaar geleden nog was.
Er zijn geen aanwijzingen die de gedachte rechtvaardigen
dat dit scenario zich zal herhalen. Daarom wordt het
hier buiten beschouwing gelaten.
DEC 2009
47

SCENARIO’S
DEC 2009
48
ACHTERGROND
DIGITALE (ON)VRIJHEID
Waar gaat het heen met internet? Het meest waarschijnlijke scenario is een
grote, maar niet onbegrensde waaier aan mogelijkheden voor het individu.
door VINCENT ANDRIESSEN
Er was een tijd dat computers
werden gebruikt als
veredelde typemachines,
de vrijheid van meningsuiting
alleen maar reikte
tot waar jouw schreeuw gehoord kon
worden en creativiteit te maken had
met kleurpotloden en schetsblokken.
Dankzij computers en computernetwerken
zijn veel creativiteit en meningen
tegenwoordig te vertalen naar
bits en bytes waardoor verspreiding
en uitwisseling ervan geen grenzen
meer kennen.
Het World Economic Forum publiceerde
in 2007 een scenarioanalyse
voor de digitale wereld. Er werd stilgestaan
bij twee ontwikkelingen: de
opkomst van open standaarden waarbij
gegevens gemakkelijk gedeeld kunnen
worden en de ontwikkeling van mogelijkheden
voor de burger en consument
om zijn eigen ideeën en producten via
het web te gelde te maken. Wanneer
deze ontwikkelingen langs assen worden
gelegd, ontstaan er vier toekomstscenario’s.
De verwezenlijking van het
Kleine Kring scenario zou betekenen
dat alle ontwikkelingen die de afgelopen
jaren in volle snelheid op ons af
zijn gekomen, met een zelfde snelheid
weer teruggedraaid zouden worden.
Dat lijkt onwaarschijnlijk.
In de wereld van de Hoge Muren
hoeft een consument niet bang te zijn
dat er iets misgaat met zijn persoon-
lijke informatie. Al zijn gegevens staan
veilig achter slot en grendel en de overheid
houdt hier streng toezicht op. Het
probleem is dat deze hoge muren hoge
kosten met zich meebrengen. Vertaald
naar een consument: wanneer iemand
een cd wil luisteren op zowel de stereo
thuis als tijdens het reizen op zijn muziekspeler
moet hij twee keer betalen.
Met geen mogelijkheid lukt het namelijk
meer om de informatie op de cd te
kopiëren naar de muziekspeler.
Ook interactieve spelletjes spelen,
of samen werken aan documenten of
projecten is verleden tijd. Vanwege de
veiligheid communiceren de verschillende
softwaresystemen en -protocollen
niet meer met elkaar.
In ruil voor die beperkingen is de
samenleving veiliger geworden. Terroristen
kunnen geen identiteiten meer
stelen en internationale fraudebendes
komen niet meer aan creditcardgegevens.
We zijn wat beknot, maar leven
wel een stuk geruster.
Ook binnen de wereld van de hoge
muren is creativiteit mogelijk maar alleen
binnen het stramien dat door een
beperkt aantal internetdienstverleners
is neergelegd. Televisiezenders zenden
de beste homevideo´s uit en kranten
publiceren uit de weblogs die geschreven
zijn op de websites die zij aan de
consument hebben aangeboden.
Tegelijkertijd beginnen meer mensen
zich af te vragen of er niet iets meer
IN DE WERELD VAN DE
HOGE MUREN WORDEN
WE BEKNOT, MAAR WE
LEVEN WEL GERUSTER
lucht gegeven mag worden aan andere
ideeën. Ook bij de nauwe banden tussen
de overheid en de paar conglomeraten
worden vraagtekens gezet.
Het scenario doet denken aan de
strategie van Apple, de maker van de
iPhone en de iPod. Lange tijd konden
de muzieknummers en films die aangeschaft
werden in iTunes alleen maar
beluisterd en bekeken worden op de
iPod. Uitwisselen met andere apparaten,
bijvoorbeeld een mobiele telefoon,
was er niet bij. Bij de iPhone is het
hetzelfde liedje. Apple bepaalt.
Het probleem met deze wereld is dat
burgers en consumenten zich op den
duur beperkt voelen in hun vrijheid.
Het is niet mogelijk om ideeën uit te
wisselen en eigen creativiteit wordt
niet gestimuleerd omdat een ander er
altijd van profiteert.
Ook in de wereld van de Gouden
Kooi ligt de macht bij een beperkt aantal
internationale conglomeraten. Het
grote verschil is alleen dat niet zij bepalen
wat er te lezen, te luisteren en te
zien is, maar dat dat aan de consument
wordt gelaten. Die levert de beelden en
geluiden aan en bepaalt wat er uitgezonden
of gedeeld gaat worden. Bovendien
staat het de consument vrij om de
content te delen met de hele wereld
en kan hij bijvoorbeeld zijn filmpjes
gemakkelijk van de ene website naar
de andere plaatsen. De conglomeraten
fungeren als intermediairs. Ze houden
zich niet inhoudelijk bezig met de content
maar verlenen diensten om het te
publiceren en te delen.
Dit scenario doet aan het huidige
Google denken. Het internetconcern
biedt zijn gebruikers verschillende
podia aan maar de gebruiker zorgt
voor de content en stemt over wat er
bovenaan moet komen te staan. Zo
werken bijvoorbeeld het videoplatform
YouTube en de Android Market waar
toepassingen voor het mobiele bestu-

ingssysteem Android aangeboden
kunnen worden. Maar Google laat de
teugels niet helemaal vieren. Voor de
filmpjes op YouTube gelden spelregels.
Zo mogen er geen filmpjes over drugsgebruik,
ongelukken of porno op.
In de wereld van de Gouden Kooi
worden de open standaarden voor bijvoorbeeld
software vanuit de overheid
gestimuleerd omdat dit leidt tot meer
concurrentie in de digitale wereld.
Het voordeel van een beperkt aantal
conglomeraten die zich dienstbaar
opstellen, is dat de consument zich
geen zorgen hoeft te maken over zijn
veiligheid. De ondernemingen worden
goed gecontroleerd, zowel door
de overheid als door de gebruikers zelf.
Van de andere kant hebben de bedrijven
wel heel veel kennis in handen
van een heel groot deel van de wereld.
Ook is de content van de gebruikers
in deze wereld niet volledig in eigendom
van de gebruiker zelf. Er bestaan
beperkte mogelijkheden om geld te
verdienen met meningen, beeld of geluid.
Op dat vlak gaat de vergelijking
met Google ook op. Iedereen mag zijn
beelden op YouTube plaatsen maar het
is voornamelijk Google die daaraan,
daar middel van advertenties rondom
de beelden, verdient.
In de wereld van de Vrije Keus heeft
de consument alle vrijheid om zijn
ideeën en content te publiceren en te
delen. Er zijn geen grote ondernemingen
die de macht in handen hebben.
De overheid maakt zich bovendien
sterk voor open standaarden.
Innovatie is in deze wereld niet gedreven
vanuit economisch gewin maar
vindt juist plaats om tegenwicht te bieden
aan commerciële producten. De
programmeurs willen laten zien dat zij
het veel beter en sneller en bovendien
gratis kunnen doen.
Ook ondernemingen leren zich uiteindelijk
aanpassen aan deze wereld.
Zij gaan inzien dat deze vormen van
samenwerking ook voor hen voordelen
hebben te bieden. Bedrijven zetten
bijvoorbeeld hun specifieke IT-problemen
op het web en bieden degene met
de meest waardevolle oplossingen een
financiële vergoeding. Zo vinden opdrachtgever
en opdrachtnemer elkaar
eenvoudig via het web.
De vraag is alleen of iedereen mee
kan komen in de Vrije Keus maat-
commerciele partijen profiteren
schappij. Als je wat minder digitaal
onderlegd bent dan zijn er geen alternatieven
meer voor je. Kranten sterven
uit, je zult blogs moeten lezen. Televisiekijken
is er niet meer bij, maar er
is wel een willekeur aan materiaal te
vinden op YouTube.
Een website die volgens het principe
van Samen Sterk werkt, is de internetencyclopedie
Wikipedia. Iedereen
die zich aanmeldt, mag een nieuw onderwerp
beginnen of zijn kennis aan
bestaande onderwerpen toevoegen.
De gemeenschap houdt in de gaten of
de teksten kloppen. Het is alleen niet
goed mogelijk aan de activiteiten op
Wikipedia geld te verdienen.
De samenleving lijkt tot nu toe een
voorkeur te hebben voor het Gouden
Kooi of Vrije Keus scenario. De wereld
van de Hoge Muren lijkt minder
aantrekkelijk. Het voordeel van de
Vrije Keus maatschappij is dat in die
open standaarden
gesloten standaarden
IN DE VRIJE KEUS
MAATSCHAPPIJ MOET JE
BLOGS LEZEN, WANT DE
KRANT IS UITGESTORVEN
zelf te gelde maken
wereld iedereen zijn eigen content
te gelde kan maken. Van de andere
kant mist daarbij de orde die in het
extreme geval kan leiden tot een soort
van wetteloosheid die juist kan leiden
tot een stagnatie op het gebied
van innovatie. Als niemand meer big
bucks kan verdienen aan content, wie
heeft er dan nog zin om zich daarvoor
in te spannen? Het meest aantrekkelijke
scenario lijkt daarom de Gouden
Kooi. Gedeelde vrijheid en nog altijd
een aantal conglomeraten die goed
geld weten te slaan uit de creativiteit
van anderen en met een deel van dat
geld investeringen doen die nodig zijn
om tot innovatie te komen. ■
Vincent Andriessen
is redacteur van
Het Financieele
Dagblad
DEC 2009
49

MENSEN
DEC 2009
50
ENTREPRENEURS
GROEN
GELD
Voor jonge ondernemers
is duurzaamheid geen loze
marketingkreet maar
een vanzelfsprekendheid.
Portret van vijf entrepreneurs
die hun product afstemmen
op de toekomst van
de aarde.
door FRANKA ROLVINK
fotografie
MICHIEL VAN NIEUWKERK

MENSEN
DEC 2009
52
Wie Arno van Wayenburg
Bedrijf Wattcher
Sinds 2009
Financiering Eigen geld
en investering Eneco
‘EINDELIJK
INZICHT IN
METERKAST’
Het idee hadden Arno van
Wayenburg en zijn compagnon
Gernout Erens vier jaar
geleden al, maar dit jaar vonden ze de
tijd rijp. Wattcher, een apparaat dat
laat zien hoeveel energie in huis wordt
verbruikt, past meer dan ooit in de
trend om milieubewust en energiezuinig
te leven. ‘Het is prettig om te
weten dat je energie bespaart’, zegt
van Wayenburg. ‘Dat werkt positief.
Probleem is alleen dat we thuis één
meterkast hebben en maar één keer
per jaar ons verbruik zien. We weten
het dus eigenlijk niet.’
De Wattcher, die van ontwerper
Marcel Wanders een witte designverpakking
heeft gekregen, laat nauwkeurig
zien met hoeveel watt het stroomverbruik
daalt als een gloeilamp wordt
vervangen door een spaarlamp. Of als
het koffi ezetapparaat wordt uitgezet,
de internetverbinding, de computer,
de babyfoon – allemaal apparaten die
ongemerkt en onnodig lang blijven
aanstaan.
In de proeffase die de in Delft opgeleide
bedenkers uitvoerden met
energiebedrijf Eneco, bespaarden 300
huishoudens in zes maanden tijd voor
25 huishoudens energie. ‘Mensen zijn
vaak verrast door wat ze verbruiken’,
zegt Van Wayenburg. ‘Als ze naar bed
gaan, staat er soms nog 300 watt aan.
Zeker als de gezinnen groter worden,
staat er meer aan.’ En uitzetten is niet
alleen goed voor het milieu. Elke watt
die een jaar lang overbodig wordt gebruikt
kost € 2 te veel.’
De Wattcher is ontstaan uit ‘blind
EYEOPENER
Voor de grote massa was
de film ‘An inconvenient
Truth’ van Al Gore in 2007 de
eyeopener: als we niet duurzamer
gaan produceren is de
wereld binnen vijftig jaar
naar de knoppen.
idealisme’, zoals Van Wayenburg het
verwoordt. Dat is wel veranderd, maar
rijkdom is nog steeds geen doel. ‘De
commercie is vooral bedoeld om als
bedrijf te kunnen blijven bestaan en
meer initiatieven te ontwikkelen die
bijdragen aan een duurzame wereld.’
De volgende innovatie uit hun
bedrijf staat dan ook al klaar om te
worden gelanceerd. Onder de naam
Drupple brengen de ondernemers een
apparaat op de markt dat aangeeft
hoeveel liter water iemand tijdens het
douchen verbruikt. Het achterliggende
idee is hetzelfde als bij de Wattcher:
wie ziet hoeveel water hij door het
putje spoelt, is eerder geneigd te besparen.
Wie Aart van Veller
Bedrijf Zestiq
Sinds augustus 2009
Financiering Eigen geld, in
onderhandeling met banken
en investeerders
‘ DUURZAME
BARRIÈRES
WEGNEMEN’
Je kunt wel hebben besloten om
je kantoor ‘klimaatneutraal’ in
te richten, maar wie levert dan
de ultrazuinige spullen en wie komt ze
voor je installeren? Dat is het gat in de
markt waar Zestiq in springt. Het bedrijf
neemt je de beslommeringen van
het verduurzamen uit handen.
Medeoprichter Aart van Veller leidde
al op jonge leeftijd een duurzaam
bestaan. Zijn moeder voedde hem met
pompoen en zilvervliesrijst en op de
Vrije School leerde hij breien. Maar op
zijn zeventiende werd hij zich pas echt
bewust van het klimaat door het boek
De Grenzen aan de groei van de Club van
Rome, opgericht door wetenschappers
die de uitputting van de aarde willen
voorkomen.
Tijdens zijn studie economie kwam
Van Veller in aanraking met poolreiziger
Marc Cornelissen, die letterlijk het
ijs onder zijn voeten zag wegsmelten.
Cornelissen zette het Climate Change
College op dat jongeren inspireert
met klimaatoplossingen te komen.
Van Veller werd toegelaten tot de opleiding,
en deed er onderzoek op de
Noordpool. ‘Ik zag daar dat we snel
moeten handelen om te voorkomen
dat allerlei mechanismen in werking
worden gezet die we niet meer kunnen
terugdraaien.’
Na zijn studie zette Van Veller het
adviesbureau Wij Zijn Koel op. Het
bureau adviseert bedrijven om op een
winstgevende manier duurzaam en
klimaatneutraal te ondernemen. ‘Bij
duurzaam ondernemen lopen de ondernemers
tegen drie barrières aan’,
zegt Van Veller. ‘Tijd, kennis en geld.
Wij nemen die barrières weg. We regelen
zelfs de fi nanciering. Vaak is de
afl ossing op de lening lager dan het bedrag
dat ze besparen op hun energie.’
Maar in deze zogeheten cleantechmarkt
lopen volgens Van Veller veel
cowboys rond. ‘Iedereen wil zijn product
verkopen, maar niemand kijkt
naar de behoefte van de klant’, zegt
hij. Daar komt Zestiq in het spel. Een
soort aannemer in het verduurzamen.
Wij Zijn Koel adviseert, Zestiq doet de
uitvoering. Het bureau regelt architecten,
producten en installateurs. Eerste
klanten zijn het reclamebureau Czar
en woningstichting De Key.
‘Onze missie is om binnen tien jaar
alle A-merken klimaatneutraal te krijgen’,
zegt Van Veller. ’Want dan moet
het tij zijn gekeerd. De toename van
CO2 in de atmosfeer moet omslaan
in een afname. Daar gaat het mij om:
impact. Als ik kan kiezen voor €1 mln
en weinig impact of €100.000 en veel
impact. Dan kies ik voor het laatste.’

Wie Thomas van den Groenendaal
Bedrijf Evening Breeze
Sinds april 2008
Financiering Investeerders
‘ AIRCO KAN
DEUR UIT MET
BED DAT ALTIJD
KOEL BLIJFT’
Lekker koel slapen zónder energieverslindende
airco. Dat was
de uitdaging waar industrieel
ontwerpers Thomas van den Groenendaal
en Yoeri Nagtegaal zich in vastbeten,
na een ontmoeting met twee
eco-consultants die een tijd op de Antillen
hadden gewerkt. ‘Zij vertelden
ons over de torenhoge energierekening
waarmee de hotels daar kampen,’
zegt Van den Groenendaal.
Het duurzaam ondernemen is geen
doel op zichzelf. ‘Dat is gewoon een
aspect van ons werk’, zegt Van den
Groenendaal. ‘Als we geen winst maken,
dan is het snel afgelopen. Er is een
sterke behoefte in de markt om het
energieverbruik te verminderen.’
In warme landen wordt zo´n 80%
van de energierekening veroorzaakt
door airco’s. De apparaten gebruiken
jaarlijks evenveel stroom als een gemiddeld
Nederlands gezin. Nadeel is
niet alleen het stroomverbruik, maar
ook herrie, tocht en slechte luchtkwaliteit
die droge ogen en een droge mond
veroorzaken.
Het ontwerpersduo wilde daarom
niet alleen een zuiniger oplossing bedenken,
ze moest ook vooral comfort
bieden.
Het werd de Evening Breeze, een
bed dat gekoeld wordt door een subtiele
luchttoevoer vanuit de hemel
van het bed. ‘Slapen is een natuurlijke
beleving’, zegt Van den Groenendaal.
‘Daarom wilden we het uiterlijk zo
lowtech mogelijk houden. De luchtstroom
hoor je niet. In Mozambique
is een resort al volledig overgegaan op
deze bedden.’
Komend voorjaar moet het bed te
koop zijn in 100 Nederlandse winkels
– een uitkomst voor wie onze benauwde
zomernachten alleen met ventilator
en airco kan verdragen.
Wie Igor Kluin
Bedrijf Qurrent
Sinds begin 2006
Financiering Eigen geld
en investeerders
‘ IEDER WEKT
ZIJN EIGEN
ENERGIE OP’
Waarom energie opwekken
die je toch niet gebruikt?
Igor Kluin maakte zich zo
druk over de verspilling van grootschalige
energiecentrales, dat hij oplossingen
is gaan zoeken om kleinschalige
1 Arno van Wayenburg 2 Igor Kluin 3 Aart van Veller 4 Thomas van den Groenendaal 5 Jeroen Heethaar
DEC 2009
53

MENSEN
DEC 2009
54
opwekking makkelijk te maken.
‘Stel je koopt drie dure fl essen wijn’,
zegt Kluin. ‘Op weg naar huis laat je
twee van de drie leeglopen. Zomaar,
op straat. Dat is zonde en het geeft
een hoop rotzooi, dus je doet het niet.
Maar zo gaan wij wel om met onze
energie. We gebruiken maar 40% van
wat we opwekken, de rest laten we
weglekken.’
Met deze metafoor wil Igor Kluin,
oprichter van het bedrijf Qurrent en
voormalig eigenaar van een reclamebureau,
zijn missie duidelijk maken.
Energie moet zoveel mogelijk door
de gebruikers zelf worden opgewekt,
vindt hij, met windmolens of zonnepanelen
op elk fl atgebouw en bedrijventerrein.
Want wie zelf zijn energie
opwekt, verspilt minder.
‘De grootste barrière zit tussen de
oren’, zegt Kluin. Mensen denken dat
het te duur is, of dat ze geen tv kunnen
kijken als de zon niet schijnt. ‘We
lachen erom, maar het zet de discussie
over het duurzaam omgaan met energie
wel op een achterstand. Ik wil de
massa overtuigen.’
Om de fi nanciële lasten van een
eigen energiecentrale zo eerlijk mogelijk
te verdelen onder de gebruikers,
heeft Qurrent een ‘box’ ontwikkeld
die vraag en aanbod van alternatieve
energie bij elkaar brengt. Daarnaast
administreert Qurrent het gebruik van
elk huishouden in een fl atgebouw en
het verdeelt kosten en opbrengsten
onder de deelnemers. De kosten zijn
€100 per Qbox en €3 per maand per
huishouden.
Kluin: ‘Als de kosten van energievervuiling
worden doorberekend, dan
wordt het goedkoper om duurzaam
energie op te wekken. Dat is wat mij
betreft de grootste economische uitdaging.’
Wie Jeroen Heethaar
Bedrijf Solar-Botanic
Sinds 2003
Financiering Family & Friends,
op zoek naar een
participatiemaatschappij
‘ BOMEN EN
GRAS ALS
ENERGIEBRON’
Een kunstboom die elektriciteit
haalt uit zonlicht, warmte en
wind – het is nog wat prijzig,
maar het bestaat.
‘Bomen zetten al miljoenen jaren
licht, warmte en regen om in energie,’
zegt Jeroen Heethaar, medeoprichter
van Solar-Botanic. ‘Dat imiteren wij.’
Omdat windmolens de horizon
vervuilen, de geluidswanden langs de
wegen foeilelijk zijn en er miljoenen
daken leeg staan, is het idee ontstaan
om de natuur na te bootsen. Bomen,
gras en struiken moeten de lelijke obstakels
vervangen en tegelijk energie
opwekken.
De boom is de belangrijkste. Die
heeft de ideale kruin om zonlicht op
te vangen, meent Heethaar. Via de
bladeren wordt het zonlicht omgezet
in zoveel energie dat twee gemiddelde
gezinnen in hun behoefte kunnen
worden voorzien. De kosten zijn met
€ 12.000 per boom wel hoog, maar in
acht jaar is de investering terugverdiend.
Daarna blijft de boom nog zeker
vijftien jaar gratis energie leveren.
Kunstgras is een goede tweede.
‘Daken slijten door zonlicht’, zegt
Heethaar. ‘Met kunstgras vermindert
de slijtage en wordt het zonlicht gebruikt.’
Solar-Botanic is een vriendenclub
op zoek naar een echte participatiemaatschappij.
De oprichters willen
een organisatie neerzetten die in alle
opzichten duurzaam is – niet alleen
het product, maar ook de omgang met
werknemers, klanten en rest van de
wereld. ‘We zijn een ideële club, dat
zeker’, zegt Heethaar. ‘Maar we willen
ook geld verdienen. Anders komt die
boom er nooit.’
Voorlopig richt de onderneming
zich op grote projecten. De vrienden
hopen op samenwerking met Schiphol,
de Nederlandse Spoorwegen en het
ministerie van Verkeer en Waterstaat.
Heethaar: ‘Schiphol heeft minstens
250 hectare aan braakliggende grond.
Zonnepanelen zijn moeilijk toepasbaar,
want die verblinden de piloten. Maar
gras kan prima. En stel dat we in Zuid-
Afrika de townships van grote steden
van elektra kunnen voorzien. Dat zou
toch fantastisch zijn.’
Franka Rolvink is redacteur van
Het Financieele Dagblad

DE WET VAN FERMAT:
LICHT NEEMT ALTIJD
DE SNELSTE WEG TUSSEN
TWEE PUNTEN
Iedere jurist werkt met dezelfde wetten, hetzelfde
recht. Dat geldt ook voor de advocaten en notarissen
van Lexence. Alleen werken wij net even
strakker. Zonder koude drukte en zonder omwegen.
Professioneel en gefocust op het sluiten van de
DE WET VAN LEXENCE:
RECHT KAN RECHTER
deal en het winnen van de zaak. Zo laten wij
zien dat recht altijd rechter kan. Want dat is nu
eenmaal de wet van Lexence. Wilt u meer weten
over Lexence, de mensen en de wetten waarmee
wij werken? Ga dan naar www.lexence.com
ONTDEK DE WET VAN LEXENCE

Morgen
is vandaag
Bij APG zijn we voornamelijk met morgen bezig.
Want APG verzorgt de administratie, communicatie
en het vermogensbeheer van pensioenfondsen. Dan
kun je niet stil blijven staan bij gisteren. Laat staan dat
je meegaat in de waan van vandaag. Om dat allemaal
goed te doen, moet je vandaag weten wat er morgen
op je afkomt. APG werkt aan de financiële toekomst
van miljoenen mensen. Daarbij geven we duidelijk
aan wat die toekomst gaat brengen zodat iedereen
de beste keuzes kan maken. Op deze manier werken
wij mee aan het behoud van een goede en betaalbare
pensioenvoorziening in Nederland. Voor nu en
voor straks. En daarom is morgen voor ons vandaag.
Morgen en iedere dag weer. www.apg.nl

DE WERELD
IN 2010
58 70 91 96 106
IRRELEVANT
EUROPA
De Europese Unie
dreigt zichzelf weer
te marginaliseren
op wereldtoneel
OBAMA KAN
HET NIET
Steeds meer
groeperingen zijn
teleurgesteld in
Barack Obama
AFRIKA IN
DE ETALAGE
Het WK Voetbal is
een prachtige kans
voor zwart Afrika om
zich te profi leren
GOEDKOPE
WINNAARS
Wie goedkope
producten maakt
of verkoopt, gaat
mooi jaar tegemoet
Alle stukken werden oorspronkelijk geschreven voor The World in 2010, behalve de zeven columns en de pagina’s 95 en 109.
VALKUIL
OBLIGATIE
Staatsobligaties
ontpoppen zich
als verraderlijke
instrumenten
DOSSIER

DOSSIER
DEC 2009
58
EUROPA
HERINNERING AAN
DAADKRACHT
De Europese Unie is volgend jaar weer vooral met zichzelf bezig
door DAVID RENNIE, BRUSSEL
Na jaren van institutioneel
gehakketak zal
de Europese Unie het
jaar 2010 starten met
nieuwe regels voor de
besluitvorming, een eigen diplomatieke
dienst, een pseudominister van
Buitenlandse Zaken en een nieuwe
‘president’ die de nationale overheden
vertegenwoordigt. Allemaal nodig
om de 27 lidstaten op het wereldtoneel
met één stem te laten spreken.
Op dit moment van triomf sluipt er
echter twijfel binnen: wat als Europa
zich tot de wereld richt en er niemand
luistert?
De vrees niet serieus te worden
genomen, zal de Europese leiders in
2010 achtervolgen. Ze hebben een
nieuw reglement van orde ontworpen,
het Verdrag van Lissabon, dat
in 2010 in werking treedt en de Unie
de politieke invloed moet geven die
met haar gewicht als handelsblok
en regelgever in overeenstemming
is. Maar of het Verdrag in de praktijk
ook werkt, zal in zijn debuutjaar
moeten blijken.
In de eerste helft van 2010 berust
het roterend voorzitterschap van de
EU bij Spanje. Alle vergaderingen
(behalve die over het buitenlandbeleid,
dat valt onder de pas geïnstalleerde
Hoge Vertegenwoordiger voor
het Buitenlands Beleid) zullen door
de Spanjaarden worden aangestuurd.
Omtrent zijn prioriteiten heeft José
Luis Rodríguez Zapatero, de Spaanse
premier, laten weten dat Europa een
‘onmisbare mogendheid’ moet worden.
De uitdaging, aldus Zapatero, is
om een nieuw economisch model te
Europa: Protectionisme sluipt weer binnen. FOTO: PLANETARY VISIONS LTD./KEVIN M. TILDSLEY
vinden waarin mondiaal concurrentievermogen
hand in hand gaat met
het bestaande Europese ideaal van sociale
‘solidariteit’. Als Europa die uitdaging
niet tot een goed einde brengt,
dreigt het volgens Zapatero ‘een soort
reusachtig museum zonder invloed in
de wereld’ te worden.
In 2008, tijdens enkele woelige
maanden aan het begin van de we-
reldwijde economische crisis, had
Europa even het gevoel de wereld te
leiden. De EU riep zichzelf uit tot aanvoerder
van de internationale inspanningen
tegen klimaatverandering.
Europese regeringen eisten nieuwe
internationale fi nanciële regels en
ontwierpen ze vervolgens. Politici in
Frankrijk, Duitsland en elders verkondigden
het einde van het ‘ultra-

liberale’ Angelsaksische economische
model.
In 2010 zal de herinnering aan
deze Europese daadkracht sterk verbleken.
Hoewel overheidsinterventie
en bescherming van de arbeidsmarkten
de Europese werkloosheid in 2009
enigszins in toom hebben gehouden,
vrezen EU-kopstukken voor een explosie
van het werkloosheidscijfer in
2010. Een explosieve stijging zou de
geteisterde overheidsfi nanciën binnen
de EU verder onder druk zetten
en protectionisme in de hand kunnen
werken. Tussen eurolanden zullen
felle discussies ontstaan: staten als
Duitsland en Nederland dringen aan
op een spoedig einde van het stimuleringsbeleid
dat de overheidsschulden
torenhoog heeft opgeschroefd, terwijl
landen als Frankrijk juist pleiten voor
continuering van de kapitaalinjecties
en overheidsinvesteringen.
Vanaf begin 2010 zal er steeds meer
aandacht uitgaan naar Groot-Brittannië
en het vooruitzicht dat de sterk
eurosceptische Conservatieven de algemene
verkiezingen winnen. Als de
Britse Conservatieven na hun verkiezingszege
eisen dat het werkgelegenheidsbeleid
wordt ‘gerepatrieerd’ en
een deel van de sociale EU-wetgeving
wordt geschrapt, zullen politici op het
Europese vasteland ze furieus van sociale
dumping beschuldigen.
Het Europees Parlement zal zijn
macht laten gelden. Op grond van
nieuwe bevoegdheden, verkregen
dankzij het Verdrag van Lissabon, zal
het parlement op vrijwel alle aspecten
van wetgeving binnen de EU toezicht
houden. Vooruitlopend op de begrotingsonderhandelingen
twee jaar later
zal in 2010 ook het debat over de toekomstige
vorm van de EU-begroting
losbranden. Het Europees Parlement
zal hierin een belangrijke stem willen
hebben. Een ander twistpunt zullen
de landbouwsubsidies zijn.
VOORZITTERSHAMER
Niet alles is echter kommer en kwel.
De besprekingen over uitbreiding van
de Unie, Europa’s succesvolste middel
om zachte druk uit te oefenen, worden
na een twee jaar durende onderbreking
hervat. Kroatië zou eind 2010, of
kort daarna, de 28ste lidstaat kunnen
worden. De besprekingen over het lidmaatschap
van het nietige IJsland, dat
door de recessie zo zwaar getroffen is,
zullen begin 2010 van start gaan. Of ze
tot succes zullen leiden, zou kunnen
afhangen van de mate van autonomie
DE WERELD IN 2010
die IJsland bij het beheer van zijn rijke
visgronden toegestaan wordt.
Spanje zal ook trachten de toetredingsbesprekingen
met Turkije nieuw
leven in te blazen. Ruzies met Cyprus
over directe scheepvaart- en handelsverbindingen
hebben, in combinatie
met vijandige taal van leiders
als president Sarkozy, alle vaart uit
het onderhandelingsproces gehaald.
De Spaanse premier Zapatero noemt
Turkije een ‘geweldig land’ dat al lang
genoeg voor de poorten van Europa
heeft staan wachten.
Dit zou wel eens de laatste keer kunnen
zijn dat een land het voorzitterschap
van de EU gebruikt om de
agenda zo openlijk te bepalen. Het
federalistisch ingestelde België neemt
de voorzittershamer in het tweede
halfjaar van 2010 over en is van plan
voorgoed met de traditie van een
krachtig roterend voorzitterschap te
breken. Volgens diplomaten wil het
land het nieuwe verdrag de kans geven
effectief te zijn: de nieuwe president
en de hoge vertegenwoordiger
moeten de ware spreekbuizen van
Europa worden. Als er tenminste iemand
naar hen wil luisteren.
David Rennie is hoofd redactie Brussel van
The Economist
ENGELAND
CONSERVATIEVE WIND
Labour gaat met Gordon Brown een smadelijke nederlaag tegemoet
door ANDREW MILLER, LONDEN
In 2007 luidde de grote vraag
van de Britse politiek of Gordon
Brown, destijds de nieuwe
minister-president, vervroegde
algemene verkiezingen zou
uitschrijven. Het antwoord was nee.
In 2008 en, na een door de fi nanciële
crisis beheerst interval, ook in 2009
luidde de vraag of Brown zijn baan
zou behouden. Ditmaal was het antwoord
ja. In 2010 komen er eindelijk
algemene verkiezingen en zal Gordon
Brown uit zijn ambtswoning in Downing
Street worden verdreven: niet
door zijn eigen mokkende partijgenoten,
maar door het electoraat.
De uiterste datum waarop premier
Brown de verkiezingen kan laten houden,
is 3 juni. Het meest voor de hand
ligt echter 6 mei. De Conservatieven
(vaak aangeduid met de historische
naam ‘Tories’) zullen de verkiezingen
met een meerderheid van tussen de
40 en 70 zetels winnen; David Came-
ron, de gewiekste leider van de Conservatieve
Partij, wordt de nieuwe minister-president.
Na Labour naar een
verpletterende nederlaag te hebben
gevoerd, zal Gordon Brown terugtreden
als partijleider. De Liberaal Democraten
zullen een respectabel verkiezingsresultaat
behalen, waarbij ze in
het zuiden van Engeland enkele zetels
aan de Conservatieven zullen verliezen
en er in het noorden een paar zullen
afsnoepen van Labour.
DEC 2009
59

DOSSIER
DEC 2009
60
Ondanks de voorsprong van circa 15
punten op Labour waarmee de Conservatieven
volgens de peilingen aan
hun offi ciële verkiezingscampagne
zullen beginnen (de offi cieuze is al
van start gegaan), zal er door een legertje
deskundigen heel wat worden
afgekletst over de enorme uitdaging
waarvoor de partij en David Cameron
staan. De experts zullen erop wijzen
dat het huidige aantal parlementsleden
van de Conservatieven nog lager
is dan ten tijde van Labours dieptepunt
halverwege de jaren tachtig; dat
de verspreiding van de Tory-stemmers
het voor de partij moeilijker maakt
een meerderheid te verkrijgen; en dat
zo’n meerderheid alleen kan worden
behaald als zich de grootste electorale
verschuiving ten nadele van Labour
sinds de Tweede Wereldoorlog voordoet,
min of meer te vergelijken met
de overweldigende verkiezingszege
van Tony Blair in 1997.
Hoe hoog de lat ook ligt, de Conservatieven
zullen eroverheen springen
en na een onderbreking van dertien
jaar weer aan het regeren slaan. Ze
zullen tijdens de verkiezingen worden
ondersteund door een lage opkomst
van traditionele Labour-stemmers,
door de verfl auwde partijtrouw en
door de weggeëbde rancune tegen de
voorgaande regering van de Conservatieven.
De Labour-partij zal de kiezers
voorhouden dat de Tories zich hebben
verzet tegen de stimuleringsmaatregelen
die de Britse economie uit de recessie
hebben gehaald – en ze zullen benadrukken
dat het herstel nog te broos
is om aan het weinig fi jngevoelige
rentmeesterschap van de Conservatieven
toe te vertrouwen. Die boodschap
zal echter niet aanslaan. Teleurstelling
over Labour, de lokroep van verandering
en het residu aan woede over het
parlementaire declaratieschandaal van
2009 – dat de zittende regeringspartij
de meeste schade berokkent – zullen
meer gewicht in de schaal werpen dan
discutabele economische beweringen.
De relatieve eerlijkheid waarmee de
Conservatieven over de noodzaak van
toekomstige bezuinigingen spreken,
zal de partij ongeveer evenveel goed
doen als kwaad.
De Conservatieven zullen eenmaal
aan de macht snel met een noodbegroting
komen, zodat het land zich
weer prettig kan voelen tegen de tijd
dat de Tories hun mandaat moeten
verlengen.
Een gemakkelijk te verkopen prioriteit
van het nieuwe kabinet zal zijn
om de scholen naar Zweeds model te
hervormen. Dit is de meest radicale
en interessante campagnebelofte van
de Conservatieven, al is het plan feitelijk
door Tony Blair geïntroduceerd.
Michael Gove, de indrukwekkende
nieuwe minister van Onderwijs, zal
wetgeving invoeren die charitatieve
instellingen, oudergroepen en anderen
de mogelijkheid biedt met overheidsmiddelen
nieuwe middelbare
scholen op te richten. Het zal een wa-
DUITSLAND
penfeit van de Conservatieven blijken
waarmee ze zich te midden van al hun
bezuinigingsmaatregelen en belastingverhogingen
kunnen profi leren.
Resteert de vraag wie de volgende
leider van Labour wordt. Het vertrek
van Gordon Brown vormt het begin
van een wedstrijd tussen weinig
aansprekende deelnemers. Door het
gewicht van Blair en Brown hebben
weinig partijgenoten een eigen politieke
identiteit kunnen ontwikkelen.
De winnaar wordt waarschijnlijk
een Miliband: David, de oudste van
de twee en momenteel minister van
Buitenlandse Zaken, of Ed, de huidige
minister van Energie.
Andrew Miller is politiek redacteur van
The Economist.
VAN KLEUR
VERSCHOTEN
De nieuwe coalitie zal voorzichtig te werk gaan
door BROOKE UNGER, BERLIJN
Als u mij laat regeren met
de liberalen, zo beloofde
bondskanselier Merkel,
dan herstelt Duitsland
zich sneller van de recessie.
Haar wens is door de Duitse
kiezer ingewilligd. Tijdens de Bondsdagverkiezingen
van september werd
de vier jaar bestaande ‘grote coalitie’
tussen haar christendemocratische
CDU en de sociaaldemocratische SPD
weggestemd. De CDU regeert inmiddels
met een nieuwe partner, de vrije
democraten van de FDP. In 2010 zal
de belangrijkste opgave van deze
‘zwart-gele’ tandem zijn om de belofte
van Angela Merkel in te lossen
en een programma voor Duitsland te
ontwikkelen dat een positief verschil
maakt en dat tegelijkertijd het electo-
raat – wars van radicale hervormingen
– niet de stuipen op het lijf jaagt.
Dat zal nog niet meevallen. Hoewel
de recessie technisch gezien in het
tweede kwartaal van 2009 geëindigd
is, zal de pijn ervan in 2010 voelbaar
worden. De Duitse economie zal licht
groeien – met circa 0,5%, na een
krimp van ruim 5% in 2009 – maar
de werkloosheid loopt fors op. Overheidssubsidies
voor werktijdverkorting
en de weigering van het bedrijfsleven
om gekwalifi ceerd personeel te
ontslaan hebben de stijging van het
werkloosheidscijfer tot dusverre beperkt.
Het Institut für Arbeitsmarkt-
und Berufsforschung (IAB) voorspelt
echter dat het aantal werklozen fors
zal toenemen, van 3,5 miljoen in 2009
tot 4,1 miljoen in 2010. Daarmee zou

Angela Merkel: Kerncentrales komen weer in beeld.
de werkloosheid terugkeren op het
pijnlijk hoge niveau van begin 2007.
Merkels aanbod van zwart-gele zalf
voor het gewonde Duitsland is nooit
erg overtuigend geweest. De duidelijkste
belofte van de twee winnaars
van de warrige verkiezingsstrijd was
om de belastingdruk voor huishoudens
en het bedrijfsleven te verlagen.
De FDP stond ingrijpende veranderingen
in de inkomstenbelasting en lichte
aanpassingen in de vennootschaps-
en successiebelasting voor. Die ambitie
verdraagt zich echter niet met de
noodzaak het Duitse overheidstekort
(dat in 2010 waarschijnlijk tot recordhoogte
zal oplopen) terug te dringen.
Angela Merkel voelt er bovendien
niets voor om de door de grote coalitie
ingestelde economische stimuleringsmaatregelen
verder uit te breiden.
Duitsland is wettelijk verplicht zijn
structurele begrotingstekort (gecorrigeerd
voor de conjunctuur) vóór 2017
tot 0,35% van het bbp te reduceren.
De verlichting van de belastingdruk
zal in 2010 dan ook bescheiden zijn.
Waar Merkel feitelijk op doelde,
was dat de ondernemingsvriendelijkheid
van een zwart-gele coalitie en
haar bereidheid de belastingen te verlagen
de stemming in het bedrijfsleven
zouden verbeteren, wat via hogere
investeringen en werving van nieuw
personeel op termijn een impuls aan
de economische groei zou geven. De
FDP wil het bedrijfsleven echter meer
tegemoetkomen dan de bondskanselier.
Enkele ideeën van de liberalen,
zoals versoepeling van het ontslagrecht
voor kleine bedrijven, zijn door
Merkel al van tafel geveegd. De grootste
verandering zou echter gelegen
kunnen zijn in hetgeen zwart-geel
juist níét doet. De grote coalitie brak
eerdere hervormingen, zoals die van
de werkloosheidswet, geleidelijk weer
af. Daaraan zal waarschijnlijk een einde
komen.
HETE HANGIJZERS
Merkels nieuwe kabinet zal twee
hete hangijzers aanpakken. Om het
bankwezen weer gezond te maken,
zullen de negen Landesbanken (regionale
semi-overheidsbanken die een
groot deel van de giftige leningen in
Duitsland bezitten) moeten worden
DE WERELD IN 2010
hervormd. Duitsland heeft slechts één
zo’n bank nodig om in de wholesale
banking-behoeften van zijn spaarbanken
te voorzien, maar de premiers van
de deelstaten hebben zich tot dusverre
tegen fusies verzet. De nieuwe regering
moet dit probleem zien op te lossen.
Het tweede hangijzer betreft de
aanpak van de energiekosten en de
CO2-uitstoot. Om die terug te dringen,
willen de CDU en de FDP kerncentrales
ook na 2022, het jaar waarin
ze volgens een eerder regeringsbesluit
allemaal dicht zouden gaan, in bedrijf
houden. Dat zal in 2010 zeker demonstraties
tot gevolg hebben.
Aan het buitenlands beleid zal
het nieuwe kabinet minder snel de
vingers branden. Misschien dat het
land met FDP’er Guido Westerwelle
als minister van Buitenlandse Zaken
iets meer naar de Verenigde Staten
leunt en wat afstand neemt van Rusland.
Eventuele veranderingen zullen
echter marginaal zijn. Er zal druk op
Duitsland worden uitgeoefend om
een grotere bijdrage te leveren aan
de oorlog in Afghanistan en strengere
sancties tegen Iran te ondersteunen.
Nu de verkiezingen achter de rug zijn,
zal de regering zich wat fl exibeler opstellen
(rond Iran iets meer dan rond
Afghanistan). Naderende andere verkiezingen
zullen de ambities van het
kabinet echter temperen, op z’n minst
tot medio 2010. In Noordrijn-Westfalen,
de deelstaat met de meeste inwoners,
moet een coalitie van CDU-FDP
zich in mei de aangeslagen SPD van
het lijf zien te houden. Daarna kan de
zwart-gele coalitie pas echt haar kleuren
laten zien.
Brooke Unger is correspondent van The
Economist
HOE HET VERSCHIL TE
MAKEN ZONDER DIEPE
VERANDERINGEN
DOOR TE VOEREN?
DEC 2009
61

