LEVENDE TALEN - Koninklijke Bibliotheek

LEVENDE TALEN
BERICHTEN EN MEDEDELINGEN
VAN DE „VERENIGING VAN
LERAREN IN LEVENDE TALEN
GOEDGEKEURD BIJ KON. BESL. VAN 6 DESEMBER1912, No. 52
Redacteur:
Dr. W. VAN DEN ENT, Amsterdam O., Oosterpark 15
Adres verandering en en aanmelding
Nieuwe Leden, met opgave van sektie, alsmede alle stukken,
voor Berichten en Mededelingen bestemd, aan de sekretaris,
Dr. W. VAN DEN ENT, Oosterpark 15, Amsterdam O., boeken ter
beoordeeling aan de Voorzitters der Sekties. - Gironummer
penningmeester van de V. v. L.i. I. T. 139348, Haarlem. (Geen naam
vermelden 1) Vertegenwoordiger in Ned. O.-Indië: A. PEPERZAK,
Speelmanstraat 4, Malang (Java).
— N° 63 1930 —
DECEMBER
INHOUD
Algemene Vergadering van 3 Jan. 1931 (Agenda, introduktie,
enz.). - Ledenlijst. - Jaarverslag Sekr. - Jaarverslag Penningm. -
Verslag H.B.-vergadering. - De opleiding van de leraar door
E. Kruisinga. - Het Internationaal Congres door E. C. van Bellen.
- Adres spellingregeling. - Een paar opmerkingen bij onze spel»
lingbrief aan de Minister door R. Kuitert. - Schoolbibliotheekboeken
in de moderne talen. - Over de Verspreide Opstellen van
Prof. A. Kluyver door J, B. Schepers. - Uit de Beitrage door
D. J. C. Zeeman, - Hoe de jeugd in Engeland Fransch leert door
E. C. van Bellen. - Van Dialect tot Schrijftaal door E. Kruisinga.
- Moeilik of makkelik literatuur-onderwijs door J. H. Schutt. -
The Dean of Jaen door W. van Doorn, - Nog eens het vertaalprobleem
door J. B. van Amerongen. - Uit de Pers (Een ongelukkige
uitlating) door W. v. d. Ent. - Naar aanleiding van een
kritiek door E. Kruisinga. - Ingezonden door C. van Heerikhuizen.
- Boekbesprekingen door E. C. van Bellen en C. v. d. Spek.
UITGAVE v. KEMINK & ZOON N.V. - OVER DEN DOM - UTRECHT

UITGAVEN VAN KEMINK EN ZOON N.V. — OVER DEN DOM — UTRECHT.
F R A N S C H
DR. C. I DE LIEFDE:
===== G A L L I A
LEERBOEK VOOR DE FRANSCH E TAAL
VOOR U. L. O., KWEEK- EN NORMAAL­
SCHOLEN, H.B.S. EN GYMNASIUM
3 DEELEN è F 1.90
DR. C. I— DE LIEFDE :
W O O R D E N L I J S T BIJ G A L L I A
3 DEELTJES è F 0.45
Uit de beoordeelingen:
De boekjes van den Heer DE LIEFDE dragen er wel zorg voor, de
belangstelling der leerlingen gaande te houden.
J. S. C. Sludiebelangen.
Een methode zooals er vele zijn: uitspraak-oefeningen, woordjes leeren,
werkwoorden vervoegen, thema's en vertalingen maken. Ernstig en nauwkeurig
werk.
Maar wat dit boekje onderscheidt van al zijn soortgenooten is, dat het
de stof ter behandeling ontleent aan Frankrijk en het Fransche leven zelf.
Roland, de Cathedraal van Reims, Napoleon, de Marseillaise, Jeanne d'Aro,
enz. Het is een voorbeeld van goede concentratie, die een gunstige invloed
zal hebben op het bestudeeren van de taal zelf. De schrijver is
met die oorspronkelijke gedachte te feliciteeren.
M. Be School met den Bijbel.
(Dr. J. Marmelstein).
Men zal hier een aardig boekje vinden, keurig verzorgd, waarin
prettige leer- en leerstof, goed verwerkte thema's, bevattelijk behandelde
grammatische gevallen.
J. S. Onze Vacatures.
De heele methode houdt nauw verband met het dagelijksch leven. Er
is verbazend veel practisch Fransch ondergebracht. Den leerling wordt het
niet gemakkelijk gemaakt, maar wat hij hier leert, zal hem te pas komen.
Wij kunnen deze methode van harte aanbevelen. Be Vacature.
Het principe dat aan deze boekjes ten grondslag ligt is zeer juist.
Naast de taal ook iets leeren van het land en zijn bewoners.
Katholiek Schoolblad.
Taalkennis weer indentiek met zaak- en menschenkennis! Op deze wijze
wordt het taalonderwijs de belangrijkste factor voor bet brengen van
éénheid tusschen de vele zelfstandig gedoceerde vakken van het onderwijs.
Zoo hoort het te zijn. En „Gallia" is een goed geslaagde poging om weer
zoover te komen.
Spiegel van Handel en Wandel.

