Burgzand - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

2 De Rede van Texel en haar
maritiem-archeologisch
onderzoekspotentieel
37
—
Om zich een beeld te kunnen vormen van het
scheeps- en onderwaterarcheologisch onderzoekspotentieel
van de Waddenzee direct ten
oosten van Texel, is het nodig enige vragen te
beantwoorden. Wanneer werd het gebied eigenlijk
bevaarbaar? Hoe werd het gebied door de
scheepvaart gebruikt en waar werd geankerd?
Vanaf wanneer was er sprake van ‘de’ Rede van
Texel? Hoe veilig of gevaarlijk was het er en kan
een schatting worden gemaakt van aantallen
schepen, die er zijn vergaan? En indien er schepen
zijn vergaan, hoe compleet kwamen die dan
in de zeebodem terecht? Welke processen zijn
verantwoordelijk voor eventuele aantasting van
dit erfgoed onder water en in wat voor toestand
treffen we de wrakken nu aan?
2.1 Ontstaan van het eiland en begin van
de scheepvaart
Voor de vraag naar het scheeps- en onderwaterarcheologisch
onderzoekspotentieel van de
Rede van Texel is het in de eerste plaats van belang
vast te stellen vanaf wanneer ten oosten en
zuiden van Texel scheepvaart mogelijk was.
Texel was immers tot in de Middeleeuwen onderdeel
van het vasteland. Hiervoor moeten we
dus op zoek naar het ontstaan van Texel als eiland,
wat vooral een geologisch verhaal is. Een
belangrijk moment is de doorbraak van het
Marsdiep, het tegenwoordige zeegat tussen Den
Helder en Texel. Omdat de recente wordingsgeschiedenis
van dit gebied wordt gekenmerkt
door grote erosie en grootschalige verplaatsingen
van sedimenten, is deze niet eenduidig te
reconstrueren en daarom bij de verschillende
onderzoekers zelden eensluidend. Voor de goede
orde: het begrip ‘recent’ is hier gebruikt in
geologische zin; het beslaat de laatste 2000 jaar.
Ontstaan van het Marsdiep: de visie van
De Jager en Kikkert
Een gedetailleerde visie wordt ontvouwd door
C. de Jager en W. Kikkert in hun zeer uitgebreide
beschrijving van de ontstaansgeschiedenis van
het zuiden van Texel.12 De vroegere naam voor
het Marsdiep is ‘Maresdeop’. Dit Maresdeop
wordt in de 9de eeuw genoemd als grensrivier
tussen de gouwen Texla en Wiron. ‘Deop’ is een
Oudfries woord voor diep, waterstroom, rivier of
beek. ‘Mare’ betekent in het Oudhollands en
Oudfries stilstaand water, meer of poel. Maresdeop
was daarom volgens De Jager en Kikkert
een beek (of een stelsel van beken), die werd gevoed
door afwatering vanaf de pleistocene
hoogten op Texel en Wieringen en uitstroomde
in een meer. In het eerste deel van zijn loop
stroomde de beek in noordoostelijke richting
langs het tegenwoordige Texel, maar ter hoogte
van Wieringen takte hij zuidwaarts af en daar
kwam hij uit in een klein meer aan de zuidkant
van Wieringen.
Het hoogveengebied tussen Texel en Wieringen,
waardoor het Maresdeop in het begin van onze
jaartelling stroomde, was kwetsbaar en in de
eeuwen die volgden, werden bij opeenvolgende
perioden van hoog water herhaaldelijk stukken
veen weggeslagen. Omstreeks het jaar 600 was
het oorspronkelijke veengebied verdwenen en
vervangen door een gebied met strandwallen
aan de voorkant en een wadden- en kwelderlandschap
daarachter, dat met regelmaat door
de zee werd overstroomd. In het achterland bestond
al in de Romeinse Tijd een uitgebreid meren-
en krekenstelsel, dat destijds Mare Flevum
(Flevomeer) werd genoemd, en dat via een zeegat
tussen het huidige Vlieland en Terschelling in
verbinding stond met de Noordzee. Ook in dit
achterland vond erosie plaats en breidde het gebied
met open water, dat inmiddels Almere werd
genoemd, zich uit. Dit Almere stond via het Vlie,
dat sinds de Romeinse Tijd was uitgegroeid tot
een echte zeearm, in verbinding met de Noordzee.
Ook de oude veenbeek Maresdeop moet
zijn verbreed tot een waterloop (of stelsel van
waterlopen) van enige omvang, die uitmondde
in Vlie en Almere. Een geschrift uit circa 900
duidt erop dat in die periode de noordoostkant
van Wieringen aan open water kwam te liggen.
Overigens zaten Texel en Wieringen nog vast aan
Holland en ook Vlieland bestond nog niet als eiland.
Hierna bleef deze situatie in grote lijnen
bestaan, totdat de strandwal ten westen van het
stroomgebied van het Maresdeop werd door-
12 De Jager en Kikkert 1998, 17-41.