DOSSIER
DEC 2009
62
FRANKRIJK
KAMELEON BONAPARTE
President Nicolas Sarkozy in 2010: onbemind en onbetwist
door SOPHIE PEDDER, PARIJS
In Frankrijk zal zich in 2010 de
volgende merkwaardige situatie
voordoen. Nicolas Sarkozy
begint aan de tweede helft van
zijn vijfjarige ambtstermijn als
president, maar zal in de peilingen
impopulair blijven. Zijn critici en de
linkse media zullen hem demoniseren.
Bij ook maar de geringste uitglijder
zal hem hoon ten deel vallen. De
werkloosheid en de maatschappelijke
spanningen zullen oplopen. De president
zal door dit alles onder zware
druk lijken te staan. En toch zal Sarkozy
hier sterker uitkomen dan ooit.
Hoe dat kan? De centrumrechtse
leider zal de laatste hand leggen aan
een project dat politiek rechts voor
het eerst sinds het ontstaan van de
Vijfde Republiek onder een gezamenlijke
paraplu verenigt. Afgezien van
het extreemrechtse Front National,
dat door Sarkozy feitelijk verpletterd
is, zal deze nieuwe beweging zich uitstrekken
van de nationalisten op de
rechtervleugel tot de afvallige socialisten
van gematigd links. Een serieuze
tegenstander kent Sarkozy binnen dit
gemêleerde gezelschap niet.
Doordat zijn invloed zich bijna
over de gehele breedte van het politieke
spectrum uitstrekt en hij gebruik
maakt van ideeën en mankracht van
de oppositie, ontneemt Sarkozy zijn
tegenstanders elke ademruimte. De
Nicolas Sarkozy: Lukt maar niet om populair te worden.
socialisten zullen door interne wedijver
worden gemarginaliseerd.
Om de opkomst van de ecologen
te beteugelen, zal Sarkozy zijn verstikkingstactiek
ook op hen toepassen.
Zijn CO2-belasting wordt van
kracht, en hij zal aandringen op een
vergelijkbare heffi ng aan de grenzen
van Europa, waardoor voorstanders
van de vrije handel hem van protectionisme
zullen beschuldigen. Sarkozy
zal zich tevens sterk maken voor de
ontwikkeling van de elektrische auto
en vanaf januari niet-biologisch af-
SARKOZY ZAL TACTIEK
VAN DE VERSTIKKING
OOK TOEPASSEN OP
DE ECOLOGEN
breekbare plastic zakken uit de supermarkten
weren. Ook zullen er vier
nieuwe hogesnelheidstreinverbindingen
worden aangelegd. De Franse regering
zal voor particuliere beleggers
een ‘superstaatslening’ uitgeven die
investeringen in een CO2-vrije economie
als een van haar belangrijkste
thema’s heeft.
Hoewel de economie weer gaat
aantrekken, zal Sarkozy niet haastig
terugkeren naar zijn oude liberale
retoriek. Mensen die meenden een
liberale hervormer te hebben gekozen,
zoals zijn zakenvrienden, zullen
daar niet blij mee zijn. De president
zal met bevriende Europese landen in
botsing komen over een hoog Frans
begrotingstekort. Hij zal wel trachten
structurele veranderingen door
te voeren: de pensioengerechtigde
leeftijd gaat omhoog en de eigen bijdrage
bij ziekenhuisopnames wordt
opgeschroefd. Via een ingrijpende
bestuurlijke hervorming zal het aantal
verkiesbare departementale en

egionale afgevaardigden worden
gehalveerd. De sociale onrust aan de
fabriekspoort zal verspreid aanhouden,
maar de royale uitkeringen in
Frankrijk zouden de consumptieve
bestedingen en het cafébezoek op peil
moeten houden.
Moeilijk te voorspellen zijn de immigrantenwijken,
waar veel moslims
wonen en drugs en straatbendes een
explosieve combinatie vormen. Zowel
om veiligheidsredenen als uit secularisme
zouden de Fransen de boerka,
het islamitische kledingstuk dat het
gezicht volledig bedekt, in openbare
ruimtes kunnen verbieden.
KOLONIËN
Vijftig jaar nadat Frankrijk zijn Afrikaanse
koloniën onafhankelijkheid
heeft verleend, viert Sarkozy het ‘Afrikajaar’
en organiseert hij in Sharm
el-Sheikh een grote Frans-Afrikaanse
topontmoeting. Tegelijkertijd zal hij
de Franse militaire aanwezigheid in
subsaharaans Afrika inkrimpen en
het zwaartepunt verplaatsen naar
de Hoorn van Afrika en de Perzische
Golf. Meer in het algemeen zal Sarkozy
laveren tussen atlanticisme en wat
meer gaullistische refl exen, want in
2010 is het zeventig jaar geleden dat
Charles de Gaulle de Fransen vanuit
Londen tot verzet tegen de Duitsers
opriep. Hij zal zijn ideeën over fi -
nanciële regelgeving, klimaatverandering,
Iran en het Midden-Oosten
krachtig uitdragen. De relaties met
Amerika zullen geprikkeld zijn, voor
een deel doordat Washington zich ergert
aan Sarkozy’s aanspraken op de
status van supermacht.
Aan het einde van het jaar zal de
kameleontische Sarkozy voor lastige
kwesties komen te staan. Zijn belofte
om meer Fransen aan het werk te
helpen en de rol van de overheid terug
te dringen, is tijdens de recessie
niet op de proef gesteld. Hoe sterker
de economie opveert, hoe minder
excuses Sarkozy zal hebben om zich
te onttrekken aan de hervormingsagenda
die hem in het Elysée geholpen
heeft.
Sophie Pedder is hoofd van de Franse redactie
van The Economist in Parijs
AAP NOOT MIES
door CAROLIEN GEHRELS, AMSTERDAM
Gemeente is moreel verplicht
zich met scholen te bemoeien
Ieder jaar verlaten duizenden kinderen
de basisschool terwijl ze
niet goed kunnen rekenen, lezen
en schrijven. Vorig jaar constateerde
de onderwijsinspectie dat een kwart
van de Amsterdamse basisscholen
zwak tot zeer zwak onderwijs geeft.
Zes van de 208 basisscholen zijn zeer
zwak, 43 zwak. Schokkende gegevens.
Ruim 10.000 Amsterdamse kinderen
gaan dagelijks naar een school
die niet voldoet. Een onacceptabele
situatie.
Wat doe je dan als bestuurder van
een grote stad? Stadsbesturen hebben
weinig te zeggen over de kwaliteit
van het onderwijs. Vrijwel alle
bevoegdheden liggen bij het schoolbestuur
en bij het rijk. Formeel zijn
gemeenten alleen verantwoordelijk
voor huisvesting. Maar in Amsterdam
vonden wij de situatie te ernstig om
te zeggen: ‘Wij gaan er niet over, we
kunnen dus niets doen.’ Het zijn immers
ónze Amsterdamse kinderen.
Mijn collega Lodewijk Asscher is
daarom gestart met het een programma
om samen met de schoolbesturen
de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren.
Zowel de stad als de scholen
trekken hier geld voor uit, en het lijkt
vruchten af te werpen. fe
RONALD SLABBERS
DE WERELD IN 2010
DENKTANK SUMMIT
Zeven deelnemers van de
denktank van de FD Outlook
Summit kijken in een column
vooruit naar 2010: Carolien
Gehrels, Martijn Snoep, Jaap
van Manen, Louise Gunning-
Schepers, Marcel Canoy, Roel
Bekker en Rudy Stroink.
Wat is er gebeurd? Vijfenveertig
scholen worden nu twee jaar intensief
begeleid bij het uitvoeren van
concrete verbeterplannen. Leraren
krijgen trainingen om hun pedagogische
en didactische vaardigheden
te verbeteren. Interne begeleiders
krijgen meer mogelijkheden om leraren
te ondersteunen, schoolleiders
worden uitgedaagd te focussen op
resultaatgericht onderwijs. En er zijn
ook enkele scholen gesloten of er zelf
mee opgehouden.
Scholen en schoolbesturen kijken
nu al anders naar hun eigen functioneren.
Overal is kwaliteit van het
onderwijs onderwerp van gesprek,
alleen dat al is winst. De leerprestaties
zijn aan het verbeteren. Het programma
lijkt tot een verandering in
de klassen te leiden.
Laat de kinderen niet het slachtof-
fer worden van een zwakke school.
WWij
hebben de verantwoordelijkheid
om
ze een goede basis te geven, om
su succesvol te kunnen zijn in de sa-
mmenleving.
En we weten allemaal
da dat jongeren met weinig opleiding
kw kwetsbaar zijn op de arbeidsmarkt.
Da Daarnaast heeft het een negatief ef-
fe fect op buurt en stad: bij oplopende
wwerkloosheid
neemt de ervaren over-
la last en onveiligheid toe. In het belang
va van velen moeten wij met elkaar meer
ve verantwoordelijkheid nemen voor de
kw kwaliteit van het basisonderwijs.
Ca Carolien Gehrels (PvdA) is wethouder kunst,
sp sport en bedrijven in Amsterdam
DEC 2009
63

DOSSIER
DEC 2009
64
NEDERLAND
PROFILEREN MAAR
Den Haag in 2010: verkiezingen, bezuinigen, verkiezingen.
En een kabinet dat voortdurend bol staat van interne spanningen.
door KLAAS BROEKHUIZEN, DEN HAAG
Den Haag staat het komende
jaar eerst in het
teken van verkiezingen.
Tot begin maart wordt,
ook door de landelijke
politici, druk campagne gevoerd voor
de gemeenteraden, waarin vooral de
PvdA het moeilijk krijgt. Vier jaar geleden
boekte de partij hier een geweldig
resultaat, wat moeilijk te evenaren
is. Voeg daar de slechte opiniepeilingen
bij en het verlies laat zich eenvoudig
voorspellen. Omdat de Partij Voor
de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders
slechts in twee steden meedoet, wordt
het moeilijk een landelijk beeld te
krijgen uit de uitslag.
Daarna gaat de aandacht uit naar
een ongekend pakket aan bezuinigingsvoorstellen,
die in de loop van het komende
decennium moeten uitkomen
tussen de 20 en 35 miljard euro, afhankelijk
van het herstel van de groei.
De inhoudelijke keuzes die het kabinet
in juni bekendmaakt, en het tempo dat
het daarbij kiest om de begrotingstekorten
terug te dringen, staan al weer
helemaal in het teken van de volgende
verkiezingen, de kamerverkiezingen
van uiterlijk mei 2011.
Deze brede heroverweging over de
taken van de overheid gaat onderwijs,
sociale zaken en volksgezondheid ze-
Geert Wilders: Goed in de peilingen.
ker treffen, omdat daar de bulk van
de overheidsuitgaven zit. Defensie en
zelfs politie zijn niet uitgesloten. Dit
kabinet hoeft niet alle pijnlijke keuzes
te maken, maar kan het zich niet veroorloven
om het hele pakket door te
schuiven naar de opvolgers. De PvdA
wil de eerste serieuze aanval op de
hypotheekrenteaftrek op zijn naam
hebben, waar het CDA vermoedelijk
een aanval op de sociale zekerheid tegenover
zal stellen.
FUNDAMENTELE
WIJZIGING IS TE
VERWACHTEN IN DE
SOCIALE ZEKERHEID
De meest fundamentele wijziging is de
komende jaren te verwachten in die
sociale zekerheid. Alle rapporten die
daarover al verschenen zijn, wijzen op
korte en krachtige ondersteuning van
mensen die in de problemen raken en
een veel zwaarder accent op de steun
bij het terugkeren in een baan. De
overheid past zijn structuren al aan
in deze richting (bijvoorbeeld in de
vorm van werkpleinen) en er zal een
zwaar beroep op de werkgevers worden
gedaan, onder andere in de vorm
van bijdragen aan om- en bijscholing
van het personeel en verdere verbetering
van de arbeidsomstandigheden.
Individualisering van zekerheden als
pensioen zal ook terrein winnen, al is
het alleen maar als antwoord op het
groeiend aantal zelfstandigen zonder
personeel.
Achter deze brede en diepe bezuinigingsoperatie
gaat een serieuze
verbouwing van institutioneel Neder-

land schuil, waarvan het resultaat de
komende jaren langzaam zichtbaar
wordt. De macht van werkgevers
neemt voorspelbaar toe ten behoeve
van de werkgelegenheid, die van de
vakbonden af in het licht van individualisering
en bij gebrek aan geld
voor voorzieningen. De overheid
wint, met alle respect voor de werkgevers,
terrein ten koste van de markt.
Het toezicht wint terrein ten koste van
de vrijheid. Protectionisme wint ten
koste van vrijhandel. En om de meest
kwetsbaren niet te schaden, moeten
alle anderen inleveren.
SCHERTSPROCES
Gezien de zwaarte van de onderwerpen
is een voortijdig einde van dit
kabinet niet denkbeeldig. Naarmate
de verkiezingen dichterbij komen,
neemt binnen iedere coalitie de profi
leringsdrang toe. Zodra het CDA een
goede kans ziet om met bijvoorbeeld
VVD en D66 door te gaan, wordt de
positie van de PvdA kwetsbaar. Het risico
voor het CDA is dat de kiezer uit
angst voor de massieve bezuinigingen
terugkeert naar de doorgaans minder
doortastende PvdA.
Dit kabinet staat al vanaf de start
bloot aan interne spanningen. Premier
Jan Peter Balkenende staat met zijn
voorkeur voor de eigen verantwoordelijkheid
van mensen nu eenmaal
dichter bij de liberalen dan bij het collectieve
denken van de (linkervleugel
van de) PvdA. Daarnaast staat er grote
druk van buiten op deze coalitie. De
PVV van Geert Wilders doet het goed
in de peilingen – hoewel de vraag is
of hij dat volhoudt tot mei 2011 – en
samen met de SP vangt hij ongeveer
DE WERELD IN 2010
een derde van de kiezers. Vakcentrale
FNV houdt druk op de PvdA en enkele
bonden hebben al een persoonlijke
aanval op Bos geopend. De werkloosheid
en de bezuinigingen kunnen de
aandacht verleggen van de ontevredenheid
over migratie en graaiende
bankiers naar economie, volksgezondheid,
veiligheid en onderwijs. Dit kan
de traditionele brede volkspartijen
helpen.
Premier Jan Peter Balkenende
staat voor een lastig jaar. Hem zal ook
in 2010 nog nagedragen worden dat
hij eigenlijk de eerste vaste voorzitter
van de Europese Unie wilde worden,
al ontkent hij dat. Begin 2010 komt
het rapport-Davids over zijn politieke
steun aan de oorlog tegen Irak. Hierna
zal druk ontstaan om getuigen middels
een politieke enquête onder ede
te horen. Dat wordt lastig voor de
PvdA, want die heeft in het eerste regeerakkoord
van deze coalitie beloofd
Balkenende op dit onderwerp uit de
wind te houden.
Klaas Broekhuizen is parlementair redacteur
van Het Financieele Dagblad
RUSLAND
ONZEKERHEID TROEF
Ondanks strakke Poetin is toekomst van land weer in duisternis gehuld
door ARKADY OSTROVSKY, MOSKOU
Na tien jaar Vladimir
Poetin, eerst als president
en tegenwoordig
als premier, had de
toekomst van Rusland
beter voorspelbaar moeten zijn. Eén
ding moet je Poetin nageven: hij heeft
Rusland stabieler gemaakt dan het in
de chaotische jaren negentig was. In
naam van deze ‘stabiliteit’ zijn de televisie,
het parlement, sectoren van de
economie en bijna de volledige politiek
door hem onder controle gesteld.
Hij heeft zijn trouwe vazal, Dmitri
Medvedev, tot president gezalfd en
zichzelf de rol van almachtig premier
Jan Peter Balkenende: Dichter bij de
liberalen dan bij de PvdA.
aangemeten. Zoals Poetin in september
liet doorschemeren, zullen ook
de presidentsverkiezingen in 2012
door hem en Medvedev worden uitgemaakt.
En toch is de toekomst van de reus
van Europa net zo onzeker als altijd
(misschien dan met uitzondering van
de naoorlogse communistische sovjet-jaren).
Voor een deel komt dat
doordat besluiten in Rusland niet afhankelijk
zijn van instituties als het
parlement of de rechterlijke macht,
maar van de wil van ‘tsaar’ Poetin
en de nauwelijks te doorgronden relaties
binnen het regeringscentrum,
het Kremlin. En voor een ander deel
komt het doordat besluiten van Poetin
vaak stranden in corruptie en dus
niet altijd in concrete maatregelen
vertaald worden.
Alle bronnen zijn het erover eens:
de corruptie heeft in de afgelopen jaren
terrein gewonnen, de economie is
sterker afhankelijk geworden van olie
en de infrastructuur uit de sovjettijd
staat op het punt van bezwijken. Het
meest zorgwekkend is echter dat het
geweld in het noorden van de Kaukasus
zich van Tsjetsjenië – waar Poetin
voor een heel dure vrede had gezorgd
– naar de rest van de regio uitbreidt.
DEC 2009
65

DOSSIER
DEC 2009
66
Moordaanslagen en explosies in Ingoesjetië,
Dagestan en Tsjetsjenië zelf
zijn aan de orde van de dag.
In september 2009 heeft Dmitri
Medvedev al deze problemen in een
artikel toegegeven. De Russische president
spreekt in deze publicatie over
de ondoelmatige Russische economie,
een maatschappelijk bestel dat voor
de helft uit de sovjettijd stamt, zwakke
democratie, ongunstige demografi sche
tendensen en een instabiele Kaukasus.
Hij dringt in het artikel echter aan op
voorzichtigheid bij het transformeren
van het politieke systeem. Zoals veel
Russische technocraten lijkt hij ervan
overtuigd te zijn dat een innovatieve,
op kennis gebaseerde economie – een
offi ciële doelstelling – kan gedijen in
een land waar vrijheid noch gerechtigheid
heerst.
De meningen zijn verdeeld over
wat Rusland in het komende jaar ongeveer
kan verwachten. Volgens sommigen
staat het land voor de keuze
om ofwel zijn buren autoritairder, nationalistischer
en agressiever te bejegenen
ofwel zich open te stellen voor
concurrentie en modernisering in de
economie. Anderen zijn van mening
dat Rusland dieper in stagnatie zal
wegzakken. Welke van die opvattingen
uiteindelijk juist zal blijken, zou
voor een belangrijk deel kunnen afhangen
van de olieprijs: een stijging
zou stagnatie waarschijnlijker maken,
terwijl een forse daling het land tot
moeilijke keuzen zou kunnen dwingen.
SCHERTSPROCES
De afl oop van het tweede proces tegen
Michail Chodorkovski, de voormalige
oliemagnaat die gevangen is gezet,
Veteraan: Heimwee naar Stalin?
zou wel eens de betrouwbaarste indicator
voor de richting van Rusland
in 2010 kunnen zijn. Zijn berechting
is een schoolvoorbeeld van politieke
inmenging en onderdrukking. De
eerste rechtszaak tegen Chodorkovski
en zijn voormalige zakenpartner, Platon
Lebedev, was een aanfl uiting. De
tweede is absurd: het proces druist
niet alleen in tegen het beginsel dat
iemand niet tweemaal voor hetzelfde
vergrijp kan worden vervolgd, maar is
tevens gebaseerd op de krankzinnige
stelling dat alleen al het bestaan van
Yukos, ooit de grootste Russische oliemaatschappij,
illegaal was. Het proces
maakt Medvedevs toezegging een onafhankelijke
rechtspraak te zullen invoeren
iedere dag tot een lachertje.
Michail Chodorkovski wordt vrijwel
zeker niet in vrijheid gesteld. Hij
zit al zeven en een half jaar vast en
zou er nog eens 22 jaar bij kunnen
OLIEPRIJS BEPAALT
VOOR EEN FORS DEEL
DE NABIJE TOEKOMST
VAN RUSLAND
krijgen. Ook mogelijk is echter dat zijn
huidige straf, die in 2011 afl oopt, symbolisch
met één of twee jaar zal worden
verlengd.
Op het vlak van de buitenlandse
politiek begint Ruslands nieuwe jaar
op 17 januari: de dag van de presidentsverkiezingen
in Oekraïne. Vijf
jaar geleden steunde Poetin Viktor Janoekovitsj,
de pro-Russische premier
die door de Oranjerevolutie terzijde
geschoven werd en Viktor Joesjtsjenko
met het presidentschap aan de haal
zag gaan. Dit was een van Poetins pijnlijkste
nederlagen en heeft een bittere
smaak in het Kremlin achtergelaten.
Ditmaal is het Medvedev die zich in
de Oekraïense presidentsverkiezingen
heeft gemengd. Joesjtsjenko is door
hem in een beledigende open brief
van anti-Russisch beleid beschuldigd.
Medvedev heeft de brief openbaar gemaakt
op zijn videoblog, waar hij in
omineuze zwarte kledij uitziet op twee
Russische marineschepen die patrouilleren
langs de kust van de Zwarte Zee.
Zijn brief diende twee doelen: een tik
uitdelen aan Joesjtsjenko, die de verkiezingen
waarschijnlijk sowieso verliest,
en een signaal afgeven aan diens
opvolger.
Oekraïne is in de ogen van het
Kremlin een mislukte staat. Na de
oorlog in Georgië in 2008 acht Rusland
het tijd nu zijn rechtmatige invloed
in Oekraïne te laten gelden. Een
nieuwe wet van Medvedev maakt de
inzet van militaire middelen buiten
Rusland eenvoudiger: een teken dat
er niets wordt uitgesloten.
Op 9 mei herdenkt Rusland de 65ste
verjaardag van zijn overwinning in de
Tweede Wereldoorlog. Volgens een
uitspraak van Poetin had Stalin na het
verraderlijke Verdrag van München,
waarbij Engeland en Frankrijk Tsjecho-Slowakije
opgaven, in 1938 geen
andere keuze dan met nazi-Duitsland
een geheim pact over de verdeling van
Polen te sluiten. Rusland zou 9 mei
kunnen vieren als een gemeenschappelijke
overwinning op het fascisme.
Of grijpt het land de dag aan om het
stalinisme te rechtvaardigen?
Arkady Ostrovsky is correspondent bij
The Economist

ENERGIE
DE ROUTE VAN GAS
Europa wil afhankelijkheid van Russische energie verminderen
door EDWARD LUCAS, MOSKOU
Russisch aardgas heeft een
slecht jaar achter de rug.
Het Russische aandeel op
de Europese gasmarkt is
teruggelopen: door een
zwakke vraag konden afnemers naar
goedkopere leveranciers overstappen.
Rusland zal in 2010 echter weer
op de voorgrond komen te staan. De
eerste prioriteit van het Kremlin is
om te beginnen met de aanleg van de
Nord Stream-gaspijplijn, die Rusland
via de Oostzee met Duitsland zal verbinden
en lastige doorvoerlanden als
Oekraïne en Polen omzeilt. Gazprom,
de Russische gasgigant, heeft niet de
middelen om de pijpleiding zelf aan te
leggen. De Europese Unie en Duitsland
moeten daarom bijspringen.
De Duitse bondskanselier, de slimme
Angela Merkel, is persoonlijk niet
ATLANTISCHE
OCEAAAN
Golf van
Biskaje
Madrid
SPA SPANJE SP NJE
0
0
GROOT-
BRITTANNIË
NOOR NO N ORWE OR O ORWE
RWEGEN GEN
LUX.
M i d d e l l a n d s e Z e e
500 kilometer
Noordzee
500 mijl
TUN TU ES ESI ESIË
Oslo
DUITSLAND
ZWEDEN
MALTA
gecharmeerd van het project. Ze kan
het echter niet regelrecht blokkeren:
de energieslurpende Duitse industrie
zit te springen om betrouwbare gasaanvoer
vanuit het oosten. Merkel zal
daarom aansturen op een compromis.
Duitsland zal akkoord gaan met de
aanleg van de Nord Stream-leiding, zo
nodig met geld van de Europese Unie,
maar tevens op de start van het Nabucco-project
aandringen. Nabucco
is een pijpleiding die de gasrijke Kaspische
regio via Turkije en de Balkan
met Midden-Europa moet verbinden.
Ruslands alternatieve leiding South
Stream, die via de Zwarte Zee zou lopen,
zal vanwege te hoge kosten niet
worden gerealiseerd.
In het zuiden van Europa draait
het jaar 2010 op energiegebied om het
rond krijgen van de afspraken voor
O o s t z e e
POLEN
Ust-Luga
TONIA
LATVIA
Mazeikiai Nafta
LITOUWEN
Moscow
TSJECHIË OEKRAÏNE
SLOWAKIJE
HONGARIJE
Middellandse Zee
FINLAND
BULGARIJE
Shtokman veld
St Petersburg
Istanbul
RUSLAND
Z w a r t e Z e e
Ankara
TURKIJE
DE WERELD IN 2010
Nabucco. Zo moet de volledige medewerking
van Turkije aan het Nabuccoproject
worden veiliggesteld. Nabucco
zal voor het eerst rechtstreekse levering
van gas uit Koerdistan, Azerbeidzjan
en andere landen mogelijk maken.
De EU heeft daarom haar zinnen
op de aanleg van Nabucco gezet, ook
al kent het project zijn minpunten.
Rusland stoeit ook nog met een
andere pijplijn: OPAL, een gaspijpleiding
die Nord Stream met het midden
van Duitsland zou verbinden. In 2010
zal duidelijk worden of de Tsjechische
regering haar zegen geeft aan dit project:
zolang de pijplijn op haar weg
naar Duitsland een klein stukje Tsjechisch
grondgebied aandoet, zal Praag
niet dwarsliggen. In dat geval komen
Slowakije en Oekraïne letterlijk in de
kou te staan. Zodra Rusland zijn aan-
SYR SYRIË I
AZERBEIDZJAN
IRA IRAK K
Baghdad
K a s p i s c h e Z e e
ARMENIA
OOERRDIS STAN
Energie dilemma
Woud van pijplijnen
Bestaande pijplijnen
Droezhba (Vriendschap)
OPAL
Blue Stream
Andere
Gepland (door Rusland)
Nord Stream
South Stream
Aral Sea
Gepland (door anderen)
Nabucco
TUR TTURK TUR TURKME TURK R RKKMENIS
NISTAN TAN
Tehran
Ashgabat
I R R A A N
Bron: Petroleum Economist
N
DEC 2009
67

DOSSIER
DEC 2009
68
JONG GELEERD
door MARTIJN SNOEP
Scholieren moeten snel voelen
wat ondernemersrisico is.
In zijn poging om Nederlanders
op te zwepen tot meer ondernemingszin
riep premier Balkenende
op tot een hernieuwde ‘VOC-mentaliteit’.
Door de associatie van die term
met ons koloniale verleden werd de
oproep geridiculiseerd. Maar de vraag
hoe ondernemingszin gestimuleerd
kan worden, is nog steeds even relevant
als actueel.
Ik moet bij deze vraag vooral terugdenken
aan mijn eindexamenjaar, nu
bijna 25 jaar geleden, op een gewone
public high school in de Verenigde
Staten. Onderdeel van het vak Economics
was een wedstrijd. Een week
lang moesten we een eigen bedrijf
draaiende houden. Ter voorbereiding
stelden we een businessplan, een
investeringsbegroting en een cashflowanalyse
op. Daarmee moest bij de
sponsorende lokale bank een rentedragende
lening van maximaal $50
worden losgepeuterd. De andere lessen
gingen gewoon door maar de ondernemingszin
gedurende de pauzes
en na schooltijd was onvoorstelbaar.
Veel leerlingen hadden zich toegelegd
op de verkoop van voedsel en drank,
maar er was ook verkoop van wenskaarten
en gadgets, het bijhouden
van de boekhouding van andere ondernemers,
huiswerkbegeleiding, het
wassen van auto’s, de verkoop van zelf f
ontworpen T-shirts en zelfs bancaire
activiteiten gericht op kortstondig
sparen en lenen. Dagelijks moest een
boekhouding worden bijgehouden
en een enkeling was al na een dag
technisch failliet. Op vrijdagmiddag
moesten alle bedrijfjes hun activiteiten n
staken en werd door elke ‘ondernemer’ r’
een balans en een winst-en-verliesrekening
opgemaakt. Leningen van de e
bank werden afgelost. Op maandagochtend
werden prijzen uitgereikt voor r
het beste businessplan, de hoogste
winst en de beste boekhouding.
In die ene week heb ik ontzettend veel
geleerd over hoe een bedrijf eigenlijk
werkt en ook nog over boekhouden en
verslaglegging. Ik realiseerde mij voor
het eerst dat het goed mogelijk is zelf
een bedrijf te beginnen, ook op jonge
leeftijd. Een heel belangrijke les als
je ondernemingszin in een land wilt
stimuleren. In Nederland gebeurt er op
dit gebied wel iets met het Actieprogramma
Onderwijs en Ondernemen,
maar op beperkte schaal en vaak
afhankelijk van de goede wil van een
individuele docent. Bovendien vraag
ik mij sterk af of individuele leerlingen
hierbij ook wel ondernemersrisico
leren dragen of dat het – geheel in de
tijdsgeest – vooral groepsprojecten
zijn gericht op het presenteren van een
mooi – liefst duurzaam – businessplan.
Dat zou niet goed zijn. Plannen maken
kan iedereen; in het nemen van
risico en in de uitvoering toont zich de
ware ondernemer. Voor het kweken
van de gewenste ondernemerszin op
vroege leeftijd moeten leerlingen dan
ook daadwerkelijk worden blootgesteld
aan ondernemersrisico, inclusief
concurrentie, en moeten zij ook eigen
verantwoordelijkheid dragen voor de
uitvoering. Alleen dat zet aan tot de
gewenste ‘VOC-mentaliteit’.
Martijn Snoep is advocaat en vanaf 2010
bbestuursvoorzitter
van advocatenkantoor
De Brauw Blac
Blackstone Westbroek
voerroutes naar belangrijke westerse
landen heeft veiliggesteld, zal het zich
in de onderhandelingen met zulke
doorvoerlanden veel harder opstellen.
Voor olie geldt een soortgelijk verhaal.
De pijpleiding met de slecht gekozen
naam Droezjba (Vriendschap),
ooit aangelegd om olie naar de westelijke
helft van de Sovjet-Unie te
transporteren, kan eind 2010 worden
dichtgedraaid. De Russische olie zal
voortaan via tankers worden vervoerd,
waartoe een nieuwe haven bij
Sint-Petersburg wordt gebouwd.
MET ZULKE VRIENDEN…
Maar helemaal zijn zin krijgen zal het
Kremlin niet. De Russische gasproductie,
die gebukt gaat onder corruptie
en slecht bestuur, neemt in volume
af. Als de binnen- en buitenlandse
vraag weer opleeft, zal pijnlijk duidelijk
worden dat Rusland onvoldoende
gas heeft om alle afnemers tevreden
te stellen. Landen die niet over alternatieven
voor het Russische gas beschikken,
zullen zich daardoor al snel
met prijsstijgingen geconfronteerd
zien. Rond prestigeprojecten als het
onderzeese Shtokman-gasveld in de
Barentszzee zullen bovendien nieuwe
gênante vertragingen bekend moeten
worden gemaakt. Ruslands onhandige
energiechantage in de afgelopen jaren
heeft veel Europese landen er – rijkelijk
laat – toe aangezet hun energievoorziening
te diversifi ëren.
In het Westen zal Groot-Brittannië
de zwakste schakel zijn. De bestaande
Britse kerncentrales zullen worden
ontmanteld voordat er nieuwe zijn
gebouwd. Het vooruitzicht van aanzienlijk
hogere energierekeningen,
stroomuitval of beide zal in 2010 onrust
en mogelijk zelfs paniek veroorzaken.
Dat zal waarschijnlijk leiden tot
een dash for gas: een overstap op gasgestookte
centrales, die snel en relatief
goedkoop te bouwen zijn. Maar waar
zullen de Britten het gas vandaan halen?
In het Kremlin wordt hier al reikhalzend
naar uitgekeken.
Edward Lucas is correspondent van
The Economist voor Midden- en Oost-Europa
en auteur van De nieuwe Koude Oorlog
(Nieuw Amsterdam)

FINANCIEEL EN JURIDISCH VERTAALWERK
NEDERLANDS, ENGELS, FRANS, DUITS EN SPAANS
Bank on us
Het internationale bedrijfsleven kent vele belangrijke
stukken. Juridische, financiële of technische teksten
waarmee u geen enkel risico wilt lopen. U zoekt vertalers
die de absolute top kunnen leveren. Kwaliteit waarop u
kunt rekenen. Juist nu.
In de afgelopen twintig jaar heeft Mac Bay zich bewezen
als betrouwbare en deskundige partner voor vele grote
financiële instellingen en multinationals.
Onze vertalers zijn native speakers met een rijke ervaring
op het gevraagde vakgebied. De eindcontrole wordt
uitgevoerd door een accountant of jurist.
Voor een vertaling die u met
een gerust hart de wereld
instuurt: bel ons, of mail
naar plaudit@macbay.nl.
Nederlands
Mac Bay
P.C.Hooftstraat 15 1071 BL Amsterdam
t (020) 662 0501 f (020) 662 6299
e plaudit@macbay.nl i
www.macbay.nl
English
Français
Deutsch
Español

DOSSIER
DEC 2009
70
VERENIGDE STATEN
EEN MISERABEL
JAAR VOOR OBAMA
De Amerikaanse president krijgt in 2010 de schuld van de malaise
door PETER DAVID, WASHINGTON D.C.
Toen de Amerikanen eind
2008 een zwarte president
het Witte Huis in
stemden, gaven ze een
van de meest opmerkelijke
staaltjes rebranding te zien die
in de Verenigde Staten ooit zijn vertoond.
Het komende jaar zal voor Barack
Obama echter minder vreugdevol
verlopen.
De nieuwigheid van Obama’s
huidskleur en stijl is er in zijn eerste
jaar snel afgegaan. Zijn populariteitsscore
daalde van circa 70% begin
januari tot omstreeks 50% aan het
einde van de zomer, ongeveer de gemiddelde
waardering (zelfs licht daaronder)
van presidenten na hun eerste
acht maanden. Dat Obama zo snel
na enkele beslissende economische
ingrepen – het budgettaire stimuleringsbeleid,
de herstructurering van
de auto-industrie in Detroit – al fors
aan populariteit heeft ingeboet, wijst
erop dat kiezers hem in 2010 waarschijnlijk
geen erkentelijkheid zullen
betonen voor het afwenden van een
depressie die niet kwam. Ze zullen
hem eerder verwijten maken voor
de recessie die wél optrad. De meeste
Amerikanen zullen niet gerust zijn op
hun vooruitzichten: de banen blijven
schaars en de belastingen gaan omhoog,
ondanks Obama’s overhaaste
toezegging de middeninkomens te
ontzien. En het begrotingstekort zal
Barack Obama: Geen excuus meer dat ontwikkelingen van voor zijn tijd waren.
zijn raketvlucht naar hogere sferen
voortzetten.
In 2010 zal Obama bovendien niet
meer kunnen terugvallen op het excuus
dat hij geen controle over al
deze ontwikkelingen had. Vanwege
de crisis die hem als president nagelaten
werd, had hij ervoor kunnen kiezen
zich in zijn eerste ambtstermijn
uitsluitend op economisch herstel te
concentreren. In plaats daarvan nam
hij het moedige – volgens sommigen
overmoedige – besluit om voor meer
te gaan. Hoewel grote delen van Obama’s
achterban zijn hervormingsplannen
voor de gezondheidszorg en zijn
wetgeving tegen het broeikaseffect
onderschreven, zullen veel van deze

aanhangers in 2010 danig teleurgesteld
zijn over de slappe wetgeving die
uiteindelijk uit het Amerikaans Congres
zal voortvloeien. Anderen zullen
Obama voor de voeten werpen dat het
een fout was om in tijden van acute
economische nood dure hervormingen
na te streven. Daar komt bij dat
de meeste kiezers zich in 2010 met de
eerste kosten van de veranderingen in
de gezondheidszorg en de energiesector
geconfronteerd zullen zien en pas
later iets zullen merken van de baten
van deze ingrepen.
DE STEMBUS
Hiermee zijn we bij een ander kwetsbaar
punt aanbeland. De coalitie die
Obama in 2008 onder de aansprekende
maar ambigue vlag van ‘verandering’
bijeenbracht, zal verbrokkelen.
De meest verstokte ideologen binnen
die coalitie zijn al onthutst over ‘vormen
van verraad’ als Obama’s passiviteit
rond het homohuwelijk of de detentie
van terreurverdachten zonder
berechting. De teleurstelling over nietingeloste
verwachtingen zal sommige
van deze aanhangers doen besluiten
niet aan de tussentijdse verkiezingen
voor het Congres in november mee
te doen. Onder de andere thuisblijvers
zullen zich veel kiezers bevinden
die in 2008 voor het eerst stemden
– hoofdzakelijk zwarten en jongeren
– en die zich niet zozeer door het
beleid van Obama als wel door zijn
persoon aangesproken voelden. Een
groot aantal van hen zal waarschijnlijk
van mening zijn dat ze met hun
bijdrage aan Obama’s presidentschap
al genoeg hebben gedaan.
Ook de zelf uitgeroepen onafhankelijke
kiezers die Obama in 2008
steunden, zullen hem deels in de steek
laten. Een aantal van hen voelt zich
door Obama net zo verraden als links
en wordt gevoelig voor de Republikeinse
boodschap dat Obama verantwoordelijk
is voor de grootste overheidsexpansie
sinds tientallen jaren.
Veel Amerikanen in het midden van
het politieke spectrum maken zich er
bijzonder boos over dat Wall Street de
helpende hand toegestoken is en Jan
met de pet zijn baan, huis of pensioen
verloren heeft.
Obama zal geen troost vinden op
het wereldtoneel. Welke besluiten
hij ook neemt over de toekomst van
Afghanistan en Irak, in beide landen
zullen in 2010 Amerikaanse militairen
sneuvelen. In zijn tweede jaar als
president zal de Amerikanen steeds
duidelijker worden dat hun land de
status van ’s werelds enige supermacht
en onomstreden nummer één dreigt
te verliezen doordat de economie
DE WERELD IN 2010
ten opzichte van andere landen aan
kracht verliest. Hoewel de opkomst
van nieuwe economische mogendheden
in Azië deze tendens mogelijk
onontkoombaar maakt, zullen kiezers
de man in het Witte Huis er toch de
schuld van geven.
HET HUIS VAN AFGEVAARDIGDEN
De uitslag van de tussentijdse verkiezingen
voor het Congres in november
zal bovenal aantonen dat zelfs een
economische crisis van buitengewone
omvang het wijdverbreide en
diepgewortelde Amerikaanse geloof
in een vrijemarkteconomie en in een
kleine overheid niet aan het wankelen
brengt. De perceptie dat Obama te
veel naar links helt, zal de Democraten
een hoop zetels kosten. Hoewel
de Senaat wel buiten hun bereik zal
blijven, zouden de Republikeinen het
Huis van Afgevaardigden onder controle
kunnen krijgen.
Een miserabel 2010 wil niet zeggen
dat Obama geen kans op herverkiezing
maakt of dat zijn presidentschap
tot mislukken gedoemd is. Zijn voorgangers
Ronald Reagan en Bill Clinton
slaagden er ook in zich te herstellen
van een pover tweede jaar en slechte
tussentijdse verkiezingen.
Peter David is hoofd Washington-redactie van
The Economist
ECONOMIE
OMGEKEERDE WORTEL
De geteisterde Amerikaanse economie zal zich explosief herstellen, maar het
herstel zal heel snel - en langdurig - verfl auwen tot zwakke groei.
door GREG IP, WASHINGTON D.C.
De Amerikaanse economie
zal in 2010 aan twee
tegengestelde krachten
onderhevig zijn. De eerste
is dat diepe recessies
meestal worden gevolgd door een
energiek herstel, de tweede dat fi nanciele
crises doorgaans in een zwak herstel
uitmonden. De wisselwerking tussen
deze twee krachten levert een cyclus
op die niet de vorm heeft van een V, U
of W, maar van een omgekeerd wortelteken:
een expansie die met een
verrassende intensiteit begint en vervolgens
verfl auwt tot een langdurige
periode van zwakke groei.
Recessies onderbreken de natuurlijke
groeineiging van economieën. Ze
bouwen een inhaalvraag naar woningen
en andere goederen op en vormen
voor bedrijven aanleiding hun
productie, loonkosten en investeringen
terug te schroeven tot niveaus die
aanzienlijk lager zijn dan bij een normale
omzet vereist is. Hoe dieper de
recessie, hoe krachtiger de omslag van
deze effecten gewoonlijk is. Historisch
DEC 2009
71

DOSSIER
DEC 2009
72
gezien zou de Amerikaanse economie,
die in de recessie van 2007-2009 met
circa 4% gekrompen is, in het eerste
hersteljaar maar liefst 8% moeten
groeien. De werkloosheid, die eind
2009 ongeveer 10% bedroeg, zou tot
ongeveer 8% moeten dalen.
Dat zal allemaal niet gebeuren.
Wel mogelijk is dat de groei in 2010
de consensusverwachting van 2,5%
overtreft. In het bedrijfsleven zijn de
voorraadniveaus bijzonder laag en kan
zelfs een bescheiden heropbouw van
voorraden een snelle verbetering van
de industriële productie veroorzaken.
De woningbouw kent in verhouding
tot het Amerikaanse bbp het laagste
peil sinds 1960, terwijl het aantal
onverkochte nieuwbouwwoningen
in zeventien jaar niet meer zo laag is
geweest. In de woningsector ligt dus
een forse opleving in het verschiet. De
investeringen als percentage van het
bbp zijn in veertig jaar niet meer zo
laag geweest en kunnen niet anders
dan omhooggaan. De Amerikaanse
regering is bekritiseerd vanwege het
trage tempo waarin het stimuleringspakket
van 787 miljard dollar in de
economie is doorgevoerd, maar zal de
groei dientengevolge wel tot diep in
2010 blijven ondersteunen.
Blijft een zichzelf voedende cyclus
van particuliere bestedingen en inkomensgroei
echter uit, dan is geen
van deze factoren in staat de krachtige
groei na 2010 te continueren. Meerdere
obstakels staan een dergelijke cyclus
in de weg. De gedaalde waarde van
woningen en aandelen had de Amerikaanse
huishoudens halverwege 2009
al 12 biljoen dollar, oftewel 19% van
hun vermogen gekost. Dit verlies verzwakt
de koopkracht en zorgt ervoor
Snel minder
Stijging van uurloon, verandering in percentage
tegenover het vorige kwartaal
2.8
2.5 2.5
dat er meer gespaard wordt, vooral
wanneer mensen hun pensionering
naderen. Hoewel de uitbreiding van
spaargelden geleidelijk verloopt, zullen
de consumptieve bestedingen (ongeveer
70% van het bbp) daardoor
trager groeien dan de inkomens, terwijl
in de afgelopen twintig jaar meestal
het omgekeerde het geval was. De
hoge werkloosheid zal de loongroei
drukken (zie grafi ek); loonsverlagingen
zijn al aan de orde van de dag.
Schommelingen in de energieprijzen
daargelaten zal de infl atie van haar
huidige niveau van circa 1,5% geleidelijk
teruglopen naar nul en eind 2010
mogelijk zelfs plaatsmaken voor defl atie.
Defl atie drijft de reële schuldenlast
van consumenten op, waardoor de
consumptieve bestedingen nog verder
zouden teruglopen.
ONDANKS LANGE LIJST
OBSTAKELS WORDT
HET GEEN VERLOREN
DECENNIUM VOOR VS
2.7
2.9
4.2
3.6 3.6 3.7
Bron: US Bureau of Labour Statistics; Goldman Sachs
4.1
1991 92 93 94 95 96 97 98 99 2000 01 02 03 04 05 06 07 08 09 2010
3.4
3.1
2.0
2.5
3.0
4.1
3.9 3.9
2009 estimate, 2010 forecast
2.7
0.2
De meeste voorgaande recessies zijn
veroorzaakt door hoge rente en beëindigd
door lage rente. Bij deze recessie
ligt dat anders. Aan het begin ervan
was de korte rente van de Federal Reserve
met 5,25% niet bijzonder hoog.
De Fed verlaagde het tarief vervolgens
tot feitelijk nul en verlengde haar balans
agressief door liquiditeit te verstrekken
en langlopende obligaties te
kopen. De bancaire kredietverlening
aan bedrijven en particulieren loopt
desondanks terug, evenals gesecuritiseerde
leningen op basis van onderpand.
De semi-overheidshypotheekbanken
Fannie Mae, Freddie Mac en
Ginnie Mae zijn de enige instellingen
die meer krediet zijn gaan verstrekken.
BLIJVENDE SCHADE
Deze situatie hangt niet alleen samen
met een gebrek aan kredietnemers,
maar ook met de blijvende schade
aan de fi nanciële infrastructuur die
spaarders en investeerders aan elkaar
koppelt. Het Internationaal Monetair
Fonds heeft in de afgelopen veertig
jaar 88 bankcrises onder de loep genomen
en is tot de conclusie gekomen
dat ze tot een langdurig verlies aan
output leiden. Delen van het Amerikaanse
‘schaduwbankensysteem’ van

kredietverstrekkers, investeringsbanken
en hedgefondsen zijn in rook opgegaan.
De overheid laat grote banken niet
meer omvallen, maar de fi nanciële
instellingen die overleven kunnen en
willen hun kredietverlening niet fors
uitbreiden. De waarde van woningen
en commercieel vastgoed was halverwege
2009 met 8 biljoen dollar, oftewel
bijna 20% gedaald, wat uitstaande
kredieten minder waard maakt en
onderpand voor nieuwe kredieten
verzwakt. Toezichthouders stellen een
verhoging van de solvabiliteitseisen
voor, waardoor banken nog meer kredietaanvragen
zullen afwijzen.
AGRESSIEF MONETAIR BELEID
Andere landen die in het verleden aan
een zware crisis ten prooi vielen, zoals
Zweden in het begin en Zuid-Korea
aan het einde van de jaren negentig,
wekten hun gedevalueerde valuta
en export weer tot leven. Dat zal de
Verenigde Staten niet lukken: de rest
van de wereld is daarvoor niet groot
of gezond genoeg, terwijl een sterk in
waarde teruglopende dollar in andere
landen defl atie kan veroorzaken.
Zowel het budgettair als het mone-
Als het zalig is om in het
begin van het Obamatijdperk
te leven, dan is
het regelrecht hemels
als je daarbij ook nog
eens jong bent. De president zelf heeft
natuurlijk de toon gezet: met een
leeftijd van 47 jaar ten tijde van zijn
inauguratie is hij van de 43 mensen
die het hoogste Amerikaanse ambt
hebben bekleed de op vier na jongste.
Relatieve jeugdigheid is ook een ken-
tair beleid in de Verenigde Staten was
in 2009 bewonderenswaardig agressief.
Als de ondersteuning van een
van deze pijlers opgeheven wordt,
zal dit de groei na 2010 bedreigen. De
geplande beëindiging van het stimuleringsbeleid
zou het Amerikaanse bbp
in 2011 met 2% drukken. President
Obama zal niet voor een aanzienlijke
uitbreiding van de stimuleringsmaatregelen
willen ijveren: kiezers maken
zich nu al zorgen over de ‘grote overheid’
en het begrotingstekort, een
merk van zijn regering. Obama heeft
zich omringd met enkele getrouwen
die ongeveer even jong of nog jonger
zijn dan hij: minister van Financiën
Timothy Geithner (48), stafchef Rahm
Emanuel (50) en hoofd begrotingszaken
Peter Orszag (nog maar 40).
De cultus van de jeugd fl oreert
echter ook ver buiten de muren van
het Witte Huis. Enkele van de interessantste
mensen uit het openbare leven
hebben de veertig nog niet bereikt.
DE WERELD IN 2010
sentiment dat de Republikeinen in
de verkiezingen voor het Congres in
2010 gretig zullen aangrijpen om zetels
te winnen. De Fed, die vanwege
zijn interventies in de markten en verlengde
balans onder vuur ligt, zou bij
een positief verrassende groei begin
2010 in de verleiding kunnen komen
de rente te verhogen. Die verleiding
zal ze echter weerstaan.
Hoe somber de lijst van obstakels
ook stemt, de Verenigde Staten zullen
niet terugzakken in een recessie
of een verloren decennium tegemoet
gaan zoals Japan in de jaren negentig
overkwam. De overinvesteringen in
de Verenigde Staten waren aan het
begin van de crisis minder hoog dan
in andere landen, zeker vergeleken
met Japan. De Amerikaanse bevolking
groeit nog steeds, terwijl die van
Japan terugloopt.
De Amerikanen hebben er twee
jaar over gedaan om de problemen
van het bankwezen aan te pakken,
wat Japan zeven jaar kostte. De tijden
van hoogconjunctuur in de Verenigde
Staten keren terug, zij het niet vandaag
of morgen.
Greg Ip is redacteur van The Economist
AANSTORMEND TALENT
DERTIG-EN-NOG-WAT
Drie ‘jonkies’ om in 2010 in de gaten te houden
door CHRISTOPHER LOCKWOOD
Positieve ontwikkeling: De Amerikaanse
bevolking groeit nog steeds.
Voor het Amerikaanse team van The
Economist was dat aanleiding om op
volstrekt onwetenschappelijke basis
drie mensen van dertig-en-nog-wat
te selecteren die in 2010 speciaal zullen
worden gevolgd. De eerste op de
lijst is Michelle Rhee, sinds 2007 het
uitbundige hoofd van het schooldistrict
van Washington D.C. Voor haar
benoeming in de Amerikaanse hoofdstad
richtte Rhee, nu 39 en destijds
nog maar 27, het New Teacher Project
DEC 2009
73