OFFICIËLE MEDEDELINGEN.
ALGEMENE VERGADERING
op Zaterdag 3 Januacie 1931 te 10 uur in het Gebouw van de
A.M.V.J. (ingang Vondelstraat), Amsterdam.
A. Officiëel gedeelte.
1. Opening.
AGENDA
2. Notulen (zie Ber. en Meded. Maartnummer blz. 7 vlgg.).
3. Inleiding door de Heer G. Bolkestein van het onderwerp:
„De plaats en de doelstelling van het onderwijs in de moderne
talen op de drie soorten van scholen voor voortgezet onderwijs",
gevolgd door gedachtenwisseling.
In de PAUZE
gelegenheid tot deelneming aan een gemeenschappelike lunch.
B. Huishoudelik gedeelte.
1. Jaarverslag van de Sekretaris (zie elders in dit nummer; het
wordt niet voorgelezen).
2. Verantwoording van de Penningmeester en Begroting (als
bij 1).
3. Benoeming van een Kaskommissie voor 't jaar 1931.
4. Rapport over het Nederlandse agendapunt voor het Internationaal
Kongres te Parijs (zie elders in dit nummer).
5. Benoeming van een rapporteur en afgevaardigden naar Parijs.
6. Rondvraag en sluiting.
1

2
SECTIEVERGADERINGEN.
A. Nederlandse Sektie.
1. Verkiezing van een derde lid van het Bestuur (het Bestuur
stelt kandidaat: Dr. A. Zijderveld).
2. Inleiding door W. L. M. E. van Leeuwen over:
„Moderne Nederlandse Poëzie op de Middelbare scholen".
3. Rondvraag.
B. Engelse Sektie.
1. Inleiding door D r. L. J. Guittart van het onderwerp:
„Het klankschrift in de klas".
2. Inleiding door W. van Doorn over het onderwerp:
„Poëzie in de klas".
3. Rondvraag.
C. Franse Sektie.
1. Inleiding door D r. K. J. R i e m e n s over:
„Woordenlijsten uit vroeger en later tijd."
2. Rondvraag.
D. Duitse Sektie.
1. Inleiding door W. J o n g e j a n over: „Schoollektuur."
2. Rondvraag.
Een belangrijke agenda! Die een drukbezochte vergadering voorspelt,
of wij zouden ons al zeer bedriegen. Het verheugt het Bestuur

3
biezonder, dat de Heer Bolkestein ondanks zijn zeer drukke werkzaamheden
bereid is gevonden op onze jaarvergadering een inleiding
te houden. Wij zijn overtuigd, dat zowel de persoon van de spreker
als zijn belangrijk en aktueel onderwerp een groot aantal leden naar
de vergadering zal roepen. De Heer Bolkestein legde er de nadruk
op, dat het geenszins zijn bedoeling was een redevoering te houden
waarna de hoorders weer naar huis gingen, maar dat zijn voordracht
inderdaad een inleiding zou zijn tot een voor hoorders en inleider
vruchtbare gedachtenwisseling. Wij delen die hoop en hebben de
stellige verwachting dat hij verwezenlikt zal worden. Het is immers
bekend dat de Heer Bolkestein omtrent deze materie denkbeelden
heeft die de belangstelling van de taalleraren overwaard zijn.
Het Bestuur verwacht dat ook vele niet-leden gaarne deze inleiding
zouden willen horen. Daarom heeft het besloten de vergadering
zo in te delen, dat des morgens het „officiële" gedeelte plaats heeft
en des middags het „huishoudelike". Onze verwachting is dat de
morgen heengaat met de inleiding en het debat. Uiterlik half een
luidt de bel voor de gemeenschappelike lunch, waaraan de genodigden
en introducé's kunnen deelnemen. De leden gaan daarna ter
huishoudelike vergadering, die half twee begint en half drie moet
afgelopen zijn, en vervolgens naar de sekties.
Onze vereniging vergt niet veel van uw tijd. Laat haar de derde
Januarie gewijd zijn!
INTRODUKTIE VOOR DE ALG.
(officiéél gedeelte).
VERG.
Ieder lid kan twee introducé's meebrengen. Wij hebben daarbij
behalve de echtgenoten van de leden ook de kollega's op het oog,
die nog geen lid zijn, maar dit wellicht op of na deze vergadering
zullen worden.
Het Bestuur zal autoriteiten en besturen van andere verenigingen
uitnodigen. Bovendien is het gaarne bereid uitnodigingskaarten te
sturen aan de adressen die de leden opgeven. De Sekretaris ontvangt
die graag vroegtijdig.

