Burgzand - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

39
—
broken. De Jager en Kikkert wijzen op het grote
aantal stormvloeden – zij noemen een getal van
40 voor de periode tussen 840 en 1170 – maar zij
denken dat de doorbraak niet eerder plaatsvond
dan in 1170, tijdens de Allerheiligenvloed. Zij baseren
zich op J. Buisman (zie hieronder) en op
geologische reconstructies van de zogenaamde
verhelingen, een zich voortdurend herhalend
proces van steeds opnieuw ontstaan, aangroei
en noordoostwaartse verplaatsing van zandbanken,
waardoor de zuidkust van Texel steeds verder
uitgroeide. Ten slotte gebruiken zij bewoningsgegevens
van het zuiden van Texel als
argument. Zo komen zij uit op een doorbraak in
de tweede helft van de 12de eeuw en ”stellig niet
in de 9de eeuw zoals wel eens gedacht”. De Jager
en Kikkert concluderen dan ook dat zij “het
houden op 1170 als jaar van de doorbraak.” Texel
en Vlieland bleven nog met elkaar verbonden:
pas rond 1340 ontstonden het Eierlandse Gat
(het zeegat tussen Texel en Vlieland) en twee
nieuwe eilanden: Eierland en Vlieland.
De visie van Buisman
Historisch geograaf J. Buisman omschrijft in zijn
magnum opus Duizend jaar weer, wind en water in de
Lage Landen de Allerheiligenvloed van 1170 als een
ernstige stormvloed, die een ramp veroorzaakte
in het noordwesten van Nederland en het Almeregebied.
De overstroming zou zelfs zo krachtig
geweest zijn dat eb en vloed optrad tot aan de
muren van Utrecht en dat in die stad zelfs zeevis
(wijting) werd gevangen.13 Hij neemt aan dat tijdens
deze stormvloed een grote veendrempel
tussen de keileemkernen Texel en Wieringen in
het westen enerzijds en Stavoren en Gaasterland
in het oosten anderzijds werd doorbroken en opgeruimd.
Daarvóór sloot deze drempel het Almere
af van open zee, op een nauwe geul na. Om
die reden noemt hij 1170 als het jaar dat de Zuiderzee
is ontstaan. Vanaf dat jaar wordt niet langer
gesproken van het Almere, maar van de Zuiderzee.
In het noordwesten van Nederland waren
de verwoestingen eveneens enorm. Veel cultuurland
ging verloren en de duinenrug tussen het
Zijpe en Texel werd op twee plaatsen weggeslagen.
Hierdoor ontstonden onder meer het huidige
Marsdiep en de eilanden Callantsoog en
Afb. 2.2 De situatie volgens De Jager en Kikkert omstreeks 950.
Huisduinen. Waarschijnlijk is dit het moment geweest
waarop Texel en Wieringen definitief van
elkaar werden gescheiden. Uit Buismans steeds
voorzichtige formuleringen blijkt wel dat het jaar
1170 niet onomstotelijk kan worden aangewezen
als het jaar waarin ‘alles’ gebeurde. Hij voegt er
dan ook aan toe dat het juister is om van een
langduriger ontstaansproces uit te gaan, waarin
de vloeden van 1163/64, 1170, 1173, en 1196 ieder
hun effect gehad hebben. Over de Sint-Nicolaasvloed
van 1196 zegt hij dat deze in grote lijnen
voltooide, wat de voorgaande stormvloeden waren
begonnen. Het noordwesten van Nederland
was toen veranderd in een uitgestrekt waddengebied,
waarin zich de keileemkernen Texel en
Wieringen als eilanden konden handhaven,
evenals Huisduinen en Callantsoog. Het gehele
proces was volgens Buisman pas afgesloten na
een reeks stormvloeden in de eerste helft van de
13de eeuw: 1214, 1219, 1220, 1221, 1246 en 1248.
De Zuiderzee was toen echter nog steeds ondiep
en stond slechts via smalle en ondiepe geulen in
verbinding met de Noordzee.14 Tegen 1400 had
de Zuiderzee zijn volle omvang wel bereikt, maar
was niet meer dan twee tot drie meter diep.15
13 Buisman 1995, 360.
14 Buisman 1995, 360-362 en 392.
15 Buisman 1996, 349.