DOSSIER
DEC 2009
74
Boordevol talent: Burgemeester Julian Castro (boven), politicus Paul Ryan (onder), en onderwijsbestuurder Michelle Rhee (links).
op, een non-profi torganisatie die enkele
van de allerarmste Amerikaanse
schooldistricten ondersteunt bij de
werving en opleiding van docenten.
Het New Teacher Project is inmiddels
actief in 28 staten en heeft al meer dan
30.000 docenten gerekruteerd. In Washington
D.C. bevinden zich enkele
van de slechtst presterende scholen
van de Verenigde Staten, waardoor
Michelle Rhee menig robbertje met de
onderwijsbonden heeft uitgevochten
om het systeem van vaste aanstellingen
– die vervanging van slechte docenten
vrijwel onmogelijk maakten
– af te schaffen. ‘We moeten af van
het idee dat een baan in het onderwijs
een recht is’, zei ze in september in de
Washington Post.
Michelle Rhee is beschimpt door
velen die met haar in botsing zijn
gekomen. Haar beslissing om onder-
maatse docenten te ontslaan en enkele
slecht presterende scholen te sluiten,
heeft haar aan venijnige kritiek
blootgesteld. Maar volgens objectieve
waarnemers zijn er door Rhee wel
indrukwekkende veranderingen tot
stand gebracht. Buitengewone durf
en klinkende resultaten op zo’n jonge
leeftijd maken haar – naast Joel Klein
in New York en Arne Duncan (voormalig
hoofd onderwijs van Chicago
en momenteel, op 45-jarige leeftijd,
minister van Onderwijs) – tot een van
de interessantste mensen in de educatieve
wereld.
De respectabele ouderdom van
39 jaar is inmiddels ook bereikt door
Paul Ryan, het jonge, fl itsende Congreslid
dat al elf jaar een kiesdistrict
in Wisconsin vertegenwoordigt. Ryan
wordt geregeld bestempeld als een
toekomstige presidentskandidaat,
DE CULTUS VAN DE
JEUGD FLOREERT OOK
BUITEN DE MUREN
VAN HET WITTE HUIS
maar zijn belangrijkste taak in 2010
is om de Republikeinen in de tussentijdse
verkiezingen het Huis van Afgevaardigden
te helpen terugwinnen.
Samen met zijn kompaan Eric Cantor,
de op een na hoogste Republikein
in dit Amerikaanse lagerhuis, heeft
Ryan een koerswijziging bij de Republikeinen
teweeggebracht. De partij
is teruggekeerd bij haar traditionele
nadruk op economische behoudzucht
en heeft zich bevrijd van een obsessieve
aandacht voor sociaal-conservatieve
vraagstukken als abortus, het
homohuwelijk en wapens. Obama’s
tot biljoenen geëxplodeerde tekorten
en de vrees dat een radicale hervorming
van de gezondheidszorg ze nog
verder zou vergroten, vormden voor
Ryan een geweldige ruggensteun.
GEWICHT IN DE SCHAAL
Paul Ryan is de belangrijkste Republikein
in de invloedrijke begrotingscommissie
van het Huis van Afgevaardigden.
Hij publiceerde in 2008
zijn Roadmap for America’s Future,
waarin hij op overtuigende wijze
beschrijft hoe de Amerikaanse overheidsfi
nanciën kunnen worden gesaneerd
en tegelijkertijd alle Amerikanen
een ziektekostenverzekering kan
worden verstrekt. Zijn ideeën raakten
in de aanloop naar de opzienbarende

verkiezingszege van Obama ondergesneeuwd,
maar zouden in 2010 meer
gewicht in de schaal kunnen werpen.
Ryan vormt een belangrijk deel van
het antwoord op de vraag waardoor
de Republikeinen, die na Obama’s
verkiezing volkomen aan de grond
zaten, de weg omhoog lijken te hebben
teruggevonden.
BOTSING
De jongste van het illustere trio is Julian
Castro, die in mei 2009 op de prille
leeftijd van 34 jaar tot burgemeester
van San Antonio gekozen werd. San
Antonio is de op zes na grootste stad
van de Verenigde Staten en kent de
grootste Spaanstalige meerderheid
van alle Amerikaanse steden. Door
te winnen is Castro in één klap uitgegroeid
tot een van de belangrijkste
hispanics van het land. (Mededingers
naar de titel van belangrijkste hispanic
zijn Sonia Sotomayor, die afgelopen
augustus als eerste hispanic tot rechter
van het Hooggerechtshof werd
benoemd, en Antonio Villaraigosa, de
burgemeester van Los Angeles.)
Julian Castro wacht een grote
toekomst, waarin de kandidatuur
voor een senaatszetel of het gouverneursschap
van Texas ongetwijfeld
ooit een plaats krijgt. Texas is door
Castro’s omvangrijke en snel toenemende
bevolkingsgroep een van de
vier Amerikaanse staten waar ‘anglos’
(blanken die geen hispanic zijn) niet
langer in de meerderheid zijn. Aangezien
hispanics tijdens verkiezingen
meestal op de Democraten stemmen,
is de kans groot dat de thuisstaat van
George Bush in Democratische handen
zal overgaan. Misschien al bij
de verkiezingen voor het Texaanse
parlement in november 2010: de Democraten
komen twee zetels tekort
om het lagerhuis van de staat onder
controle te krijgen. Castro’s tweelingbroer
Joaquin is al parlementslid
in Texas. Wordt Julian Castro ooit
de Barack Obama van de hispanics?
De charme, het verstand en de moed
heeft hij daarvoor al.
Christopher Lockwood is redacteur Verenigde
Staten van The Economist
VERLEID DE OUDERS
door JAAP VAN MANEN
Hoog tijd voor nieuwe relatie
tussen ouders en leraren
De kwaliteit van het onderwijs
in Nederland laat nog veel te
wensen over: te veel leerlingen
verlaten de basisschool zonder dat
ze goed kunnen lezen en rekenen en
de middelbare school kent te veel uitvallers.
Dit probleem kunnen scholen
niet alleen oplossen. Daar is samenwerking
met ouders voor nodig. Maar
het zal niet werken als die samenwerking
wordt afgedwongen. Ouders
moeten worden verleid.
Het onderwijs heeft al enige ervaring
met die samenwerking. Er zijn
basisscholen waar taalonderwijs wordt
aangeboden aan immigranten. Er zijn
scholen waar ouders worden ingeschakeld
bij overblijfuren en bij schoolreisjes.
Om verschillende redenen
zijn de ervaringen niet alleen maar
positief. De schoolleiding én de leraren
zien niet altijd het nut, en de ouders
werken niet altijd mee. Het is ook niet
eenvoudig om met alle ouders een constructieve
relatie op te bouwen. Kritiek
op hun kinderen valt soms slecht.
Ze kunnen ook neerkijken op leraren
of zich er juist door bedreigd voelen.
Vaders kunnen bezwaren waren hebben
tegen de ontwikkeling ng die
moeders doormaken
als zij meer betrokken
worden bij het
onderwijs.
Wil dit beter
functioneren, dan
zal de relatie tussen
ouders en
leraren opnieuw
moeten worden
uitgevonden. Essentieel
is dat er
wordt geïnvesteerd
in de kwaliteit van
leraren (onder meer
door hogere eisen
aan hun opleiding).
Daarnaast moeten
RONALD SLABBERS
DE WERELD IN 2010
scholen ook gelegenheid krijgen om
programma’s aan te bieden aan de ouders.
Veel ouders kunnen profijt hebben
van bijvoorbeeld taalonderwijs,
geschiedenislessen of het ontwikkelen
van ICT-vaardigheden. En ook aan
voorlichting over onderwijs en opvoeding
zal behoefte zijn.
Waar de betrokkenen dan wel even
doorheen moeten kijken, is dat het
vaak behelpen is in het onderwijs. Gebouwen
zijn vaak slecht onderhouden,
computerfaciliteiten zijn niet modern of
er staat gewoon te weinig, managers
zijn niet altijd inspirerend en leraren
door dit alles soms gedemotiveerd.
De gevolgen van een mislukking
zijn groot. Zonder een fundamentele
kwaliteitslag in het onderwijs raakt
de economie, de veiligheid en de
volksgezondheid onder druk. Innovatie
wordt belemmerd doordat talenten ongebruikt
blijven. Misdaadcijfers zullen
stijgen. Voor belangrijke beroepen in
onderwijs, zorg en bedrijfsleven zullen
onvoldoende mensen beschikbaar
zijn. De kwaliteit van de democratische
besluitvorming kan onder nog grotere
druk komen te staan, bijvoorbeeld
doordat mensen zonder voldoende opleiding
niet gaan stemmen.
Wat wij uuiteindelijk
nodig heb-
ben, is een
overtuiging dat we als
vrije burger burgers een keuze hebben.
We kunnen
zelf beslissen dat het
onderwijs beter b kan en beter moet.
Maar die keuze zal wel gevolgen
hebben
voor ons gedrag. Burgers
moet moeten leren om te participe-
ren
– zowel in het dagelijkse
leve leven als in het stemhokje,
dat
vaak te vinden is in een
mat matig onderhouden school-
gebo gebouw.
Jaap van
Manen is hoogleraar
Corpora Corporate Governance aan
de Rijksuniversiteit
Groningen en partner bij
PricewaterhouseCoopers
DEC 2009
75

DOSSIER
DEC 2009
76
DE AMERIKA’S
FEEST MET BOLÍVAR
Latijns-Amerika maakt de balans op van 200 jaar onafhankelijkheid
door MICHAEL REID
In 2010 vindt in veel Latijns-
Amerikaanse landen de viering
van tweehonderd jaar onafhankelijkheid
van Spanje plaats,
waardoor het jaar voor de regio
in het teken van terugkijken zal staan.
Dat gaat soms gepaard met de nodige
bombast: zo roept Hugo Chávez, Venezuela’s
links-radicale president,
een ‘tweede onafhankelijkheid’ uit,
ditmaal van een overheersing door
de Verenigde Staten. Andere leiders
zouden de gelegenheid kunnen aangrijpen
om naar de toekomst te kijken
en in kaart te brengen wat hun land
nog moet doen om als ontwikkeld te
gelden.
Die vraag heeft de laatste tijd namelijk
aan urgentie gewonnen. Het
gemiddelde groeitempo van 5,5% per
jaar dat Latijns-Amerika tussen half
2003 en half 2008 vertoonde, is sinds
het uitbreken van de wereldwijde recessie
een stuk lastiger te verwezenlijken.
De krimp van circa 3% in 2009
zal worden gevolgd door een lusteloos
herstel dat de groei in de regio als geheel
in 2010 waarschijnlijk tot hooguit
iets meer dan 3% zal opschroeven.
Na jaren waarin torenhoge grondstofprijzen
belangrijker waren dan
gedegen economisch beleid, zullen
Latijns-Amerikaanse landen hun pro-
ductiviteit moeten opkrikken om het
beter te doen. Het gevolg is dat een
pragmatische centrumpolitiek in de
regio de overhand zal krijgen en het
linkse tij begint weg te ebben.
De onafhankelijkheid wordt vaak
en vroegtijdig gevierd. Het pleit was
namelijk niet zo een-twee-drie beslecht:
het laatste Spaanse leger op het
Latijns-Amerikaanse vasteland werd
in 1825 verslagen, en Brazilië maakte
zich in 1822 pas los van Portugal. Op
veel plekken begon de vrijheidsstrijd
echter al in 1810 toen lokale junta’s de
onafhankelijkheid uitriepen. De militairen
in deze junta’s waren in naam
STEUN VOOR CHÁVEZ
BROKKELT AF DOOR
RECESSIE, INFLATIE
EN WANBESTUUR
trouw aan de Spaanse koning (die
door Napoleon gevangen was gezet),
maar streefden in de praktijk hun eigen
belangen na. Bolivia en Ecuador
openden het bal met kortstondige opstanden
in 1809.
De aftrap van de grootschalige herdenkingen
zal niettemin plaatsvinden
in Venezuela, waar een lokale junta
op 19 april 1810 de Spaanse gouverneur
in Caracas afzette. Hugo Chávez
zal elke gelegenheid aangrijpen om
zijn bewind te vereenzelvigen met zijn
held Simón Bolívar, de roemruchte
vrijheidsstrijder van Venezolaanse
origine – al ligt het gedachtegoed van
beiden mijlenver uiteen. Soortgelijke
gebeurtenissen als in Caracas zullen
in Argentinië op 25 mei, in Colombia
op 20 juli en in Chili op 18 september
worden gevierd. Mexico viert zijn onafhankelijkheid
op 16 september en
gedenkt enkele weken later de honderdste
verjaardag van het begin van
de revolutie van 1910-1917.
TOEKOMST IN VOGELVLUCHT
De feestvreugde zou echter door ernst
kunnen worden getemperd. Zo zal
Mexico angstvallig over de grens met
de Verenigde Staten turen in de hoop
een Amerikaans economisch herstel
waar te nemen. Voor Venezuela wordt
2010 een cruciaal jaar. Hugo Chávez
zou tijdens parlementsverkiezingen in
december de volledige macht in zijn
land kunnen kwijtraken. Als de Venezolaanse
oppositie erin slaagt zich te
verenigen – met een groot als – dan
maakt zij een goede kans de meerderheid
te behalen. De steun voor het ‘socialisme
van de 21ste eeuw’, zoals dat
door Chávez gepredikt wordt, brokkelt
af onder invloed van de recessie,
infl atie en wanbestuur. In Chili zal Se-

Feest: Veel Latijns-Amerikaanse landen herdenken volgend jaar 200 jaar onafhankelijkheid.
bastián Piñera trachten politiek rechts
de eerste zege sinds een halve eeuw
te bezorgen in een presidentsverkiezing.
Hij moet daartoe vrijwel zeker in
januari een spannende tweede ronde
uitvechten met Eduardo Frei, een
voormalige christendemocratische
president.
In Colombia zullen de presidentsverkiezingen
van mei in het teken
staan van een eerder besluit: of het
Constitutionele Hof het groene licht
zal hebben gegeven aan een referendum
over een grondwetswijziging die
een derde achtereenvolgende presidentstermijn
mogelijk maakt, en of
Álvaro Uribe, president sinds 2002,
door zijn hernieuwde kandidatuur
niet het gevaar loopt als een autocraat
in de trant van Chávez te worden
beschouwd. Als Uribe verkiesbaar is,
zal hij winnen, zij het met een kleinere
marge dan voorheen. Doet Uribe
niet mee, dan is voormalig minister
van Defensie Juan Manuel Santos de
grootste kanshebber. Sergio Fajardo,
de onafhankelijke en innemende oudburgemeester
van Medellín die ooit
hoogleraar wiskunde was, zal echter
een gevaarlijke tegenstrever zijn, zeker
als Fajardo partijen bereid vindt
hem te steunen. In Costa Rica zou
de dissidente sociaaldemocraat Ottón
Solís uit de achtergrond kunnen
opdoemen om Laura Chinchilla, de
kandidate van de regerende sociaaldemocratische
partij van de vertrekkende
president Óscar Arias, tijdens
de presidentsverkiezingen in februari
de loef af te steken.
DE WERELD IN 2010
Nu geld schaarser wordt, krijgen regeringen
die het niet goed besteden
veel kritiek. Als de olieprijs weer
fors omhooggaat, zou Hugo Chávez
nieuwe bondgenoten kunnen maken.
Mochten zulke prijsstijgingen echter
uitblijven, dan zal de ‘Bolivariaanse’
alliantie van links-nationalisten terrein
verliezen, zowel in Venezuela als
daarbuiten. Het jaar 2010 zou heel
goed het jaar kunnen worden waarin
president Chávez voor de keuze komt
te staan om ofwel zijn macht op te
geven ofwel de laatste resterende
kaarsjes democratie in Venezuela uit
te blazen.
Michael Reid is redacteur voor Amerika
bij The Economist en auteur van
Forgotten Continent: The Battle for Latin
America’s Soul (Yale)
DEC 2009
77

DOSSIER
DEC 2009
78
CANADA
IN HOGERE SFEREN
Het Noordpoolgebied is vanaf volgend jaar niet langer vergeten gebied
door JEFFREY SIMPSON, OTTAWA
Canada is een noordelijk
gelegen land. O Canada,
het nationale volkslied,
bevat dan ook de regel
The True North strong and
free. Maar aangezien 80% van de bevolking
binnen 200 kilometer van
de grens met de Verenigde Staten
woont, is het hoge noorden (Yukon,
Northwest Territories en Nunavut)
voor de meeste Canadezen een reusachtig
gebied waar ze nooit komen,
dat ze vrijwel niet kennen en gewoonlijk
vergeten en dat in hun ogen alleen
door inheemse volkeren met zonderlinge
gebruiken wordt bewoond.
Vanaf 2010 wordt dat echter allemaal
anders.
Bij Pangnirtung, een nederzetting
aan de oostkust van Baffi neiland die
1300 inwoners telt en voornamelijk
dankzij kunst van de Inuit en een
nabijgelegen nationaal park enige bekendheid
geniet, zal voor een bedrag
van 42 miljoen Canadese dollar (ongeveer
26,5 miljoen euro) een haven
voor de bescheiden vissersvloot van
de Inuit worden aangelegd. Bij Gjo a
Haven, de enige nederzetting op Koning
Willemeiland, krijgen blokhutten
van ijsbeeronderzoekers een opknapbeurt.
Bij Eureka, dat op het eiland Ellesmere
ligt, wordt een laboratorium
voor atmosferisch onderzoek gerenoveerd.
En bij Iqaluit, de hoofdstad
Inuit in Gjoahaven: De wereld komt steeds dichterbij.
van het territorium Nunavut, steekt
de overheid tientallen miljoenen in
huisvesting, een onderzoeksinstituut
en een onderzoeksschip.
Tel daarbij op: olie- en gasexploratie
in de Beaufortzee; voor 100 miljoen
dollar aan sociale huisvesting;
eenzelfde bedrag voor geologisch onderzoek;
nog eens 90 miljoen dollar
voor economische ontwikkelingsprojecten
en 85 miljoen dollar om onderzoeksstations
in het noordpoolgebied
te verbeteren. Het gevolg van dit alles
is een bedrijvigheid die men in het
hoge noorden, van Alaska in het westen
tot aan de Baffi nbaai in het oos-
GRENSDISPUTEN
ZIJN ER IN HET
HOGE NOORDEN AL
VEELVULDIG
ten, nooit eerder heeft gezien. En er
staat nog meer op stapel, zoals de drie
Arctische patrouilleschepen en een
poolijsbreker. Er zijn ook plannen om
bij Nanisivik, gelegen aan de noordkust
van Baffi neiland, een diepzeehaven
aan te leggen. En later in het jaar,
als alles volgens schema verloopt, zal
de Canadese regering een plaats aanwijzen
waar een High Arctic Research
Station zal verrijzen.
Tijdens de Koude Oorlog bouwden
Canada en de Verenigde Staten in het
gebied een radarsysteem dat beide
landen in een vroeg stadium voor
mogelijke aanvallen door Sovjet-bommenwerpers
moest waarschuwen.
Afgezien van deze zogeheten Distant
Early Warning Line besteedde Canada
weinig militaire aandacht aan het
hoge noorden. Onderzeeboten van de
Sovjet-Unie en de Verenigde Staten
doorkruisten de Arctische wateren
onder het pakijs zonder dat Canada
ook maar enige mogelijkheid had ze
in de gaten te houden. De Canadese
overheid rustte een paar Inuit uit met
honkbalpetten en geweren, noemde

hen Rangers en vergat de regio vervolgens.
Maar nu wordt het hoge noorden
letterlijk herontdekt. Er vindt niet alleen
onderzoek naar de atmosfeer,
het pakijs en de dieren plaats, maar
er wordt ook bestudeerd hoe er moet
worden gereageerd op de verbreding
van de vaarroutes die de opwarming
van de aarde veroorzaakt. Hogere
temperaturen betekenen minder ijs
en meer ruimte voor de exploratie
van mineralen en fossiele brandstoffen,
meer buitenlandse schepen die
de noordelijke wateren bevaren en
mogelijke confl icten met andere Arctische
landen over de zeebodem, vaarroutes
en zee- en landsgrenzen.
Grensdisputen zijn er in het hoge
noorden al veelvuldig. Zo zijn Canada
en Amerika het niet eens over de maritieme
grens tussen Alaska en Yukon
en hebben Canada en Denemarken
beide hun vlag op het nietige Hanseiland
geplant. In 2010 zal Canada
verdergaan met de voorbereiding van
een claim op een onderzees gebied dat
doorloopt tot aan de Noordpool. Het
komt in die zaak Rusland tegen.
Geen enkel land onderschrijft de
Canadese opvatting dat de Noordwestelijke
Doorvaart (er bestaan feitelijk
twee à drie mogelijke routes) tot Canada
behoort. De Verenigde Staten,
Rusland en de Europese Unie zijn
alle van mening dat de doorvaart
een internationale zeestraat is.
De allermoeilijkste beslissing
voor Canada zal zijn of de Verenigde
Staten in het hoge noorden als een
vriend of als een concurrent moeten
worden beschouwd. Die beslissing
kunnen de Canadezen niet
lang meer voor zich uitschuiven.
Gaan de twee landen
samenwerken bij het beheer
van de vaarroutes? Lossen ze
hun maritieme grensgeschil
op? Maken ze gezamenlijk
een vuist tegen Rusland of
gaan ze ieder hun eigen weg?
Aan Canada’s rijkelijk late
interesse voor zijn hoge
noorden zit ook een ironische
kant. Hoewel het gebied
zwaarder onder de klimaatverandering
geleden heeft dan welke andere
regio in de wereld ook, kent
Canada als bestrijder van het broeikaseffect
binnen de G8 de slechtste
staat van dienst. In het kader van
het Kyoto-protocol heeft het land
DE WERELD IN 2010
toegezegd in de periode 2008-2012
6% minder broeikasgassen te zullen
uitstoten dan in 1990; in plaats daarvan
zijn de emissies met 27% toegenomen
en zullen ze in 2010 nog verder
stijgen door de ontwikkeling
van teerzanden.
Welke partijen Canada in 2010
ook regeren – de politieke versplintering
in het land heeft tot een
reeks instabiele kabinetten
geleid – ze zijn het er inmiddels
allemaal over eens
dat onderzoek, ontwikkeling
en bescherming van
het hoge noorden een
nationale prioriteit is. Premier
Stephen Harper van
de Conservatieve Partij
heeft het hoge noorden
sinds zijn verkiezing in
2006 tot een speerpunt
gemaakt. Dat de andere
partijen deze prioriteit inmiddels
onderschrijven, uiteraard
zonder Harper daarvoor eer te bewijzen,
betekent dat de dagen van
verwaarlozing van het hoge noorden
voorbij zijn.
Jeffrey Simpson is columnist van
The Globe and Mail
AZIË
SPRONGETJE VOORUIT
China stelt nieuw plan op voor onzekere tijden
door JAMES MILES, BEIJING
De Chinese leiders zullen
zich in het komende
jaar verkneukelen over
de groei in hun land en
over de afgunst die dat
elders, vooral in het Westen, wekken
zal. De Wereldtentoonstelling in
Shanghai, die in mei van start gaat,
vormt voor hen een prachtig platform
om de internationale gemeenschap
Noordpool: Het nieuwe centrum?
een vrijmoedig, futuristisch gezicht
van China te tonen en het land als een
uitzondering op de wereldwijde malaise
te profi leren. Toch zal president
Hu Jintao in 2010 ook zorgen kennen.
De Chinese economie verkeert nog
steeds in mineur, terwijl de ernstigste
etnische onrust sinds vele jaren moeilijk
te bedwingen blijkt.
De Chinese economische groei zal
in 2010 waarschijnlijk gunstig afsteken
bij die in veel andere landen, maar
toch zwakker zijn dan voor de crisis.
Het kost jaren om de Chinese economie
minder op de geplaagde exportsector
en meer op de binnenlandse
consumptie te laten leunen. De autoriteiten
kunnen hun enorme uitgaven
aan economisch stimuleringsbeleid
natuurlijk niet eeuwig voortzetten.
DEC 2009
79

DOSSIER
DEC 2009
80
Net nu Hu Jintao voorbereidingen
treft om in 2012 af te treden als leider
van de Communistische Partij en
in 2013 als president, ziet China zich
met een veel onrustiger economisch
klimaat geconfronteerd dan toen Hu
Jintao deze functies een decennium
geleden aanvaardde.
Dergelijke zorgen zullen niet zichtbaar
zijn tijdens de Wereldtentoonstelling,
die China een ‘economische
Olympiade’ heeft genoemd. Net als
de Olympische Spelen van Beijing in
2008 wordt het evenement in China
opgevat als een belangrijke mijlpaal op
weg naar de status van supermacht:
het land refereert daarom aan de eerste
Wereldtentoonstelling in Londen
in 1851 (destijds Great Exhibition geheten),
waarvoor het Crystal Palace
werd gebouwd, en die van 1889 in
Parijs, waar de stad de Eiffeltoren aan
dankt.
Vergelijkingen met de gloriedagen
van de industrialisatie van het Westen
vallen in de smaak bij de vele
Chinezen die de huidige economische
malaise in de westerse wereld zien
als een kans om de internationale
machtsverhoudingen ten gunste van
China te verschuiven. De Chinese
leiders zullen het belang van de opkomst
van hun land evenwel niet te
zwaar willen aanzetten. Een stabiele
relatie met de Verenigde Staten blijft
voor Hu Jintao van cruciaal belang,
ondanks zijn aanhoudende inspanningen
om China’s militaire kracht
op te voeren (zo zou het land in 2010
zijn eerste vliegdekschip kunnen presenteren,
wat een bedreiging voor de
Amerikaanse heerschappij in de Stille
Oceaan zou kunnen inhouden).
In het komende jaar zal de Chinese
regering in ieder geval ogenschijnlijk
met de Amerikanen samenwerken
om internationale problemen, varierend
van de economische crisis tot
klimaatverandering, aan te pakken.
PLANNEN VOOR DE ERFENIS
China zal weinig tot geen concessies
willen doen om zijn uitstoot van broeikasgassen
in te dammen. Het land wil
na de internationale klimaatconferentie
van Kopenhagen in december
2009 echter ook niet als een paria te
boek staan. Daarom zullen de Chinezen
bereid zijn om vermindering van
hun CO2-intensiteit (uitgestoten CO2
per eenheid bbp) te bespreken en een
streefdatum (ruim na de politieke horizon
van Hu Jintao) vast te stellen
waarop de uitstoot van CO2 zijn pla-
CHINA ZAL IN IEDER
GEVAL VOOR HET OOG
SAMENWERKEN MET
VERENIGDE STATEN
Show: China zal iedereen verbazen op de Wereldtentoonstelling 2010 in Sjanghai.
fond zal bereiken – let wel: streefdatum,
geen harde belofte. Het land zal
wel toezeggen het aandeel van duurzame
bronnen in zijn energieverbruik
te verhogen. De opstelling van China
zal zodanig zijn dat president Obama
net voldoende politieke ruggensteun
krijgt om zijn klimaatveranderingsagenda
er in eigen land door te krijgen.
Voor alle extraatjes wil China echter
Amerikaans geld en Amerikaanse
technologie. Worden deze niet verstrekt,
dan zou de frustratie van de
Chinese regering kunnen toenemen
en het overleg over samenwerking
kunnen stranden in gekibbel.
In 2010 zal de Chinese regering
een nieuw economisch vijfjarenplan
opstellen dat het jaar daarop in werking
treedt. Wanneer de Communistische
Partij in het najaar bijeenkomt
om haar opvattingen (beter gezegd,
instructies) hieromtrent kenbaar te
maken, zal veel aandacht uitgaan naar
hetgeen voor het Chinese milieu is
bepaald. Functionarissen hebben geopperd
de doelstellingen voor de CO2intensiteit
in het vijfjarenplan op te
nemen, wat een unicum voor China
zou zijn. Zoals altijd zal het plan echter
aan bbp-groei de voorrang geven.
Hu Jintao hoeft zich over de doel-

stellingen van het huidige plan niet
meer druk te maken. Een van die
voornemens luidde dat het Chinese
bbp in 2010 het niveau van 26,1 biljoen
yuan (omgerekend 2,5 biljoen
euro) zou bereiken, maar dat is al in
2008 gelukt. Een andere doelstelling
was om het bbp per hoofd van de
bevolking ten opzichte van 2000 te
verdubbelen. Dat kregen de Chinezen
al tijdens de eerste jaren van het plan
voor elkaar. Het is echter goed mogelijk
dat het bbp-cijfer per hoofd van
de bevolking na 1 november 2010,
de dag waarop de eerste volkstelling
sinds tien jaar plaatsvindt, moet worden
bijgesteld. De kans bestaat dat
China tientallen miljoenen inwoners
meer heeft dan de offi ciële ramingen.
ETNISCHE ONRUST
De volkstelling zal onder toezicht staan
van vicepremier Li Keqiang, die naar
verwachting Wen Jiabao in 2013 als
premier zal opvolgen. Vicepresident
Xi Jinping lijkt goed op weg om de rol
van Hu Jintao als partijleider en president
over te nemen. Maar hoewel het
opvolgingsproces in het geval van Hu
Jintao soepeler verliep dan ooit, is niet
gezegd dat het bij Xi Jinping even vlot
zal gaan.
Hu Jintao zal zich zorgen maken
over zijn nalatenschap. Ondanks de
snelle economische groei in de door
etnische minderheden bevolkte regio’s
Tibet en Sinkiang heerst er sinds
de ongeregeldheden in de Tibetaanse
hoofdstad Lhasa in 2008 onrust in
deze gebieden. Via verscherpte veiligheidsmaatregelen
en massale arrestaties
hebben de Chinese autoriteiten de
controle weten te behouden, maar in
juli 2009 zijn er in Urumqi, de hoofdstad
van Sinkiang, veel bloediger rellen
uitgebroken.
De autoriteiten vrezen dat een versoepeling
van de veiligheidsmaatregelen
tot nog meer geweld zou kunnen
leiden. Hoewel het in oktober 2010
zestig jaar geleden zal zijn dat China
Tibet bezette, kan Hu Jintao het Chinese
vizier nog steeds niet laten zakken.
James Miles: hoofd redactie Beijing
van The Economist
We hebben voorsprong in
biotechnologie. Verzilveren!
Voor wie de kans durft te
grijpen, biedt een crisis ook
gelegenheid om iets moeilijks
voor elkaar te krijgen. De huidige recessie
is daar een goed voorbeeld van:
de Amerikanen hebben eindelijk de
kleine milieuvriendelijke auto omarmd
en het kabinet heeft de – voorheen
onbespreekbare – verhoging van de
AOW-leeftijd erdoor geloodst. Maar de
tijd is ook rijp voor een grotere ambitie.
Nederland kan nu een definitieve
voorsprong nemen in de life sciences.
Bedrijven benutten de huidige crisis
als ze zich actief op de toekomst willen
voorbereiden: in de luwte van de verminderde
productiedruk voeren ze een
herstructurering van hun productieproces
door, en maken zich klaar voor de
nieuwe consumentenvraag na de crisis.
De regering heeft, om uit de crisis te
komen, een groot aantal werkgroepen
ingesteld die forse bezuinigingen moeten
voorstellen.
Maar om Nederland als een feniks
te laten herrijzen ware het beter geweest
als de werkgroepen met een
andere opdracht aan de slag waren gegaan:
hoe moet ons land de beschikbare
gelden aanwenden om na de crisis
het snelst de gestelde maatschappelijke
doelen te bereiken? Het kan immers
nooit voldoende zijn om de staatsschuld
weer onder een Europees vastgesteld
maximum te krijgen. Het doel moet
zijn om Nederland competitiever mpetitiever in
de Europese of internationale ationale
context te positioneren, n, om net
als elk bedrijf de concurrent current te
slim af te zijn. Innoveren ren dus.
Om succes te boeken ken kun je
je energie het best steken eken in de terreinen
waar je al goed d in bent. Nederland
heeft zich voorgenomen orgenomen
om een kennisland te e zijn.
Om innovatief, op
een beperkt aantal
terreinen, de concurrentie
met de rest van
de wereld aan te gaan. Het H t
DE WERELD IN 2010
HOE DE FENIKS KAN HERRIJZEN
door LOUISE GUNNING-SCHEPERS
Innovatieplatform heeft daarvoor een
Kennis-investeringsagenda ontworpen.
Nu is het zaak om, terwijl iedereen
nog de wonden likt, te kijken of je
niet je voorsprong kunt vergroten.
Veel landen hebben intussen geconstateerd
dat gezondheid bij een
steeds ouder en welvarender wordende
wereldbevolking een enorme
groeimarkt is. De innovatie in de
gezondheidszorg zal in de toekomst
steeds minder van de grote farmaceutische
industrie komen en steeds vaker
van de biotechnologie in de life sciences.
Laten dat nu net de gebieden zijn
waarop Nederland heeft ingezet.
Natuurlijk, daarin zijn we niet de
enige. Singapore, het Midden-Oosten
en China hebben massaal geld geinvesteerd
in deze sector. Maar één
ding ontberen ze en daarvoor kijken
ze met jaloerse blik naar Nederland.
Om echte innovatie te realiseren in de
life sciences, heb je scherp omschreven
patiëntengroepen nodig, én een
nauwe samenwerking tussen klinische
wetenschappers en laboratoriumonderzoekers.
Dat vereist een integratie van
basaal onderzoek en patiëntenzorg.
Nederland heeft dat al vijftien jaar
geleden in gang gezet met de vorming
van Universitair Medische Centra. Verzilveren
dus die voorsprong.
Louise Gunning-Schepers is
bestuursvoorzitter van het Academisch
Medisch Centrum in Amsterdam
RONALD SLABBERS
DEC 2009
81

DOSSIER
DEC 2009
82
INDIA
VAN MOESSON IN DRUP
In India zal de industrie de landbouw voor het eerst overvleugelen
door SIMON COX, DELHI
In Vijay Pura, een dorp in de
Indiase deelstaat Rajasthan,
lijkt de wereldwijde fi nanciële
crisis ver weg. Volgens Dhanna
Singh, lid van de beweging
Mazdoor Kisan Shakti Sangathan
(MKSS) voor activisten en boeren,
kent de bevolking hier de recessie
alleen maar van uit de krant. Zeker,
de dorpen in deze streek hebben inwoners
verwelkomd die hun baan
als metaaldraaier in Mumbai of diamantslijper
in Surat zijn kwijtgeraakt.
Maar over het algemeen is de plattelandsbevolking
van India tegen de crisis
beschermd door dezelfde oorzaak
die ook haar armoede teweeg heeft
gebracht. Wie nooit een vaste baan of
veel bezittingen heeft gehad, kan die
tijdens een crisis niet verliezen.
In Rajasthan is deze veerkracht
echter ook het gevolg van overheidsbeleid.
Sinds april 2008 is in alle Indiase
plattelandsdistricten een wet van
kracht die ieder huishouden dat daaraan
behoefte heeft honderd dagen
werk per jaar tegen het minimumloon
moet garanderen. In Rajasthan, een
dorre deelstaat met een lange geschiedenis
van droogtebestrijding, wordt
deze belofte beter ingelost dan elders.
In het dorp Vijay Pura werd dankzij
de wet een net van verharde wegen
aangelegd. Samen met een verhoging
0
De wind in India is gedraaid
Productie van landbouw en industrie (in biljoenen roepie*)
5
4
3
2
1
Landbouw
0
1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
* Op basis van prijsniveau 2009
Bron: Economist Intelligence Unit
van het minimumloon geeft de wet
mensen voor het eerst in hun leven
een gevoel van veiligheid, legt Shankar
Singh van MKSS uit.
De krachtige vraag op het platteland
is een van de oorzaken waardoor
India zo weinig last van de crisis
heeft gehad. Veel consumptiegoederen
met een hoge omloopsnelheid,
zoals shampoo en tandpasta, worden
in de dorpen inmiddels in een sneller
WIE NOOIT EEN VASTE
BAAN HEEFT GEHAD,
KAN DIE IN EEN CRISIS
OOK NIET VERLIEZEN
Industrie
5.69
5.42
tempo afgezet dan in de steden. Chyawanprash,
een ayurvedische gelei die
de spijsvertering bevordert en het immuunsysteem
versterkt, vond in het
fi nanciële jaar 2008-2009 op het platteland
meer dan 15 procentpunten
sneller aftrek dan in de steden. Maruti
Suzuki, India’s grootste automobielfabrikant,
verdubbelde in dezelfde periode
de verkoop in landelijke gebieden
en zag zijn omzet in de steden juist
teruglopen.
Na de fi nanciële crisis te hebben
doorstaan, moet het Indiase platteland
nu echter opboksen tegen het
weer. De moessonregens, die India’s
niet-geïrrigeerde akkers van water
voorzien, zijn dit jaar voor het eerst
sinds 2002 uitgebleven. Half september
was er 21% minder neerslag gevallen
dan gemiddeld, waardoor bijna
de helft van de districten in India met
droogte kampt. In het slechtste geval

zou de Indiase landbouwproductie in
het fi nanciële jaar 2009-2010 met 7%
kunnen krimpen. Dat zou de groei
van het Indiase bbp kunnen beperken
tot 5,2%, lager dan tijdens het dieptepunt
van de fi nanciële crisis.
De droogte zal de voedselprijzen
opdrijven en daarmee ook de infl atie
verhogen. India is nu al de enige grote
economie met consumentenprijzen
die sneller stijgen dan voor de crisis.
De prijs van peulvruchten is tussen 1
april en 28 augustus 2009 met 20%
omhooggegaan, terwijl suiker zelfs
35% duurder geworden is. De centrale
bank van India zal zich daardoor
tot verkrapping van het monetair beleid
genoodzaakt zien. Goldman Sachs
verwacht dat de Indiase rente in 2010
met maar liefst 3 procentpunten zal
worden verhoogd. Door de bestrijding
van de droogte zal het gapende
Indiase begrotingstekort nog verder
oplopen. Als de fi nanciële situatie in
de deelstaten meegerekend wordt, zal
het begrotingstekort in 2010 tot meer
dan 10% van het bbp toenemen.
De regentijd was ooit beslissend
voor het economisch welzijn van In-
dia, maar dat is niet meer het geval.
Het aandeel van de landbouw in de
nationale productie is teruggelopen
van 40% 30 jaar geleden tot 17%
in 2009. De Indiase economie staat
voor een historisch keerpunt, want de
landbouw zal in 2010 voor het eerst
minder bijdragen aan het bbp dan de
industrie. De productie van apparatuur
zal de productie van tarwe, rijst,
katoen en andere vruchten van de
grond overvleugelen. De fabriek stoot
de boerderij dan toch van de troon.
TERUGKEER NAAR GLORIEDAGEN
Die kentering wordt niet alleen veroorzaakt
door een teruglopende landbouw.
De industrie, die tijdens de crisis
stagnatie vertoonde, zou in 2010
namelijk krachtig moeten opveren.
Volgens de index voor de industriële
productie heeft zich in juli 2009 al een
groei van bijna 7% voorgedaan. De
investeringen in nieuwe fabrieken en
installaties zullen een impuls ondervinden
van een hernieuwde instroom
van buitenlands kapitaal en naar de
inschatting van Rohini Malkani van
Citigroup 44,1 miljard dollar bedragen
DE WERELD IN 2010
in 2009-2010 en 52,1 miljard dollar in
2010-2011. Ongeveer 35 tot 40% van
deze kapitaalstromen zal directe buitenlandse
investeringen betreffen.
India’s historici herinneren graag
aan de gloriedagen van de industrie
in de achttiende eeuw. Indiase ambachtslieden
produceerden in die tijd
calicot en andere stoffen van een zodanig
hoge kwaliteit dat Britse spinners,
wevers en drukkers ter bescherming
van hun levensonderhoud (met
succes) op een invoerverbod aandrongen.
Tijdens de Britse industriële
revolutie werden de wevers van India
echter weer ‘op de grond teruggeworpen’.
Jawaharlal Nehru, de eerste
Indiase premier, heeft ooit gezegd dat
de industriële lotgevallen van het land
door de Britse imperialistische economie
gedwarsboomd zijn.
Dankzij een uitblijvende moesson
en een herstel van de wereldeconomie
zal de Indiase landbouw in 2010 eindelijk
een stapje terugdoen ten gunste
van de industriële competenties van
het land.
Simon Cox is correspondent voor The
Economist in Zuid-Azië
PAKISTAN
WANKEL LAND
Pakistan zou stabieler kunnen worden – maar reken er niet op
door JAMES ASTILL, ISLAMABAD
Stabiliteit voorspellen in
Pakistan is bepaald geen
sinecure. Het land gaat
gebukt onder terreur en
opstanden van moslims,
terwijl de economie moeilijke tijden
doormaakt en vrijwel geen enkele
burgerregering erin geslaagd is haar
termijn volledig uit te dienen. Daar
staat tegenover dat Pakistan 2010 in
een staat van relatieve rust bereikt
heeft. In het noordwesten van het land
hebben militante taliban het afgelegd
tegen het leger. De ruim twee miljoen
mensen die door de gevechten uit hun
huis waren verdreven, zijn inmiddels
voor het grootste deel teruggekeerd.
Geld van het IMF heeft een bankroet
voorkomen. De destructieve rivaliteit
tussen president Asif Zardari en voormalig
premier Nawaz Sharif is onder
controle gebracht. Zonder geweld van
catastrofaal gehalte, zoals een belangrijke
moord of een terreuraanslag in
India, zal Pakistan in 2010 stabiel blijven.
Stabiel naar zijn eigen zenuwslopende
maatstaven althans.
Het leger zal in de strijd tegen de
militanten niet veel vooruitgang boeken.
Begin 2009, nadat de taliban ver-
ontrustend dicht in de buurt van Pakistans
hoofdstad Islamabad delen van
de noordwestelijke grensprovincie
veroverd hadden, behaalde het leger
zijn grootste overwinningen in een
al zeven jaar durende campagne. De
problemen van de Pakistaanse taliban
werden nog verergerd door de dood
van hun leider, Baitullah Mehsud, die
eind augustus door een Amerikaanse
raket om het leven kwam. Mehsud
was het brein achter een twee jaar
durende golf van zelfmoordaanslagen,
die naar verluidt in 2007 ook Benazir
Bhutto, de vrouw van president Zar-
DEC 2009
83

DOSSIER
DEC 2009
84
dari, noodlottig werd. Het leger had
kennelijk geen belang bij een jacht op
de andere taliban, die na hun machtsperiode
in Afghanistan de wijk hebben
genomen naar Pakistan.
De poging van de Verenigde Staten
om Afghanistan en Pakistan in 2009
tot één gemeenschappelijk strijdtoneel
(‘Af-Pak’) te benoemen, had mede
ten doel dit probleem aan te pakken.
De strategie van de Amerikanen was
gebaseerd op het inzicht dat de twee
landen niet afzonderlijk kunnen worden
gestabiliseerd en dat vooral een
instabiel Pakistan, met zijn 180 miljoen
inwoners, kernwapens en oorlogsgeschiedenis
met India, zorgwekkend
is. Dat uitgangspunt sneed hout.
Hetzelfde geldt voor de opgevoerde
Amerikaanse hulp aan Pakistan (met
ongeveer 1,5 miljard dollar per jaar)
en het nauwere toezicht dat op de besteding
van het geld is ingesteld. Dat
alles zal in 2010 en daarna echter niet
genoeg zijn om de kijk van het Pakistaanse
leger op Afghanistan te veranderen.
Het leger rekent het buurland
tot zijn eigen invloedssfeer, wat verklaart
waarom het Pakistaanse leger
weigerde tegen de Afghaanse taliban
op te trekken.
Eind 2009 is het Af-Pak-concept
door president Zardari verworpen.
Zijn argument luidde dat Pakistan niet
met zijn onstuimige buurland over
één kam moest worden geschoren.
Dat was een signaal van de groeiende
overtuiging binnen het Pakistaanse
leger dat de NAVO en de Verenigde
Staten het in Afghanistan niet zullen
redden – en dat Zardari zich in toenemende
mate aan het leger verplicht
voelt. De Pakistaanse president heeft
een harde leerschool gehad en is ver-
Spanning: Pakistani op de vlucht voor geweld in de regio Buner.
schillende keren door zijn generaals
gekapitteld omdat hij de nationale
veiligheid in gevaar zou hebben gebracht.
De militairen namen hem bijvoorbeeld
kwalijk dat hij in november
2008 aangeboden had het hoofd van
de militaire geheime dienst naar Delhi
te sturen om daar over een aanval van
Pakistaanse terroristen in Mumbai te
worden ondervraagd.
Zardari, die van zijn vrouw de
Pakistaanse Volkspartij (PPP) en van
zijn voorganger president Musharraf
verstrekkende bevoegdheden heeft
geërfd, had het in 2009 sowieso niet
gemakkelijk. Hij zag zich onder druk
van massale protesten gedwongen
een bondgenoot van zijn rivaal Sharif,
de door Musharraf ontslagen opperrechter
Iftikhar Chaudhry, weer aan
te stellen.
Sharif en zijn partij, de Pakistaanse
Moslimliga, zullen in 2010 hun uiterste
best doen om Zardari’s macht
PAKISTAN REKENT
ZIJN BUURLAND
AFGHANISTAN TOT
ZIJN INVLOEDSSFEER
in te perken en Sharif op de kieslijst
te krijgen voor een derde termijn als
premier. Als Zardari daar een stokje
voor steekt, zouden er nog meer protesten
kunnen komen. Dat vormt een
nieuwe bedreiging voor de rust van
Pakistan, al is die mogelijk relatief gemakkelijk
te bedwingen.
NIEUW MUMBAI?
Van alle dreigingen is de mogelijkheid
van een nieuwe terreuraanslag in India
wel de gevaarlijkste. De Indiase
regering onder leiding van de Congrespartij
legde na de aanslagen in
Mumbai een bewonderenswaardige
zelfbeheersing aan de dag door het offi
ciële vredesproces met het buurland
slechts te bevriezen. Het was daarom
geruststellend dat de Congrespartij en
haar vredelievende premier, Manmohan
Singh, de macht hebben behouden.
Singh probeerde al snel steun te
verzamelen voor een hervatting van
het vredesproces, wat in 2010 ook zal
gebeuren.
Het proces zal echter niet beginnen
vanaf het hoopvolle punt waarop het
is stilgelegd. En mocht zich een nieuw
Mumbai voordoen, dan zou India bevriezing
van het moeizame diplomatieke
initiatief wel eens een te mild
middel kunnen vinden om uiting te
geven aan zijn woede.
James Astill is correspondent voor
The Economist in Zuid-Azië

HOE VOORKOM JE
FILEVORMING IN
JE DATAVERKEER?
Je moet er toch niet aan denken dat er in de
virtuele wereld ook fi levorming gaat ontstaan.
Maar de hoeveelheid dataverkeer neemt wel
exponen tieel toe. En wat doe je dan als je tegen
de grenzen van je infrastructuur aanloopt?
Natuurlijk kun je je eigen asfalt neerleggen
(lees ieder zijn eigen darkfi ber). Of de Chinese
methode gebruiken: de even nummers op de
ene dag en de on even nummers de andere dag.
Gelukkig brengt Eurofi ber licht in deze
duisternis. Letterlijk! Met Optical Trans mission
Services (OTS) - op basis van de allerlaatste
DWDM techniek - krijgt iedereen zijn eigen
‘licht’ pad, zeg maar zijn eigen virtuele
snelweg. Zodat al jouw dataverkeer altijd
ongestoord, veilig en razendsnel kan blijven
verlopen. Hoeveel data er ook onderweg is.
lichtpad.eurofi ber.nl
HET BEGINT BIJ GLASVEZEL.