4
LUNCH.
Onmiddellik na het officiéél gedeelte en nog onder de indruk van
het gehoorde gaan wij gezamenlik het noenmaal gebruiken. Het
Bestuur heeft met de direktie van de A.M.V.J. schikkingen getroffen
die succes, wat het materiëele deel betreft, waarborgen. De prijs
bedraagt ƒ 1.50. Ook niet-leden zijn welkom. Ondergetekende verneemt
graag vooruit wie denkt deel te nemen. Op de vergadering is
nog gelegenheid zich op te geven.
W. VAN DEN ENT,
Sekretaris.
Nieuwe leden.
Sinds 1 Oktober zijn toegetreden:
C. J. Erkelens (Hgd.), Wijk 4 nr. 107, Brielle.
Mej. S. C. Land (Eng.), Westerhoutpark 23, Haarlem.
H. W. van Tricht (Ned.), Michel Angelostraat 7, Amsterdam Z.
Dr. B. H. van 't Hooft (Hgd.), Linnaeusparkweg 108, Amsterdam
O.
Mej. D. C. Hofman (Hgd.), Witte de Withstraat 45a, Rotterdam.
P. Hildering (Fr.), Staringstraat 87, Amsterdam Z.
Drs. J. H. de Vriend (Hgd.), Lyceum, Zaandam.
Dr. W. H. Beuken (Ned.), Julianalaan 31, Helmond.
Mej. R. Groot (Hgd ), Ged. Turfhaven 18, Hoorn.
Mej. Dr. G. Andreae (Eng.), Surinamelaan 21, Hilversum.
H. Th. E. Pröpper (Hgd.), Van Cleefstraat 16, Venlo.
M. Langbroek (Hgd.), Van Baerlestraat 18 II, Amsterdam Z.
W. Bongers, Villapark 13, Semarang.
N. M. Engelbrecht, Gergadji 20, Semarang.
Mej. M. Francken, Pendrian 39, Semarang.
J. Kerkhof, Karangtengah 9, Semarang.
H. Koolhoven, Randoesari 14, Semarang.
M. G. van Leerdam, Gergadji 17, Semarang.
Mej. S. E. Roskott, Pendrian 39, Semarang.
C. Sauveur, Tegalomboweg 4, Semarang.
K. A. Schild, Kopenlaan 3, Semarang.
N. J. Wortel, Hotel Smabers, Semarang. 1 )
*) Alle taalleraren aan de H.B.S. van Semarang en van Weltevreden traden'
en bloc toe. Binnenkort zijn alle Indiese kollega's lid van onze Vereniging. Laten
de Moederlandse scholen dat mooie Indiese voorbeeld eens volgen!

