Courant 95: Figure it out - VTi

The making of doubt - Colette sadler (foto: anna van Koij)
tieve vormtalen, communiceren donkere mystiek,
installeren nieuw onderzoek naar het menselijke
lichaam, reflecteren rond de tegenstelling mensding,
nodigen uit tot simpele creativiteit, geven een
esthetische surplus. Zet daartegenover echter de
functies die bij de vaste figurentheatergezelschappen
in zwang zijn, en je verliest er bijna de helft.
Lelegüm bijvoorbeeld zoekt met zijn groenten vooral
creatieve verrassing en extra personages. het
presenteert de grote wereld in het klein. niet onlogisch
voor een kleuterproductie, maar in ander
figurentheater dienen poppen en objecten niet gek
veel méér functies. het gaat vooral om narratieve
ondersteuning, carnavaleske sfeerschepping of esthetische
meerwaarde.
Poppen en objecten helpen bij de spiegel en co
wel de lenige fantasie, maar graven zelden naar
de bijna metafysische oorsprong die tuur devens
het figurentheater toedicht in zijn boekje De vijfde
wand: ‘de manipulators van nu, de artiesten, zijn als
de vroegere sjamanen, die contacten legden met
de voorouders, met de andere wereld, de natuur,
de bovennatuur’. Voor devens vormen poppen en
andere mensvervangers ‘de esthetische gestalten
die zich in het grensgebied bewegen tussen natuur
en kunst, tussen zijn en schijn, tussen origineel en
kopie, tussen waarheid en leugen.’ hij roemt hen
om de nieuwe potentiële wereld die ze creëren, of
voor hun metafoor van de mens als marionet, tegenover
God als dé Poppenspeler. devens gebruikt
hier grote woorden, maar het werk van Vienne, Kris
Verdonck, depauw, fC Bergman of Corillon maakt
die mystiek-metafysische allusies wél waar. het figurentheater
buiten het figurentheater zet zijn figuren
veel rijker en oorspronkelijker in dan ultima thule of
de Maan, zo leert deze functievergelijking.
het lijkt soms de blijvende achillespees van het reguliere
figurentheater. het wordt na twintig, dertig
jaar nog steeds vooral gecreëerd door een selecte
schare van makers die in de eerste plaats visueel
denken, redeneren vanuit hun poppen en materia-
Courant 95 >> naar de inhoudstafel
len, vrijuit fantaseren en improviseren in hun knutselatelier.
daar is natuurlijk niets mis mee, maar
in Vlaanderen blijkt die ambachtelijke opzet vaak
in tegenspraak met dramaturgische diepgang, met
het volle gebruik van alle mogelijke inhoudelijke
extra’s van poppen en objecten. Zo doet Lelegüm
in zijn visuele vondsten erg intuïtief aan, en soms
zelf louter arbitrair. aan de basis van veel ander
figurentheater zie je wel een keuze voor een verhaal
of een thema, maar hun echte eer lijken deze
makers (misschien op Wim de Wulf van ultima
thule na) toch te halen uit ‘hoe het eruit ziet’, niet
uit ‘wat het allemaal betekent’. figurentheater in
Vlaanderen is mooi of grappig, zelden slim doorwrocht
of meerduidig diep. er mist tijd voor onderzoek
naar de relatie tussen vorm en inhoud. er mist
complexiteit die verder gaat dan het verhaaltje of
de uitgebeelde situatie. dient het zo te verwonderen
dat de laatste vijf jaar enkel abattoir fermé met
Nimmermeer (bij de Maan) een selectie voor het
theaterfestival binnenreef? hoewel gecontesteerd,
was het ook de enige figurentheatervoorstelling
die inhoudelijk uit de band sprong, contact zocht
met alles wat devens hierboven aanduidt als de
diepere natuur van figurentheater. daartoe zijn
veel andere vormen en inhouden denkbaar, maar
in Nimmermeer gebeurde er in elk geval iets, iets
wat meer dan louter verraste.
BeDreIgIngen
soms voelt het alsof het reguliere figurentheater in
Vlaanderen dreigt af te glijden naar wat devens in
De vijfde wand definieert als het burgerlijke poppentheater:
‘het wil de banden met het zogenaamde
slechte, negatieve dionysische van de Benedenwereld
verbreken, en daarmee wordt het erg braaf
en enkel folkloristisch charmant.’ Zover zijn we nog
niet, als je kijkt naar het blijvende flirten van theater
froe froe met de (seksuele) taboesfeer, of naar
de vaak rake tijdsdrama’s van ultima thule. ook
de spiegel zoekt het in zijn diverse oeuvre veel
breder dan de louter ‘creatief met groenten’-sfeer
van Lelegüm. Maar toch lijkt het figurentheater zich
soms te makkelijk terug te trekken in het ontwapenende
entertainment voor kinderen. het zet in op
wat werkt – daar zullen economische omstandigheden
natuurlijk niet vreemd aan zijn – in plaats van
zijn medium af en toe eens duchtig uit te vegen, en
er de volle potentiële kracht van op te zoeken. Je
voelt niet altijd de interne noodzaak van waarom
dit of dat verteld moet worden, en welke mens- of
wereldvisie daaronder steekt.
om hun eigen belang te legitimeren, hoor je sommige
figurentheaters zich wel eens afzetten tegen
samson. dat zegt eigenlijk alles over het interesseveld
waarin het figurentheater zich genesteld
heeft. loert het gevaar intussen niet veeleer van de
linkerflank: van die individuele theatermakers die
veel dynamischer experimenteren met de grenzen
van figurentheater? dat er tussen de paar erkende
gezelschappen die de laatste jaren uit de subsidie-
22