Wij wensen u een
groeizaam 2010, 2011,
2012, 2013, 2014, etc.
Duurzame groei komt voort uit een lange
termijnvisie. U zou uw onderneming dus nu
al moeten voorbereiden op de periode ná de
recessie. Bijvoorbeeld door na te denken over
een structurele verbetering van uw cashflow
en over de mogelijkheid vastzittende assets
- debiteuren, voorraden of voorverkochte
orders - om te zetten in werkkapitaal.
IFN Finance financiert al meer dan veertig jaar
werkkapitaal vanuit assets van ondernemingen.
Daardoor bieden wij doorgaans sneller, meer en
langer krediet dan reguliere banken. Bovendien
zijn we graag uw sparring partner voor het
realiseren van een structureel betere cashflow.
Hiervan profiteert uw onderneming ook ná de
recessie!
IFN Finance. Financiers van succes.
Maak ook uw slapende assets
wakker en laat uw onderneming
duurzaam groeien!
Kijk op www.ifnfi nance.nl
Lichtenauerlaan 150 - 3062 ME Rotterdam - tel 010 253 53 53

JAPAN
TE VEEL OUDEREN
Babyboomers veroorzaken sociale en maatschappelijke verstopping
door HENRY TRICKS, TOKIO
Japan is een verticale samenleving.
Net als in boeken,
waar de regels van boven
naar beneden lopen, wordt
het leven in Japan van bovenaf
opgelegd. Hiërarchie is in het
land vaak leeftijdsgebonden. In de politiek
bijvoorbeeld vormt ouderdom
geen diskwalifi catie voor een hoge
functie: de gemiddelde leeftijd van het
Japanse kabinet ligt boven de zestig.
In de zakenwereld is het anciënniteitsprincipe
eveneens diepgeworteld.
En zelfs in het gezinsleven begint de
hiërarchie al vroeg: jongere broertjes
spreken hun bazige oudere zussen in
een speciale beleefdheidsvorm aan.
Het moet onderaan de pikorde wel
irritant zijn dat de bovenliggende rangen
zo snel aangroeien. In 2010 zullen
er evenveel mensen van 45 jaar en ouder
zijn als mensen onder de 45. Voor
de jongeren betekent dat niet alleen
dat er meer personen zijn om voor
te buigen, maar ook dat ze zich door
meer lagen heen moeten knokken om
promotie te maken en dat ze meer gepensioneerden
moeten onderhouden:
het aantal babyboomers dat sinds
2007 met pensioen is gegaan, groeit
in 2010 aan tot vier miljoen: ongeveer
het inwonertal van Yokohama, de op
een na grootste Japanse stad.
BEBI BUMU
De terugtredende bebi bumu-generatie
is trots op haar prestaties. De ouderen
hebben het land via industrialisatie
getransformeerd en tijdens dat proces
veelal voldoende spaartegoeden voor
een zorgeloze oude dag opgebouwd.
Maar verdienen de babyboomers alle
eerbied die hun bewezen wordt eigenlijk
wel? Meerdere verontrustende
statistieken zullen in 2010 op het
tegendeel wijzen.
Laten we beginnen bij de econo-
Jongste generatie Japanners: De weg naar de top wordt steeds voller.
mie. Japan mag zich sinds de jaren
zestig in economisch opzicht de nummer
twee van de wereld noemen. De
economie van het land is echter zo
wankel geworden dat China haar in
2010 in omvang zal overtreffen.
De erfenis van niet één maar twee
verloren decennia heeft Japans toekomstige
generaties opgezadeld met
een schuld die in de OESO van ongeëvenaarde
omvang is: Japan zal
in 2010 bruto voor meer dan 200%
van het bbp in het krijt staan. Hoewel
tegenover de schulden hoge spaartegoeden
staan, heeft deze situatie de
sociale zekerheid van de toenemende
groep werklozen en armen er bepaald
niet beter op gemaakt. De sociale uitgaven
in het land zijn relatief gezien
nog steeds laag, maar zullen naarmate
de vergrijzing vordert waarschijnlijk
stijgen. Maar vroeg of laat zal in Japan
het besef doordringen dat een
dermate snel verouderende bevolking
niet zo absurd boven haar stand kan
leven.
Premier Yukio Hatoyama zal in zijn
DE WERELD IN 2010
eerste volle jaar een einde moeten
maken aan langdurig bestaande rigiditeiten
op het gebied van de arbeidsmarkt
en lonen. Dat brengt het risico
van een tijdelijk hogere werkloosheid
met zich mee.
BELASTINGHERVORMING
Japan heeft een belastinghervorming
nodig die de overheidsinkomsten verhoogt,
maar dat is geen haalbare kaart
in 2010 gezien de verkiezingen voor
het Japanse Hogerhuis in de zomer.
Wat Japan het allerhardst nodig heeft
in 2010, is een mentaliteitsverandering
in het bedrijfsleven zoals de politiek
die in 2009 onderging: het besef
dat mensen die fouten maken, hoe
oud of hooggeplaatst ook, ontslagen
moeten kunnen worden en vervangen
door frisse denkers. Er is weinig
kans dat dit besef binnen een jaar
doordringt, maar erg veel langer erop
wachten kan Japan niet.
Henry Tricks is hoofd van de redactie van
The Economist in Tokio
DOSSIER
DEC 2009
87

DOSSIER
DEC 2009
88
MIDDEN-OOSTEN
MISSION IMPOSSIBLE?
Israël staat in de confrontatie met Iran niet alleen
door DAVID LANDAU, JERUZALEM
Israëliërs beginnen aan 2010
met één belangrijke kwestie in
hun achterhoofd: de Iraanse
kernbom. Bezorgdheid over
de nucleaire ambities van Iran
was in de afgelopen jaren een chronisch
verschijnsel in de Joodse staat.
Deze ongerustheid zal in 2010 acute
vormen aannemen. ‘Alle opties liggen
op tafel,’ luidt de vage maar dreigende
formulering die Israëlische en westerse
politici het vaakst bezigen wanneer
ze zich over de beleidsontwikkeling
voor Iran uitlaten. In 2010 zullen ze
voor een van die opties daadwerkelijk
moeten kiezen – en zal ook Iran kleur
moeten bekennen.
De onophoudelijke waarschuwingen
van Israël gaan inmiddels hand
in hand met een nieuw gevoel van
urgentie in de wereld. Het vooruitzicht
van serieuze sancties tegen Iran
lijkt plotseling reëel. Rusland en zelfs
China hebben Teheran eind september
2009 gewaarschuwd nadat de
drie westerse permanente leden van
de VN-Veiligheidsraad bewijzen hadden
gepresenteerd dat diep onder een
berg bij de heilige stad Qom een geheime
fabriek voor de verrijking van
uranium is gebouwd. Iran heeft lang
beweerd dat zijn verrijkingsfabriek
bij Natanz geen militaire doeleinden
Premier Natanyahu: Slim cynicus of man met een missie?
diende en door de internationale gemeenschap
kon worden geïnspecteerd.
Het bestaan van deze tweede
fabriek is altijd verzwegen.
Het confrontatiebeleid dat de regering-Obama
al jegens Iran had ingesteld,
kreeg daardoor een grimmiger
toon. De wereldleiders leken eensgezinder
dan ooit, althans in woorden:
als Iran niet volledig meewerkte en
openheid van zaken gaf, zou de Veiligheidsraad
strenge nieuwe sancties
opleggen en de Iraanse export van
ALLE OPTIES LIGGEN
OP TAFEL, IS DE VAGE
MAAR DREIGENDE
FORMULERING
olie en import van geraffi neerde olieproducten
blokkeren. De Franse president
Sarkozy stelde het begin van
2010 als deadline in.
PROBLEEM VOOR HELE WERELD
Op deze strengere sancties werd vanuit
Jeruzalem al langdurig krachtig
aangedrongen, door achtereenvolgende
Israëlische premiers. Geen van
hen heeft dat echter zo nadrukkelijk
gedaan als Benjamin Netanyahu,
de huidige minister-president. Iran
vormt voor hem al een kleine vijftien
jaar het belangrijkste thema.
Ariel Sharon (2001-2006) en Ehud
Olmert (2006-2009) gaven de voorkeur
aan stille diplomatie met het
Westen en Rusland. Ze pasten deze
benadering ook toe op soennitische
Arabische staten die bang waren
voor het sjiitische fanatisme en streven
naar hegemonie binnen Iran. De
beide premiers beschouwden dat land
als een probleem voor de hele wereld,

niet alleen voor Israël, ook al ontkende
de Iraanse president Ahmadinejad
de holocaust hardnekkig en betwistte
hij het bestaansrecht van de Joodse
staat. Sharon en Olmert stimuleerden
geheime inspanningen om Iraanse
onderzoeks- en productieschema’s te
ontregelen.
Netanyahu onderschrijft zulke inspanningen
volledig, maar wil nog een
stuk verdergaan. Voor Israëls historische
confrontatie met een pseudo-Hitler,
zoals hij de kwestie-Iran ziet, heeft
hij maatregelen van een andere orde
in gedachten. De Israëlische luchtmacht
voert onder zijn leiding oefenbombardementen
op verre doelen uit
en lijkt blij wanneer dat aan het licht
komt. In Israël zelf wordt ruchtbaarheid
gegeven aan een militair-civiele
oefening als voorbereiding op een
mogelijke raketaanval waarmee Irans
lokale bondgenoten Hezbollah en Hamas
Israëlische bombardementen op
Iraanse kerninstallaties zouden kunnen
vergelden.
MAN MET EEN MISSIE
De dreigende confrontatie tussen Iran
en de wereld zal in 2010 een belofte
inhouden voor Israël, maar kan ook
een beslissing in Israël zelf dichterbij
brengen en grimmiger maken. Als
sancties uitblijven of geen effect sorteren,
zou bij Netanyahu het gevoel
kunnen ontstaan dat hij niet langer
kan wachten.
Volgens sommige critici van Netanyahu
is zijn melodramatische retoriek
geworteld in cynisme. Zij vermoeden
dat hij Iran als voorwendsel gebruikt
om vredesbesprekingen met de Palestijnen
af te houden terwijl hij met de
Verenigde Staten bakkeleit over ‘natuurlijke
groei’ in de Joodse nederzettingen
op de Westelijke Jordaanoever.
Er bestaan ook andere opvattingen
over de vastberadenheid van de premier.
‘Hij is een man met een missie’,
vindt een oudere Israëlische politicus.
‘Zijn missie, in zijn eigen ogen, is om
Israël voor een Iraanse atoombom te
behoeden. Het vredesproces is een
afl eidingsmanoeuvre en maakt geen
deel uit van die missie.’
Daarin zou verandering kunnen
Rechtse instrumenten lossen
een links probleem op
De ambtenaren die nu in opdracht
van het kabinet zoeken
naar bezuinigingen, komen
geheid met oplossingen die een politieke
keuze vereisen. Ik vrees dat die
keuzes ontaarden in verschralingen
van publieke voorzieningen, terwijl
ook de belastingen omhooggaan. Het
betekent dat burgers meer gaan betalen
voor hetzelfde of evenveel voor
een verschraald aanbod van voorzieningen.
Noodzakelijk is dit allerminst. Door
de decennia heen heeft de overheid
allerlei voorzieningen aangeboden
waarvan men zich kan afvragen of ze
(nog) wel nodig en nuttig zijn. Of dat
ze te goedkoop worden aangeboden.
Ondertussen verwachten we van die
voorzieningen dat ze snel beschikbaar
zijn en een hoge kwaliteit hebben, en
ook nog dat we keuzevrijheid hebben.
Maar we willen er niet voor betalen.
Bezuinigingen kunnen de samenleving
ten goede komen als ze gekoppeld
worden aan een inspirerende visie op
de toekomst. Een visie die bezuinigingen
koppelt aan een verandering in
onze mentaliteit. Door mensen meer
te laten betalen voor sociale iale huurwoningen,
wegen, zorg, onderwijs of
scholing, kunnen die publieke blieke voorzieningen
een flinke opknapbeurt pbeurt krijgen.
Dat is de eerste winst. Bovendien ovendien raken
burgers weer gewend aan an het nemen
van eigen verantwoordelijkheid. lijkheid. En
als ze betalen voor voorzieningen ieningen die
ze eerst bijna gratis kregen, en, zijn ze ook
gelegitimeerd om eisen te e stellen. Dat
is de tweede winst: de samenleving
amenleving
dynamiseert, burgerschap ap wordt weer
normaal, arbeidsparticipaatie
neemt toe, gesomber
maakt plaats voor geluk
en ondernemingslust.
De dynamiek en de nadruk
op eigen verantwoordeordelijkheid vereisen nog een n andere
DE WERELD IN 2010
MEER RISICO, MEER SOLIDARITEIT
door MARCEL CANOY
mentale aanpassing. Als de overheid
inzet op eigen verantwoordelijk en
keuzevrijheid, dan is het handig als
mensen ook de consequenties dragen
van hun eigen keuzes. Ze moeten
iets proberen en risico’s nemen, en
als het misgaat moeten ze er iets van
proberen te leren. Zelfreflectie is daarvoor
essentieel. Een groot bijkomend
voordeel is dat het leidt tot wederzijds
begrip en mededogen voor de mensen
bij wie het niet lukt. Want een dynamische
samenleving mag niet ontaarden
in een ratrace waarin iedereen
die het niet redt er aan de onderkant
uitvalt. Wederzijds respect is een
bouwsteen voor de solidariteit die het
complement vormt van dynamiek.
Burgers laten betalen voor publieke
voorzieningen is nodig om de solidariteit
overeind te houden en financiële
middelen over te houden voor wie het
echt nodig heeft. Op die manier is er
ook politiek wat te halen voor links én
rechts. Eigen verantwoordelijkheid en
prijsprikkels zijn de liberale wensen.
Maar de kwetsbare groepen worden
gespaard en het mededogen keert
terug. Zo krijgt links de gewenste solidariteit
terwijl die tot stand komt met
traditioneel rechtse instrumenten.
Marcel Canoy Canoyy is hoogleraar
zorgeconomie aan TILEC
(Universiteit (Universiteit van Tilburg) Tilburg)
en en chief economist
van onderzoeks- en
adviesbureau ECORYS
RONALD SLABBERS
DEC 2009
89

DOSSIER
DEC 2009
90
komen als 2010 daadwerkelijk het
begin van een tijdperk zou markeren
waarin de grote mogendheden besluiten
Iran van zijn nucleaire oorlogspotentieel
te ontdoen. De Israëlische
boulevardpers vat de relatie tussen
een oorlog met Iran en vrede met
de Palestijnen samen als Yitzhar voor
Bushehr (in het Hebreeuws rijmen de
woorden beter). Yitzhar is een Joodse
nederzetting in het hart van de Westelijke
Jordaanoever, Bushehr de naam
van een Iraanse kerncentrale.
Er is altijd gesuggereerd dat de
Amerikanen Israël tot concessies in
de Palestijnse kwestie zouden kunnen
bewegen door hun zegen te geven
aan een Israëlische aanval op Iran.
Deze suggestie is gebaseerd op de veronderstelling
dat de Veiligheidsraad
voor militair ingrijpen te verdeeld is
en de Verenigde Staten een dergelijke
stap hebben uitgesloten.
De missie van Netanyahu zou nu
haar beslag kunnen krijgen door een
gemeenschappelijk vertoon van internationale
wil. Netanyahu zal in
dat geval beweren dat de Israëlische
IRAK
EIGEN VOLK BEPAALT
Bijna zeven jaar na de val
van Saddam Hoessein is
Irak nog altijd op zoek
naar normalisering. Als
2009 het rustigste jaar
sinds de Amerikaanse invasie was,
zou 2010 zich kunnen typeren als het
jaar waarin het land zijn volledige onafhankelijkheid
terugkreeg.
De eerste belangrijke gebeurtenis
van het jaar zijn algemene verkiezingen
aan het einde van januari. Het
tweede gebeuren van grote betekenis,
als Barack Obama zich houdt aan
het tijdschema dat hij na zijn verkiezingszege
herzag, is het vertrek van de
meeste Amerikaanse troepen aan het
einde van augustus. Eind 2010 zou
duidelijker moeten zijn of Irak politiek
en militair gezien op eigen benen
kan staan. De kans dat dat het geval
zal zijn, is iets groter dan vijftig procent.
2010 zal echter niet alleen een
jaar van hoop, maar ook een jaar van
gevaar en onzekerheid zijn.
Veel zal afhangen van het gemak
en de snelheid waarmee het land
zichzelf van een nieuwe regering en
premier weet te voorzien. Hoewel
gekonkel binnen het dominante sjiitische
blok eind 2009 twijfel zaaide
over de politieke houdbaarheidsdatum
van Nuri al-Maliki, premier sinds
2006, maakt deze nog steeds kans zijn
positie in de komende jaren te behouden.
Hij moet dan wel besluiten of
dreiging met militair geweld deze internationale
wil van zijn kracht heeft
voorzien. President Obama zou onder
die omstandigheden de gelegenheid
krijgen om Israël, de Palestijnse Autoriteit
en gematigde Arabische landen
– allemaal potentiële slachtoffers van
een losgeslagen Iran – uit hun ingegraven
stellingen los te weken en een
voortvarend vredesproces in gang te
zetten.
David Landau is Israël-correspondent van
The Economist
2010 wordt het jaar waarin het land zijn onafhankelijkheid terugkrijgt
door XAN SMILEY
NA DE VERKIEZINGEN
ZOU ER WEL EENS EEN
PERIODE VAN TWISTEN
KUNNEN AANBREKEN
hij tijdens de verkiezingen in zee zal
gaan met de belangrijkste sjiitische religieuze
partijen, die vier jaar geleden
samen de vorige algemene verkiezingen
wonnen, of dat hij allianties zal
smeden met meer seculier gezinde
sjiieten en met soennieten van diverse
pluimage, waaronder ook voormalige
Ba’athisten die ooit Saddam Hoessein
steunden.
KOERDEN GEVEN DOORSLAG
De Koerden zouden zoals voorheen
de doorslag kunnen geven, al vormen
zij niet meer zo’n stevig blok als vroeger.
De relatie tussen Nuri al-Maliki
en Massoud Barzani, de president van
de Koerdische Autonome Regio, is bij
tijden danig verstoord geweest. Het
zou echter in beider belang kunnen
zijn om de spanningen af te zoenen
en samen een coalitieregering in het
federale centrum te vormen.
Eveneens zoals voorheen zou er na
de verkiezingen een gevaarlijke periode
van twisten kunnen aanbreken,
die drie tot vier maanden zou kunnen
duren en een sfeer van nerveuze onzekerheid
zou kunnen veroorzaken.
De Iraakse opstand zal hoe dan

ook voortduren, maar wel veel minder
hevig zijn dan tijdens de bloedige
hoogtijdagen van 2005 en 2006, toen
in sommige maanden meer dan 3000
burgers het leven verloren. Het gemiddelde
dodental per maand zal in
2010 waarschijnlijk nog geen tiende
daarvan zijn. Maar ook dat is nog altijd
hoog genoeg om buitenlandse beleggers
af te schrikken en veel van de
twee miljoen Iraakse vluchtelingen en
drie miljoen ontheemden van een terugkeer
naar huis te weerhouden.
VN-VREDESMACHT
Er bestaan meerdere heikele kwesties
die bij een verkeerde aanpak weer tot
een bloediger confl ict zouden kunnen
leiden. Heftige meningsverschillen
over het bezit van de olierijke regio
Kirkoek, waar de Koerden momenteel
aan de macht zijn, zullen waarschijnlijk
niet worden opgelost. Hoe
langer de Koerden in deze regio de
dienst uitmaken, hoe moeilijker het
zal zijn om ze een stap terug te laten
doen.
Bij ernstige escalaties zou Obama,
die over een achterblijvende troepenmacht
van hooguit 50.000 militairen
gesproken heeft, korte tijd kunnen
proberen de rust te herstellen. Lang zal
hij daar echter niet mee doorgaan. Er
zal over de installatie van een VN-vredesmacht
worden gesproken, maar de
internationale gemeenschap zal een
dergelijke vredesoperatie waarschijnlijk
nog steeds te gevaarlijk achten.
De krimpende tak van Al Qaida
in Irak zal doorgaan met incidentele
zelfmoordaanslagen die veel slachtoffers
maken. Niet zozeer de Amerikanen
als wel Iraakse militairen en
prominenten zullen de belangrijkste
doelwitten zijn.
De olieproductie, de elektriciteitsvoorziening,
de gezondheidszorg en
andere openbare diensten in Irak
zullen na jaren van stagnatie waarschijnlijk
verbeteren. Als de centrale
overheid een overeenkomst met de
Koerden weet te sluiten, zouden de
productie en export van olie eindelijk
van de grond kunnen komen.
Xan Smiley is redacteur van The Economist
AFRIKA
HET JAAR
VAN DE BAL
Afrika debuteert in 2010
als gastheer van een
waarlijk mondiaal evenement:
het Wereldkampioenschap
Voetbal
in Zuid-Afrika. De verwachting is dat
van 11 juni tot aan de fi nale op 11 juli
over de gehele wereld dertig miljard
keer een televisie wordt aangezet,
ook in voetbalkoortsvrije landen als
Amerika, China en India.
Het WK Voetbal biedt Afrika de
kans zichzelf te profi leren, maar kan
het werelddeel die druk aan? Ondanks
zijn hoge misdaadcijfers, ontevreden
bouwvakkers en wankele economie
zal Zuid-Afrika het ongelijk van sceptici
aantonen. Het land zal Afrika eer
aandoen, mogelijk te veel eer: andere
Afrikanen zullen merken dat Zuid-
DE WERELD IN 2010
Het WK Voetbal zal naast het talent ook het
manco van een werelddeel laten zien
door JONATHAN LEDGARD, NAIROBI
Aan de bal: Ghana zou maar zo de fi nale van het WK Voetbal kunnen halen.
Afrika in vele opzichten meer weg
heeft van Australië of Argentinië dan
van hun eigen wrakke land.
Een vraag van meer belang is of Zuid-
Afrika beter zal worden van het WK.
Nieuwe luchthavens en wegen zullen
de buitenlandse investeringen in provinciesteden
als Polokwane en Port
Elizabeth ten goede komen. De impuls
voor het toerisme in armere delen
van het land zal echter nauwelijks
opwegen tegen de niet-nagekomen
investeringsbeloften van het door
vriendjespolitiek gekenmerkte Afrikaans
Nationaal Congres. De nieuw
verrezen stadions zullen na het WK
slechts sporadisch volstromen met
supporters, van het nationale rugbyteam
welteverstaan.
Een zorg voor de Fédération In-
DEC 2009
91

DOSSIER
DEC 2009
92
ternationale de Football Association
(FIFA) is dat het toernooi niet Afrikaans
genoeg zal zijn. In Zuid-Afrika
zelf trekken alleen de clubs Kaizer
Chiefs en Orlando Pirates uit Soweto
veel publiek. De toestroom van supporters
uit andere gekwalifi ceerde
Afrikaanse landen zal bescheiden
zijn. Zwarte Zuid-Afrikanen zullen
zich zelfs geen gesubsidieerd kaartje
voor een wedstrijd kunnen veroorloven;
verpleegkundigen en leraren
moet daarom een toegangsbewijs cadeau
worden gedaan. Hét moment
van Afrika zou dan ook wel eens onaangenaam
blank kunnen zijn.
De controverse over het stadionpubliek
zal zich niet uitbreiden naar
de velden. Voetballers uit Afrika zullen
schitteren en de WK kleur geven.
Het werelddeel zal in 2010 zelfs Latijns-Amerika
als voetbalmacht naar
de kroon steken. Voor het eerst zijn
zes Afrikaanse landen op een WK van
de partij.
Aangezien gastlanden zich tot nu
toe altijd voor de tweede ronde van
het toernooi hebben weten te plaatsen,
zal Bafana Bafana – zoals het
nationale elftal van Zuid-Afrika, winnaar
van de Afrika Cup in 1996, in
eigen land liefkozend wordt genoemd
– dankzij de steun van het thuispubliek
zijn poule wel overleven.
Ghana, Ivoorkust en Algerije zullen
echter nog beter presteren, waarbij
de eerste twee zelfs een gooi naar de
fi nale kunnen doen.
DE LOKROEP VAN EUROPA
Dit alles is illustratief voor de gestage
opmars van de Afrikaanse voetballer,
aldus Steve Bloomfi eld, auteur
van Africa United, dat de geschiedenis
van de sport in het werelddeel beschrijft.
De overwinning van Kameroen
op Argentinië tijdens het WK
van 1990 was nog een enorme sensatie.
In dat jaar speelde slechts een
handjevol Afrikanen in Europa, waar
ze in lagere divisies een bijrol vervulden
en door het publiek soms racistisch
werden bejegend. In 2010 zou
zelfs een zege op Italië geen verbazing
meer wekken. Volgens Bloomfi eld
zijn er in Frankrijk tegenwoordig
tachtig voetbalprofs uit Senegal actief.
Ivoorkust kan bogen op sterren als
Didier Drogba (Chelsea), Emmanuel
Eboué (Arsenal), Kolo Touré (Manchester
City) en zijn jongere broer
Yaya Touré (Barcelona). Michael Essien
van Ghana is nog altijd de duurste
Afrikaanse voetballer; met zijn
overgang naar Chelsea in 2005 was
een transferbedrag van meer dan 38
miljoen euro gemoeid. De helft van
de Afrikaanse bevolking is jonger dan
achttien jaar, waardoor er in 2010
nog meer Afrikaanse groeibriljantjes
– jongens met een groot voetbaltalent
– door topclubs onder contract zullen
worden gesteld.
Het Afrikaanse succesverhaal van
2010 wordt voetbal, maar dat verhaal
zal in het werelddeel zelf wrang afl open.
De velden in de Afrikaanse stadions
zullen ook na het evenement
stoffi g, vol kuilen en vrijwel onbespeelbaar
zijn. Binnenlandse voetbalcompetities
zullen in de schaduw
blijven staan van de Engelse Premier
League. Lokale bestuurders zullen
voetbal ook in de toekomst gebruiken
om een politieke machtsbasis op
te bouwen. Maar stel je eens voor dat
hun hang naar corruptie door de druk
van het WK wordt ingedamd. Als een
voetbalbond kan worden gedwongen
corruptie een halt toe te roepen, zou
dat ook bij een regering wel eens mogelijk
kunnen zijn.
Jonathan Ledgard is correspondent voor
The Economist
WERELDECONOMIE
NIET ZO SNEL
Teleurstellingen voor de wereldeconomie in 2010
door ROBIN BEW
Sinds april schrijven journalisten
over groene scheuten,
rapporteren economen
stijgende opbrengsten
en incasseren investeerders
vrolijk grote bedragen met hun aandelenportefeuilles.
Voor veel huishoudens
ging het goede nieuws echter aan
hun neus voorbij. Miljoenen banen
verdwenen, steeds meer huishoudens
konden hun hypotheek niet meer betalen
en reorganisaties bij bedrijven
maakten veel werkplekken onzeker.
Zal het herstel dat ingetreden is in de
laatste maanden van 2009 in het komende
jaar verlichting brengen voor
een breder publiek?
Misschien wel niet. Voor de opleving
in 2009 zijn voornamelijk twee
oorzaken aan te wijzen. Allereerst
openden fabrieken die dicht waren
gegaan toen de wereldwijde vraag in
elkaar zakte, hun deuren weer om
de nagenoeg lege schappen te vullen.
Ten tweede werden er massale stimuleringsprogramma’s
van de overheid
doorgevoerd, werden belastingen verlaagd
en stelden de centrale banken
de rentetarieven naar beneden bij.
Maar wat zal er gebeuren in 2010
als de voorraden weer aangevuld
zijn? Dan zou de productie wel eens
stil kunnen komen te liggen, tenzij
de verkoop van koelkasten, auto’s en
kleding weer aantrekt. De kans dat
dit gebeurt, blijft echter klein totdat
de gehavende consumenten uit de
schulden raken en hun vertrouwen
weer terugkrijgen. Zolang de werkloosheid
hoog blijft, is dit echter onwaarschijnlijk.
Ondertussen kunnen
de overheden het herstel niet eeuwig
blijven fi nancieren. De meeste centrale
banken hebben hun rentepercentages
zo ver mogelijk naar beneden
bijgesteld en het fi nanciële systeem

volgestopt met geld. De overheidsuitgaven
kunnen hoog blijven, maar
voor de meeste landen is een verdere
toename onbetaalbaar. Het jaar 2010
zou dan ook wel eens een teleurstelling
kunnen worden. Het herstel zal
een grotere kluif zijn dan velen verwachten.
DE STAART VAN DE DRAAK
Zoals gewoonlijk ziet de situatie er in
de opkomende landen beter uit, hoewel
er zelfs hier nuances zijn. China
blijft het land waar alle ogen op gericht
zijn. Door de ineenzakking van
de Amerikaanse en de Europese economieën
daalde de export van China,
maar de overheid creëerde de moeder
aller stimuleringspakketten. Dit pakket,
in combinatie met een sterke
toename van bankleningen (als de
bankiers van China gezegd wordt
dat ze moeten uitlenen, dan lenen
ze ook uit), was genoeg om de economie
door te laten groeien met 8%.
Hoewel lager dan voorheen, is deze
groei nog steeds indrukwekkend. In
tegenstelling tot de meeste andere
landen kan China zich veroorloven
om dit, indien nodig, ook in 2010
weer te doen. Goed, het is natuurlijk
zo dat een door de staat aangestuurde
bestedingsgolf weinig vertrouwen inboezemt
en dat het evenwicht in de
economie van China ver te zoeken
blijft — er wordt te veel gespaard en
te weinig uitgegeven — maar deze
langetermijnproblemen zullen niet
beletten dat de economie in 2010
weer met 8% of meer zal groeien.
Veel andere economieën zullen van
het succes van China profi teren. De
door de Chinese staat gesteunde infrastructuurprojecten
stimuleren de
vraag naar exportproducten uit andere
Aziatische landen. Grondstoffenproducenten
van Australië tot Brazilië
zullen meeliften op het succes van
China. Ook de economie van India
zal waarschijnlijk weer opleven, mits
de oogsten in 2010 beter zijn dan in
2009. De landen in Oost-Europa zijn
een grote zorg. Deze landen hebben
te hoge schulden en te weinig solvabele
klanten in hun West-Europese
exportmarkten.
Chinees succes
2010, verandering
in percentage
ten opzichte van
vorig jaar
BBP
2.4
Koopkracht
1.2
VS
Investeringen
1.9
BBP
Twee dingen zullen in ieder geval duidelijker
worden in 2010. Allereerst is
nog niet zeker dat het herstel in de
rijke wereld V-vormig zal zijn; er zijn
meer dan een paar goede maanden
nodig om de buitensporigheden van
de afgelopen zeven jaar te repareren.
Ten tweede zullen de overheidsuitgaven
in de ontwikkelingslanden
de fabrieken draaiende houden terwijl
de beleidsmakers hun economieen
klaar trachten te maken voor groei
op lange termijn. In China betekent
dit dat er meer druk uitgeoefend zal
worden op het realiseren van hervormingen,
wat de consumenten helpt
om hun hard verdiende spaargeld uit
te geven.
De beleidsmakers in het Westen
zullen zichzelf grotendeels tevreden
moeten stellen met een beleid dat
Koopkracht
0.6 0.4
Investeringen
-0.2
EURO ZONE
DE WERELD IN 2010
BBP
8.6
Koopkracht
8.8
CHINA
ALS CHINESE BANKIERS
GEZEGD WORDT DAT
ZE MOETEN LENEN,
DAN DOEN ZE DAT
Investeringen
11.1
Bron: Economist Intelligence Unit
erop gericht is om de situatie er niet
erger op te maken. Neem de handel:
de wereldeconomie zou profi teren
van een Doha-akkoord voor vrije wereldhandel,
maar omdat de werkloosheid
stijgt, zullen regeringen er hun
handen aan vol hebben om protectionisme
op een afstand te houden.
Hetzelfde geldt voor de overheidsuitgaven:
hoe graag overheden ook
meer geld in hun fragiele economieën
willen pompen, ze zullen afgeremd
worden door hun snel groeiende nationale
schuld. De centrale banken
zullen aan de zijlijn staan: een paar
uitzonderingen daargelaten zullen de
rentetarieven het hele jaar onaangetast
blijven, omdat twijfel over het
herstel blijft bestaan.
Robin Bew is economisch hoofdredacteur van
de Intelligence Unit van The Economist
DEC 2009
93

Gaat het economisch herstel standhouden?
Wij werken er hard aan.
Kees van Oostenrijk
Gespecialiseerd in strategische
innovatie- en veranderingstrajecten
bij industriële en dienstverlenende
bedrijven.
Peter Beij
Algemeen directeur met uitgebreide
internationale ervaring.
Gespecialiseerd in duurzame
operationele organisatieverbeteringen
en crisismanagement.
Benno Hüsken
Specialisatie: veranderingstrajecten,
efficiëntieverbetering en
herpositionering in technische
productie, logistiek en voedingsmiddelen.
Ook internationaal.
Herman Hovestad
Gespecialiseerd in crisismanagement
en turnaround bij nationale en
internationale (beursgenoteerde)
ondernemingen.
Diederik van den Biggelaar
Een allrounder met brede internationale
ervaring en sterke commerciële
eigenschappen. Voelt zich goed thuis in
zowel in grote multinationals als in het
midden en klein bedrijf.
Siety de Jager
Ervaring in grote zorgorganisaties
bij fusieprocessen, NMA-procedures
en organisatieveranderingen. Sterk in
strategie- en visieontwikkeling en de
implementatie daarvan.
Jan Willem Eyssen
Resultaatgericht inspirator,
gespecialiseerd in turnaround en
afslanking in uiteenlopende branches.
Conny Westdijk-Wilkes
Allround business manager met
sterke focus op resultaat. Succesvol
in het leiden van veranderings-
en vernieuwingstrajecten bij
dienstverlenende bedrijven.
Kees de Korver
Ervaren algemeen directeur van
productie- en onderhoudsbedrijven
en in zakelijke dienstverlening. Ook
internationaal. Sterk bij groei en in
herstructurering.
Peter Kemme
Resultaatgedreven allround general
manager, gespecialiseerd in
(internationaal opererende) handels-
en industriële ondernemingen.
Jeroen Nuesink
Een resultaatgerichte generalist.
Brede ervaring in industrie, handel en
dienstverlening, ook in familiebedrijven.
Han Koster
Ervaren algemeen manager van
familiebedrijven. Realiseerde
turnaround, professionalisering en
rendementsverbetering.
Dirk van der Hoek
Algemeen directeur met veelzijdige
nationale en internationale ervaring
in strategie en beleid, positionering
van bedrijven, allianties en
verbetering van processen.
Harm Tunteler
Gespecialiseerd in
veranderingsprocessen, zowel bij
multinationals als in familiebedrijven.
Expert op het gebied van fusies en
overnames.
Jan Piet Huijg
Gespecialiseerd in herstructurering en
crisismanagement. Vaak internationaal.
Rob van de Laar
Gespecialiseerd in
veranderingsprocessen en winstherstel
in groothandel, productie,
dienstverlening en zorg.
Bert Bijl
Een no-nonsense manager met
ervaring in industriële ondernemingen
maar ook dienstverlenende bedrijven.
Generalist, sterk in strategie maar
zeker ook in implementatie.
Wichard Huigen
Ruime ervaring in industrie, ICT,
zakelijke dienstverlening en (semi-)
overheid. Resultaatgerichte people
manager, succesvol in reorganisaties
en verandermanagement.
U heeft een managementprobleem in de top van uw organisatie? Custom Management biedt
uw organisatie tijdelijk topmanagement voor een blijvende verbetering.
Custom Management vormt een maatschap van ervaren algemeen directeuren die tijdelijke
opdrachten uitvoert op bestuurs- en directieniveau en leiding geeft aan complexe projecten. Alle
vennoten beschikken over minstens 10 jaar eindverantwoordelijke ervaring in alle relevante branches
en sectoren. De collectieve kennis en ervaring is een garantie voor kwaliteit en succes.
Meer informatie? Kijk op www.custommanagement.nl of bel 033 432 08 55.
Plesmanstraat 2c, 3833 LA Leusden, telefoon: 033 432 08 55, www.custommanagement.nl

KUNST
BETAALBAAR MODERN
DE KUNSTMARKT HEEFT in 2009
behoorlijke klappen opgelopen
maar ging niet knock-out. Na jaren
van euforie was er plotseling
sprake van onzekerheid. Vooral
in het eerste halfjaar waren de resultaten weinig
bemoedigend, toen het prijsniveau in sommige
segmenten met 50% daalde en de omzetten
bij veilinghuizen en kunsthandelaren met
70% omlaag gingen. De hardste klap viel in de
hedendaagse kunst. In dit segment was in de
jaren 2005 tot 2008 veel gespeculeerd; er werd
te veel betaald voor slechte kunst met zeer beperkte
houdbaarheid. Het zal nog wel even duren
voor het evenwicht in dit deel van de markt
is hersteld.
Oude meesters, impressionisten en historische
avant-garde hielden zich gezien de omstandigheden
redelijk staande in een volatiele
markt. Wel is de kloof tussen prijzen voor het
topniveau en alles daaronder steeds groter. En
de verwachting is dat die denivellering zal toenemen.
Kunstwerken die alleen een nationale
afzetmarkt hebben, zullen in de nabije toekomst
eerder in prijs dalen dan stijgen.
Aan de andere kant zullen objecten van internationaal
museaal niveau door de toenemende
zeldzaamheid de komende jaren garant
staan voor nieuwe records. Dezelfde denivellering
zal zichtbaar worden bij kunstbeurzen. De
internationale zwaargewichten als Art Basel en
Tefaf Maastricht hebben niets te vrezen, maar
nationale beurzen als PAN Amsterdam en Art &
Antiques Fair ’s-Hertogenbosch zullen wel onder
druk komen te staan.
Het voorzichtige herstel van de wereldeconomie
dat in de laatste maanden van 2009 getalte
kreeg, heeft een stabiliserende invloed gehad
op de kunstmarkt. Veilinghuizen,
handelaren en collectioneurs hebben zich snel
aangepast aan de veranderde marktomstandig-
Willem Baars
is galeriehouder in
Amsterdam
VEEL GALERIES, ZOWEL TOP
ALS SUBTOP, ZULLEN HET
IN 2010 NOG MOEILIJK HEBBEN
DE WERELD IN 2010
heden. Dat was niet voor iedereen mogelijk.
Het strijdtoneel werd vorig jaar als eerste verlaten
door mensen die met veel geleend geld een
positie hadden ingenomen. Maar na het verwijderen
van de rotte appelen heeft de kunstmarkt
zich de afgelopen maanden hervonden, zij het
in afgeslankte vorm.
De verwachting voor 2010 is dat er kleine
stapjes in de goede richting worden gemaakt,
nu de bodem achter ons lijkt te liggen. De
kunstmarkt lijkt nu al te reageren op positieve
berichten over doorzettend economisch herstel,
en dat is maar goed ook. Een markt waarbij vertrouwen
de sleutel is, kan niet nog een opdonder
gebruiken.
Zowel handelaren als collectioneurs zullen op
zoek gaan naar zekerheid. Kunst met een breed
gedragen reputatie en door de kunstgeschiedenis
voorzien van een keurmerk, heeft in 2010 de
meeste investeringspotentie. De vraag naar werken
van neoavant-gardisten uit de jaren zestig en
zeventig van de vorige eeuw zal stijgen. Hieronder
vallen kunststromingen als ZERO, Minimal
Art, Popart en conceptuele kunst.
Zekerheid biedt ook het topsegment van de
historische avant-garde en de impressionisten,
maar hier doet zich het probleem voor dat die
kwaliteit steeds zeldzamer wordt en alleen nog
maar bereikbaar is voor een heel select gezelschap.
Speculeren in hedendaagse kunst is verleden
tijd. Veel galeries zullen het in 2010 nog
moeilijk hebben. Dat geldt zowel voor de top als
de subtop van het galeriewezen. De ontslaggolf
die in 2009 is ingezet, zal nog even voortduren.
Voordeel is dat jonge kunst weer betaalbaar
wordt en dat je als collectioneur niet meer achter
in de rij hoeft aan te sluiten. Voor je het weet
is de wereld van de hedendaagse kunst weer
normaal. En nu maar hopen dat u als koper kritischer
bent geworden. ■
COLUMN
DEC 2009
95