5
M. C. Jelier (Eng.), ,,'t Sterntje", Noordwijk aan Zee.
P. Westerhof (Ned.), Bergschelaan 176, Rotterdam.
Mej. J. J. Stempels (Eng.), Julianastraat 5, Purmerend.
Drs. F. Th. Visser (Eng.), Lambertuslaan 42, Maastricht.
H. J. Lijfering (Fr.), Lindelaan 11, Heerenveen.
Mej. S. M. Verhagen (Eng.), v. Loostraat 37, Den Haag.
Drs. J. L. Küppers (Eng.), Koninginneweg 79, Hilversum.
M. J. van Tuuren (Fr.), Nicolaïstraa* 83, Den Haag.
J. H. Kok, Dir. Koning Willem III-school, Mampangweg 58.
Weltevreden.
Mej. Liems, Tandjonglaan 24, Weltevreden.
Sj. van der Veen, Goentoerweg 35, Weltevreden.
H. J. Menting, Laan Trivelli 35 pav., Weltevreden.
Mej. Eyken, Laan de Bruin Kops 12 pav., Weltevreden.
J. F. Bakker, Van Breenweg 4, Weltevreden.
J. B. Möllenkamp, Nieuwe Tamarindelaan 3 pav., Weltevreden.
A. M. Korpershoek, Pasoeroeanweg 30, Weltevreden.
Mej. Haveman, Lembangweg 44a, Weltevreden.
Mej. Diell, Postspaarbank huis (Molenvliet), Weltevreden.
Dr. E. Cohen, Van Heutszboulevard 28 pav., Weltevreden.
J. P. J. Trichter, Soekaboemieweg 11, Weltevreden.
Drs. M. de Jong, Alataslaan 36, Weltevreden. 1 )
Mej. C. M. Noorduyn (Eng.), Oude Boteringestraat 32, Groningen.
Dr. W. L. D. van den Brink (Ned.), Ie Helmersstraat 97, Amsterdam
Z.
Mej. A. J. G. Hibbelink (Eng.), Marktstraat 9, Almelo.
Mej. Dr. W. L. C. Coenen (Ned.), Hobbemastraat 16, Amsterdam
Z.
F. N. Klaassen (Ned.), Barentzstraat lc, Den Haag.
W. J. K. Labout (Ned.), R.H.B.S., Zierikzee.
Mej. A. Goudeket (Fr.), Nieuwstraat 87, Zutphen.
J. van Ham (Ned.), Bilderdijkstraat 3, Leiden.
B. Klooster (Ned.), Schuytstraat 143, Den Haag.
C. Schulz (Hgd.), Oranjestraat 20, Winschoten.
Drs. F. H. H. A. Bekkers (Fr.), Bleyenburgstraat 25, Dordrecht.
Drs. A. Vermeulen (Eng.), Plantsoenlaan 9, Bloemendaal.
W. Prins (Fr.), Hugo de Grootstraat 6, Leiden.
Drs. C. van Spaendonck (Eng. en Hgd.), Hobbemakade 51,
Amsterdam Z.
Mej. R. A. Hoolboom, Alg. Middelb. School, Solo,

6
P. T. Dahler, Alg. Middelb. School, Solo.
Th. Nannings, Alg. Middelb. School, Solo.
J. Elema (Hgd.), Havenplein A 322, Zierikzee.
De Vereniging telt tans 519 leden.
DE
SEKRETARIS.
JAARVERSLAG VAN DE SEKRETARIS OVER 1930.
Het is de steller van dit verslag een genoegen te kunnen konstateren,
dat de algemene toestand van de vereniging gunstig mag
genoemd worden. Met recht schreef de A.V.M.O.-redakteur van
het Weekblad in een artikel over het a.s. internationale kongres
van leraren in levende talen te Parijs, dat zich in onze vereniging
een krachtiger leven openbaarde. Dit uit zich niet alleen in een
sterke groei van het ledental, maar ook in het voornaamste orgaan
van onze vereniging, de Berichten en Mededelingen. Naar mijn
mening verklaarde de heer Bartels dit terecht door te wijzen op de
vele brandende kwesties die zich speciaal op het gebied van het
taalonderwijs voordoen en op de belangstelling voor een type van
Voorbereidend Hoger Onderwijs in statu nascendi waarin de moderne
talen de kernvakken zullen vormen.
Daaraan is het zeker te danken dat gedurende het afgelopen
jaar het ledental regelmatig gegroeid is en onze propaganda in het
September-nummer met succes bekroond. Het aantal leden is sedert
1 Januari gestegen van 435 tot 519. (In de laatste vijf jaren is het
ledental bijna verdubbeld: van 270 tot 519). Tegenover 96 nieuwe
leden staan slechts 12 die moesten worden afgeschreven, waarvan de
meesten door overlijden of pensionering uit de rijen der leraren
traden.
Ik mag er ook op wijzen dat Indië geen gering aandeel heeft in
de groei van de vereniging. Niet minder dan 42 Indiese kollega's
treden dit jaar toe. Een woord van hulde aan onze Indiese korrespondent
A. Peperzak te Malang en ook aan diens krachtige helper
Dr. A. Noë te Bandoeng is hier zeker op z'n plaats. Dank zij hun
bemoeiingen lieten zich bijv. alle taalleraren aan de M. S. te Semarang
en te Weltevreden en bloc inschrijven, terwijl nu ook alle
leraren aan de H.B.S. te Malang lid zijn. Het moederland mag
hieraan een voorbeeld nemen.
Hoe zeer ons dit levensblijk ook verheugt, toch lijdt onze vereniging
nog altijd aan een kwaal die niet onbedenkelik, maar,

7
voegen wij er dadelik als troost aan toe, een gebruikelike verenigingsziekte
is: ik bedoel hetzelfde wat mijn voorganger „bloedsaandrang
naar 't hoofd" noemde. Behalve Hoofd- en sektiebesturen is er
maar een heel kleine groep van warm belangstellende en krachtig
meewerkende leden. De kwaal is misschien aan 't afnemen, maar
bestaat nog ontegenzeglik. En m.i. berust de kracht van een vereniging
minder op het aantal dan op de grootte van de kring van
hen die daadwerkelik meedoen aan het verenigingsleven.
In de samenstelling van het Hoofdbestuur kwam verandering
door het aftreden van den heer Kroes als voorzitter en van den
heer Schepers als sekretaris. Zonder de verdiensten van de scheidende
voorzitter te verkleinen mogen wij zeggen dat vooral het
heengaan van Dr. Schepers, op wie als sekretaris en redakteur het
leeuwenaandeel van het werk rustte, een gevoel van gemis achterliet.
Het Bestuur is dan ook overtuigd dat het in de geest van de
leden heeft gehandeld door hem bij zijn afscheid als leraar van
het Haarlems Gymnasium bij monde van de voorzitter te huldigen
en hem het mooie boek van Henri Polak over ons mooie land
aan te bieden. — Als voorzitter trad op Dr. Ras, als sekretaris en
redakteur ondergetekende.
In de sektie-besturen kwam slechts in zoverre verandering, dat in
de plaats van ondergetekende, die door zijn benoeming tot sekretaris
van het H.B. af moest treden als bestuurslid van de Nederlandse
sektie, de heer Zijderveld bereid werd gevonden dit sektiebestuur
aan te vullen; ongetwijfeld zullen de Nederlandse kollega's die gelukkige
oplossing sanctioneren.
Het leven in de sekties uit zich in de Januari-vergadering en
in het tijdschrift. De vergadering van 3 Jan. a.s. zal, gezien de
belangrijke agenda's, die alle van meer of minder aktuele aard zijn,
van de vitaliteit van de sekties een ondubbelzinnig getuigenis afleggen,
En wat het andere betreft, kan de redakteur getuigen dat
er in de verschillende sekties een opgewekt leven heerst. In de
een wat meer dan in de andere. Onze grootste sektie, de Engelse,
gaat ook hierin vooraan. Ongetwijfeld is dit voor een groot deel te
danken aan het levenwekkend voorbeeld van de voorzitter, de heer
Kruisinga. De Franse sektie heeft een voorsprong doordat het a.s.
Internationaal kongres van leraren in levende talen te Parijs zal
plaats vinden. In de Nederlandse sektie blijft de heer Schneiders
ons met zijn nimmer falende vruchtbaarheid verheugen.
Ons orgaan mocht zich in een grotere belangstelling van de leden
verblijden. Het hoopt dit ook te blijven doen onder zijn nieuwe

8
naam. De meerderheid van het Hoofdbestuur voelde voor een meer
„levende" naam. De oude had zijn eerbiedwaardigheid voor, zijn
deftigheid schijnt wat uit de tijd. Geheel verdwijnen doet hij niet;
hij moet zich echter vergenoegen met een bescheiden twede plaats.
Dit heeft ook het voordeel dat degenen wie het scheiden zwaar valt,
zonder bezwaar ons orgaan onder die naam kunnen blijven citeren.
In de positie van de redakteur kwam ook enige verandering, al
loopt het hiermee in de praktijd zo'n vaart niet. De redakteur heet
nu „verantwoordelik" en verkreeg daarmee het recht en de plicht
om te zorgen voor de „goede toon". Tot mijn blijdschap mag ik zeggen
dat mijn medeleden mij tot nu toe slechts zelden noopten om
van dit recht gebruik te maken. Het H.B. heeft middelen overwogen
om ons blad belangrijker te maken. Een van hen is het opnemen
van referaten over belangrijke artikelen in binnen- en buitenlandse
tijdschriften. Aanvankelik hadden wij ons voorgesteld dit op ruimer
schaal te doen, maar verschillende bezwaren, waaronder het finantiële,
verzetten zich daartegen, althans voorlopig. Dank zij de
krachtige en zeer gewaardeerde hulp van onze medewerkers heeft
ons orgaan aan belangrijkheid gewonnen. De omvang van de ingezonden
kopie is een der duidelikst sprekende symptomen van
een opgewekt verenigingsleven. De redakteur kan het best de polsslag
voelen en hij kan verzekeren dat die reden tot tevredenheid
geeft. Zo zelfs, dat hij meermalen niet alle inzenders tevreden kon
stellen en een nadere finantiëele regeling met de uitgever moest
getroffen worden. Met erkentelikheid gewagen wij hierbij van de
royale wijze waarop de firma Kemink aan onze wenschen tegemoet
kwam.
Naar buiten trad de vereniging op met een adres aan de Minister
in zake de H.B.S.A. Wij konstateren met voldoening, dat de Minister
gehoor heeft gegeven aan een vroeger geuite klacht en nu ons
advies heeft ingewonnen. Het kwam gelegen, want de vorige Algemene
Vergadering had juist dit onderwerp behandeld. Na de inleiding
van de heer van Schothorst was een motie aangenomen, die
een opdracht aan het Hoofdbestuur inhield. In het bedoelde adres
heeft het Bestuur tegelijkertijd aan die opdracht en aan het verzoek
van de Minister om advies voldaan. De kern van ons adres is, dat wij
erop aandrongen dat de afwijkende typen met een meer litterairhistoriese
richting gelegenheid tot ontwikkeling zouden krijgen. Geef
het nieuwe schooltype dat een plaats vraagt — men noeme het een
litterair-historiese H.B.S. of een modern-humanisties Gymnasium —*