DOSSIER
DEC 2009
96
BUSINESS
UIT HET DAL
Er is licht aan het einde van de tunnel en het is geen naderende trein
door ROBERT GUEST, WASHINGTON
Zakendoen zal makkelijker
gaan in 2010, hoewel dat
niet zoveel wil zeggen. Bedrijven
hebben een lange
en meedogenloze afstraffi
ng gehad en vele zijn eraan onderdoor
gegaan. De robuustere bedrijven
zullen echter afgeslankt en sterker uit
de crisis komen, klaar om de kansen
te grijpen die een geleidelijk herstel
met zich meebrengt.
Amerika was het eerste land dat
viel en zal ook als een van de eerste
opstaan. Volgens een onderzoek van
het adviesbureau McKinsey & Co
hebben leidinggevenden in Amerika
er na een pijnlijke golf van kostenbesparingen
en ontslagen weer vertrouwen
in dat de zaken binnenkort zullen
aantrekken. De Aziaten zijn ook
optimistisch, vooral de Chinezen. Ondernemingen
in de eurozone zijn het
meest pessimistisch. Het wereldwijde
herstel zal echter niet snel verlopen.
Het risico van een nieuwe recessie bestaat
nog steeds en het is duidelijk dat
zakendoen er na de crisis heel anders
uit zal zien.
Ondernemingen zullen minder snel
geneigd zijn tot speculeren. Diegenen
die te veel geleend hebben, zullen het
moeilijk krijgen en misschien zelfs ten
onder gaan. Bedrijven met een ster-
Wereldeconomie: Een zweempje licht.
kere balanspositie zullen hun rivalen
opslokken of hun klanten afpakken.
Net als bij vorige recessies zullen ondernemende
bedrijven de marktleiders
van hun troon stoten. Daarnaast
zullen ondernemingen hun winst op
de ouderwetse manier verbeteren:
door productiever te worden.
De trend naar een invloedrijkere
overheid en meer toezicht zal zich
voort blijven zetten, met name in
Amerika, waar de overheidsuitgaven
een steeds groter deel zullen uitmaken
van het bruto binnenlands product. De
regering van de Verenigde Staten zal
de fi nanciële sector overeind blijven
houden en zich met deze sector blijven
bemoeien, waardoor het systeem
stabieler zal worden, maar innovaties
zullen worden afgeremd. Meer bedrijven
zullen dan ook een kantoor ope-
AANBIEDERS VAN
BASISHOEFTEN ALS
WAL-MART GAAN
HET GOED DOEN
nen in Washington, omdat ze dichter
bij het vuur willen zitten.
GEZONDHEIDSZORG
De hervormingen in de Amerikaanse
gezondheidszorg zullen gevolgen hebben
in binnen- en buitenland. De
overheid zal ervoor zorgen dat meer
Amerikanen verzekerd zijn en zal
strenger toezicht houden op particuliere
ziektekostenverzekeringen. Om
de kosten binnen de perken te houden,
oefent ze niet alleen fi nanciële
druk uit op ziekenhuizen maar ook
op producenten van geneesmiddelen
en leveranciers van medische hulpmiddelen.
Er zal minder geïnvesteerd
worden in innovaties in de medische
technologie, wat van invloed zal zijn
op inventieve ondernemingen in de
hele wereld die afhankelijk zijn van
de Amerikaanse markt om hun onderzoekskosten
terug te verdienen.
Het overheidsgeld dat in onderzoek
wordt gestoken, kan dit slechts voor
een klein deel compenseren.
De consumptiepatronen zullen
veranderen in 2010. Amerika blijft
verreweg de grootste economie, maar
de Amerikaanse consumenten, die
tot de bodem van hun budget zijn
gegaan, zullen niet langer de wereldwijde
groei aanvoeren. Op groei
gerichte ondernemingen zullen hun
blik steeds meer verleggen naar opkomende
markten, zoals China, India en
Brazilië. China behaalde tussen 2008
en 2009 een productiviteitsgroei van
maar liefst 9%. Rusland lijkt, ondanks
het feit dat het land rijk is aan koolwaterstoffen,
minder uitnodigend,
omdat men bang is voor de gevestigde
rechtsorde.
De meeste consumenten zullen
met geldtekorten kampen, waardoor

ondernemingen die goede en goedkope
producten maken, het goed zullen
doen. Producenten van luxegoederen
zullen moeite hebben te overleven,
maar aanbieders van basisbehoeften
zoals Wal-Mart en Procter & Gamble,
doen het goed. Mensen stoppen niet
met tanden poetsen omdat er een recessie
is.
De handelsruzies van 2009 zullen,
met een beetje geluk, niet escaleren tot
een volwaardige handelsoorlog, maar
protectionistische gevoelens zullen zeker
de kop opsteken. Overheden die
De liefde tussen hoger
onderwijs en business
steunt al ruim twintig
jaar op geld, glamour
en superioriteit. Maar in
2009 stroomde het geld weg, en volgend
jaar zal duidelijk worden dat ook
de superioriteit en de glamour van
business voor onderwijs weggeëbd
zijn. Het einde van een relatie: business
is niet langer cool.
In de relatie speelden de
businessschools de rol van
cupido. Allereerst hebben
ze de studie bedrijfskunde
tot een (bijna) respectabele
academische discipline
verheven. En wat
nog belangrijker is: ze
hebben business maatschappelijk
aanvaardbaar ge-
effectief hebben samengewerkt om de
fi nanciële crisis in te dammen, zullen
opnieuw moeten samenwerken om
de handel gaande te houden. Er hangt
ook veel af van de blijvende bereidheid
van China om geld te lenen aan
een verkwistende Uncle Sam.
Om het wantrouwen van de
overheid te counteren, zullen ondernemingen
transparanter moeten
worden. Ook zullen ze zich moeten
aanpassen aan een wereld waarin
grote veranderingen snel doorgevoerd
worden. Slechte publiciteit reist met
ARBEIDSMARKT
HET EINDE VAN
EEN RELATIE
De liefde tussen hoger onderwijs en ‘business’ bekoelt
door LUCY KELLAWAY, LONDEN
maakt en tot iets verheven waar ook
chique mensen naar zouden kunnen
streven. Wat willen de slimste en chicste
studenten van Oxford en Harvard
studeren? Juist: business.
In 2010 zullen voor het tweede
opeenvolgende jaar echter tienduizenden
overgekwalifi ceerde MBA’s
de markt op stromen die geen interessante
baan zullen kunnen vinden. Een
klein aantal van hen zal bij investeringsbanken
terechtkomen, maar diegenen
die een gewichtige baan in een
vooraanstaand bedrijf of adviesbureau
willen, zullen bedrogen uitkomen.
Steeds meer van hen zullen met
hangend hoofd terugkeren naar de
vroegere werkgevers om nagenoeg
hetzelfde te doen als MBA’s voorheen
deden e
voor nagenoeg hetzelfde
salaris. Aangezien de doeltreffend-
DE WERELD IN 2010
de snelheid van het licht en een groot
schandaal kan een onderneming in
één klap vernietigen. De ondergang
van een fi nanciële instelling kan het
hele systeem in gevaar brengen. Overheden
kunnen niet alle wankelende
ondernemingen van de ondergang
redden. En dat zouden ze ook zeker
niet moeten doen. Bedrijven moeten
dus snelle refl exen hebben in 2010,
die gematigd moeten worden door
voorzichtigheid.
Robert Guest is correspondent en columnist
bij The Economist
heid van een businessschool gemeten
wordt aan de hand van het salaris
dat afgestudeerden verdienen, zullen
zowel studenten als werkgevers zich
afvragen of de 160.000 dollar die een
top MBA-diploma kost, het geld wel
waard is.
Dit wordt geen dipje dat alleen
tijdens de recessie zal bestaan, maar
een fundamentele herwaardering van
business. De feiten hebben de betoverende
mythe van de MBA voorlopig
ingehaald. In de toekomst zullen
diegenen die het benodigde geld voor
een MBA ophoesten dit doen omdat
ze het vak willen leren en niet meer
omdat ze denken dat ze hierdoor een
entreeticket kopen voor een coole en
exclusieve club.
Dit heeft een aantal positieve gevolgen.
Zo zullen bedrijven niet meer
DEC 2009
97

DOSSIER
DEC 2009
98
overspoeld worden door wijsneuzen
die denken dat ze alles weten. Daarnaast
is er sinds het begin van de kredietcrisis
een slechte markt geweest
voor management-blabla. Dit geldt
tot nu toe overigens alleen voor de
vraagzijde, waar managers te veel gericht
zijn op het behoud van hun baan
om veel jargon te bezigen. Door de
afname van het aantal MBA’s zal in
2010 ook het blabla aan de bron worden
gestopt, waardoor de pretentieuze
ideeën over business zullen afnemen.
Er is echter ook een aantal negatieve
gevolgen: als er minder slimme en
ambitieuze mensen de businessmarkt
op stromen, zou de economie hier wel
eens onder kunnen lijden. Het talent
zal dan de publieke en de juridische
sector en de geneeskundemarkt overspoelen,
die toch al rijkelijk bedeeld
zijn met slimme mensen.
Naast het feit dat de glamour van
business in het algemeen al een deuk
oploopt door het verval van de businessschools,
zal ook de overheid zijn
steentje bijdragen, door steeds strengere
regelgeving door te voeren. Bestuurder
zijn van een beursgenoteerd
bedrijf is in 2010 niet leuk: niet alleen
worden de procedures alleen maar ingewikkelder,
ook zal de publieke hysterie
toenemen over wat bestuurders
verdienen en zelfs — ten minste in
Engeland — hoe veel onkosten ze opgeven.
En als de mensen aan de top al
een vervelende tijd beleven, zal er in
de onderste gelederen helemaal weinig
spannends te beleven zijn.
Ook zou de vooruitgang in de
overheidssector een aantal onbeoogde
gevolgen kunnen hebben voor de particuliere
sector. Het komende jaar zal
een goed jaar zijn voor de vlugge jongens,
die snel nieuwe mazen in de wet
ontdekken en hier veel geld uitslaan.
Het zal een beetje hetzelfde gevoel geven
als in de jaren ‘70, toen de eindeloze
recessie en de nasleep van de
hierop volgende bankencrisis in Engeland
het een fantastische tijd maakte
voor schurken en oplichters. In 2010
zal er een nieuwe groep miljardairs
opkomen, maar deze zal niet bestaan
uit met theorieën volgepropte MBA’s.
Nee, de nieuwe miljardairs zijn de
snelle jongens zonder scrupules, wier
verachtelijke succes de aanblik van
business nog vuiler zal maken.
GLAMOUR BUSINESS-TV
Het einde van de liefdesrelatie zal een
behoorlijke impact hebben in onze
woonkamers, waar we in de afgelopen
tien jaar naar succesvolle businessprogramma’s
hebben gekeken als Trumps
troonopvolger en Dragon’s Den. Dit soort
programma’s zal in 2010 aan populariteit
inboeten, want ze waren gebaseerd
op het idee van een glanzende
businesscarrière en op de glamour
van een glanzende bestuurstafel. De
top van de business-tv-markt kreeg in
2009 onopzettelijk een slechte naam
toen de Britse premier Gordon Brown
zakenman en tv-ster Alan Sugar tot
lord benoemde en hem om advies
vroeg ... weg was de glamour van de
business-tv.
Nieuwe tv-series zullen waarschijnlijk
een hardere weg inslaan en naar
het voorbeeld gemaakt worden van
de Argentijnse klassieker Recursos Humanos,
waarin de deelnemers zichzelf
vernederen door te bedelen om een
rotbaantje als handarbeider. Misschien
zijn deze series wel verslavend,
maar glamourachtig, cool of superieur
zijn ze zeker niet.
Lucy Kellaway is columnist bij de
Financial Times
CONSUMENTEN
INGRIJPEN
OP HET WEB
Er dreigt een felle strijd los te barsten over het
volgen van de online gewoonten van consumenten
door MARTIN GILES, SAN FRANCISCO
De kwestie suddert al een
tijdje, maar in 2010 zal
het debat over de manier
waarop adverteerders,
webbedrijven en andere
instellingen de internetgebruiken van
consumenten volgen, zijn kookpunt
bereiken. De politici in de VS zullen
over wetgeving debatteren die consumenten
meer inzicht moet geven in
welke van hun gegevens online verzameld
worden en die hen meer controle
moet bieden over hoe deze gegevens
vervolgens gebruikt worden.
Adverteerders en webbedrijven zullen
terugvechten met het argument dat ze
hun eigen boontjes wel kunnen doppen
qua toezicht.
Er zijn ten minste drie trends aan
te wijzen die ervoor zullen zorgen
dat online privacy veel aandacht zal
trekken het komende jaar. De eerste
trend is het zogenaamde behavioural
targeting, waarbij websites gedetailleerde
gegevens verzamelen over
de surfgewoonten van gebruikers
en deze informatie gebruiken om te
bepalen welke advertenties surfers
voorgeschoteld krijgen. Hoewel deze
marketingtechniek nog minder breed
toegepast wordt dan bijvoorbeeld
contextual targeting, waarbij er automatisch
advertenties gelinkt worden
aan zoektermen op zoekmachines
als Yahoo! en Google, zal de techniek
steeds populairder worden naarmate
bedrijven meer opbrengsten proberen
te halen uit hun advertentiekosten in
deze economisch zware tijd.
Een tweede trend die de bezorgd-

heid over privacy aanwakkert, is de
spectaculaire groei van online sociale
netwerken, zoals Facebook. Deze netwerken
verzamelen een grote hoeveelheid
persoonlijke informatie over
gebruikers en proberen deze gegevens
te gebruiken om inkomsten te genereren.
De privacytoezichthouder van
Canada heeft Facebook al fl ink onder
handen genomen vanwege de manier
waarop het netwerk met gebruikersgegevens
omgaat. Naar verwachting
zullen de toezichthouders in 2010 vaker
ingrijpen.
De ongebreidelde toename van
mobiele telefoons waarmee de gebruiker
op het internet kan, zoals de
iPhone van Apple, is de derde trend
die ervoor zorgt dat de alarmbellen
rinkelen bij privacyvoorvechters. Een
explosie van de vraag
naar deze toestellen
— Apple heeft
wereldwijd al 30
miljoen iPhones
verkocht
— heeft voor
Big Sister:
Webbedrijven
onder vuur
omdat ze te
veel weten.
adverteerders de mogelijkheid gecreeerd
om de bewegingen van gebruikers
te volgen en hen advertenties
voor te schotelen op basis van de locatie
waar ze zich bevinden. Tot nu
toe zijn de meeste adverteerders en
telefoonnetwerken nog voorzichtig
met deze manier van gegevens gebruiken.
Bedrijven zullen echter blijven
trachten om voordeel te halen uit de
informatie die vergaard is door applicaties
van externe partijen die op de
besturingssystemen van smartphones
draaien. Samen met nieuwe applicaties
voor socialenetwerkdiensten vormen
deze weer een nieuw middel om
de digitale gewoonten van consumenten
te volgen.
Veel van de gegevens worden zo
gebruikt dat degenen die ze aanleveren
er baat bij hebben. Voor surfers is
het echter vaak onduidelijk welke informatie
er precies van hen vergaard
wordt en hoe deze wordt gebruikt.
In een poging om de bezorgdheid
van de politici weg te nemen, zullen de
vertegenwoordigers van Amerikaanse
adverteerders in 2010 een serie principes
invoeren die voorschrijven hoe
hun leden online gegevens vergaren.
Zo zullen websites in de toekomst onder
meer een pictogram moeten bevatten
dat gebruikers naar een pagina
linkt waarop beschreven
wordt welke gegevens
van hen worden verzameld
en waarop ze
DE WERELD IN 2010
de mogelijkheid krijgen om het proces
te beëindigen. Ook zullen surfers hun
toestemming moeten geven voordat
vertrouwelijke gegevens, zoals bankrekeningnummers,
geregistreerd mogen
worden.
DE POLITIEK EN PRIVACY
Adverteerders hopen uiteraard dat
de politici door hun initiatief gerustgesteld
zullen worden en niet verder
gaan met wetsvoorstellen op dit terrein.
Op het moment probeert Rick
Boucher in het Huis van Afgevaardigden
een wet met betrekking tot online
privacy door het Congres te krijgen.
De kwestie speelt ook buiten de
VS. Hoewel de Europese landen in
het algemeen al strengere controles
ingevoerd hebben dan de VS, heerst
hier het gevoel dat er in de Europese
Unie ook meer gedaan zou moeten
worden. Een EU-orgaan dat de ‘Artikel
29 Werkgroep’ wordt genoemd
en waarin vertegenwoordigers van
nationale toezichthouders voor gegevensbescherming
zetelen, houdt een
openbare raadpleging over de kwestie.
Ze zou aanbevelingen kunnen opleveren
voor meer nieuwe regels.
Hoe het ook zij, 2010 wordt een
jaar waarin diegenen die consumenten
online in de gaten houden, ook
zelf scherp in de gaten zullen worden
gehouden.
Martin Giles is technologieredacteur bij
The Economist
FACEBOOK IS
AL ONDER
HANDEN
GENOMEN EN
DAT GAAT IN
2010 VAKER
GEBEUREN
DEC 2009
99

DOSSIER
DEC 2009
100
GEZONDHEIDSZORG
BUIGEN VOOR VIJAND
De farmaceutische industrie zou misschien wel eens inspiratie kunnen
opdoen bij haar oude vijand: de merkloze geneesmiddelenindustrie.
door VIJAY VAITHEESWARAN, NEW YORK
Het einde van het falende
ondernemingsmodel
van Big Pharma zou wel
eens in zicht kunnen
zijn. In de afgelopen
jaren hebben de grote innovatieve
geneesmiddelenproducenten van de
wereld de productiviteit van onderzoek
pijlsnel zien dalen, terwijl de
kosten van onderzoek juist een hoge
vlucht namen. De aandelenprijzen
hebben een fl inke deuk opgelopen,
omdat de industrie, toen de patenten
op oude melkkoeien verliepen, met te
weinig succesvolle geneesmiddelen op
de proppen is gekomen om de inkomstenderving
te compenseren. Zelfs de
recente golf van fusies en overnames,
aangezwengeld door grote ondernemingen
als Pfi zer en Merck, heeft de
kwaal van de industrie niet weten te
genezen.
De kern van het probleem is de
dreigende ‘patentklif’ (zie afbeelding).
Het adviesbureau EvaluatePharma
schat dat 13% van de wereldwijde
omzet van farmaceutische producten
in de komende twee jaar op het spel
staat door de concurrentie van merkloze
geneesmiddelen. Dit zal een grote
impact hebben, aangezien de prijs van
een geneesmiddel in concurrerende
markten als Amerika binnen een jaar
na de vervaldatum van het patent ge-
Cliffhanger
middeld met meer dan 85% daalt. Het
komende jaar kunnen de hoge heren
van de farmaceutische bedrijven dus
maar beter met betere ondernemingsmodellen
op de proppen komen, omdat
ze hun bedrijf anders rechtstreeks
de afgrond in jagen.
De redding zou wel eens bij diezelfde
vijand kunnen liggen: de merkloze
geneesmiddelen. Het komende
jaar zal Big Pharma ingrijpende acties
doorvoeren om te leren van, te kopië-
BIG PHARMA GAAT IN
ZEE MET DE RIVALEN
DIE ZE OOIT VOOR
NA-APERS UITMAAKTE
20
22
Totale omzet van merkgeneesmiddelen
die op het spel staat door het verlopen
van patenten (in miljarden dollars)
26
2007 2008 2009 2010 2011 2012
Bron: EvaluatePharma
27
58
48
ren van en zelfs in zee te gaan met zijn
rivalen die hij ooit uitmaakte voor naapers
en wetsovertreders. De oorzaak
van deze radicale ommezwaai is tweeledig:
in de rijke wereld winnen merkloze
geneesmiddelen terrein dankzij
regelgevingen van de overheid, terwijl
deze medicijnen in de ontwikkelingslanden
gestimuleerd worden door de
opkomende middenklasse.
Laten we allereerst naar de ontwikkelde
wereld kijken. In 2010 zullen
de rijke landen het succes van
merkloze geneesmiddelen op twee
manieren bevorderen. In veel van
deze landen, van Japan tot Duitsland,
voeren overheden die worstelen om
de ziektekosten binnen de perken te
houden, beleidsmaatregelen door die
het gebruik van goedkope merkloze
geneesmiddelen bevorderen.
In de ontwikkelingslanden speelt
een andere ontwikkeling. In 2010
zal een groot deel van de groei van

de opbrengsten voor de geneesmiddelenindustrie
uit de grootste economieën
van de arme wereld komen.
Adviesbureau Ims Health schat dat in
2009 de zeven grootste opkomende
landen op het gebied van farmaceutica
goed zijn voor meer dan de helft
van de wereldwijde verkoopstijging in
de sector. In 2012 zullen negen van de
20 grootste markten bestaan uit opkomende
economieën.
Tot voor kort probeerde Big Pharma
– overigens zonder al te veel succes
– in dergelijke landen de dure gepatenteerde
geneesmiddelen volgens
het westerse model te verspreiden en
de lokale producenten van merkloze
geneesmiddelen te beschuldigen van
plagiaat. De rijker wordende middenklasse
zal daar niet in meegaan. De
oplossing voor de grote merken zou
wel eens kunnen zijn om merkloze
geneesmiddelen onder eigen merk te
Na de paniek komt de
opluchting. Sommige
bouwstenen van de aanhoudende
opleving van
de markt die in maart
2009 is ingezet, zullen ook in 2010 nog
overeind blijven staan. Allereerst zullen
de centrale banken, die de rentetarieven
niet durven te verhogen zolang
ze er nog niet zeker van zijn dat het
fi nanciële systeem zich hersteld heeft
van het trauma van de kredietcrisis,
de rente laag houden. Ten tweede zal
het door de enorme omvang van de
recessie nog wel even duren voordat
er maatregelen worden genomen om
de infl atie te drukken. Tot slot zullen
investeerders, nu de rentetarieven bijna
het nulpunt bereikt hebben, zeker
gaan verkopen. Dit zijn niet-gepatenteerde
pillen en drankjes die goedkoper
aan de man kunnen worden gebracht
dan de gepatenteerde versie,
maar die nog steeds een aantrekkelijke
marge opleveren in arme landen,
doordat er daar een overvloed is aan
namaakmedicijnen en medicijnen
van dubieuze kwaliteit.
In 2010 zullen de grote westerse
geneesmiddelenbedrijven de markt
van onder eigen merk verkochte,
merkloze geneesmiddelen overspoelen,
door samen te werken met lokale
producenten van merkloze geneesmiddelen.
Zo krijgen ze goedkoop toegang
tot deze bloeiende nichemarkt.
Een aantal pioniers doet dat al.
Sommige ondernemingen, zoals
het Amerikaanse Pfi zer, hebben al
geëxperimenteerd met licentieovereenkomsten
en samenwerkingsverbanden
met Aziatische producenten
in de verleiding worden gebracht om
hun geld te investeren in risicovolle
aandelen.
In de hele wereld is de winst van
ondernemingen in de periode 2007-
2008 omhoog gevlogen, met name in
de fi nanciële sector. Er zou dan ook
ruimte moeten zijn voor een toename
van de winsten in 2010 — volgens
prognoses van de Société Générale
zelfs met 28,3%.
Aan de andere kant is de kredietcrisis
nog steeds voelbaar. Zo wordt de lijst
van risicolopende banken van de Federal
Deposit Insurance Corporation
alleen maar langer in plaats van korter.
In veel landen kent de commerciële
vastgoedsector een toenemende
leegstand en kunnen steeds meer be-
DE WERELD IN 2010
van merkloze geneesmiddelen. Andere
zijn nog verder gegaan, zoals het
Britse GlaxoSmith-Kline dat onlangs
een aandeel kocht in Aspen, een Afrikaanse
onderneming die gespecialiseerd
is in merkloze geneesmiddelen
die onder merknamen uitgebracht
worden. Weer andere bedrijven gaan
helemaal tot het uiterste, zoals het Japanse
Daiichi Sankyo, dat het Indiase
bedrijf Ranbaxy Laboratories overgenomen
heeft. Het komende jaar zullen
we een drastische versnelling van
deze trend zien. Een trend die zelfs
tot het einde van de onafhankelijke
industrie van merkloze geneesmiddelen
in India zou kunnen leiden.
2010 zal een keerpunt worden voor
de wereldwijde merkloze geneesmiddelenindustrie.
Dankzij Big Pharma,
dat diep in de problemen zit.
Vijay V. Vaitheeswaran is correspondent bij
The Economist
FINANCIEEL
ZWERFKEI IN DE VIJVER
De gevolgen van de kredietcrisis blijven nog heel lang voelbaar
door PHILIP COGGAN, BUTTONWOOD
drijven de huur of de hypotheek niet
meer opbrengen. In deze sector zien
we dus een langzame herhaling van
wat er in de particuliere vastgoedsector
gebeurd is. Tot slot zijn de private
equity-instellingen de schulden, die ze
opgelopen hebben tijdens de hausse
van 2006 en begin 2007, nog aan het
afbetalen met nieuwe schulden.
STAATSOBLIGATIES
De staatsobligaties zouden wel eens
de lastigste uitdaging kunnen worden.
De begrotingstekorten zijn tijdens de
crisis in snel tempo toegenomen. Zo
verwacht men dat het tekort in Groot-
Brittannië en de VS tot meer dan 10%
van het bruto binnenlands product zal
stijgen. De opbrengsten uit obligaties
DEC 2009
101

DOSSIER
DEC 2009
102
zijn echter niet aanzienlijk toegenomen.
Dit komt grotendeels doordat
de infl atie laag is gebleven en investeerders
geen risico durfden te nemen
tijdens de recessie. Ook de centrale
banken hebben hieraan meegewerkt
door obligaties te kopen. Zodra het
herstel op volle snelheid raakt, zullen
de centrale banken stoppen obligaties
te kopen en diegene die ze al hebben,
zullen ze waarschijnlijk willen verkopen.
Als de opbrengsten van de obligaties
hierdoor geen hoge vlucht nemen,
zullen de regeringen met plausibele
plannen moeten komen om hun tekorten
op middellange termijn te
reduceren. Het kan echter wel eens
moeilijk worden om goede plannen
te maken, want in Groot-Brittannië
staan er parlementsverkiezingen en in
de VS tussentijdse verkiezingen op de
agenda. Bovendien is er een dubbel risico.
Pogingen om de tekorten te reduceren
door de belastingen te verhogen
of de overheidsuitgaven te beperken
zouden het herstel in de kiem kunnen
smoren, zoals in Japan in 1997 is
gebeurd toen de regering de accijnzen
verhoogde. Maar als de overheid niet
snel genoeg handelt, dan zal de markt
zo snel reageren in de vorm van stijgende
opbrengsten, dat de mogelijkheden
van de overheid wel eens fl ink
beperkt kunnen worden.
Ook de valutamarkten zouden geraakt
kunnen worden. Het is onwaarschijnlijk
dat de ontwikkelde
landen in gebreke zullen blijven ten
opzichte van hun obligaties, maar
crediteuren lopen nog wel een risico
als ze uitbetaald worden in een in
waarde gedaalde valuta. De wisselkoers
in landen die de controle over
hun fi nanciën verloren lijken te hebben,
zou wel eens fl ink onder druk
kunnen komen te staan.
Hoewel de wereldwijde economie
dus gestabiliseerd is door de acties
van de overheden, blijft er een groot
ALS DE ECONOMIE
OPLEEFT WIL
IEDEREEN VAN ZIJN
STAATSOBLIGATIES AF
aantal vragen onbeantwoord. Heeft
de lange periode van de ongebreidelde
toename van krediet zijn einde
bereikt? Zo ja, zal deze dan opgevolgd
worden door een lange periode van
trage groei? Kunnen China en India
de wereldwijde economie met zijn
tweeën dragen? Zal een nieuwe verhoging
van de olieprijzen het herstel
doen verdampen, zoals al zo vaak gebeurd
is? Zal een meer gereguleerde
economie, en met name meer regels
in de fi nanciële sector, betekenen dat
de winsten een lager percentage van
het bbp zullen vormen?
CAPACITEIT VERLOREN
De kans bestaat dat economische groei
op de middellange termijn lager uitvalt
door de crisis. Zo is er capaciteit verloren
gegaan en gaan in ontwikkelde
landen in de komende jaren veel babyboomers
met pensioen, waardoor
de potentiële omvang van de beroepsbevolking
krimpt. Japan heeft al twintig
oncomfortabele jaren achter de rug
waarin het land zich moest aanpassen
aan een tijdperk van tragere groei en
een vergrijzende bevolking.
Al deze kwesties samen vormen een
groot probleem. Als de economie geen
bijzonder goede opleving doormaakt,
dan zal de aandelenmarkt in gevaar
komen. Als de economie daarentegen
goed herstelt, dan zullen de prijzen
van de staatsobligaties aanzienlijk dalen.
Dit alles duidt erop dat 2010 een bijzonder
turbulent jaar zal worden. In
het verleden werd een grote instorting
van de markt vaak niet gevolgd door
een periode van rust, maar door lange
tijden van volatiliteit. Zo speelde een
aantal van de beste jaren voor Wall
Street zich af tijdens de Grote Depressie:
in 1933 stegen de aandelenkoersen
met meer dan 50% en in 1935
met bijna 40%.
De situatie is te vergelijken met een
steen die je in het water gooit: je blijft
de cirkels die door de steen aan het
oppervlak ontstaan, nog een aardig
tijdje zien. De kredietcrisis is in dit geval
een grote zwerfkei.
Philip Coggan is redacteur kapitaalmarkten
en columnist bij The Economist

Meet the other side of the world
without travelling.
Be here, be there, be everywhere.
www.talkandvision.com

De wereld van vandaag vraagt om transparante, solide en veilige energiemarkten. Daarom vertrouwen Europese energiebedrijven,
grote energieverbruikers en fi nanciële instellingen op APX-ENDEX, een van de belangrijkste energiebeurzen in
Europa. APX-ENDEX faciliteert handel in gas en elektriciteit voor in- en verkopers op de groot handelsmarkten van Nederland,
België en het Verenigd Koninkrijk. Making Markets Work.

FINANCIËLE CRISIS
RISKANT SLOT
Het doorvoeren van fi nanciële en monetaire stimuleringsmaatregelen is
makkelijker dan het wennen aan een wereld zonder die maatregelen
door ZANNY MINTON BEDDOES, WASHINGTON
In 2010 zullen we veel horen
over vermindering van de
staatssteun. Nadat ze de wereldeconomie
van de ondergang
hebben gered met een
combinatie van fi nanciële reddingsoperaties,
monetaire versoepeling en
fi nanciële stimuleringsacties van heroïsche
omvang, zullen overheden in
de hele wereld hun weldoenersrol zo
snel en soepel mogelijk willen terugschroeven.
Hierbij zullen ze zowel
op monetair als op fi nancieel
vlak op moeilijkheden stuiten.
De omvang van hun taak
is onrustbarend groot. De
fi nanciële markten zullen
2010 gehuld in een
beschermende mantel
van overheidssteun beginnen.
Deze beschermende
laag, variërend
van geldinjecties tot
bankgaranties, is gevormd
door talloze op
zichzelf staande interventies,
die volgens het IMF in
de rijkste economieën van
de wereld samen een potentiele
overheidsschuld van zo’n
8 biljoen dollar hebben veroorzaakt.
Het monetaire beleid is met
koersen van 1% of lager in alle grote
welvarende economieën soepeler dan
het ooit geweest is. Dankzij de geldpers
en andere onorthodoxe maatregelen
om de liquiditeit te verhogen, is
de balans van de centrale banken fors
gegroeid, soms zelfs tot meer dan twee
maal de omvang van voor de crisis
(Groot-Brittannië, VS).
De recessie, de reddingsoperaties
van verschillende banken en de fi nanciële
stimuleringspakketten hebben
ervoor gezorgd dat de begrotingstekorten
pijlsnel zijn toegenomen en dit
78 78
effect zal nog lang merkbaar zijn. De
grote rijke economieën van de G20landen
zullen in 2010 met een begrotingstekort
van gemiddeld 9% van het
bbp kampen, een percentage dat niet
Rijke schuld
Overheidstekorten van de G20-landen
(als percentage van het bruto
binnenlands product)
83
38 38 36
Ontwikkelde
landen
Ontwikkelingslanden
2006 2007 2008 2009 2010 2014
Bron: IMF World Economic Outlook
98
39
106
40
veel lager ligt dan in 2009. Minstens
drie landen – Japan, de VS en Groot-
Brittannië – zullen een tekort hebben
van twee cijfers voor de komma.
Als de huidige trends doorzetten, zal
de brutostaatsschuld in de grote rijke
economieën in 2010 een gemiddelde
van 106% van het bbp bereiken, 30
procentpunten meer dan in het precrisistijdperk
in 2007.
Iedere beleidsmaker weet dat de hui-
114
35
DE WERELD IN 2010
dige situatie niet volgehouden kan
worden. Zodra het herstel vaste vormen
aanneemt, zal de monetaire versoepeling
de infl atie aanwakkeren.
En zelfs als de groei beperkt blijft, zullen
de huidige begrotingstekorten de
schulden zo sterk doen oplopen dat
landen uiteindelijk hun schulden niet
meer kunnen afbetalen. Het probleem
waarmee we in 2010 zullen kampen
is dat zelfs als de fi nanciële crisis
afneemt, de wereldeconomie
in zeer grote mate afhankelijk
blijft van overheidssteun.
In Amerika, Engeland,
en andere landen waar de
kredietbel gebarsten is,
zullen huishoudens meer
geld blijven sparen en
hun eigen schulden afbetalen.
Landen met een
begrotingsoverschot, zoals
China, hebben hun
economie nog niet zo ver
in balans gebracht dat ze
alleen op de binnenlandse
uitgaven kunnen steunen.
Na een aantal maanden van
een sterke wereldwijde groei
van het bbp, dat grotendeels
gestimuleerd werd door het
aanvullen van de voorraden en door
overheidsuitgaven, zal deze groei afzwakken
tot beneden de trendlijn.
Een evenwicht proberen te vinden
tussen de noodzaak van versoepeling
op de korte termijn en voorzichtigheid
betrachten op middellange termijn
zal het grote dilemma zijn waarmee
de beleidsmakers in 2010 te kampen
zullen hebben. Zelfs in theorie zou
de beste mix van beleidsmaatregelen
voor het afbouwen van de overheidssteun
per land anders moeten zijn,
afhankelijk van de omstandigheden.
Landen waarvan de fi nanciële situatie
DEC 2009
105

DOSSIER
DEC 2009
106
van de overheid het slechtst is, zoals
Engeland en Ierland, zouden hun fi -
nanciële beleid aan banden moeten
leggen. Landen met begrotingsoverschotten,
zoals China, zouden er juist
beter aan doen om hun rentetarieven
te verhogen en de waardetoename
van hun valuta op zijn beloop te laten.
In praktijk zullen de beslissingen over
de vraag of de overheid in 2010 moet
snijden in haar stimuleringsuitgaven
of deze juist moet verhogen en hoe ze
dit moet doen, bepaald worden door
zowel de politieke als de economische
omstandigheden.
Het fi nanciële beleid zal een gro-
De fi nanciële crisis is, net
als een goede achtbaan,
begonnen met een indrukwekkende
klim en
een duizelingwekkende
val. Het wagentje van de crisis komt
nu langzaam tot stilstand, maar de
banken zullen in 2010 nog een aantal
heftige momenten beleven.
Laten we allereerst het minst slechte
nieuws bekijken. De werkloosheidscijfers,
het aantal failliete ondernemingen
en het aantal consumenten
die hun schulden niet kunnen afbetalen
zullen in de meeste landen aan
het einde van 2010 hun hoogtepunt
tere warboel worden. Delen van de
stimuleringsprogramma’s die al aangekondigd
zijn, waaronder met name
de extra investeringen in infrastructuren,
zullen in 2010 nog uitgevoerd
worden, maar omdat weinig landen
nuttige begrotingsplannen voor de
middellange termijn zullen ontwikkelen,
zullen ze weinig ruimte hebben
om nog meer te doen. Vooral tegen
het einde van het jaar, wanneer de
stimuleringsprogramma’s op hun einde
lopen, zal het vooruitzicht van een
abrupte beëindiging van de stimuleringsacties
van de overheid een groot
risico vormen. Net wanneer de over-
gepasseerd zijn. In Amerika, waar
alles begonnen is, zullen de huizenprijzen
hun dieptepunt bereiken, dat
circa 35-40% lager zal liggen dan hun
piek in 2006. De rentetarieven zullen
zeer laag blijven, waardoor mensen
die veel geld geleend hebben, in staat
zijn om hun schulden af te betalen
en nieuwe leningen aan te gaan. Tot
slot zullen de transactievolumes van
groothandelsbanken dankzij de heroplevende
economische activiteit op
hetzelfde niveau blijven.
Deze langzame ommekeer van de
kredietcyclus zal echter niet genoeg
zijn om te voorkomen dat sommige
heidsuitgaven geleidelijk afnemen, zal
Amerika namelijk waarschijnlijk de
belastingen voor grootverdieners en
investeringsopbrengsten sterk verhogen.
De geschiedenis leert dat dit gevaarlijk
kan zijn. Zo heeft een slecht
getimede belastingverhoging er in
Amerika in 1937 en in Japan in 1997
voor gezorgd dat de fragiele economie
terugviel in een recessie. De strategieën
om de stimuleringsacties van de
overheid in 2010 te beperken zullen
met ditzelfde gevaar te kampen hebben.
Zanny Minton Beddoes is financieel redacteur
bij The Economist
FINANCIËLE MARKTEN
MEER DOWN DAN UP
De kloof tussen zwakke en sterke banken wordt in 2010 steeds groter
door ANDREW PALMER
PESSIMISTEN DENKEN
DAT ER NOG MEER
DAN DUIZEND KLEINE
BANKEN FAILLIET GAAN
banken grote verliezen zullen lijden.
In het begin van de fi nanciële crisis
zijn de investeringsbanken naar verhouding
zeer hard getroffen; nu draait
het vooral om de commerciële banken.
Voor veel banken zal commercieel
onroerend goed namelijk de grootste
kopzorg zijn. Dit geldt met name
voor de kleinere kredietverschaffers
die met ontwikkelaars te maken hebben
in hard geraakte regio’s. De schifting
onder de kleinere Amerikaanse
banken zal nog even doorgaan. Volgens
de meest pessimistische vooruitzichten
zullen er zelfs meer dan duizend
kleine banken failliet gaan door
de crisis, en veel daarvan in 2010.
Hoewel de grotere banken niet
meer worstelen om te overleven, zal
de sector in 2010 gebukt gaan onder
drie beproevingen. De eerste is dat het
economische herstel in ieder geval in
de ontwikkelde wereld zwak zal zijn.
Zo zal de hogere rente op spaargeld
de vraag naar krediet zowel direct als
indirect verkleinen. Daarnaast zullen
in de loop van 2010 verschillende stimuleringsprogramma’s
van de over-

heid beëindigd worden. Tot slot zal de
huizenmarkt gebukt gaan onder beslagleggingen
en de dreiging van een
nieuw aanbodoverschot
De tweede bron van ongerustheid
voor de banken is de broosheid van
hun balans. De bankgarantieprogramma’s
van de overheid worden langzaam
afgebouwd, wat betekent dat banken
meer geld moeten steken in fi nanciering.
En hoewel hun kapitaalpositie
beter is dan voorheen, is de kwaliteit
van de leningen en de effecten van de
banken nog steeds twijfelachtig.
De derde beproeving voor de banken
is de impact van de nieuwe regulering.
De beleidsmakers hebben
de richting van de hervormingen al
aangekondigd: hogere kapitaalbuffers
om banken te beschermen tegen verliezen,
strengere regels voor liquiditeit
en wijzigingen in de faillissementsregels
voor banken die in de toekomst
failliet dreigen te gaan. 2010 wordt het
jaar waarin buitensporige praktijken
uitgeroeid worden.
Dit alles tezamen maakt 2010 tot
een futloos jaar voor de sector. De aarzelende
economische groei, de uitgerekte
balansen en de strengere regels
zullen ertoe leiden dat de opbrengsten
laag blijven en er weinig leningen
toegekend worden. En ondertussen
wordt de kloof tussen sterke en zwakke
instellingen alleen maar sterker.
Banken die grote hoeveelheden
kapitaal bezitten, zullen effecten van
banken kopen die liquide middelen
nodig hebben zoals Citigroup en RBS.
Banken die een sterke aanwezigheid
hebben in opkomende markten zullen
het beter doen dan banken die
daar geen of weinig zakendoen. Verder
zullen banken die veel geld in deposito
hebben marktaandeel inpikken
van banken die afhankelijk zijn van
zakelijke markten. Banken wier reputatie
aangetast is zoals UBS zullen
klanten blijven verliezen aan banken
wier imago opgepoetst is door de crisis
zoals Credit Suisse. Zo gaat het in een
achtbaan: de een stapt lachend uit, de
ander wordt er ziek van.
Andrew Palmer is financieel redacteur
bij The Economist
Niet minder, maar flexibelere
ambtenaren zijn de redding
Al sinds mensenheugenis kent
de overheid de zogenaamde
Staatsalmanak. Een uiterst
nuttig, steeds dikker geworden boek
waarin alle ministeries staan vermeld,
onderscheiden naar directoraten-generaal,
directies, afdelingen en bureaus.
Met vermelding van de desbetreffende
functionarissen, voorzien van
telefoonnummer en adres. Erg handig
als je voor een probleem iemand moet
vinden in het Haagse. Je raadpleegt de
index, en snel vind je het organisatieonderdeel
dat over dat probleem gaat.
Tientallen jaren ging dat voortreffelijk.
Maar op een gegeven moment
begon het te kraken. Het bleek dat je
met een probleem soms uitkwam bij
twee geheel verschillende organisatieonderdelen.
Die bovendien van
elkaar niet wisten dat ze met hetzelfde
probleem bezig waren. Of soms kon
je helemaal geen afdeling voor jouw
probleem vinden. Het probleem was er
wel maar het was (nog) niet organisatorisch
ondergebracht. Of het was gewoon
niet onder te brengen omdat het
zoveel kanten had dat je daarvoor heel
uiteenlopende mensen nodig had.
Maatschappelijke problemen ble-
DE WERELD IN 2010
DE PROBLEMEN PASSEN NIET
door ROEL BEKKER
RONALD SLABBERS
ken zich in toenemende mate niet te
houden aan de indeling van de Staatsalmanak.
Problemen bleken allerlei
grenzen te overschrijden. Dat was niet
verstandig van die maatschappelijke
problemen omdat daardoor de overheid
geen raad met die problemen wist.
Immers, voor een effectieve aanpak
moesten ineens twee of zelfs nog meer
eenheden gezamenlijk iets doen, en
dat is niet gemakkelijk. Want hoe kun
je als ministerie of als afdeling dan
nog ‘scoren’?
Helemaal gecompliceerd wordt het
als er ook nog andere overheden, de
EU of private partijen bij betrokken
zijn. De kans dat er dan een effectieve
oplossing wordt gevonden, is wel heel
erg klein. Voorbeelden? Te over, helaas:
de jeugdzorg, de aanpak van de
Randstad, het terugdringen van wangedrag
in de openbare ruimte, de aanpak
van schoolverlaters. De kranten
geven dagelijks een opsomming van
vraagstukken die als kenmerk hebben
dat ze groot zijn maar lastig aan te
pakken, doordat niet duidelijk is wie
voor wat verantwoordelijk is.
Samenwerken is niet een erg goed
ontwikkelde eigenschap voor een
klassiek georganiseerde, in zijn hoofdstructuur
al vele jaren gelijk gebleven
overheidsorganisatie. Met ambtenaren
die een
precies op hun taak toege-
sneden functieomschrijving hebben
en die dus niet flexibel ingezet kun-
nen wworden
daar waar ze het hardste
nodig zijn. Dat gaat zo niet langer.
Wat te doen? Ambtenaren in
dienst brengen van het rijk
en niet van één departement,
en bovendien reductie van het
aantal aa functieomschrijvingen van
de d meer dan 5000 van nu naar
maximaal max 50. Samenwerking mee
laten wwegen
bij de personeelsbeoordelingen,
deling ook goed. En de ministeriële
verantwoordelijkheid vera
minder rich-
ten op het ministerie en meer op het
geheel. geheel Wie weet kan de Staatsalma-
nak da dan in de papierbak.
Roel Be Bekker is secretaris-generaal voor de
vernieuwing vernieu van de Rijksdienst
DEC 2009
107

Voor professioneel en beheersbaar Travel Management
kiest u voor de exclusieve dienstverlening van Schiphol
Travel International. Voor iedere corporate account werken
exclusief één of meerdere ervaren Account Managers.
Zij verrichten alle werkzaamheden zoals reserveringen
maar ook rapportages of het regelen of aanscherpen van
kortingsovereenkomsten.
Het kennis- en ervaringsniveau van uw Account Manager
is van doorslaggevend belang bij de berekening van
vliegtarieven. Daarom kunnen we u altijd de laagste
ticketprijzen garanderen.
Door de unieke “laagste tarieven garantie” én de persoonlijke
“Anti Call Center” aanpak is Schiphol Travel in
2008 en 2009 de meest succesvolle zakenreisorganisatie
in Nederland.
Bel vrijblijvend voor een afspraak of bezoek ons op
www.schipholtravel.com.

MODE
ALLES WORDT CASUAL
GEEN BETER BEELD van een wereldstad
als New York, dan een middagje
in de lobby van een luxehotel.
Urenlang kan ik er doorbrengen,
schetsboekje in de aanslag, glas
wijn erbij. Ik kleed vrouwen en zoek daarom
graag de plekken op waar mijn doelgroep zich
begeeft. De vrouw inspireert mij, haar beweging,
de wijze waarop zij combineert, de stylingkeuzes.
Waar komt ze vandaan? Upper
West Side Manhattan, Japans, toerist? You’ll
never know, weet ik uit ervaring. Het individualisme
in deze stad is groot, en attitude en performance
spelen een grote rol. Nergens is de rol
van kleding belangrijker. Wie ben je, wat straal
je uit, en wat wil je ermee vertellen?
Een week NYC biedt duidelijk een perspectief.
Terwijl ik in The Standard Hotel zit, midden
in het Meatpacking District, omringd door
überhippe maar helaas doodstille modewinkels,
probeer ik te analyseren wat een vrouw
nu draagt. Twee uur in de lobby levert één
shoppingtas van Dior op. Dat verbaast me. New
York is toch Sex in the City, die dame met te veel
shoppingbags op torenhoge hakken? Maar op
de tassen staan vooral multibrands als Abercrombie
& Fitch, Hollister, American Appearal,
GAP en het hotte Uniqlo.
Met zijn massalabels, die ons eigenlijk terugduwen
in een soort Mao-tenue. In deze winkels
hangt niet in iedere maat een artikel, nee,
er hangen dertig artikelen in één maat. Weliswaar
opgevouwen, gedrapeerd of geëtaleerd,
maar je staat bij de kassa toch ongemerkt dezelfde
artikelen af te rekenen.
Het zijn goede, commerciële collecties, helemaal
afgestemd op de nieuwste trends: er jong
uitzien, zelf kunnen afstylen, en vooral veel
evergreens, dus de stukken die altijd goed zijn.
Geweldige basics die je overal en altijd kunt
dragen. En bovenal zeer betaalbaar.
Mart Visser
is couturier in
Amsterdam.
SELF-STYLING VERSTERKT HET
INDIVIDU EN ONDERSCHEIDT
DE EENLING VAN DE MASSA
DE WERELD IN 2010
De ‘vercasualisering’ is totaal toegeslagen.
Hippe zaken als Jeffrey’s of zelfs het luxe Barney’s,
voorheen afgeladen met Little-Black-
Dresses, avondjurken en mantelpakken, bieden
nu veel meer jeans, casual kasjmieren vesten &
V-necks aan. Op Madison Avenue en een middag
bij veilinghuis Christies na, heb ik nergens
in de stad die überluxe all-American lady van
Park Avenue meer gezien die een aantal jaren
terug het straatbeeld in New York bepaalde.
Luxe lees je tegenwoordig alleen nog af aan
een rode zool van Louboutin-schoenen of een
herkenbare Birkin-tas van Hermès. Maar dan
wel gecombineerd met een GAP-jeans.
Goedkope maar veelzijdige merken als H&M
en Zara zijn al jaren favoriet bij de dames en
prima te combineren met designerlabels en
haute couture. Ook ik zie dat vrouwen mijn exclusieve
werk steeds vaker casual willen dragen.
Geen totale outfi ts meer, maar afzonderlijke
stukken die je onderling gemakkelijk kunt
combineren. Selfstyling versterkt het individu
en onderscheidt de eenling van de massa.
Staat door het kerende economische tij bij
iedereen de aanschaf van dure designerkleding
onder druk? Het antwoord kwam van een goede
vriendin die na een dagje shoppen in Soho
terugkwam met drie tassen. De eerste was van
Uniqlo, waar het kasjmier werd aangeboden
voor een tiende van de prijs die ze bij Ralph
Lauren zou betalen. Er zat ook een stapel uni-
V-necks van American Apparel bij. Daarnaast
bezweek ze voor die handbeschilderde zijden
shawl bij Bergdorf en Goodman, en had ze die
instappers van Tods ook maar in nachtblauw
suède gekocht. Maar de rest was, zo zei ze, toch
echt hartstikke goedkoop.
Enerzijds topkwaliteit, bijzonder en exclusief,
anderzijds massa, multibrand en goedkoop.
Nog niet eerder gingen de twee uitersten zo
duidelijk hand in hand. ■
COLUMN
DEC 2009
109

DOSSIER
DEC 2009
110
INTERNATIONAAL
STORM KRIJGT
ORKAANKRACHT
Bijna 80 landen lopen hoog tot zeer hoog risico op sociale onrust in 2010
door LAZA KEKIC
In het afgelopen jaar heeft een
groot deel van de wereld te
maken gekregen met dalende
inkomens en een stijgende
werkloosheid. Op het hoogtepunt
van de wereldwijde economische
crisis van begin 2009 sprak admiraal
Dennis Blair, het hoofd van de
nationale inlichtingendienst van de
VS, voor de Senaat een opvallende
waarschuwing uit over de mogelijke
politieke gevolgen van de crisis. Hij
verklaarde dat het door de economische
crisis aangewakkerde risico van
wereldwijde politieke instabiliteit de
grootste bedreiging was geworden op
de korte termijn voor de veiligheid
van Amerika. Ook kopstukken van
het IMF, de VN en andere organisaties
waarschuwden fel voor het gevaar
van sociale onrust.
Tot dusverre heeft de gevreesde
verbreiding van onrust niet plaatsgevonden.
Kiezers hebben zich nog niet
massaal achter extreem links of het
populistische rechts geschaard en de
meeste mensen die door de crisis geraakt
zijn, hebben in stilte geleden.
Betekent dit dat de waarschuwingen
ongegrond of misplaatst waren?
NOORDELIJKE
IJSZEE
STILLE OCEAAN
Schaal van
explosiviteit
Risico op sociale
onrust in 2010
Heel hoog
Hoog
Gemiddeld
Laag
Niet te meten
ATLANTISCHE
ATLANTIC
OCEAAN
OCEAN
ATLANTISCHE
OCEAAN
Waarschijnlijk is het te vroeg om zo’n
conclusie te trekken. Er zijn namelijk
redenen aan te wijzen die erop duiden
dat 2010 een jaar van opschudding
zou kunnen worden. Het zou
dan ook goed kunnen dat de relatieve
sociale rust van 2009 slechts de stilte
voor de storm is geweest.
Een opeenhoping van negatieve
omstandigheden zou op politiek gebied
wel eens tot orkaankracht kunnen
aanzwellen. Deze omstandigheden
bestaan uit een sterke toename
POLITIEKE REACTIES
OP ECONOMISCH LEED
TREDEN VAAK MET
ENIGE VERTRAGING OP
R U S S I A
INDISCHE
OCEAAN
NOORDELIJKE IJSZEE
STILLE OCEAAN
Bron: Economist Intelligence Unit
van de werkloosheid, grotere armoede
en ongelijkheid, verzwakte middenklassen
en in veel landen hoge
voedselprijzen. Bovendien zou de
orkaan nog eens aangewakkerd kunnen
worden door de soberheid die op
de agenda van 2010 zal staan na de
ongebreidelde uitgaven in 2009.
Het verleden leert ons dat politieke
reacties op economisch leed vaak met
enige vertraging optreden. Hetzelfde
geldt voor de ontwikkelingen op de
arbeidsmarkt: zelfs als de recessie al op
haar einde loopt, blijft het werkloosheidscijfer
stijgen. Volgens de schattingen
van de Economist Intelligence
Unit (EIU) zullen er in 2010 wereldwijd
60 miljoen meer werklozen zijn
dan in 2008. De Internationale Arbeidsorganisatie
verwacht daarnaast
dat de groep mensen die van twee
dollar per dag moet rondkomen wel
eens uitgebreid zou kunnen worden
met zo’n 200 miljoen arbeiders.
Dalende inkomens hoeven niet al-

tijd tot politieke instabiliteit te leiden.
De vatbaarheid voor onrust is namelijk
afhankelijk van een groot aantal
factoren, zoals de mate van inkomensongelijkheid,
de daadkracht van
het bestuur, het niveau van sociale
voorzieningen, etnische spanningen,
het vertrouwen van het volk in de instellingen
van het land, de geschiedenis
van onrust en het type politieke
systeem. Wat deze laatste factor betreft,
lijken interim-regimes die geen
geconsolideerde democratie noch een
autocratie vormen, het kwetsbaarst.
WELKE LANDEN GROOTSTE RISICO?
Bijna de helft (78 van de 166) van de
landen die door de EIU beoordeeld
zijn. lopen een hoog tot zeer hoog
risico op sociale onrust in 2010. Hiervan
vallen 22 landen in de categorie
van zeer hoog risico. Van de resterende
landen is voor 51 staten het risico
op instabiliteit gemiddeld. Slechts
voor 37 van de in totaal 166 landen is
het gevaar van instabiliteit als laag te
kenschetsen.
Het zal geen verrassing zijn dat de
Afrikaanse landen ten zuiden van de
Sahara ruim vertegenwoordigd zijn in
de categorie van het hoge risico: circa
een derde van deze explosieve groep
bestaat uit deze landen. Bijna een
kwart van de landen die een hoog risico
lopen, bevindt zich in Oost-Europa,
de regio die het zwaarst getroffen
is door de crisis en bovendien gekenmerkt
wordt door een groot aantal
BEWAPENING
ONHAALBARE NUL
DE WERELD IN 2010
van de factoren voor sociale onrust.
Veel landen die een groot risico lopen
bevinden zich in Latijns-Amerika en
Azië, waaronder de grootste en meest
succesvolle opkomende markt ter
wereld, China.
Niet alleen arme landen lopen
echter een risico. Zo zijn in Europa
de regeringen van Letland en IJsland
door protesten, voortkomend uit economisch
en sociaal ongenoegen, ten
val gebracht. Frankrijk is historisch
gezien zeer bekend met sociale onrust
en ook Engeland zal in 2010 een risico
lopen. Een cursus woedebeheersing
zal dus geen overbodige luxe zijn
voor de wereld in 2010.
Laza Kekic is hoofd Country Forecasting
Services bij de Economist Intelligence Unit
Het wordt een druk, maar resultaatarm jaar voor de nucleaire diplomatie
door ONZE REDACTEUR DIPLOMATIE
O
ffi cieel is iedereen erop
gericht om een wereld
zonder kernwapens tot
stand te brengen. Maar
als Iran en Noord-Korea
aan het einde van 2010 de wereld
blijven tarten met hun nucleaire
programma’s zal de kernwapenvrije
droom een illusie blijken.
Rusland en de VS zullen in het
komende jaar verder snoeien in hun
kernwapenarsenalen. Barack Obama
zal druk uitoefenen op de Senaat
om een wereldwijd verbod op kernproeven
te ratifi ceren. In mei zullen
de 189 landen die het nucleaire nonproliferatieverdrag
hebben ondertekend
voor hun vijfjaarlijkse gespreksronde
bij elkaar komen om over een
verscherping van de regels te praten.
Even voor deze top zal de VS een kleinere
top van 35 landen organiseren
om nieuwe manieren te vinden om
de gevaarlijkste kernstoffen te beper-
ken en het gebruik ervan in niet-militaire
nucleaire programma’s tot een
minimum te beperken. De 65 landen
die meedoen aan de VN-ontwapeningsconferentie
in Genève, waar het
verbod op kernproeven voor het eerst
besproken is, zullen de uitdaging aangaan
om een nieuw verdrag op tafel
te krijgen voor het stoppen van de
productie van splijtstof – hoog verrijkt
uranium en plutonium voor het
maken van bommen.
Obama heeft, onder luid gejuich
van de rest van de wereld, getting to
zero, de geleidelijke afschaffi ng van
kernwapens, een principekwestie
van zijn buitenlands beleid gemaakt.
Ironisch genoeg zouden Brazilië,
Egypte, Zuid-Afrika en een aantal andere
landen die lange tijd de grootste
voorvechters zijn geweest van ontwapening,
nu wel eens de minste steun
kunnen bieden.
Laten we eerst eens de cijfers be-
kijken. Het aantal kernwapens zal
globaal gezien afnemen. Nu Rusland
en Amerika hun wapenvoorraad
steeds verder afbouwen, tot 1000 of
minder strategische kernkoppen per
land, zal de druk voor de andere drie
erkende kernmachten – Engeland,
Frankrijk en China – om hun kleinere
arsenalen op de onderhandelingstafel
te gooien, toenemen. Het is echter
moeilijker om met vijf mensen tot
een akkoord te komen dan met twee
en China en Frankrijk zullen weinig
enthousiasme tonen voor onderhandelingen.
En wat te denken van de
onoffi ciële wapendepots van Israël,
India, Pakistan en (zoals ze zelf beweren)
Noord-Korea?
Sommige overheden zullen de regels
met betrekking tot kernwapens
niet willen herzien en de conferentie
te baat nemen om het verzwakte
verdrag te versterken met als reden
DEC 2009
dat de kernmachten nog steeds niet 111

DOSSIER
DEC 2009
112
genoeg hebben gedaan. Noord-Korea,
dat vroeger wel deelnam aan de
gesprekken, zal dit keer niet aanwezig
zijn. Sterker nog: het land heeft het
verdrag vaarwel gezegd en zichzelf
uitgeroepen tot een kernmacht. Iran,
dat ontkent dat het ambities heeft
op het gebied van kernwapens maar
tegelijkertijd weigert volledig mee te
werken aan inspecties, zal wel deelnemen,
maar zich inspannen om enige
vooruitgang te belemmeren.
Een van de nieuwe voorstellen
houdt in dat alle landen verplicht
worden om akkoord te gaan met verhoogde
veiligheidscontroles, die samen
het Aanvullend Protocol worden
genoemd. Deze zouden de basisregels
over controles uit het 40 jaar oude
verdrag, moeten vervangen.
DE INSTABIELE DROOM
In theorie steunt bijna ieder land dat
aan de gesprekken deelneemt het
voorstel om de regels te verscherpen,
met uitzondering van Iran (en Syrië,
een andere vermeende afvallige). In
praktijk houdt Brazilië het Aanvullend
Protocol op afstand om de (onwaarschijnlijke)
reden dat het protocol
de commerciële geheimen van
zijn uraniumverrijkingsprogramma
op het spel zou kunnen zetten. Egypte
zegt dat het land het protocol alleen
zal accepteren als Israël, dat niet aan
de gesprekken deelneemt, zijn bommen
opgeeft. Het lijkt er dus op dat
Iran bijval krijgt in zijn tegenstand.
De plannen om de verspreiding van
nucleaire technologieën aan banden
te leggen, zullen slechts langzaam of
helemaal geen vooruitgang boeken.
Australië, Canada en Zuid-Afrika,
landen met natuurlijke uraniumreserves,
staan niet te popelen om beperkingen
van hun toekomstige rechten
op de verrijking van uranium, omdat
ze hier veel geld aan verdienen. Als
ze hun standpunt niet wijzigen, dan
zullen ook de plannen voor een internationale
brandstofbank als laatste
redmiddel waarschijnlijk op niets uitlopen.
Deze bank zou landen die voor
kernenergie kiezen van hun idee af
moeten brengen dat ook zij capaciteiten
nodig hebben voor het verrijken
van uranium en het maken van plutonium
– die in de verkeerde handen
kunnen vallen.
Zelfs het verbod op kernproeven
en een nieuw verdrag voor het stopzetten
van de productie van splijtstof
– die beide logische eerste stappen
zijn richting een kernwapenvrije
toekomst – zouden op moeilijkheden
kunnen stuiten. India, dat China als
zijn grootste nucleaire rivaal ziet, zal
weigeren om zijn kernproeven af te
zweren en zijn arsenaal blijven uitbreiden,
en Pakistan zal niets ondertekenen
zolang India dat niet doet.
Wat betreft het verbod op materiaal
voor splijtstof zijn de rollen qua ver-
tragende factor omgekeerd: op dit gebied
is Pakistan de grootste stijfkop,
waardoor India de moeite bespaard
blijft. De hierachter liggende reden is
dat India, dankzij nieuwe handelsafspraken
in het kader van een omstreden
splijtstofovereenkomst voor nietmilitaire
doeleinden met Amerika,
meer van zijn schaarse binnenlandse
uranium voor zijn militaire programma
mag gebruiken. Pakistan is vastberaden
om, met hulp van China, gelijke
tred te houden met India.
Al met al zal er in 2010 dus veel
over ontwapening worden gesproken,
maar zal er weinig concreets
worden bereikt.
MILIEU
GROENE
INGENIEURS
Voor ontwikkeling van nieuwe energiesystemen
zijn duurzaam denkende techneuten nodig
door OLIVER MORTON
Ongeacht de uitkomst
van de grote milieuconferentie
in de
Deense hoofdstad Kopenhagen
in december
2009, zal een van de meest dringende
zaken die nodig zijn om klimaatverandering
tegen te gaan zowel in 2010
als daarna blijven bestaan. Een aantal
grote economieën heeft toezeggingen
gedaan om bijvoorbeeld de uitstoot
van broeikasgassen terug te dringen,
maar om snel nieuwe energiesystemen
te kunnen bouwen, is niet alleen
veel geld nodig, maar ook veel capaciteit.
Anders gezegd: techneuten die
deze systemen kunnen ontwikkelen
en bouwen. Groen denkende ingenieurs
dus.
De infrastructuur die nodig is om
de CO2-emissies van de wereld serieus
aan te pakken, neemt enorme
proporties aan. In dit opzicht is de omvang
van de investeringen niet zozeer
ongebruikelijk, maar wel dat veel van
deze investeringen gebruikt moeten
worden voor nieuwe capaciteiten. Zo
is het met het oog op de verwachte
verdubbeling van het verbruik van
steenkool in 2030 bijvoorbeeld cruciaal
dat er technologieën ontwikkeld
worden voor de afvang en de opslag
van koolstofdioxide. De hoeveelheid
pijpleidingen die hiervoor aangelegd
moeten worden, de landmetingen die
uitgevoerd moeten worden en de chemische
technologieën die ontwikkeld
moeten worden, overtreft niet zozeer
wat er al bestaat in de olie-, gas- en
mijnsector, maar is enorm vergeleken

met de huidige capaciteit op het gebied
van de afvang en de opslag van
CO2. Bovendien kunnen de mensen
die voor de ontwikkeling ervan moeten
zorgen niet simpelweg van de
fossielebrandstoffenindustrie worden
geleend; de ingenieurs uit deze sector
kijken en denken vaak fundamenteel
anders.
Ook de kernenergiesector heeft op
alle niveaus te kampen met een tekort
aan vakmensen. In de afgelopen twintig
jaar hebben maar weinig westerse
landen ingenieurs in kernenergie afgeleverd,
terwijl Europa, als het zijn
plannen om zijn nucleaire capaciteit
uit te breiden door wil zetten, volgens
een schatting in de komende tien jaar
meer dan 10.000 nieuwe ingenieurs
met kennis van kernenergie nodig
zal hebben. Het te kleine aanbod vakkundige
ingenieurs is niet beperkt
tot bouwers en bedieners, maar geldt
ook voor toezichthouders, die hard
nodig zijn als een nieuwe generatie
kerncentrales het vertrouwen van het
publiek wil genieten, verdienen en
behouden. Een tweede Tsjernobyl of
Harrisburg kan de sector zich absoluut
niet veroorloven.
Voor duurzame energieën lijken
deze kwesties minder dringend, omdat
de zonne-energie- en windenergie-industrieën
van de bestaande productielijnen
kunnen profi teren, wat
de kernenergie- en koolstof-afvangtechnologieën
met hun grote installaties
niet kunnen. Dat is een van de
redenen waarom veel overheden zo
dol zijn op duurzame energie: ze zorgt
direct voor banen. Ook huizen uitrusten
om ze energie-effi ciënter te maken
biedt op dit vlak een grootschalig
voordeel (waardoor je je afvraagt
waarom dit geen hogere prioriteit
heeft). De duurzame-energiesector
zal echter ook gewoon moeten deelnemen
aan de strijd om de ontwikkelaars
en de ingenieurs.
Dit probleem van het tekort aan
vakmensen is grotendeels een marktprobleem
dat de markt ook zelf kan
oplossen: als er een vraag is, zullen
bedrijven manieren vinden om het
werk gedaan te krijgen. Er zijn echter
ook een aantal specifi eke dingen die
SPONTANE COLLECTIEVEN
door RUDY STROINK
Ruimte tussen de gebouwen
bepaalt kwaliteit van de stad
De laatste 50 jaar is de bloeiperiode
van het individu
geweest. Wij zijn rijker en
ook gezonder geworden, hebben meer
keuzes uit vele verleidingen, zijn
mondiger als werknemer, als kind,
als burger als vrouw. We pikken het
niet als ons private domein betreden
wordt. We hebben individueel
evenveel rekenkracht als IBM 20 jaar
geleden en onze persoonlijke netwerken
reiken over de hele planeet. Daar
tegenover staat het publieke domein,
dat wat van ons allen en dus eigenlijk
van niemand is.
Daar heeft zich een complex apparaat
genesteld dat we de overheid
noemen. Dat is een Byzantijns Rijk,
met Byzantijnse regels en een eigen
logica en zingeving. Ooit bedacht als
waker over het collectieve belang en
vangnet van het individu, houdt het
zich nu in stand door de mythe van
de kwetsbaarheid van individu en
samenleving en door de zelf geproduceerde
noodzaak van zijn voortbestaan.
Collectieve domeinen zijn minder
van betekenis geworden, deels verdwenen.
En dat was een rijk oeuvre.
Van familie tot politieke partij, van
DE WERELD IN 2010
onderneming tot voetbalvereniging,
van school tot kerk. Het collectief is
vermorzeld tussen het private en het
publieke domein, tussen de bureaucratie
en het rijk van ik. Dat druist
tegen de essentiële eigenschappen
van de mens als sociaal dier in, en
dat gaat dan ook veranderen.
We staan aan de vooravond van
een revival. Ondernemingen kennen
een steeds grotere sociale cohesie,
kijk naar het verdriet van de werknemers
van de DSB of de speelse
ontmoetingsplekken van het moderne
kantoor. Het internet is populair
met collectieve sites als Facebook of
Schoolbank. Het is een ander collectief
met minder regels en gebaseerd
op eigen keuze, zonder dwang. Er
ontstaan spontane coalities die elkaar
vinden op gemeenschappelijke ambities
en belangen.
Dit komt mede door het onomkeerbare
proces van het uiteenvallen van
het publieke domein, dat door zijn
inefficiëntie per definitie onbetaalbaar
en onhoudbaar is geworden.
De straat, het natuurgebied en ook
de school of de bejaardenflat of het
museum zullen weer in bezit worden
genomen door een gemotiveerd collectief.
Vanuit het private domein komen
middelen beschikbaar, van geld
en organisatiekracht tot creativiteit.
Di Die beweging kom ik overal tegen.
Het is
een belangrijk thema geworden
in mijn mij werk als projectontwikkelaar.
Ik bes besef de laatste jaren dat ik in de
eerste
plaats niet een maker ben van
gebou gebouwen, maar van plekken voor de
col collectiviteit. Dat is de contramal
vvan
de stenen. Het succes van
eeen
project wordt bepaald door de
kw kwaliteit van de ruimte tússen die
ste stenen – de straat, het plein, de
zzaal,
het park – en veel minder
door de architectuur van het
gebouw.
Rud Rudy Stroink is ceo van de Utrechtse
projec
projectontwikkelaar TCN
DEC 2009
113

DOSSIER
DEC 2009
114
overheden kunnen doen om de markt
een handje te helpen. Een van deze
dingen is geld stoppen in onderzoek
met een sterke focus op energietechnologie
en -wetenschap. Hierbij draait
het niet zozeer om nieuwe doorbraken
– hoe welkom ze ook zijn: nieuwe
technologieën zullen een zegen zijn
in de jaren dertig en veertig van onze
eeuw, maar tot die tijd zijn er direct
toepasbare oplossingen nodig om een
grootschalige verandering te kunnen
bewerkstelligen. Onderzoek brengt
echter meer voort dan alleen nieuwe
doorbraken. Een van de redenen
waarom er zo weinig ingenieurs zijn
op het gebied van kernenergie is dat
er op het moment weinig onderzoek
wordt gedaan dat studenten trekt.
Een andere politieke zet in de
juiste richting zou zijn om de subsidies
voor hightech-banen in andere
industrieën – met name op het gebied
WETENSCHAP
van defensie – te herzien, omdat deze
veel talent opslokken. Zo biedt groene
technologie veel mogelijkheden voor
ontslagen raketontwerpers. Het derde
dat overheden zouden kunnen doen,
tenminste die van landen die het
kunnen betalen, is profi teren van de
successen van het onderwijs in andere
landen, door mensen daar weg te
halen waar velen ernaar streven om
ingenieur te worden en een ingenieursdiploma
te behalen.
WIE WIL ER INGENIEUR WORDEN?
Bovendien zou het fi jn zijn om dit
streven breder te verspreiden. In een
aantal landen, waaronder Engeland,
heeft techniek namelijk weinig cachet.
De trots die het land schept uit
zijn technisch verleden – denk aan de
ingenieur Brunel – gaat gepaard met
een apathie jegens de techniek in het
heden. Het is weinig lonend noch
LASTIGE KEUZES
wenselijk voor overheden om zich te
bemoeien met breed gedragen culturele
gevoelens. Maar aanvoerders
van de milieubeweging en politici die
een dergelijke aanvoerderspositie nastreven,
zouden er wellicht goed aan
doen om jongeren aan te moedigen
om hun idealisme toe te passen op
hun loopbaankeuze.
Het is namelijk allemaal leuk en
aardig om te recyclen, je ouders aan
het hoofd te zeuren over effi ciënt
brandstofverbruik en vakanties uit te
zoeken waarbij je niet hoeft te vliegen,
maar het beste dat slimme jongeren
kunnen doen om de beschaving
af te helpen van haar fossiele brandstoffen
is een opleiding volgen in de
techniek.
Oliver Morton is redacteur milieu bij
The Economist en auteur van Eating the sun:
How Plants Power the Planet (uitgegeven
bij Harper/Fourth Estate)
Auto’s worden steeds groener maar de perfecte schone motor is er nog niet
door GEOFFREY CARR
ik er niet aan ten
onderga, dan zal
ik er sterker uitkomen’,
zal waar-
‘Als
schijnlijk het motto
van de alternatieve-energiesector zijn
in 2010. Het afgelopen jaar is zwaar
geweest, want tijdens een recessie
zijn mensen nu eenmaal minder geneigd
om een groot fi nancieel gebaar
te maken voor de bescherming van
het milieu. Voor de stoutmoedigen
onder ons biedt dit echter kansen.
Vooral onderzoekers op het gebied
van zonne-energie zullen trachten
om een goedkopere energiebron dan
fossiele brandstoffen te ontwikkelen,
waardoor ze zonder subsidies op de
elektriciteitsmarkt kunnen concurre-
ren. Daarnaast zullen ontwikkelaars
van elektrische voertuigen proberen
om batterijen te ontwikkelen die even
snel opgeladen kunnen worden als de
brandstoftank gevuld kan worden. In
dit streven zullen ze gesteund worden
door de activiteiten van Steven Chu,
de minister van Energie in de regering-Obama.
Chu, een natuurkundige
met veel onderzoekservaring op
het gebied van energie, heeft in 2009
veel geld geïnvesteerd in onderzoek
en verwacht dat dat in 2010 resultaten
op zal gaan leveren. Een wereld
die meer dan twee eeuwen lang op
goedkope fossiele brandstoffen heeft
geleefd, zag weinig noodzaak om veel
te investeren in fundamenteel onderzoek
naar alternatieve energiebron-
nen. Dit betekent echter dat er veel
potentieel vruchtbare onderzoeksmogelijkheden
onbenut zijn gebleven.
De fi scale stimuleringsmaatregelen
om de recessie er bovenop te helpen,
in de vorm van de gulle giften van
doctor Chu aan de laboratoria van de
Amerikaanse universiteiten, zouden
een grote hoeveelheid ideeën moeten
opleveren die een grote aantrekkingskracht
zullen uitoefenen op verschaffers
van durfkapitaal wanneer de economie
weer aantrekt.
Maar zelfs op commercieel gebied
ziet alles er niet zo somber uit. Zo
wordt China, op basis van zijn grote
hoeveelheid steenkoolcentrales, in de
westerse media altijd afgeschilderd als
de grote onverschillige vervuiler van

de toekomst. Het land heeft echter
ook een van de grootste windenergieprogramma’s
ter wereld. Aan het
einde van 2010 zal de totale windenergiecapaciteit
van het land 20
gigawatt bedragen, waarmee het dezelfde
hoeveelheid als Spanje produceert
en slechts een beetje achterblijft
op Duitsland en Amerika.
ONENIGHEID
Het komende jaar zullen we de eerste
signalen zien van onenigheid tussen
groene partijen, veroorzaakt door de
massale introductie van elektrische
personenauto’s in Amerika en Japan.
China’s poging om hier de eerste
mee te zijn heeft weinig vruchten
afgeworpen. Maar de Chevrolet Volt
en de Nissan Leaf hebben een hogere
standaard en zijn gebouwd door ondernemingen
die hun kunde bewezen
hebben. Geen van deze auto’s is
volledig afhankelijk van batterijen: ze
beschikken over brandstof aangedreven
generatoren die de auto rijdende
houden als de batterijen leeg raken. In
tegenstelling tot de bestaande hybride
auto’s zoals de Toyota Prius, waarbij
de benzinemotor de auto direct aandrijft,
worden de plug-in hybrides
volledig elektrisch aangedreven.
Er zal onenigheid heersen tussen
de voorstanders van de elektrische
auto en de voorstanders van auto’s op
biobrandstoffen, die ook een fl inke
vooruitgang boeken. Momenteel bestaan
er twee soorten biobrandstof:
ethanol die verkregen wordt door
de gisting van suikers uit suikerriet
of maïs, en uit plantaardige oliën
verkregen biodiesel. In 2010 zal het
eerste ‘geavanceerde’ ethanol uit de
fabrieken vloeien – ethanol dat met
behulp van nieuwe technologische
trucjes, zoals genetisch gemanipuleerde
bacteriën voor het gistingsproces,
gemaakt is van materialen als
stro en houtsnippers. Ook zal er een
nieuwe biodiesel op de markt komen
op basis van suiker die omgezet wordt
in koolwaterstoffen die nog betere resultaten
opleveren dan brandstoffen
op basis van olie.
Groenen die de noodzaak van een
persoonlijk gemotoriseerd voertuig
überhaupt erkennen, hebben dus
een moeilijke keuze voor de boeg.
Elektrische auto’s stoten geen schadelijke
stoffen uit, maar hun milieu-
DE WERELD IN 2010
vriendelijkheid hangt af van de vraag
hoe de elektriciteit wordt opgewekt.
Als de energie opgewekt wordt uit
steenkool, dan doen ze het in broeikasgastermen
nog altijd beter dan
traditionele auto’s, maar niet zo goed
als wanneer de energie opgewekt zou
worden uit wind of zon of zelfs door
kerncentrales.
Biobrandstoffen blijven intussen
omstreden. Deze koolwaterstoffen
komen via fotosynthese uit de atmosfeer,
waardoor ze niet direct bijdragen
aan de opwarming van de aarde
wanneer ze verbrand worden, maar
ze wel indirect schade toebrengen
aan het milieu: ze nemen plek in die
anders voor gewassen zou kunnen
worden gebruikt, er moeten stukken
natuur ontgonnen worden om ze te
telen en de productie ervan kost veel
energie. Een netelige kwestie.
Geoffrey Carr is redacteur wetenschap en
technologie bij The Economist
IN 2010 ZIEN WE DE
EERSTE SIGNALEN VAN
ONENIGHEID TUSSEN
GROENE PARTIJEN DEC 2009
115

DOSSIER
DEC 2009
116
DE WERELD IN 2010
SELECTIE VAN EVENEMENTEN IN ALLE HOEKEN VAN DE WERELD
KALENDER 2010
JANUARI
• Spanje neemt het voorzitterschap
van de EU op zich,
Pécs (Hongarije), Essen
(Duitsland) en Istanbul
(Turkije) worden culturele
hoofdsteden van Europa.
•Toppers uit het bedrijfsleven,
de politiek en de media
discussiëren over de staat
waarin de wereld zich bevindt
op het Wereld Economisch
Forum in Davos.
•Obama’s zelfopgelegde
deadline voor
sluiting van het
detentiecentrum
in Guantánamo
Bay
loopt
af.
FEBRUARI
• Chinezen vieren het begin
van het Jaar van de Tijger, dat
symbool staat voor kracht en
gevoeligheid, maar ook voor
een kort lontje.
• In Costa Rica worden presidentsverkiezingen
gehouden.
• Het Canadese Vancouver
is toneel voor schaatsers en
andere sporters tijdens de
Olympische Winterspelen.
MAART
• Muziekliefhebbers genieten
van de muziek van
Chopin die 200 jaar geleden
het licht zag.
• Hollywood rolt de rode loper
uit voor de 82e Academy
Awards.
• In Canada begint de jaarlijkse
zeehondenjacht terwijl
Parijs de prêt-à-porter-collectie
voor de winter toont.
• Naturisten laten zich zien
tijdens de naked bike ride.
APRIL
• Alle Amerikaanse huishoudens
vullen de vragenlijst
in voor de volkstelling
die eens in de tien jaar
gehouden wordt.
•Tiger Woods probeert voor
de vijfde keer de US Masters
in Augusta te winnen. Als hij
wint, is hij nog één wedstrijd
verwijderd van het record
van Jack Nicklaus.
• In Oostenrijk wordt een
nieuwe president gekozen
• Barista’s uit de hele wereld
komen in Londen samen om
uit te maken wie de beste
espresso maakt.
MEI
• De 189 ondertekenaars
van het nucleaire non-proliferatieverdrag
komen in New
York samen om het verdrag
te herzien.
• De Filipijnen kiezen een
nieuwe president.
• In Engeland worden deze
maand of op zijn hoogst
volgende maand parlementsverkiezingen
gehouden.
• In Sjanghai, China, begint
de zes maanden durende
wereldtentoonstelling.
JUNI
• Frankrijk viert het begin
van de zomer met het Fête
de la Musique.
• In Huntsville, Canada,
wordt een top van zowel de
G8 als de G20 gehouden.
• De beste voetbalteams
strijden in Zuid-Afrika een
maand lang om de wereltitel.
• In Parijs en Londen wordt
getennist op hoog niveau:
eerst Roland
Garros,
daarna Wimbledon.
JULI
• België wordt voorzitter
van de Europese Unie.
• De Tour de France gaat
van start in…Nederland.
• Spaanse en buitenlandse
macho’s rennen tijdens het
festival van San Fermín in
Pamplona voor stieren uit.
• Finse mannen wedijveren
tegen elkaar tijdens
het wereldkampioenschap
vrouwdragen. De winnaar
ontvangt het gewicht van
zijn vrouw in bier.
• De modewereld komt
bijeen rondom de catwalk
van Parijs tijdens de Haute
Couture-week.
AUGUSTUS
• De deadline om de Amerikaanse
troepen terug te
trekken uit Irak loopt af. Een
klein deel blijft om Iraakse
soldaten en de politie op te
leiden.
• Tijdens het Wereldkampioenschap
Parachutespringen
worden in Rusland de mooiste
vrije vallen getoond.
• Duizenden mensen drommen
samen in de straten van
de Londense wijk Notting
Hill voor het grootste straatcarnaval
van Europa.
SEPTEMBER
• In veel landen groeit
het aantal boekenwurmen
dankzij de Internationale
Dag van de Alfabetisering.
• Rallyrijders ontmoeten
elkaar in Beijing voor de
start van de ‘Peking to Paris
Motor Challenge’.
• Diplomaten uit de hele
wereld komen bijeen in New
York voor de Algemene Vergadering
van de Verenigde
Naties.
• Nadat het land jarenlang
geteisterd is door een genocide,
houdt Rwanda voor de
tweede keer presidentiële
verkiezingen. De winnaar
zal zeven jaar aan de macht
blijven.
OKTOBER
• Bierliefhebbers drinken
de laatste liters bier van het
Oktoberfest in München.
Later in de maand viert
Duitsland 20 jaar hereniging.
• De beste golfspelers van
Amerika reizen af naar
Wales om met de beste
spelers uit Europa te strijden
om de Ryder Cup.
• In Oslo
wordt
de Nobelprijs
voor de
Vrede bekendgemaakt.
NOVEMBER
• De Amerikanen kiezen de
nieuwe leden van het Huis
van Afgevaardigden en een
derde van de 100 senatoren.
Circa 39 staten kiezen een
nieuwe gouverneur.
• In de Chinese stad Guangzhou
worden de Aziatische
Spelen gehouden.
• In Japan praten zeventien
landen over economische
samenwerking in de regio
Azië-Stille Oceaan.
DECEMBER
• Tanzania houdt presidents-,
parlements- en
lokale verkiezingen.
• Google maakt bekend op
welke termen er in 2010 het
meest gezocht is.
• In Washington wordt de
Kluge-prijs uitgereikt voor
bijzondere prestaties in disciplines
als linguïstiek en
antropologie, die niet in
aanmerking komen
voor een Nobelprijs.
Aan de prijs
is een bedrag van
1 miljoen dollar
verbonden.
• Amerika viert
dit jaar dat de
Pilgrim Fathers daar
390 jaar geleden
aan land kwamen.

Projecten uitvoeren met
resultaatafspraken?
Dat kan niet.
Dat kan Welten.
Dat gebeurt niet. Garantie op ge-
leverde diensten krijgt u vaak gewoon niet.
Zeker in de wereld van interimmers en
adviseurs. Daar is het soms zelfs ‘niet
goed, geld ook kwijt’.
Bij Welten doen we dat anders. Voor
elk project maken we vooraf resultaataf-
spraken. Samen met u bepalen we doel-
stellingen en formuleren we de gewenste
resultaten. En achteraf mag u ons daarop
afrekenen.
Dezelfde resultaatafspraken bieden
we u bij het inhuren van onze specialisten.
Dat zegt wel iets over het vertrouwen dat
wij hebben in onze mensen.
Meer weten over onze bijzondere
resultaat afspraken? Kijk dan voor meer
informatie eens op www.welten.eu.

CPI Governance: een heldere kijk op governance en risicomanagement
It’s easy to miss something you’re not looking for…
Risico’s zijn er niet om vermeden te worden. De kunst is om risico’s inzichtelijk te maken ter
ondersteuning van effectieve besluitvorming. Maar hoe (h)erken je de risico’s waar je niet op
gefocust bent? De ‘Black Swan theory’ van fi nancieel wiskundige Nassim Nicholas Taleb
benoemt het fenomeen dat gebeurtenissen met grote gevolgen vooraf meestal niet worden
voorspeld. Pas naderhand wordt nauwkeurig uitgelegd waarom de gebeurtenis plaatsvond
en zoveel impact had.
Bij CPI Governance zien we in de Black Swan een metafoor voor de risico’s en uitdagingen
waar de Raad van Bestuur mee wordt geconfronteerd. Daarom ondersteunt CPI Governance
bestuurders en hun organisaties bij de inrichting en implementatie van good governance en
proactief risicomanagement. Daarbij hanteren wij een pragmatische aanpak waarbij eenvoud,
een geïntegreerde visie en inbedding in de organisatie het verschil maken. Want een heldere
kijk leidt tot betere beheersing.
CPI Governance ondersteunt momenteel organisaties in zowel de publieke als de private
sector met een team tussen de 75 en 100 professionals op het gebied van risico management,
corporate governance, audit en compliance.
Wilt u uw Black Swan uitdaging delen, neem dan contact met ons op: 088 10 10 200.
Simone Heidema Tamara Monzón
Managing partner CPI Governance Partner CPI Governance
T: +31 (0)88 10 10 200 | info@cpigovernance.nl | www.cpigovernance.nl

DE WERELD
IN CIJFERS
De belangrijkste prognoses voor een ruime selectie van landen in 2010.
Het bruto binnenlands product (bbp) is in dollars, berekend op basis van
voorspellingen voor de wisselkoers. Tussen haakjes de koopkrachtpariteit
(kkp), die een reële vergelijking van individuele welvaart mogelijk maakt.
Bron: Economist Intelligence Unit
Te groot begroot
Begrotingstekorten Eurolanden en VK, in % van bbp
3
0
-3
-6
-9
-12
-15
VK
IERLAND
SPANJE
FRANKRIJK
GRIEKENLAND
EUROPA
PORTUGAL
OOSTENRIJK
BELGIË
De impasse die de Vlaamse en
de Waalse partijen bereikt hebben
over de overdracht van de
federale macht aan de regionale
autoriteiten zal de aandacht
van de politiek afleiden van de
cruciale taak om de economie
door de recessie heen te helpen.
Deze impasse zou zelfs tot
gevolg kunnen hebben dat de
regeringscoalitie valt voordat
haar termijn afloopt in 2011.
De economie groeit in 2010
DUITSLAND
ITALIË
2005 2010 (raming) EU plafond
Belangrijkste gebeurtenis: De Britse Conservatieven zijn terug op
het toneel Groei in eurozone: 0,6% Groei EU-27: 0,6% Oost-
en Centraal-Europa: 1,0% Rusland en aanpalende staten: 2,3%
BELGIË
Groei bbp: 0,8%
Bbp: 455 miljard dollar
(kkp: 386 miljard dollar)
Inflatie: 0%
Bevolking: 10,6 miljoen
Bbp per hoofd: 42.840 dollar
(kkp: 36.300 dollar)
MALTA
FINLAND
LUXEMBURG
SLOWAKIJE
NEDERLAND
CYPRUS
SLOVENIË
met 0,8% en dit zal slechts een
marginale verlichting brengen
ten opzichte van de inkrimping
in 2009, omdat de werkloosheid
blijft groeien en de levensstandaard
achterblijft.
DUITSLAND
Groei bbp: 0,5%
Bbp: 3.196 miljard dollar
(kkp: 2.807 miljard dollar)
Inflatie: 0,7%
Bevolking: 83 miljoen
Bbp per hoofd: 38.520 dollar
(kkp: 33.840 dollar)
De regeringspartijen CDU en
CSU behielden hun meerderheid
in het parlement tijdens de verkiezingen
van september 2009
en gaan hiermee dwars tegen
de trend van andere ontwikkel-
de landen in waar er vaak tegen
de zittende regeringspartijen
gestemd wordt. De verkiezingsoverwinning
stelde niet alleen
een tweede termijn veilig voor
kanselier Angela Merkel, maar
stelde de CDU bovendien in staat
om zijn coalitiepartner, de Sociaal-Democraten,
te vervangen
door de kleinere Vrije Democratische
Partij die beter past bij
de liberale denkbeelden van de
CDU. Duitsland heeft een flinke
deuk gehad door de wereldwijde
recessie. De economische groei
zal in 2010 wel weer inzetten,
maar zal nog steeds zwak zijn,
omdat de overheid de geldkraan
voor de arbeids- en de automarkt
dicht zal draaien.
FINLAND
Groei bbp: 0,8%
Bbp: 242 miljard dollar
(kkp: 182 miljard dollar)
Inflatie: 0,9%
Bevolking: 5,4 miljoen
Bbp per hoofd: 45.320 dollar
(kkp: 34.070 dollar)
De coalitie van 4 partijen onder
leiding van premier Matti
Vanhanen zal zich erop concentreren
om de economie uit de
recessie te halen, zolang ze
tenminste niet door binnenlandse
onenigheden afgeleid wordt.
Daar de stagnerende export
pas weer zal aantrekken als de
wereldhandel zich herstelt, moet
het begrotingsbeleid het meeste
werk doen. Hoewel het land in
2008 nog een benijdenswaardig
overschot kende, zal het begro-
het EU-plafond uitstijgen. Zelfs
als dit beleid een goed resultaat
oplevert, zal het herstel in 2010
te laat intreden om de Finnen
weer vertrouwen te geven in de
economie.
FRANKRIJK
Groei bbp: 0,9%
Bbp: 2.721 miljard dollar
(kkp: 2.159 miljard dollar)
Inflatie: 0,9%
Bevolking: 62,9 miljoen
Bbp per hoofd: 43.250 dollar
(kkp: 34.310 dollar)
President Nicolas Sarkozy zal
met veel geld gaan strooien
om de effecten van de recessie
op te heffen. Zo zal hij geld
pompen in werkgelegenheid en
naar voren komen met stimuleringsprojecten
van de overheid.
Zijn gulheid zal het begrotingstekort
verhogen tot bijna 10%
van het bbp, waarbij de vorige
‘poging’ van Frankrijk om het
fiscale EU-plafond van 3% te
overschrijden, in het niet valt.
Structurele hervormingen, die
de kern vormden van Sarkozy’s
verkiezingscampagne, zullen
uitgesteld worden. Dit alles zal
de stabiliteit van de economie
herstellen, maar de dynamiek
eruit halen.
INZICHT
tingstekort in 2010 ver boven
GRIEKENLAND
Groei bbp: 0,5%
Bbp: 372 miljard dollar
(kkp: 334 miljard dollar)
Inflatie: 0,8%
Bevolking: 11 miljoen
Bbp per hoofd: 33.860 dollar
(kkp: 30.390 dollar)
DEC 2009
119

INZICHT
DEC 2009
120
DE WERELD IN CIJFERS
De grootste uitdaging voor
premier George Papandreou
zal zijn om de grote beloftes
waar te maken, die hij heeft
gedaan tijdens zijn succesvolle
verkiezingscampagne in
2009. De socialistische leider
maakte korte metten met de
zittende conservatieven door
hun begrotingsprogramma
— dat onder meer bestond uit
een salaris- en wervingsstop
voor de overheidssector — te
veroordelen als onnodig sober.
Als premier Papandreou zijn
verkiezingsmanifest van hogere
lonen voor ambtenaren,
gesubsidieerde werkgelegenheidsprogramma’s
en meer
overheidsgeld voor onderwijs,
waarmaakt, dan zal de economische
positie van het land,
die nu al alarmerend is, snel
kritiek kunnen worden.
IERLAND
Terugval
Binnenlandse vraag, in % verandering jaar-op-jaar
170
160
150
140
130
120
110
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Groei bbp: -2,5%
Bbp: 218 miljard dollar
(kkp: 174 miljard dollar)
Inflatie: 0,4%
Bevolking: 4,2 miljoen
Bbp per hoofd: 52.390 dollar
(kkp: 41.780 dollar
Ierland is harder getroffen door
de wereldwijde crisis dan veel
andere landen en zal heel 2010
en een groot deel van 2011 met
de recessie blijven kampen. De
werkloosheid zal een piek van
circa 16% bereiken en het begrotingstekort
rijst de pan uit.
De regering, een coalitie die
geleid wordt door Fianna Fail,
zal voortsukkelen en haalt misschien
net het einde van haar
termijn in 2012.
Verder zal Ierland bij dezelfde
kapitaalmarkten aankloppen
als rijkere en sterkere landen
om zijn begrotingstekort te
financieren. Er is een minieme
kans dat het land tekort zal
komen, waardoor het land zijn
schulden niet meer zou kunnen
afbetalen.
ITALIË
Groei bbp: 0,4%
Bbp: 2.139 miljard dollar
(kkp: 1.721 miljard dollar)
Inflatie: 0,9%
Bevolking: 58,1 miljoen
Bbp per hoofd: 36.820 dollar
(kkp: 29.630 dollar)
De regering van premier Silvio
Berlusconi heeft een comfortabele
meerderheid in beide
kamers en hoeft pas in 2013
nieuwe verkiezingen uit te
schrijven. De wispelturigheid
van de Italiaanse politiek — die
niet in het minst veroorzaakt
wordt door de controversiële
heer Berlusconi zelf — betekent
echter dat men er nooit zeker
van kan zijn dat de regering
zal overleven. Het strenge
begrotingsbeleid laat weinig
ruimte over voor economische
stimuleringsacties en omdat
men weinig zin heeft in structurele
hervormingen heeft de
economie weinig kans om mee
te liften op de wereldwijde
economische opleving. De
economische positie van Italië
binnen Europa wordt steeds
zwakker.
LITOUWEN
Groei bbp: -4,5%
Bbp: 39 miljard dollar
(kkp: 53 miljard dollar)
Inflatie: 2,1%
Bevolking: 3,3 miljoen
Bnp per hoofd: 11.690 dollar
(kkp: 15.830 dollar)
Van kwaad tot erger. De economie
van Litouwen zal komend
jaar blijven krimpen: nadat
ze in 2009 al gereduceerd
was met een percentage van
15%, zal ze in 2010 nog eens
verder slinken met 4,5%. Het
begrotingstekort zal toenemen
tot 6,5% van het bbp en zal
dus twee keer zo hoog zijn
als toegestaan in het Verdrag
van Maastricht. De hoop op
de invoering van de euro in
2012 zal dus verbleken. De
regeringscoalitie, die door de
centrumrechtse nationalisten
en christendemocraten wordt
geleid, heeft de steun nodig
van populistische partijen en
zal bijna zeker voor het einde
van haar termijn in 2012 vallen.
De maatschappelijke ontevredenheid
die veroorzaakt wordt
door de voortslepende recessie
zal nog eens bijdragen aan de
politieke instabiliteit.
Langer, dieper
Bbp in procentuele verandering
15
10
5
0
-5
-10
-15
Eurozone
Litouwen
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
NEDERLAND
Groei bbp: 0,4%
Bbp: 814 miljard dollar
(kkp: 663 miljard dollar)
Inflatie: 0,2%
Bevolking: 16,5 miljoen
Bbp per hoofd: 49.250 dollar
(kkp: 40.080 dollar)
Regelmatig optredende kleine
crises zullen zorgen voor gespannen
verhoudingen tussen
de belangrijkste coalitiepartijen
CDA en PvdA, die het tot 2011
met elkaar moeten uitzingen.
De overheidsuitgaven, die met
name gericht zijn op het bestrijden
van de werkloosheid, zal
het begrotingstekort nog groter
maken, terwijl de economie
in 2010 amper zal groeien. De
staat, die al de leiding heeft
over twee grote banken, kan
zich gedwongen zien om weer
op te treden om het binnenlandse
financiële systeem te
steunen als de economische
recessie de wereld in zijn greep
blijft houden.
NOORWEGEN
Groei bbp: 1,4%
Bbp: 441 miljard dollar
(kkp: 276 miljard dollar)
Inflatie: 1,7%
Bevolking: 4,9 miljoen
Bbp per hoofd: 90.630 dollar
(kkp: 56.680 dollar)
Dat de Arbeidspartij na de
verkiezingen van september
2009 haar dominante positie in
de regering zou behouden, lag
in de lijn der verwachtingen,
maar de vorming van een coalitie
lag minder voor de hand.
De recessie, die een kleinere
impact had dan in de meeste
andere Europese landen dankzij
de buffer van de Noorse
olierijkdommen, zal veranderen
in een licht herstel en Noorwegen
zal naar verwachting geen
sterke stijging van de werkloosheid
kennen, zoals we die
elders zien.
OEKRAÏNE
Groei bbp: 1,0%
Bbp: 122 miljard dollar
(kkp: 291 miljard dollar)
Inflatie: 12,2%
Bevolking: 45,5 miljoen
Bbp per hoofd: 2.670 dollar
(kkp: 6.390 dollar)
Het jaar zal beginnen met presidentiële
verkiezingen, die de
volgende ronde zullen vormen
in de machtsstrijd tussen de
partijen van het post-Sovjettijdperk
van het land. Viktor
Janoekovytsj van de oppositiepartij
Partij van de Regio’s,
die tegen de revolutie was, zal
waarschijnlijk meer stemmen
krijgen dan de premier, Joezija
Tymosjenko, de voortrekker
van de revolutie, en zal een
lange rij van andere kandidaten
achter zich laten. Voor de
recessie, toen de economische
situatie nog gunstig was, veroorzaakte
een slecht politiek
bestel nog weinig ophef, maar
als eind 2009 duidelijk wordt
dat de economie waarschijnlijk
met 17% krimpt, zal de bevolking
wel eens minder vergevingsgezind
kunnen zijn en
haar ongenoegen kunnen uiten
op straat.
POLEN
Groei bbp: 1,9%
Bbp: 476 miljard dollar
(kkp: 707 miljard dollar)
Inflatie: 2,8%
Bevolking: 38,1 miljoen
Bbp per hoofd: 12.490 dollar
(kkp: 18.550 dollar)
Spanningen tussen de centrumrechtse
premier Donald
Tusk en de centrumlinkse president
Lech Kaczynski zal de
Poolse politiek minstens tot oktober
blijven overschaduwen.
De presidentiële verkiezingen
in die maand zouden er wel
eens voor kunnen zorgen dat
Tusk de hoogste positie van het

land gaat bekleden. Het is echter
ook mogelijk dat de regering
valt als de regerende coalitiepartner
van het Burgerplatform,
de Poolse boerenpartij, haar
eigen agenda te hard doorduwt
— hoewel ze dit misschien
niet zal doen als ze te weinig
steun krijgt van de kiezers. De
economie, die aan de recessie
heeft weten te ontkomen, wordt
gesteund door stijgende investeringen.
PORTUGAL
Groei bbp: 0,1%
Bbp: 224 miljard dollar
(kkp: 234 miljard dollar)
Inflatie: 0,3%
Bevolking: 10,7 miljoen
Bbp per hoofd: 21.000 dollar
(kkp: 21.930 dollar)
De Socialistische Partij (PS)
was bij de verkiezingen van
september 2009 de favoriet en
behield ondanks een late aanval
van de oppositiepartij PSD
(Sociaal-Democratische Partij)
de macht. De verkiezingen leverden
echter voor geen enkele
partij een absolute meerderheid
op, waardoor het komende jaar
politiek gezien waarschijnlijk
een zwakke start zal kennen.
Wanneer de recessie zijn einde
nadert, zou een coalitie met de
PSD wel eens daadkrachtiger
kunnen optreden om het begrotingsevenwicht
te herstellen.
Als de PS daarentegen een
coalitie vormt met een van de
kleinere linkse partijen, zullen
de hervormingen die nodig
zijn voor een duurzaam begrotingsevenwicht
van de agenda
geschrapt worden.
ROEMENIË
Groei bbp: 1,0%
Bbp: 186 miljard dollar
(kkp: 252 miljard dollar)
Inflatie: 3,3%
Bevolking: 21,4 miljoen
Bbp per hoofd: 8.680 dollar
(kkp: 11.760 dollar)
Het jaar zal beginnen met de
formatie van een nieuwe regering,
maar de samenstelling
hangt af van de presidentiële
verkiezingen eind 2009. Als
Traian Basescu herkozen
wordt, dan zal hij waarschijnlijk
aansturen op een
coalitie onder leiding van de
Liberaal-Democratische Partij
2010 IN PERSOON
De leider van de Britse Conservatieve
Partij, David Cameron, zal bij de
verkiezingen in 2010 waarschijnlijk
moeiteloos de overwinning behalen,
want de regerende Labour Partij boet
sterk aan kracht in en premier Gordon
Brown ligt eruit bij de boze Britten. Maar gezien de
economische problemen van het land zullen weinig
landgenoten Cameron benijden. Veel succes, Dave.
(PLD). Duidelijk is nu al dat
dat moeilijk wordt. Als Mircea
Geoana wint, zal zijn partij, de
Sociaal-Democratische Partij
(SDP) een coalitie aangaan met
de Nationaal-Liberale Partij en
de Hongaarse Unie van Democraten
in Roemenië.
RUSLAND
Groei bbp: 2,5%
Bbp: 1.414 miljard dollar
(kkp: 2.161 miljard dollar)
Inflatie: 9,4%
Bevolking: 141 miljoen
Bbp per hoofd: 10.030 dollar
(kkp: 15.330 dollar)
De combinatie van twee schokken
— de sterk gedaalde prijzen
van olie en de dalende internationale
vraag naar de grondstof
— heeft ervoor gezorgd dat Rusland
het tijdens de wereldwijde
recessie zwaarder had dan de
meeste andere landen. Het jaar
2010 zal echter een behoorlijke
opleving kennen dankzij het
herstel van de olieprijs en een
grotere wereldwijde vraag. Ook
het vertraagde effect van het
uitgebreide stimuleringspakket
van de overheid en de lagere
rentetarieven zullen ertoe bijdragen
dat de economie weer
zal gaan groeien. De Russische
bevolking is ontevreden omdat
ze de buikriem heeft moeten
aanhalen, maar de Russen hebben
zich nog niet tegen hun
leiders gekeerd. De machtstandem
van president Dmitri
Medvedev en premier Vladimir
Poetin zal stevig op de troon
blijven zetelen.
SLOVENIË
Groei bbp: 1,0%
Bbp: 51 miljard dollar
(kkp: 57 miljard dollar)
Inflatie: 1,7%
Bevolking: 2 miljoen
Bbp per hoofd: 25.220 dollar
(kkp: 28.210 dollar)
De partijen van de centrumlinkse
regeringscoalitie liggen
voortdurend met elkaar
overhoop, maar de ruzies zijn
beheersbaar en de regering lijkt
stabiel. Het beleid van Slovenië
is grotendeels gebaseerd op
het vrijemarktmodel, maar de
volgende ronde van structurele
hervormingen zal nog even in
de ijskast worden gezet, aangezien
de regering worstelt om
de economie weer uit het slop
te halen.
Baantjesjagers
Werkloosheid in procenten
13
12
11
10
9
8
7
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
SPANJE
Groei bbp: -0,8%
Bbp: 1.435 miljard dollar
(kkp: 1.394 miljard dollar)
Inflatie: 0,7%
Bevolking: 45,9 miljoen
Bbp per hoofd: 31.250 dollar
(kkp: 30.360 dollar)
De centrumlinkse regering van
de premier José Luis Rodríguez
Zapatero komt zeven zetels
te kort voor een meerderheid
en zou wel eens in de problemen
kunnen komen als de
regionale partijen hun onofficiële
steun zouden intrekken.
Deze kans wordt echter
verkleind door de wanorde
in de grootste oppositiepartij,
de Partido Popular. Door een
interne vastgoedzeepbel werd
Spanje vroeg en zwaar geraakt
door de creditcrisis. Het consumentenvertrouwen
zal fragiel
blijven. De huizenmarkt zal wel
stabiliseren, maar erg zwak
blijven. De economische groei
zal op zijn vroegst pas tegen
het einde van het jaar inzetten
en de werkloosheid en het begrotingstekort
zullen een hoge
vlucht nemen.
TURKIJE
Groei bbp: 3,0%
Bbp: 687 miljard dollar
(kkp: 913 miljard dollar)
Inflatie: 7,0%
Bevolking: 73,3 miljoen
Bbp per hoofd: 9.370 dollar
(kkp: 12.450 dollar)
De ruzie tussen de gematigde
regerende Islamitische Partij
voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling
en het seculiere politieke
en militaire bestel zal de
gevestigde orde op de proef blijven
stellen. De economie blijft
ook in 2010 een beproeving. Als
de regering het vertrouwen van
de buitenlandse investeerders
niet kan winnen door een nieuw
akkoord met het IMF, dreigt er
een nieuwe crisis, die moeilijk
terug te betalen schulden met
zich mee zal brengen.
VERENIGD KONINKRIJK
Groei bbp: 0,6%
Bbp: 2.255 miljard dollar
(kkp: 2.160 miljard dollar)
Inflatie: 2,3%
Bevolking: 62,2 miljoen
Bbp per hoofd: 36.250 dollar
(kkp: 34.730 dollar)
De economie zal weer groeien,
maar de schade die de economische
crisis heeft aangebracht
aan de financiële positie van
het land, aan de reputatie van
Londen als financieel centrum
en aan de populariteit van de
Labour Party, vergt tientallen
jaren van herstel. Welke prijs
de politiek betaalt, zal duidelijk
worden als er in mei verkiezingen
worden gehouden. De
kiezers zullen dan hun woede
uiten op politici in het algemeen,
maar voornamelijk op de leden
van de Labour Partij. Ondanks
het feit dat de Conservatieve
Partij in de oppositie ook niet
erg populair is, zal ze een klinkende
overwinning behalen bij
de verkiezingen en een absolute
meerderheid in het parlement
krijgen.
DEC 2009
121

INZICHT
DEC 2009
122
DE WERELD IN CIJFERS
Meer te besteden
Bbp per hoofd van de bevolking (koopkrachtpariteit)
35,000
30,000
25,000
20,000
15,000
10,000
5,000
0
Azië (exclusief Japan) OESO
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
AZIË
Belangrijkste gebeurtenis: China wordt tweede economie van de
wereld Groei in Azië (exclusief Japan): 5,5% ASEAN groei: 3,7%
AUSTRALIË
Groei bbp: 1,7%
Bbp: 1.125 miljard dollar
(kkp: 839 miljard dollar)
Inflatie: 2,8%
Bevolking: 21,5 miljoen
Bbp per hoofd: 52.290 dollar
(kkp: 39.020 dollar)
In ieder ander jaar zouden de
aanvallen van de oppositie op
het economische beleid van
de regering hun doel hebben
getroffen, maar in 2009 was
Australië een van de weinige
landen die de recessie, met
name dankzij het succesvolle
monetaire en financiële beleid,
kon vermijden. De toegebrachte
steken zullen dan ook geen
diepe wonden veroorzaken.
Kevin Rudd, de leider van de
regerende arbeidspartij, zal zijn
termijn zeker uitzitten. Meer
investeringen in de bedrijfswereld
en de stijgende export
naar China zullen de economie
in 2010 sneller laten groeien,
maar het land zal met een groei
van 1,2% nog niet op volle
snelheid zitten.
CHINA
Groei bbp: 8,6%
Bbp: 5.590 miljard dollar
(kkp: 9.845 miljard dollar)
Inflatie: 2,4%
Bevolking: 1.339,2 miljoen
Bbp per hoofd: 4.170 dollar
(kkp: 7.350 dollar)
Tijdens de hausse heeft China
veel producten verkocht aan
Amerikanen en Europeanen met
consumptiedrang en het land
gebruikt nu de opbrengsten
hiervan om door de reces-
sie heen te komen. Dankzij de
wereldwijde recessie zal de
groei afgeremd worden tot een
gemiddeld tempo, dat voorzichtige
economen, die een te snelle
groei onrustbarend vinden, al
jaren aanbevelen. Toch leiden
de economische stimuleringsmaatregelen
tot overcapaciteit,
kelderende aandelenkoersen en
vastgoedzeepbellen. Een grote
toename van het aantal bankleningen
in combinatie met gebrekkige
risicobeoordelingen zal
een onrustbarende toename van
het aantal dubieuze leningen
veroorzaken.
Flinke daling
Samengestelde index van de beurs van Sjanghai
8,000
7,000
6,000
5,000
4,000
3,000
2,000
2007 2008 2009
HONGKONG
Groei bbp: 2,8%
Bbp: 218 miljard dollar
(kkp: 306 miljard dollar)
Inflatie: 1,0%
Bevolking: 7,1 miljoen
Bbp per hoofd: 30.720 dollar
(kkp: 43.180 dollar)
Terwijl het vasteland van
China vooruitschiet, zal deze
voormalige voorpost van
Europa worstelen met de
economische kwalen van de
ontwikkelde wereld. Na de recessie
van 2009 zal Hongkong
een bescheiden groei kennen.
De sterke prestaties van China
zullen Hongkong wel helpen,
maar de wereldwijde handel
in goederen waarop de economie
van Hongkong draait,
zal vooralsnog niet op gang
komen.
INDIA
Groei bbp: 6,3%
Bbp: 1.468 miljard dollar
(kkp: 3.876 miljard dollar)
Inflatie: 8,6%
Bevolking: 1.184,1 miljoen
Bbp per hoofd: 1.240 dollar
(kkp: 3.270 dollar)
Dankzij de veerkracht van de
binnenlandse markt en de relatieve
onafhankelijkheid van
export heeft India tijdens de
recessie kunnen doorgroeien.
De groei werd bovendien gestimuleerd
door de doeltreffende
stimuleringsacties en de toename
van krediet. Het nadeel
hiervan is echter dat het begrotingstekort,
dat al jaren een
bron van zorg is, steeds groter
wordt. Ook de schuldenlast zal
toenemen en de beoordeling
van dubieuze leningen in India
zal het groeiende probleem
alleen maar maskeren. De
regeringscoalitie, die geleid
wordt door de Congrespartij,
zal zich voornamelijk richten op
economische groei op de korte
termijn, wat ten koste zal gaan
van structurele hervormingen.
INDONESIË
Groei bbp: 4,5%
Bbp: 594 miljard dollar
(kkp: 993 miljard dollar)
Inflatie: 5,1%
Bevolking: 243 miljoen
Bbp per hoofd: 2.440 dollar
(kkp: 4.090 dollar)
Evenals in India helpen de solide
binnenlandse markt en de
relatief geringe afhankelijkheid
van de handel het land de wereldwijde
recessie te doorstaan.
Dit resulteert in een groeicijfer
waar ontwikkelde landen alleen
maar jaloers op kunnen
zijn. President Susilo Bambang
Yudhoyono leidt een verdeelde
coalitie, maar heeft bij de
verkiezingen zoveel stemmen
vergaard, dat hij aan de macht
zal blijven. De moeilijke eco-
nomische situatie zal de lang
beloofde hervormingen, waaronder
de liberalisering van de
arbeidsmarkt, vertragen.
Dolle dagen
Binnenlandse vraag, in miljarden dollars
600
500
400
300
200
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
JAPAN
Groei bbp: 1,3%
Bbp: 5.128 miljard dollar
(kkp: 4.228 miljard dollar)
Inflatie: -0,2%
Bevolking: 126,8 miljoen
Bbp per hoofd: 40.440 dollar
(kkp: 33.340 dollar
Op politiek vlak begeeft het
land zich begin 2010 op
onbekend terrein, omdat de
Liberale Democratische Partij,
die 53 jaar lang bijna aan één
stuk aan de macht is geweest,
in 2009 een flinke nederlaag
heeft geleden. De Democratische
Partij van Japan (DPJ) zal
in haar plaats trachten om de
macht van het overheidsapparaat
te verkleinen en meer
geld te geven aan de armen.
Het zal echter moeilijk worden
om de onsamenhangende coalitie
bij elkaar te houden en
de nieuwe premier, Yukio Hatoyama,
moet wedijveren met
de machtige leider van de DPJ,
Ichiro Ozawa. De economische
situatie zal zich herstellen,
maar doordat de consumenten
uit de VS en Europa nog aarzelen
om geld uit te geven, zal
het herstel van de export dat
Japan nodig heeft om de hervormingen
te steunen, beperkt
blijven.
MALEISIË
Groei bbp: 3,9%
Bbp: 220 miljard dollar
(kkp: 401 miljard dollar)
Inflatie: 0,8%
Bevolking: 28,9 miljoen
Bbp per hoofd: 7.630 dollar
(kkp: 13.880 dollar)

De regeringscoalitie Barisan
Nasional en de strijdlustige
premier Najib Razak, hebben
een solide achterban en blijven
het hele jaar aan de macht. De
politieke partijen blijven elkaar
echter confronteren: de coalitie
is verwikkeld in een felle
concurrentiestrijd met de oppositiepartij
Pakatan Rakyat (PR)
om de loyaliteit van individuele
parlementariërs. De recessie
van 2009 was voor Maleisië
de zwaarste recessie van de
afgelopen tien jaar, maar zodra
de wereldwijde vraag in 2010
weer herstelt, zal de economie
weer een beetje aantrekken.
Omdat de import echter harder
stijgt dan de export, zal de handelsbalans
verslechteren, wat
de groei van het bbp afremt.
SINGAPORE
Groei bbp: 3,6%
Bbp: 172 miljard dollar
(kkp: 190 miljard dollar)
Inflatie: 2,3%
Bevolking: 4,9 miljoen
Bbp per hoofd: 35.270 dollar
(kkp: 39.030 dollar)
De inzakking van de wereldhandel
waarmee de kredietcrisis
gepaard ging, heeft dit
‘pakhuis van de wereld’ flink
geraakt. De sinds jaar en dag
regerende People’s Action
Party heeft dankzij de enorme
buitenlandse reserves van het
land de klap van de recessie
grotendeels kunnen opvangen,
maar de lang onderdrukte roep
om meer politieke openheid zal
luider worden.
ZUID-KOREA
Groei bbp 2,8%
Bbp: 882 miljard dollar
(kkp: 1.421 miljard dollar)
Inflatie: 2,6%
Bevolking: 49,5 miljoen
Bbp per hoofd: 17.810 dollar
(kkp: 28.700 dollar)
2010 IN PERSOON
De autoriteiten zullen het monetaire
en financiële beleid
gebruiken om de economische
neergang af te zwakken. Hierdoor
nemen staatsschuld en
het begrotingstekort toe. Een
bescheiden herstel van de
economie geeft president Lee
Myung-bak iets krediet terug.
Rokende schoorstenen
Industriële productie, 2005=100
130
120
110
100
90
2007 2008 2009
THAILAND
Groei bbp 3,3%
Bbp: 274 miljard dollar
(kkp: 555 miljard dollar)
Inflatie: 2,2%
Bevolking: 67,5 miljoen
Bbp per hoofd: 4.060 dollar
(kkp: 8.230 dollar)
Premier Abhisit Vejjajiva zit in
moeilijk vaarwater, omdat de
machtsstrijd tussen verschillende
Thaise partijen doorgaat.
Abhisit ligt voortdurend onder
aanval van de oppositie, politieke
medestanders worden
voor het gerecht gesleept en
coalitiepartners houden het
voor gezien. De kans is dan
ook groot dat er in 2010 weer
verkiezingen zullen worden
gehouden. Thailand begon de
crisis met een zwakke financiele
positie en het stimuleringsprogramma
dat in 2009 werd
gestart, zal de staatsschuld
doen toenemen en de economische
groei temperen.
Na het bizarre leiderschap van Saparmurat
‘Turkmenbashi’ Niyazov, had Turkmenistan
een leider met een sterk karakter nodig.
Gurbanguly Berdymukhammedov heeft die
handschoen opgepakt. Hij heeft het land
opengesteld voor invloeden van buitenaf
en zich meer op het westen en China dan op Rusland gericht.
Dankzij de royale Kaspische gasreserves gaat de wereld
volgend jaar meer van Berdymukhammedov horen.
Grote broer achterna
Groei van het bruto binnenlands product (staaf) en werkloosheid (lijn)
10
8
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
-10
Canada Mexico VS
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
NOORD-AMERIKA
Belangrijkste gebeurtenis: Oordeel over Obamanomics bij tussentijdse
verkiezingen Groei in Noord-Amerika (NAFTA): 2,4%
CANADA
Groei bbp: 1,2%
Bbp: 1.481 miljard dollar
(kkp: 1.279 miljard dollar)
Inflatie: 1,4%
Bevolking: 34 miljoen
Bbp per hoofd: 43.550 dollar
(kkp: 37.610 dollar)
Wanneer de grondstofprijzen
zich stabiliseren en de
economische groei in de VS, de
grootste afnemer van Canada,
herstelt, zal de Canadese
export in 2010 weer stijgen.
De recessie heeft echter
aangetoond hoe gevaarlijk
het is om afhankelijk te zijn
van de VS. Daarom zal het
handelsbeleid in 2010 gericht
zijn op de uitbreiding van het
aantal exportmarkten als China.
MEXICO
Groei bbp: 3,0%
Bbp: 887 miljard dollar
(kkp: 1.668 miljard dollar)
Inflatie: 3,3%
Bevolking: 112,5 miljoen
Bbp per hoofd: 7.890 dollar
(kkp: 14.830 dollar)
De sterke banden met de
Verenigde Staten, die de
economie zo’n tien jaar geleden
nog een enorme stimulans
gaven, hebben Mexico in 2009
in de diepste recessie sinds de
jaren dertig geworpen. Ook de
snelheid van het herstel, zal
afhangen van de economische
resultaten van de machtige
noorderburen. Mocht het
wereldwijde herstel van de
economie in 2010 uitblijven,
dan is Mexico slecht voorbereid
op een nieuwe recessie.
VERENIGDE STATEN
Groei bbp: 1,8%
Bbp: 14.741 miljard dollar
(kkp: 14.741 miljard dollar)
Inflatie: 0,9%
Bevolking: 309,6 miljoen
Bbp per hoofd: 47.620 dollar
(kkp: 47.620 dollar)
De kapitaalgolf die door de
economie stroomt — waardoor
het begrotingstekort in 2009
opliep tot 13,5% van het
bbp — zal de groei helpen te
herstellen. Hetzelfde geldt voor
de abnormale financiële situatie
die het land het afgelopen jaar
heeft gekend. Wanneer de
stimuleringsacties afnemen en
de werkloosheid hoog blijft,
dreigt echter de verontrustende
mogelijkheid van een tweede
recessie. President Obama zal
genoeg steun in het Congres
houden om zijn plannen door te
kunnen voeren. De verbitterde
Republikeinen zullen geen
genade tonen en ultrarechtse
gevoelens van paranoia
zullen verontrustende vormen
aannemen.
Verhuiswagen
Aantal huiseigenaren in procenten
70
69
68
67
66
65
64
63
62
61
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2009
Bron: US Bureau of the Census
DEC 2009
123

De regeringscoalitie Barisan
Nasional en de strijdlustige
premier Najib Razak, hebben
een solide achterban en blijven
het hele jaar aan de macht. De
politieke partijen blijven elkaar
echter confronteren: de coalitie
is verwikkeld in een felle
concurrentiestrijd met de oppositiepartij
Pakatan Rakyat (PR)
om de loyaliteit van individuele
parlementariërs. De recessie
van 2009 was voor Maleisië
de zwaarste recessie van de
afgelopen tien jaar, maar zodra
de wereldwijde vraag in 2010
weer herstelt, zal de economie
weer een beetje aantrekken.
Omdat de import echter harder
stijgt dan de export, zal de handelsbalans
verslechteren, wat
de groei van het bbp afremt.
SINGAPORE
Groei bbp: 3,6%
Bbp: 172 miljard dollar
(kkp: 190 miljard dollar)
Inflatie: 2,3%
Bevolking: 4,9 miljoen
Bbp per hoofd: 35.270 dollar
(kkp: 39.030 dollar)
De inzakking van de wereldhandel
waarmee de kredietcrisis
gepaard ging, heeft dit
‘pakhuis van de wereld’ flink
geraakt. De sinds jaar en dag
regerende People’s Action
Party heeft dankzij de enorme
buitenlandse reserves van het
land de klap van de recessie
grotendeels kunnen opvangen,
maar de lang onderdrukte roep
om meer politieke openheid zal
luider worden.
ZUID-KOREA
Groei bbp 2,8%
Bbp: 882 miljard dollar
(kkp: 1.421 miljard dollar)
Inflatie: 2,6%
Bevolking: 49,5 miljoen
Bbp per hoofd: 17.810 dollar
(kkp: 28.700 dollar)
2010 IN PERSOON
De autoriteiten zullen het monetaire
en financiële beleid
gebruiken om de economische
neergang af te zwakken. Hierdoor
nemen staatsschuld en
het begrotingstekort toe. Een
bescheiden herstel van de
economie geeft president Lee
Myung-bak iets krediet terug.
Rokende schoorstenen
Industriële productie, 2005=100
130
120
110
100
90
2007 2008 2009
THAILAND
Groei bbp 3,3%
Bbp: 274 miljard dollar
(kkp: 555 miljard dollar)
Inflatie: 2,2%
Bevolking: 67,5 miljoen
Bbp per hoofd: 4.060 dollar
(kkp: 8.230 dollar)
Premier Abhisit Vejjajiva zit in
moeilijk vaarwater, omdat de
machtsstrijd tussen verschillende
Thaise partijen doorgaat.
Abhisit ligt voortdurend onder
aanval van de oppositie, politieke
medestanders worden
voor het gerecht gesleept en
coalitiepartners houden het
voor gezien. De kans is dan
ook groot dat er in 2010 weer
verkiezingen zullen worden
gehouden. Thailand begon de
crisis met een zwakke financiele
positie en het stimuleringsprogramma
dat in 2009 werd
gestart, zal de staatsschuld
doen toenemen en de economische
groei temperen.
Na het bizarre leiderschap van Saparmurat
‘Turkmenbashi’ Niyazov, had Turkmenistan
een leider met een sterk karakter nodig.
Gurbanguly Berdymukhammedov heeft die
handschoen opgepakt. Hij heeft het land
opengesteld voor invloeden van buitenaf
en zich meer op het westen en China dan op Rusland gericht.
Dankzij de royale Kaspische gasreserves gaat de wereld
volgend jaar meer van Berdymukhammedov horen.
Grote broer achterna
Groei van het bruto binnenlands product (staaf) en werkloosheid (lijn)
10
8
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
-10
Canada Mexico VS
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
NOORD-AMERIKA
Belangrijkste gebeurtenis: Oordeel over Obamanomics bij tussentijdse
verkiezingen Groei in Noord-Amerika (NAFTA): 2,4%
CANADA
Groei bbp: 1,2%
Bbp: 1.481 miljard dollar
(kkp: 1.279 miljard dollar)
Inflatie: 1,4%
Bevolking: 34 miljoen
Bbp per hoofd: 43.550 dollar
(kkp: 37.610 dollar)
Wanneer de grondstofprijzen
zich stabiliseren en de
economische groei in de VS, de
grootste afnemer van Canada,
herstelt, zal de Canadese
export in 2010 weer stijgen.
De recessie heeft echter
aangetoond hoe gevaarlijk
het is om afhankelijk te zijn
van de VS. Daarom zal het
handelsbeleid in 2010 gericht
zijn op de uitbreiding van het
aantal exportmarkten als China.
MEXICO
Groei bbp: 3,0%
Bbp: 887 miljard dollar
(kkp: 1.668 miljard dollar)
Inflatie: 3,3%
Bevolking: 112,5 miljoen
Bbp per hoofd: 7.890 dollar
(kkp: 14.830 dollar)
De sterke banden met de
Verenigde Staten, die de
economie zo’n tien jaar geleden
nog een enorme stimulans
gaven, hebben Mexico in 2009
in de diepste recessie sinds de
jaren dertig geworpen. Ook de
snelheid van het herstel, zal
afhangen van de economische
resultaten van de machtige
noorderburen. Mocht het
wereldwijde herstel van de
economie in 2010 uitblijven,
dan is Mexico slecht voorbereid
op een nieuwe recessie.
VERENIGDE STATEN
Groei bbp: 1,8%
Bbp: 14.741 miljard dollar
(kkp: 14.741 miljard dollar)
Inflatie: 0,9%
Bevolking: 309,6 miljoen
Bbp per hoofd: 47.620 dollar
(kkp: 47.620 dollar)
De kapitaalgolf die door de
economie stroomt — waardoor
het begrotingstekort in 2009
opliep tot 13,5% van het
bbp — zal de groei helpen te
herstellen. Hetzelfde geldt voor
de abnormale financiële situatie
die het land het afgelopen jaar
heeft gekend. Wanneer de
stimuleringsacties afnemen en
de werkloosheid hoog blijft,
dreigt echter de verontrustende
mogelijkheid van een tweede
recessie. President Obama zal
genoeg steun in het Congres
houden om zijn plannen door te
kunnen voeren. De verbitterde
Republikeinen zullen geen
genade tonen en ultrarechtse
gevoelens van paranoia
zullen verontrustende vormen
aannemen.
Verhuiswagen
Aantal huiseigenaren in procenten
70
69
68
67
66
65
64
63
62
61
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2009
Bron: US Bureau of the Census
DEC 2009
123

DE WERELD IN CIJFERS
Meer groei, minder schuld
Groei van het bbp, in procenten (lijn) en van de schuld tegenover het bbp (staaf), in procenten
Latijns Amerika OESO Latijns Amerika
60
6
50
5
40
4
30
3
20
2
10
1
0
0
-10
-1
-20
-2
-30
-3
-40
-4
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
LATIJNS-AMERIKA
Belangrijkste gebeurtenis: Brazilië kiest een president in oktober
Groei in Latijns-Amerika: 2,4%
ARGENTINIË
Groei bbp: 1,4%
Bbp: 293 miljard dollar
(kkp: 593 miljard dollar)
Inflatie: 8,3%
Bevolking: 40,5 miljoen
Bbp per hoofd: 7.230 dollar
(kkp: 14.630 dollar)
Cristina Fernández de Kirchner
heeft nog maar weinig steun
van de bevolking en de kans
is groot dat ze voor het einde
van haar termijn in 2011 haar
baan verliest, want de oppositie
heeft de touwtjes in handen in
het parlement en de loyaliteit
binnen haar eigen partij
neemt af. Haar economische
beleidsmaatregelen staan onder
druk door de wereldwijde
recessie. Er is een kleine
kans dat het politieke protest
verstomt en dat er een nieuwe
binnenlandse economische
crisis ontstaat.
BRAZILIË
Groei bbp: 3,8%
Bbp: 1.669 miljard dollar
(kkp: 2.113 miljard dollar)
Inflatie: 4,0%
Bevolking: 196,8 miljoen
Bbp per hoofd: 8.480 dollar
(kkp: 10.740 dollar)
Het op spaarzaamheid gerichte
economische beleid heeft
Brazilië beschermd tegen een
diepe recessie en in 2010 zal de
groei weer inzetten. Dit maakt
de regerende Arbeiderspartij
echter nog niet de gedoodverfde
winnaar van de verkiezingen
in oktober. De kandidaat van
de partij, de zieke Dilma, zou
het kunnen afleggen tegen de
kandidaat van de oppositie en
tevens gouverneur van de staat
Sao Paulo, Jose Serra.
CHILI
Groei bbp: 3,9%
Bbp: 170 miljard dollar
(kkp: 257 miljard dollar)
Inflatie: 2,3%
Bevolking: 17,1 miljoen
Bbp per hoofd: 9.950 dollar
(kkp: 15.010 dollar)
Sebastián Piñera van de rechtse
La Alianza-partij zal bij de
presidentiële verkiezingen van
december 2009 waarschijnlijk
de overwinning behalen.
Hiermee komt rechts 20 jaar
nadat dictator Augusto Pinochet
de macht aan het volk gaf, weer
aan de macht. Het zal echter
weinig verandering brengen
in het vrije marktbeleid. De
recessie van 2009 was in Chili
niet zo diep en 2010 zal dan ook
gekenmerkt worden door groei.
COLOMBIA
Groei bbp: 2,4%
Bbp: 250 miljard dollar
(kkp: 418 miljard dollar)
Inflatie: 4,1%
Bevolking: 48,9 miljoen
Bbp per hoofd: 5.110 dollar
(kkp: 8.540 dollar)
De centrumrechtse coalitie
blijft bij de verkiezingen
in mei waarschijnlijk aan
de macht, maar zal Alvaro
Uribe, die met zijn tweede
termijn als president bezig
is, waarschijnlijk niet weer
naar voren schuiven. Hierdoor
worden ook de plannen om de
grondwet te wijzigen om een
derde ambtstermijn mogelijk
te maken op een laag pitje
gezet. Voornaamste alternatief
voor Uribe als president is
zijn voormalige minister van
Defensie, Juan Manuel Santos.
CUBA
Groei bbp: 3,5%
Bbp: 59 miljard dollar
(kkp: 116 miljard dollar)
Inflatie: 4,7%
Bevolking: 11,2 miljoen
Bbp per hoofd: 5.220 dollar
(kkp: 10.330 dollar)
De Castro’s zullen met al hun
ervaring geen probleem hebben
de internationale recessie in het
eigen land in gewenste banen
te leiden. Raúl Castro, die in
2008 het presidentschap van
Fidel heeft overgenomen, zal de
overheidsuitgaven en de import
beperken. Er zullen meer, zij het
nog aarzelende stappen worden
gezet op het lange pad naar
normale betrekkingen met de
grote buur Amerika.
URUGUAY
Groei bbp: 2,0%
Bbp: 34 miljard dollar
(kkp: 45 miljard dollar)
Inflatie: 7,1%
Bevolking: 3,3 miljoen
Bbp per hoofd: 10.220 dollar
(kkp: 13.330 dollar)
Het nieuwe jaar brengt een
nieuwe regeringstermijn met
zich mee, maar aangezien
de zittende Frente Amplio
onder leiding van José Mujica
op voorhand al de favoriet is
2010 IN PERSOON
voor de verkiezingen van eind
2009, zal de regerende partij
waarschijnlijk dezelfde blijven.
Als Mujica wint, dan zal
hij in maart 2010 het
presidentschap overnemen
van Tabaré Vázquez, maar
hij zal hoogstwaarschijnlijk
wel aan het hoofd van een
minderheidsregering staan. Nu
de economie zich herstelt, zal
het beleid vooral gericht zijn op
het herstel van het financiële
evenwicht.
VENEZUELA
Groei bbp: -3,4%
Bbp: 333 miljard dollar
(kkp: 334 miljard dollar)
Inflatie: 31,4%
Bevolking: 28,6 miljoen
Bbp per hoofd: 11.660 dollar
(kkp: 11.990 dollar
Venezuela doet niet mee met
de wereldwijde trend van
economisch herstel en blijft in
een diepe recessie verwikkeld.
Met de lage inkomsten is er
weinig geld om aanvullende
stimuleringsacties van de
overheid te financieren.
Bewegingen om de macht
van de regering verder te
centraliseren, zullen de sociale
verdeeldheid doen toenemen
en tot hevige protesten
leiden. De revolutie van Hugo
Chávez zal echter voort blijven
schrijden en de verdeelde
en in verwarring gebrachte
oppositie zal de kansen die de
parlementsverkiezingen van
december bieden, niet kunnen
benutten.
Haïti, dat lange tijd bekendstond als
het armste land van het westerse
halfrond, is sinds de dictatuur van
de Duvaliers van de ene crisis in
de andere gerold. Onder de huidige
premier, Michèle Pierre-Louis,
heeft het land echter een kans om
zowel op politiek als op economisch
vlak aanzienlijke vooruitgang te
boeken. In het binnenland heeft ze al veel bereikt. Zo heeft
ze een sterke oppositie in bedwang weten te houden. Op
internationaal vlak heeft ze een aantal invloedrijke vrienden
gemaakt, onder wie de voormalige president van de VS,
Bill Clinton. De ambtstermijn van Pierre-Louis zou wel eens
een ommekeer kunnen betekenen in de lange strijd van het
land tegen extreme armoede, bloederige confrontaties en
diepgeworteld maatschappelijk onrecht.
INZICHT
DEC 2009
125

INZICHT
DEC 2009
126
DE WERELD IN CIJFERS
Tegen de stroom in
Tekort op lopende rekening, in miljarden dollars
250
200
150
100
50
0
-50
Olie exporteurs
(excl Irak)
Midden-Oosten &
Noord-Afrika
Heel Arabië
Saoedi-Arabië
Koeweit
Katar
North Africa
Libië
Iran
Ver. Arabische
Emiraten
2005 2010
Algerije
Niet-olie
exporterende landen
MIDDEN-OOSTEN & AFRIKA
Belangrijkste gebeurtenis: Interne druk in Iran neemt toe, zowel
politiek als sociaal Groei in Midden-Oosten en Noord-Afrika: 4,4%
Groei in Afrika ten zuiden van de Sahara: 3,1%
ALGERIJE
Groei bbp: 4,6%
Bbp: 182 miljard dollar (kkp:
301 miljard dollar)
Inflatie: 3,7%
Bevolking: 35,5 miljoen
Bbp per hoofd: 5.140 dollar
(kkp: 8.470 dollar)
De herverkiezing van president
Abdelaziz Bouteflika voor een
derde ambtstermijn in 2009
belooft continuïteit, maar zal
ook leiden tot meer instabiliteit,
omdat zijn tegenstanders –
zowel liberalen als islamisten –
zich eraan ergeren dat ze geen
invloed kunnen uitoefenen.
Deze ontevredenheid zou
zich kunnen beperken tot
demonstraties, maar zou ook
kunnen uitgroeien tot aanvallen
op het leger of een nieuwe serie
terroristische bomaanslagen.
ANGOLA
Groei bbp: 5,5%
Bbp: 98 miljard dollar (kkp:
128 miljard dollar)
Inflatie: 11,4%
Bevolking: 19 miljoen
Bbp per hoofd: 5.160 dollar
(kkp: 6.760 dollar)
José Eduardo dos Santos, die
al dertig jaar president is, zal
de uitgestelde verkiezingen die
waarschijnlijk in 2010 zullen
plaatsvinden, weer winnen
en zijn Volksbeweging voor
de Bevrijding van Angola zal
het politieke toneel blijven
domineren. Na een tijdelijke
afname van de olie-export door
het quotastelsel van de OPEC in
2009, zullen de opbrengsten in
2010 weer toenemen, waardoor
het land een groei zal kennen
van 5,5%.
EGYPTE
Het begrotingstekort
in miljarden dollars
Overheidsinkomsten
Overheidsuitgaven
80
70
60
50
40
30
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Groei bbp: 4,5%
Bbp: 212 miljard dollar
(kkp: 498 miljard dollar)
Inflatie: 6,2%
Bevolking: 84,8 miljoen
Bbp per hoofd: 2.500 dollar
(kkp: 5.870 dollar)
Hoewel het regime niet wil
dat de gezondheid van de
81-jarige president Hosni
Mubarak publiekelijk besproken
wordt, zal zijn opvolging
het politieke gesprek van de
dag zijn. De regerende partij
komt pas in 2011, wanneer
de verkiezingen zijn, met een
opvolger-kandidaat — naar
men aanneemt de zoon van
Mubarak, Gamal. Intussen zal
de regering haar peperdure
programma voor het verhogen
van de levensstandaard
voortzetten en zo een einde
maken aan de ontevredenheid
onder de bevolking.
IRAN
Groei bbp: 2,9%
Bbp: 415 miljard dollar
(kkp: 889 miljard dollar)
Inflatie: 14,0%
Bevolking: 75,1 miljoen
Bbp per hoofd: 5.530 dollar
(kkp: 11.840 dollar)
Mahmoud Ahmadinejad, die op
basis van een twijfelachtige
verkiezingsuitslag in 2009
herkozen is, zit na een zwak
begin van zijn tweede termijn
weer stevig in het zadel. De
kritiek van mensen binnen het
eigen conservatieve kamp is
grotendeels verstomd doordat er
een blok gevormd moest
worden om de woede van de
oppositie en de tegenstanders
in het Westen af te wentelen.
Het einde van de oliehausse
zal de zwakheid van het Iraanse
economische model blootleggen:
de binnenlandse
financieringsmogelijkheden
nemen af en buitenlandse
investeringen worden beperkt
door sancties.
IRAK
Groei bbp: 6,2%
Bbp: 91 miljard dollar
(kkp: 130 miljard dollar)
Inflatie: 6,1%
Bevolking: 31,3 miljoen
Bbp per hoofd: 2.910 dollar
(kkp: 4.150 dollar)
Het geweld laaide weer op
nadat de Amerikaanse troepen
medio 2009 de Iraakse steden
hadden verlaten, maar bereikte
bij lange na niet het niveau van
het conflict dat ontstond door
de Iraakse invasie. Toch zal het
Iraakse leger een moeilijk jaar
krijgen als de bomaanslagen
die verdeeldheid moeten
zaaien tussen de verschillende
extremistische groeperingen,
door blijven gaan. De premier,
Nouri al-Maliki, zal er alles aan
doen om in januari herkozen te
worden, maar zijn beslissing
om geen nieuwe Shia-coalitie
te vormen, verkleint zijn
kansen.
ISRAËL
Groei bbp: 2,3%
Bbp: 199 miljard dollar
(kkp: 207 miljard dollar)
Inflatie: 2,9%
Bevolking: 7,6 miljoen
Bbp per hoofd: 27.400 dollar
(kkp: 26.300 dollar)
Premier Benjamin Netanyahu
en zijn coalitiepartners
hebben 74 van de 120 zetels
in de Knesset, maar door de
verdeeldheid binnen zijn eigen
regering is zijn autoriteit veel
zwakker dan dit cijfer doet
vermoeden. Zijn eigen Likoedpartij
houdt stand, maar twee
grote coalitiepartners kampen
met problemen. Een rechtszaak
dreigt de effectiviteit van
Yisrael Beiteinu te verzwakken
en de Arbeidspartij is verdeeld
en biedt slechts zwakke
steun. De regering zal de
overheidsuitgaven verhogen
om de groei te stimuleren,
maar het begrotingstekort zal
hierdoor toenemen.
KENIA
Groei bbp: 2,7%
Bbp: 38 miljard dollar
(kkp: 66 miljard dollar)
Inflatie: 6,5%
Bevolking: 40,9 miljoen
Bbp per hoofd: 940 dollar
(kkp: 1.610 dollar)
De met externe hulp gevormde
regeringscoalitie, die president
Mwai Kibaki van de Party
of National Unity met zijn
belangrijkste politieke rivaal,
premier Raila Odinga van de
Orange Democratic Movement,
verbindt, zal aan de rand
van de afgrond staan – zoals
sinds de vorming ervan in
2008 al het geval is. Maar de
coalitie zal de regeringstermijn
waarschijnlijk wel uitzitten.
Onenigheid over de invulling
van belangrijke posities en
beleidsprioriteiten zullen echter
een doeltreffend bestuur in
de weg staan. Na de recessie
van 2009 zal een herstellende
wereldwijde economie de groei
terugbrengen naar 2,7%.
LIBIË
Groei bbp: 5,1%
Bbp: 55 miljard dollar
(kkp: 121 miljard dollar)
Inflatie: 5,4%
Bevolking: 6,5 miljoen
Bbp per hoofd: 8.350 dollar
(kkp: 18.550 dollar)
Kolonel Muammar Kadaffi, de
man die wereldwijd het langst
aan de macht is sinds de dood
van president Omar Bongo
Ondimba van Gabon medio
2009, zal zijn record met nog
een jaar verlengen. Bovendien

is hij hard op weg om zijn
dynastie over te dragen aan
een van zijn zoons als hij zelf
niet meer zou kunnen regeren.
Zijn strategie om de banden met
het Westen aan te trekken zal
ondermijnd blijven worden door
zijn eigen persoonsgebonden
leiderschapsstijl en politieke
beslissingen. Dankzij de
olierijkdommen van het land
zullen de toenaderingen echter
doorgaan. De economische
groei, die ondanks de
wereldwijde recessie 4%
bedroeg in 2009, zal in 2010
toenemen tot 5,1% .
MAROKKO
Zonnig geld
Inkomsten uit toerisme, in miljarden dollars
8
7
6
5
4
3
2
1
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Groei bbp: 3,4%
Bbp: 99 miljard dollar
(kkp: 151 miljard dollar)
Inflatie: 2,6%
Bevolking: 32,3 miljoen
Bbp per hoofd: 3.060 dollar
(kkp: 4.670 dollar)
Marokkanen houden misschien
niet van wetten die hen
verbieden te praten over de
legitimiteit van de monarchie,
maar ze houden wel van hun
koning. De autoriteit van
Muhammad VI, die al tien
jaar op de troon zit, loopt dan
ook niet echt gevaar. Door
de lage levensstandaard
en de hoge werkloosheid
in combinatie met het feit
dat de bevolking zich niet
vertegenwoordigd voelt
door het zwakke parlement,
wordt de ontevredenheid
echter in stand gehouden en
zijn de veiligheidsdiensten
druk met het onderdrukken
van protesten en het
bedwingen van Islamitische
pressiegroepen.
Dankzij de financiële
stimuleringsmaatregelen en
de buffer van een goede oogst,
heeft het land in 2009 aan de
recessie weten te ontkomen.
Ook in 2010 zal het land een
bescheiden verbetering van de
economie kennen.
NIGERIA
Groei bbp: 5,2%
Bbp: 167 miljard dollar
(kkp: 348 miljard dollar)
Inflatie: 8,5%
Bevolking: 152,2 miljoen
Bbp per hoofd: 1.100 dollar
(kkp: 2.290 dollar)
De regering van President
Umaru Yar’Adua staat
voor een moeilijke keuze:
doorgaan met een programma
van noodzakelijke, maar
impopulaire markthervormingen
of belangengroepen ter
wille staan die het door
de staat geleide model en
de hierdoor gekenmerkte
subisidiestructuren goed
gezind zijn. De keuze zal
des te moeilijker zijn omdat
de wereldwijde recessie de
Nigeriaanse economie, die
grotendeels steunt op de
hard geraakte internationale
oliemarkt, een flinke slag heeft
toegebracht.
De goede resultaten van de
andere industrieën hebben
de recessie in 2009 echter op
afstand weten te houden en
de toenemende wereldwijde
vraag zal het groeicijfer in 2010
richting de 5,2% duwen. Gezien
de groeicijfers van de afgelopen
jaren is dit nog steeds laag,
maar verre van rampzalig.
SAUDI-ARABIË
Groei bbp: 3,3%
Bbp: 472 miljard dollar
(kkp: 622 miljard dollar)
Inflatie: 4,0%
Bevolking: 26,2 miljoen
Bbp per hoofd: 18.020 dollar
(kkp: 23.740 dollar)
Nadat het land in 2009 de
eerste recessie in tien jaar
voor zijn kiezen kreeg, zal
het economische beleid in
2010 met name gericht zijn op
het herstellen van de groei.
De regering zal dit proberen
te bewerkstelligen door
kredieten toe te kennen via
de eigen kredietinstellingen
en door de subsidies en
andere overheidsuitkeringen
te verhogen. Deze
2010 IN PERSOON
Vijftien jaar geleden kostte strijd
tussen etnische groepen bijna een
miljoen Rwandezen het leven. Als
het land nu hoopvolle tekenen
vertoont dat het zich vrij heeft
gevochten van deze erfenis, dan is
dat in grote mate te danken aan Paul
Kagame, de eerste direct gekozen
president sinds de genocide. Kagame
is geen groot democraat, maar
bijna niemand twijfelt aan zijn inzet om de levensstandaard
van zijn volk te verhogen. Rwanda staat evenwel op een
kruispunt; kiest het voor verzoening en vooruitgang of vervalt
het in onderdrukking van de ene bevolkingsgroep door de
andere groep. De uitkomst wordt bepaald tijdens Kagames
tweede ambtstermijn als president.
beleidsmaatregelen, in
combinatie met een verbetering
van de wereldwijde economie,
zullen ervoor zorgen dat de
groei 3,3% bereikt. De olieprijs
zal stijgen tot een jaarlijks
gemiddelde van 74 dollar, een
toename van 19% ten opzichte
van 2009. Op politiek vlak zullen
er weinig wijzigingen optreden.
Zo zal koning Abdullah bin
Abdul-Aziz al-Saud aan de
macht blijven en zullen er geen
democratische hervormingen op
de agenda komen te staan.
ZUID-AFRIKA
Meer werk
Werkloosheid, in procenten
30
29
28
27
26
25
24
23
22
21
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Groei bbp: 3,1%
Bbp: 275 miljard dollar
(kkp: 498 miljard dollar)
Inflatie: 5,7%
Bevolking: 49,1 miljoen
Bbp per hoofd: 5.610 dollar
(kkp: 10.140 dollar)
De voorbereidingen op het
wereldkampioenschap voetbal
dat in 2010 in Zuid-Afrika zal
worden gehouden, hebben de
economie een flinke impuls
gegeven door de investeringen
in infrastructuren. Tijdens
het WK zullen de voetbalfans
die uit alle landen naar de
grootste steden van het land
toestromen, hier nog eens een
schepje bovenop doen. De
economische stromingen zijn
echter sterk en het handhaven
van de levensstandaard zal
een uitdaging blijven voor de
regering van president Jacob
Zuma. De werkloosheid zal met
meer dan 20% onrustbarend
hoog blijven, wat sociale onrust
met zich mee zal brengen.
VAE
Groei bbp: 4,1%
Bbp: 269 miljard dollar
(kkp: 191 miljard dollar)
Inflatie: 4,2%
Bevolking: 5,6 miljoen
Bbp per hoofd: 48.280 dollar
(kkp: 34.310 dollar)
De economische recessie
heeft Dubai, de rijkste van de
zeven Arabische Emiraten,
gedwongen een voorzichtigere
en striktere houding aan te
nemen ten opzichte van de
zakenwereld, maar de leider
en premier Sheikh Mohammed
bin Rashid al-Maktoum zal
zijn marktgerichte beleid naar
verwachting wel handhaven.
De politiek zal grotendeels
stabiel blijven en het is
onwaarschijnlijk dat er in de
komende jaren hervormingen
van enige omvang worden
doorgevoerd. Dankzij een
geleidelijke toename van de
olieopbengsten en de start van
een aantal grote projecten in de
energiesector zal de economie
weer gaan groeien.
DEC 2009
127

DE WERELD IN CIJFERS
SECTOREN IN CIJFERS
Voorspellingen per sector voor 2010. De data komen uit 51 landen,
die samen meer dan 95% van het wereldwijde bbp vertegenwoordigen.
Bron: Economist Intelligence Unit
ONDERNEMINGSKLIMAAT
Hoewel het ergste van de
economische recessie voorbij
is, verwacht de Economist
Intelligence Unit slechts een
matige groei voor 2010: de
totale wereldwijde productie (op
basis van koopkrachtpariteit,
kkp) zal slechts met 2,9%
groeien, een stuk minder
dan de 5% die behaald werd
in 2007. De groei die de
wereld bijeen zal weten te
schrapen zal voornamelijk het
resultaat zijn van omvangrijke
stimuleringsprogramma’s, het
toegenomen vertrouwen van
de particuliere sector en een
grotere financiële stabiliteit.
Wereldhandel en bbp
Groei bbp wereldwijd, in %
Groei wereldhandel, in %
-1.5
2009
-9.4
3.7
3.2
3.4
4.6
3.8
5.2
2010 2011 2012
Ondanks deze positieve
factoren zal de economie in
de rijkere landen met slechts
1,2% groeien. De opkomende
economieën zullen met een
meer bemoedigende 5,1%
groeien. China zal zoals
gewoonlijk aan kop gaan van
de ontwikkelingslanden. De
economie zal daar, voornamelijk
dankzij investeringen in de
infrastructuur, groeien met
circa 8,5%. En wat goed is voor
China is ook goed voor Brazilië:
een krachtig China zal de export
van Braziliaanse grondstoffen
stimuleren.
De wereldhandel zal in 2010
met een groei van slechts 3,5%,
zwak blijven. De 141 landen
van de Doha-ronde gaan weer
met elkaar om de tafel, maar
de gesprekken zullen weinig
opleveren.
AUTO-INDUSTRIE
Veel slechter dan 2009 kan
het niet worden voor de autoindustrie,
maar ook 2010 wordt
niet bepaald een jubeljaar.
De wereldwijde verkoop van
nieuwe auto’s zal in 2010
wereldwijd slechts met 1,9%
groeien, omdat het voor
producenten en consumenten
moeilijk blijft om kredieten los
te krijgen. Een combinatie van
overheidssteun en ingrijpende
productiebeperkingen zal er
echter voor zorgen dat het
grootste deel van de sector na
de crisis er niet al te anders
uitziet dan voorheen. In de VS
zal een afgeslankte General
Motors, dat in handen is van de
Amerikaanse en de Canadese
overheid, obligatiehouders en
een grote vakbond, binnen
twee jaar waarschijnlijk weer
rendabel zijn. Chrysler, dat
bestuurd wordt door Fiat, een
vakbond en de Amerikaanse
overheid, zal ook een sterkere
positie hebben zodra de vraag
zich weer herstelt. Ford, dat de
faillissementsrechtbank heeft
weten te vermijden, zou wel
eens het meest in de problemen
kunnen komen als er weinig
krediet blijft loskomen.
De verkoop van nieuwe auto’s
blijft in de VS, Japan en de
meeste Europese landen onder
druk. De beste vooruitzichten
liggen in China, Latijns-Amerika
en India.
Ondanks de lagere olieprijzen
blijven autofabrikanten
Geregistreerde personenwagens
in miljoenen
Azië en Australië
Noord-Amerika
11.3
West-Europa
10.7
Latijns-Amerika
3.1
Oost-Europa en Rusland
2.7
Midden-Oosten en Afrika
0.7
17.5
in brandstofbesparende
technologieën investeren. De
investeringen in R&D worden
echter verspreid over meerdere
technologieën, omdat het
onzeker is welke technologie
wint. Zeker is dat de elektrische
auto eind 2010 langer gebruikt
kan worden dan enkel voor het
ritje naar de dichtstbijzijnde
supermarkt. Over vijf jaar
komen ook snelle merken als
Lamborghini en Ferrari met hun
elektrische variant.
De problemen waarmee
de sector te kampen heeft,
hebben de nieuwe spelers
niet afgeschrikt. Zo is Geely,
de grootste autofabrikant van
China in particuliere handen,
van plan om voor het einde van
2010 negen nieuwe modellen
uit te brengen.
CONSUMPTIEGOEDEREN
De consumenten in rijke landen,
die flink geraakt zijn door het
verlies van hun baan en de
gedaalde huizenprijzen, zullen
hun portemonnee gesloten
houden. Daardoor zien retailers
zich nog meer gedwongen
om ‘mondiaal’ te gaan. Het
zal geen verrassing zijn dat
van alle opkomende markten
China het het best zal doen.
Het verkoopvolume van de
detailhandelaren zal hier naar
verwachting met bijna 9%
groeien. De Chinese overheid
wil graag dat haar consumenten
meer geld uitgeven, opdat de
ongezonde afhankelijkheid
van export en investeringen
van het land gereduceerd
wordt. Wereldwijd zal de
detailverkoop met een magere
1,7% toenemen.
De vraag naar goedkope
merken blijft groot. De grootste
detailhandelaar ter wereld,
Wal-Mart, die in 2009 in
samenwerking met Bharti
Group zijn eerste winkel opende
in India, is van plan om voor
het einde van 2011 nog zo’n
tien winkels te openen. De
grootste schoenenwinkelketen
van de VS, Collective Brands,
zal in 2010 in Rusland en op
verschillende plaatsen in het
Midden-Oosten zijn eerste
winkels openen onder het merk
Payless ShoeSource.
Voor fabrikanten zal
productinnovatie van cruciaal
belang zijn. Producenten
van consumentenelektronica
verwachten een flinke groei van
de vraag naar high-definition
(HD) televisies, vooral met
het oog op het WK Voetbal. In
2010 zullen de superdunne,
ultrascherpe OLED (Organic
Light-Emitting Diode) HDTVschermen
met veel bombarie op
de markt gebracht worden en
zal geprobeerd worden pioniers
over de streep te trekken.
De markt voor gameconsoles is
nu verzadigd en de fabrikanten
zullen het dan ook moeilijk
krijgen om nog opbrengsten
te genereren uit een ooit zo
bloeiende markt. De Japanse
Nintendo, de maker van de Wii,
verwacht wereldwijd in de
twaalf maanden tot aan maart
2010 26 miljoen toestellen te
verkopen, wat amper meer
is dan het jaar ervoor. Een
prijzenoorlog met de Xbox van
Microsoft en de PlayStation 3
van Sony lijkt onvermijdelijk.
INZICHT DEC 2009
129

INZICHT
DEC 2009
130
DE WERELD IN CIJFERS
2010 IN FOCUS
De wereldwijde koolstofmarkt zal l
ondanks de teleurstellende uitkomst omst
van de klimaattop in Kopenhagen n
in 2010 weer groeien. Volgens de e
particuliere onderneming Point Carbon is
er 4,1 gigaton verhandeld in het eerste
halfjaar van 2009, een stijging van an
124%. De recessie heeft de groei
van de koolstofmarkt alleen maar r
aangemoedigd, omdat de sector,
zelfs bij de lagere koolwaterstofprijzen, een overschot aan
CO2-emissierechten ging verhandelen. De Europese Unie was
in 2009 nog steeds de grootste speler op de koolstofmarkt.
TELECOM
De wereld houdt ook in slechte
tijden van de mobiele telefoon.
In 2010 zal meer dan 75%
van de wereldbevolking een
mobiele telefoon gebruiken.
De marktpenetratie is tegen
die tijd het hoogst in Europa
(132%); de aanbieders zijn er in
een hevige concurrentiestrijd
verwikkeld.
De snelst groeiende mobiele
telefoon zal de smartphone
zijn. Dit geldt zelfs voor armere
landen, waar ze vaak dienst
doen als vervanger van de pc.
In India en China, waar meer
geavanceerde derde-generatie
(3G) mobiele telefoonnetwerken
worden ingevoerd, zal het
aantal smartphones bij gebrek
aan vaste telefonie stijgen.
Na een aantal vergeefse
pogingen zal m-commerce in
2010 beginnen te bloeien, met
de ‘m’ van mobiel. Nokia, de
grootste producent van mobiele
telefoons ter wereld, zal een mbetalingssysteem
introduceren
waarmee gebruikers
geld kunnen overmaken,
treinkaartjes kunnen kopen,
rekeningen kunnen betalen
en hun beltegoed kunnen
opwaarderen. Mobiel bankieren,
een trend die oorspronkelijk
voornamelijk in de opkomende
markten voorkwam, zal
ook de ontwikkelde wereld
bereiken. Tot slot zullen
muziekliefhebbers in Zuidoost-
Azië ertoe bijdragen dat meer
dan een derde van het bedrag
dat wereldwijd besteed wordt
aan via de telefoon gekochte
entertainment, in deze regio
uitgegeven wordt.
E-COMMERCE
Volgens onderzoeksbureau
eMarketer zal de online
detailverkoop in Amerika — met
uitzondering van reisproducten,
digitale downloads en tickets
voor evenementen — na een
krimp van 3,1% in 2009,
volgend jaar met 5,5% groeien
tot 135,2 miljard dollar. Ook
het jaar erop groeit de omzet;
het hoogtepunt is voorzien in
2012 met een groei van 12%.
Daarna vertaalt de rijpheid van
de markt, waarvan al tekenen
zichtbaar zijn, zich in een daling
van de groeicijfers.
Desondanks verwacht
adviesbureau Forrester
Research dat een steeds groter
deel van de totale detailverkoop
in de VS online zal gebeuren.
Volgens het bureau zal de
detailhandel in 2010 voor 6%
online plaatsvinden en zal dit
percentage in 2012 al op 8%
liggen.
De ware commerciële kracht
van de online wereld ligt echter
niet in transacties, maar in het
Abonnees wereldwijd met
breedbandaansluiting
(in miljoenen)
2008
2009
2010
2011
396
467
531
588
vergaren van informatie. Zo zal
de verkoopstijging van winkels
dankzij online onderzoek
volgens eMarketer drie keer zo
groot zijn als de toename van de
online verkoop.
Volgens Forrester zullen er in
2012 circa 2,2 miljard mensen
gebruikmaken van het internet
en zal 17% van deze mensen
in China wonen. Volgens
onderzoeksbureau IDC zal de
ontluikende e-commerceindustrie
in het dichtst bevolkte
land ter wereld in 2010 met
28,3% groeien. Gezien de
lagere kosten voor het opzetten
van een online winkel, zal
het aantal Chinezen dat ebusinessplatforms
gebruikt om
dingen te verkopen, in 2012
kunnen stijgen tot 100 miljoen.
ENERGIE
Groene energie mag dan wel in
de mode zijn, maar de grootste
opkomende markten blijven
aangedreven worden door
steenkool. Door de vraag van
China en India zal steenkool de
snelst groeiende brandstof zijn
in 2010. Ten opzichte van 2009
zal het wereldwijde verbruik
van steenkool toenemen met
2,1% en ‘Chindia’ zal voor meer
dan 80% bijdragen aan deze
groei. In de meer ontwikkelde
landen zal de vraag naar
steenkool afnemen, omdat
schonere energietechnologieën
daar rendabel worden.
De wereldwijde vraag naar
olie zal in 2010 door de trage
economische groei met slechts
1,4% toenemen. Naarmate de
wereld uit de recessie kruipt,
zullen de olieprijzen zich echter
herstellen. Zo zal een vat
North Sea Brent, de Europese
benchmark, in 2010 gemiddeld
74 dollar kosten, terwijl een vat
dit jaar nog 62 dollar kostte.
In de rijke economieën zal
de verkoop van vloeibare
biobrandstoffen in 2010 met
twee cijfers voor de komma
blijven toenemen, maar het
effect ervan blijft beperkt.
Het Internationaal Energie
Agentschap (IEA) zegt dat er
nog wel 20 jaar overheen zullen
gaan voordat biobrandstoffen
Olieprijs
Brent-olie, in dollars per vat
62
74
70
80
2009 2010 2011 2012
wereldwijd amper 5% van
de totale markt van vloeibare
brandstoffen zullen uitmaken.
Het agentschap verwacht
dat de vraag naar primaire
energie die voldaan wordt door
duurzame energiebronnen van
7% in 2006 zal stijgen naar
10% in 2030. Veelbelovend is
de ontwikkeling van energie
uit urine. Amerikaanse
wetenschappers hebben
uitgevonden dat op een
goedkope manier waterstofgas
geproduceerd kan worden door
een nikkelelektrode in een
plas urine te plaatsen en hier
een elektrische stroom door te
voeren. Uit de urine van een koe
kan genoeg waterstof worden
verkregen om 19 huishoudens
van warm water te voorzien.
FINANCIËLE DIENSTVERLENING
Grote banken in het Westen
zullen steeds stabieler worden
in 2010, maar de winstmarges
blijven klein. Dit komt deels
doordat de toezichthouders
strengere regels zullen
toepassen voor het aanhouden
van kapitaal. Doordat de vraag
naar nieuwe leningen gering
blijft bij een zwakke groei van
de economie zal de wereldwijde
financiële sector nog verder
krimpen. De rentetarieven
blijven echter historisch laag
gedurende het grootste deel van
2010, omdat de centrale banken
de wereldwijde economie een
kans willen geven om zich te
herstellen.
De waarde van nieuwe
bankleningen zal in 2010
met 2,5% toenemen ten
opzichte van 2009, maar
na inflatiecorrectie is deze
toename nagenoeg gelijk

aan nul. Door de verzadiging
van de binnenlandse
markt en de strengere
regelgeving zullen banken
die wereldwijd opereren hun
aandacht verleggen naar de
opkomende markten, waar de
financiële neergang minder
impact heeft gehad. De
behoefte aan conventionele
financieringsmiddelen en
eenvoudige spaarproducten
blijft in de meeste
ontwikkelingslanden groot.
Omdat de bevolking in
veel landen vergrijst
en er steeds minder
eindloonpensioensystemen
gebruikt worden, wordt
2010 ook een goed jaar
voor vermogensbeheerders.
Beurzen zullen vechten om
een deel van de handels-
en clearingactiviteiten op
de omvangrijke over-thecountermarkt
voor derivaten
in de wacht te slepen en
overheden voeren druk uit
om een groter deel van deze
transacties op gecentraliseerde,
openbare beurzen te laten
uitvoeren. Na een slecht 2009
hebben private equity-bedrijven
weer een grotere keuze aan
kwalitatieve bedrijfsovernames
in 2010, maar met de
transacties zal meer eigen
vermogen gepaard gaan dan in
de voorgaande jaren.
Veelbelovend is de nieuwe
stap in securitisering.
Alsof er geen debacle is
geweest met de subprimehypotheken
zullen banken
weer nieuwe activa vinden
om te bundelen, te splitsen
en te gebruiken om meer
hypotheken te verstrekken.
In dit kader worden polissen
op levensverzekeringen en
koolstofkredieten populair.
2010 IN FOCUS
VOEDSEL EN LANDBOUW
Internationale huurovereenkomsten
tussen landen met geld
en landen met onderbenutte
landbouwgronden zullen in
2010 het groeiende debat
over het veiligstellen van ons
voedsel op de lange termijn in
kracht doen toenemen. Critici
betitelen deze overeenkomsten
als neokoloniale landroof,
die bovendien nadelige
effecten heeft voor het milieu.
De vijf lidstaten van de
Samenwerkingsraad van de
Golf, die in 2010 samen meer
dan 10 miljard dollar zullen
uitgeven aan de import van
voedingsmiddelen, zullen hun
doelstelling om met behulp
van Mozambique, Senegal,
Sudan en Tanzania, Afrika
tot hun ‘broodvoorziening’
te maken blijven nastreven.
In dit kader rapporteert het
centrale bureau voor de
statistiek van Ethiopië dat de
13,3 miljoen kleinschalige
agrarische bedrijven van
het land meer dan 1 miljoen
hectare onontgonnen grond
beschikbaar zullen stellen aan
buitenlandse investeerders.
De Economist Intelligence
Unit voorspelt dat de prijzen
van grondstoffen voor
voedingsmiddelen, diervoeding
en dranken met 4,4%
zullen stijgen. Deze stijging
wordt deels veroorzaakt
door de toegenomen vraag
naar diervoeding in de
opkomende markten. De
snelste stijger is suiker: de
prijs van ongeraffineerde
suiker zal in 2010 met 15%
toenemen. Deze toename
De EU wil dat in 2010 iedereen toegang
heeft tot preventie, behandelingen, zorg
en steun met betrekking tot hiv en aids,
maar die deadline wordt niet gehaald.
Wel goed nieuws uit Afrika: steeds
meer mensen krijgen aidsmedicijnen
en saboterende aidsontkenners raken
uitgerangeerd. Het aankomende VN-rapport t over
aids zou dan ook een aantal succesverhalen van
dit continent moeten bevatten. Bijvoorbeeld over Botswana,
waar het sterftecijfer daalt.
wordt deels verklaard door de
grotere vraag naar suiker van
ontwikkelingslanden, maar ook
door het gebruik van suikerriet
voor biobrandstoffen en de
slechte oogst in India in 2009.
In de opkomende landen,
waar koffie een luxeproduct
is, is de koffieconsumptie door
de recessie gedaald, maar
de westerse detailhandel
houdt goed stand omdat de
cafécultuur hier is vervangen
door thuisverbruik. Dat is
goed nieuws voor Brazilië,
dat volgens het Amerikaanse
ministerie van Landbouw
43,5 miljoen zakken koffie zal
produceren in 2010, 4,4 miljoen
zakken meer dan de eerdere
prognose van 39,1 miljoen
zakken.
Veelbelovend is het onderzoek
naar beperking van de
darmgassen van runderen.
Wetenschappers aan de
Universiteit van Alberta
(Canada) denken dat ze door de
hoeveelheden zetmeel, suiker,
cellulose, as, vet en andere
ingrediënten van veevoer te
wijzigen, rundvleesproducenten
kunnen helpen de gasemissies
van hun koeien met 25% te
beperken. Dat is goed nieuws
voor agrariërs én voor mensen
die zich zorgen maken over het
broeikaseffect.
GEZONDHEIDSZORG
De langverwachte hervorming
van het Amerikaanse zorgstelsel
zal in 2010 doorgevoerd
worden, maar omdat de
overheidsschuld door de
bestrijding van de financiële
crisis een recordhoogte heeft
bereikt, zal de omvang ervan
beperkt zijn. De wereldwijde
levensverwachting zal stijgen
tot 72,5 jaar in 2010 en zal
ertoe bijdragen dat het aantal
mensen dat ouder is dan 65 op
458 miljoen, oftewel 8,8% van
de totale wereldbevolking, komt
te liggen.
Overheden en verzekeraars
zullen hun inspanningen
verdubbelen om de kosten te
beperken door onder andere
nog meer aandacht te besteden
aan de volksgezondheid en
Uitgaven van de gezondheidszorg
Als percentage van het bbp
Noord-Amerika
West-Europa
10.2
Latijns-Amerika
7.6
Azie en Australie
6.0
Oost-Europa en Rusland
5.9
Midden-Oosten en Afrika
5.7
15.5
preventieve zorg. Verzekeraars
zullen lagere premies rekenen
voor mensen die kunnen
aantonen dat ze kiezen voor
een gezonde levensstijl,
bijvoorbeeld door middel
van een abonnement op de
sportschool en uitgevoerde
medische controles.
Een aantal veelverkochte
geneesmiddelen verliest de
bescherming van hun patent
in 2010. Pfizer en Eli Lilly
zouden wel eens de controle
kunnen verliezen over
producten die tussen 2010
en 2014 tussen de 35% en
de 40% van de opbrengsten
zullen uitmaken. Het verlies
van dergelijke bedrijven is
de winst van bedrijven die
naamloze geneesmiddelen
produceren.
De Wereldgezondheidsorganisatie
verwacht ten slotte dat de
varkensgrieppandemie nog een
paar jaar doorwoedt. Eind 2011
zal waarschijnlijk een derde van
de wereldbevolking besmet zijn
geraakt.
INFORMATIETECHNOLOGIE
De wereldwijde IT-sector hield
even zijn adem in tijdens de
recessie van 2009, maar zal in
2010 weer doen waar ze goed
in is. Het bedrag dat wereldwijd
aan automatisering wordt
uitgegeven zal deels dankzij
de toenemende vraag naar
software en diensten met 4,4%
toenemen in 2010.
Ook de verkoop van personal
computers zal stijgen, met
meer dan 8%. Deze stijging zal
grotendeels veroorzaakt worden
door de toenemende vraag naar
dunnere netbooks en laptops.
DEC 2009
131

INZICHT
DEC 2009
132
DE WERELD IN CIJFERS
2010 IN FOCUS
Ringtones zijn uit, ringback tones zijn
de nieuwe trend: korte stukjes muziek
die je hoort terwijl je wacht tot de
telefoon opgenomen wordt. Ze zijn in het
algemeen goedkoper dan ringtones, maar
elke 15 seconden geluid voor je favoriete
contactpersonen draagt uiteindelijk bij
aan een flinke bron van inkomsten.
Bovendien vormen ze een prachtige nieuwe
inspiratiebron voor marketeers.
Het pc-bezit zal echter niet
evenwichtig verdeeld zijn. In
het Midden-Oosten en Afrika
zal slechts 11,4% van de
bevolking een pc bezitten in
2010, terwijl dit percentage
in de VS en Canada meer dan
97% bedraagt. In Azië bezit nog
geen 19% van de bevolking
een pc, maar de kloof tussen
de snelst groeiende Aziatische
economieën en het Westen
begint kleiner te worden. Zo
zal er in 2010 in China 80,2
miljard dollar uitgegeven
worden aan informatechnologie
en automatisering; dit is niet
alleen 13,3% meer dan in 2009
in eigen land werd uitgegeven,
maar ook nog eens meer dan
er in Duitsland tegen 2011 aan
pc’s wordt uitgegeven.
De World Semiconductor
Trade Statistics Organisation
verwacht dat de verkoop van
chips voor halfgeleiders ook
weer zal toenemen in 2010. De
verkoop zal naar verwachting
stijgen met 7,3% tot 209 miljard
dollar in 2010 en met nog eens
8,9% in 2011. Volgens hun
prognose zal de groei in 2011
alle landen aandoen, maar de
regio Azië-Stille Oceaan zal het
best blijven presteren. Dit komt
voornamelijk doordat westerse
fabrikanten van elektronica een
groter deel van hun productie
zullen outsourcen naar lagelonenlanden
in Azië.
Personal computers
Per 1.000 personen
Noord-Amerika
West-Europa
Oost-Europa en Rusland
393
Latijns-Amerika
295
Azie en Australie
189
Midden-Oosten en Afrika
167
688
974
MEDIA
In 2010 zal er weer meer
geld uitgegeven worden
aan reclame. Dit is deels te
danken zijn aan de Olympische
Winterspelen, de WK Voetbal en
de tussentijdse verkiezingen in
de VS. Volgens ZenithOptimedia
Worldwide zullen de uitgaven
voor reclame, na een forse
daling dit jaar, in 2010
wereldwijd toenemen met
1,6% en met 4,3% in 2011.
In Noord-Amerika is er echter
nog sprake van een krimp van
2,4% tot 158,7 miljard dollar.
China wordt in 2010 de vierde
reclamemarkt ter wereld.
Zenith verwacht dat 13,6% van
het wereldwijde reclamebudget
in 2010 uitgegeven zal worden
aan onlinereclame, tegenover
10% in 2008, en dat de
totale uitgaven hiermee op
78,2 miljard dollar uitkomen.
Reclame via sociale media
zal centraal komen te staan,
omdat conventionele reclame
(gebaseerd op zoektermen)
weinig positieve resultaten zal
opleveren.
Traditionele media als
tijdschriften, kranten, televisie
en radio blijven marktaandeel
verliezen. Tijdschriften zullen
het iets beter doen dan kranten,
omdat het moeilijk is om de
ontspannende ervaring van
een tijdschrift lezen online
te reproduceren. Volgens
PricewaterhouseCoopers zullen
de reclame-inkomsten van
Amerikaanse tijdschriften na
een heel diepe dip vorig jaar en
in 2009, vanaf 2010 met 14,3%
stijgen naar 11,2 miljard dollar
tegen het jaar 2013.
ONROERENDGOED
Volgens het American Institute
of Architects zal het totale
bedrag dat uitgegeven zal
worden in de commerciële
bouwsector van de VS, na een
daling van 16% in 2009, nog
eens met 12% dalen in 2010.
Projecten voor gebouwen
als hotels, winkelcentra en
kantoren zullen het hardst
geraakt worden, terwijl de
zogenaamde ‘institutionele
markt’ — scholen, ziekenhuizen
en infrastructuur — het beter
zal doen omdat deze profiteert
van stimuleringsuitgaven
van de overheid. Desondanks
zullen er, na al een krimp van
20% sinds het begin van de
recessie, ook in 2010 per saldo
nog banen verloren gaan in de
Amerikaanse bouw.
De huizenprijzen in de
zwaar toegetakelde Britse
woningmarkt zullen volgens
het Centre for Economics
and Business Research aan
het einde van 2010 met 2%
stijgen en in 2011 nog eens
met 3,6%. De instorting van
de onroerendgoedmarkt in
2008 in China behoort in
2010 tot het verre verleden.
De huizenprijzen in Beijing,
Sjanghai en Guangzhou zijn dan
alweer terug op hun hoogtepunt
van 2007 en de investeringen
in de woningmarkt kunnen
gemakkelijk weer op 10% van
de groei van het bbp uitkomen.
Veel buitenlanders die in
de Verenigde Arabische
Emiraten werkten, zullen
het land in 2010, zodra de
onroerendgoed- en bouwsector
beginnen te krimpen, verlaten.
Volgens Middle East Business
Intelligence zal de bevolking
van Dubai hierdoor met 9%
afnemen. Jumeirah, een
hotelgigant met hoofdkantoor in
Dubai, zal hierdoor echter niet
van de wijs worden gebracht en
zal zijn plannen om voor 2012
op verschillende plekken in de
wereld dertig nieuwe hotels te
bouwen, gewoon voortzetten.
De meeste investeringen in
huisvesting zullen opgeslokt
worden door verschillende
steden in Azië.
GRONDSTOFFEN
De prijzen van basismetaal
zullen zich herstellen, omdat de
vraag enigszins aantrekt door
de stimuleringsprogramma’s
van overheden. De
investeringen in de mijnbouw
blijven in de nasleep van de
kredietcrisis echter laag.
De vraag naar staal blijft
terwijl de wereld uit het dal
van de recessie klimt, onder
het niveau van 2007, maar
omdat het aanbod beperkt blijft,
zullen de prijzen stijgen tot een
gemiddelde van 517 dollar per
ton. De vraag naar rubber zal
daarentegen verder afnemen,
omdat bandenfabrikanten door
de probemen in de auto-industrie
minder orders binnenkrijgen.
Het koperverbruik van China
zal in 2010 door de toegenomen
vraag van de binnenlandse
kabelmakers stijgen met 8%.
Dit is goed nieuws voor Chili,
dat wereldwijd een derde van
het koper produceert. Het land
verwacht dat de nationale
productie in 2010 met 6,3% zal
toenemen tot 5,8 miljoen ton.
EIU’s industriële grondstoffenindex
Procentuele verandering, in dollars
Rubber Vezels
Metalen Industriële grondstoffen
25
20
15
10
5
0
-5
-10
-15
-20
-25
-30
-35
-40
2009 2010 2011 2012 2013
De vraag naar goud wordt
gestimuleerd door voorzichtige
investeerders die zich zorgen
maken over de gezondheid
van het wereldwijde financiële
systeem. Deze vraag zal
de voortdurend dalende
verkoop van sieraden over de
gehele wereld niet helemaal
compenseren. De prijs van goud
zal een kleine 10% dalen van
900 dollar per ounce in 2009
tot een gemiddelde van 828
dollar per ounce in 2010.

UITZICHT
DEC 2009
134
MANAGER IN ZUID-AFRIKA
HIER
DRAAGT
IEDEREEN
IETS BIJ
door YTEKE DE JONG fotografie LEN-MARI DE KOKER
Dirk Elzinga, CTICC
‘ WE ZIJN
GEZEGEND
MET DE KOMST
VAN HET
WK VOETBAL’

UITZICHT
DEC 2009
136
‘‘ HET KLIKTE METEEN
TUSSEN MIJ EN DE KAAP. Ik kwam
hier als vertegenwoordiger van Amsterdam
RAI voor het eerst in 2000
om de gemeente en provincie te helpen
met plannen om een congrescentrum
te beginnen, het Cape Town
International Convention Centre of
CTICC. Ik was nog nooit in Kaapstad
geweest en kende Zuid-Afrika alleen
als een interessante vakantiebestemming.
Het voelde meteen goed.
Het land is een brug tussen Europa
en Afrika, ook door de historische
banden met Nederland. De VOC had
hier een steunpunt op de route naar
de Oost. Een dag of vier heb ik in de
Westkaap rondgereisd. De enorme
kwaliteit van het leven hier viel mij
op, maar ook dat er nog heel veel te
doen was in dit land.
Zuid-Afrika was rond de eeuwwisseling
nog een jonge democratie.
De congresindustrie speelde geen rol
van betekenis. De bestuurders zagen
wel dat zowel de regionale als de nationale
economie veel voordeel van
een congrescentrum kon hebben. Een
kwart van de congresgangers komt
binnen vier jaar terug met hun familie
voor een vakantie. Inmiddels dragen
we hier elk jaar zo’n 250 miljoen
euro bij aan de nationale economie
en hebben we meer dan 9000 mensen
aan werk geholpen. Jaarlijks geven
we een paar honderd ongeschoolde
uitzendkrachten een opleiding, en uit
onderzoek bleek dat 79% daarvan na
die opleiding elders een permanente
positie vindt in onze sector. Al die uitzendkrachten
krijgen overigens, net
als ons vaste personeel, iedere dag een
gratis warme maaltijd. Met een lege
maag kun je niet kunt werken.
ELKE ONDERNEMING, VAN FABRIEK
TOT KWEKERIJ weet dat ze hier moet
bijdragen aan een betere samenleving.
Zo ben ik ook betrokken bij een
overheidsprogramma dat jonge werkelozen
helpt aan hun eerste werkervaring
en dus aan betere kansen op
een permanente baan. Het zijn kleine
stapjes, maar het maakt wel degelijk
verschil voor mensen. Het geeft ook
‘HIER KIJK JE
’S AVONDS
TEVREDEN
TERUG OP
EEN PAAR
WEZENLIJKE
BIJDRAGEN AAN
HET LAND’
een enorm gevoel van voldoening.
Hier kijk je ’s avonds in bed tevreden
terug op een paar wezenlijke bijdragen
die je hebt kunnen leveren aan de
ontwikkeling van het land; in Nederland
had ik dat gevoel niet zo.
Het is natuurlijk niet allemaal rozengeur
en maneschijn, de criminaliteit
is hoog, al heb ik dat zelf nooit
aan den lijve ondervonden. De criminaliteit
is geconcentreerd in gebieden
waar bezoekers niet of nauwelijks komen.
We lichten congresorganisatoren
en deelnemers zo goed mogelijk
voor; geen van de drie miljoen bezoekers
van het CTICC sinds de opening
in 2003 is iets ernstigs overkomen.
Je zou moedeloos kunnen worden
van de hoge werkloosheid, het
gebrek aan huizen, het matige onderwijs
en de uitdijende townships, maar
ik kies voor het optimisme. Het gaat
hier wonderbaarlijk goed. De nieuwe
president Jacob Zuma heeft vriend en
vijand verrast met zijn besluiten om
de economie aan te jagen. Hij windt
er gelukkig ook geen doekjes om dat
Zuid-Afrika nog een paar enorme
uitdagingen heeft. Maar toch, er is
hier een omwenteling aan de gang.
De kredietcrisis heeft Zuid-Afrika wel
getroffen, vooral de grondstoffenindustrie.
Maar er zijn hier geen banken
omgevallen en ik zie veel meer
samenwerking in de private sector.
WE ZIJN ALS LAND GEZEGEND MET
DE KOMST van het wereldkampioenschap
voetbal volgend jaar. De bouw
van de negen stadions en het opknappen
van snelwegen en luchthavens
heeft veel mensen werk gegeven tijdens
de crisis, en nu de economie
aantrekt verwacht ik dat ze weer
ander werk kunnen vinden.
Het WK zorgt ervoor dat dit land
nog bekender wordt, en zal een flinke
impuls opleveren aan het toerisme.
Ik denk dat toerisme een grotere rol
gaat spelen. Het toerisme naar Zuid-
Afrika heeft nu nog een vrij elitair
karakter, maar alle mogelijkheden
zijn aanwezig om ook de massa aan te
spreken. Het toerisme is nu al belangrijker
dan de mijnbouw. Hoewel er
een negatieve klank hangt aan massatoerisme,
denk ik dat het land veel
meer mensen kan herbergen. Hier
boven Kaapstad, aan de Atlantische
kust, kan toeristisch veel meer ontwikkeld
worden. Nu is dat een ruige
kust van circa honderd kilometer,
met sporadisch een dorp. Een ander
voordeel is dat de toeristische sector
veel arbeid vergt, en dat is hier
genoeg.’ ■
Opgetekend door Yteke de Jong,
redacteur van Het Financieele Dagblad
Cv Dirk
Elzinga (60)
• 1970 Toerismeschool Breda
• 1970 Toeristenbureau Veluwe
• 1973 Pr-adviseur Van Os Den Haag
• 1980 Pr-adviseur RAI
• 1987 Algemeen manager RAI
• 1991 Manager Mecc
• 2001 directeur CTICC

NEEM NU EEN JAARABONNEMENT
OP FD.OUTLOOK
Alles over straks leest u nu in FD.OUTLOOK. De toekomst is ongewis. Maar hoe meer u er over
weet, hoe beter u er op kunt inspelen. Daarom is er nu FD.OUTLOOK. Wilt u mee praten en
denken over straks? Wilt u een visie ontwikkelen en anticiperen op ontwikkelingen? Maak dan
van FD.OUTLOOK uw lijfblad. Kennismaken kan heel voordelig.
Neem nu een abonnement voor 40,- per jaar en ontvang het boek De Strijd Om Energie
cadeau. Vul de bon in, kijk op www.fdoutlook.nl of bel naar onze klantenservice
0800-66 66 667 (gratis).
JA, ik neem een abonnement en ontvang De Strijd Om Energie, gratis.
Naam en voorletters: m / v
Bedrijfsnaam: (indien van toepassing)
Adres:
Postcode & Plaats:
Telefoonnummer: (bezorgcontrole)
Email:
Stuur deze bon in een envelop zonder postzegel naar:
FD.OUTLOOK, Antwoordnummer 2272, 1000 PA, Amsterdam.
FD Mediagroep* gaat zorgvuldig om met persoonsgegevens. Nadere informatie leest u in het colofon.
FD.OUTLOOK OOK DE TOEKO K MST BEGINT T NU
CADEAU
*FD Mediagroep betaat uit:
Het Financieele Dagblad B.V.
en Business Nieuws Radio B.V.
SERVICE DEC 2009
137

OUTLOOK
MAART 2010
INTERVIEW
DOSSIER
LIEFDE
GELD ALLEEN IS
TE WEINIG OM
TALENT TE BINDEN
RUDY STROINK
STADSBOUWER BEPLEIT
MEER ZORG VOOR STEDEN
STRATEGIE
INDUSTRIËLE
CLUSTERS
HET GEHEIME
INGREDIËNT

De proefb allonnetjes
voorbij
Er wordt veel gepraat over duurzaam ondernemen.
Maar wat levert dat op? Komt ondernemend Nederland
voorbij het stadium van proefb allonnetjes, wolkenridders
en luchtfi etserij?
Uw duurzame bedrijfsvoering is te bewijzen aan de hand
van uw afvalaanpak. Daarvoor ontwikkelden wij
de SITA CO 2 -scan. De scan geeft in harde cijfers
antwoord op deze vraag: wat is de concrete winst van
afvalscheiding binnen uw bedrijf? Met als uitkomst een
CO 2 -certifi caat, dat exact laat zien hoeveel CO 2 -emissie
een onderneming voorkomt door aan duurzaam
afvalmanagement te doen. Zwart op wit.
Laten we het niet opblazen. Het gaat om cijfers die op zichzelf
niet duurzaam zijn. Maar die wel motiveren. En die bewijs
leveren van de duurzame bedrijfsvoering van SITA-klanten.
SITA
BETROUWBAAR
EN DUURZAAM
AFVALMANAGEMENT
SITA.NL/CO2 0900-8444

Waar uw depositorente
ophoudt, gaat het
Delta Lloyd Euro
Credit Fund verder.
Uw deposito komt vrij. En nu? Heeft u een goed gevoel bij sparen maar niet bij de huidige
rente? En durft u een iets hoger risico te lopen? Maak dan kennis met het Delta Lloyd Euro
Credit Fund. Het bedrijfsobligatiefonds dat door een actief beheer en een sterke spreiding
een zo hoog mogelijk rendement kent. En door Morningstar beloond is met 5 sterren.
Iets voor u? Vraag het uw beleggingsadviseur of kijk op www.deltalloyd.nl/eurocredit
Het Delta Lloyd Euro Credit Fund is opgenomen in het register dat wordt gehouden door de Autoriteit Financiële Markten. Loop geen onnodig risico. Lees het vereenvoudigd prospectus. In het verleden behaalde resultaten bieden geen
garantie voor de toekomst. Het prospectus is te downloaden op www.deltalloydassetmanagement.com. De waarde is afhankelijk van ontwikkelingen op de fi nanciële markten en kan als gevolg van het beleggingsbeleid sterk fl uctueren.