9
de kans om zijn bestaansrecht te bewijzen en neem de belemmeringen
in de wet weg of open de mogelikheid tot zijn ontwikkeling.
Men vindt het adres in het Junie-nummer van de Berichten en
Mededelingen.
Voorts verzond het Bestuur een adres over reisbeurzen, te vinden
in hetzelfde nummer, waarin wij de Minister verzochten leraren
en aanstaande leraren in de moderne talen stipendia en studieverlof
te verlenen om het vreemde land te bezoeken. Hernieuwde aandrang
zal nodig zijn, daar de Minister ons tot heden niet geantwoord
heeft.
In de derde plaats protesteerde het Bestuur tegen de ministeriële
aanschrijving over de spelling. De onuitvoerbaarheid, de onwetenschappelikheid,
het verwarringstichtende van deze nieuwe
regeling werd daarin, in aansluiting aan de Nota van Prof. De
Vooys, aangetoond en de moeilikheid voor de leraren om haar te
onderwijzen en in praktijk te doen brengen uiteengezet. Wij verzochten
de Minister een regeling van het onderhavige punt (de
buigings-n) te treffen waaraan genoemde bezwaren niet kleefden
en werkelik deskundigen hun sanctie konden geven.
Veel aandacht besteedde het Bestuur aan het Internationaal Kongres
van leraren in levende talen, dat met Pasen te Parijs zal
gehouden worden. Het is zeer te betreuren dat het onze afgevaardigde
naar de voorbereidende konferenties, de heer Van Bellen,
niet gelukt is het kongres geheel in onze Paasvacantie te doen
vallen. Een recente poging van het Bestuur tot uitstel kon niet
slagen. Wij onderschrijven de wens van de heer Van Bellen, dat
de Minister het onze leden mogelik zal maken het kongres bij te
wonen. Aan krachtige pogingen in die richting van het Bestuur zal
het niet ontbreken. Zeer terecht wees de heer Van Bellen op het
grote belang dat dit kongres heeft voor ons onderwijs, waarvoor
de Minister niet blind kan zijn. Op verzoek van ons Bestuur is een
punt op de agenda geplaatst betreffende de opleiding tot het leraarsambt.
De heeren Kruisinga, Van Bellen en Sparnaay, de voorzitters
van de Engelse, Franse en Duitse sektie, hebben een rapport opgesteld,
dat, als het de goedkeuring van de Alg. Verg. heeft verkregen,
op het kongres door de rapporteur, die de Verg. zal benoemen,
wordt verdedigd.
Het Hoofdbestuur was vertegenwoordigd op het Paedagogies
kongres. Het had voor ons leraren in de levende talen slechts een
matig belang en het enthousiasme van het verslag van onze vertegenwoordigers
was daaraan evenredig.
2

10
Het Hoofdbestuur vergaderde vier malen. De verslagen trof men
in de Berichten en Mededelingen aan. Op een dier vergaderingen
hield ons de verhouding bezig tot de onlangs opgerichte groep van
leraren in levende talen aan het Gymnasium. Onze konklusie was
dat wij de oprichting van die groep toejuichten; zij vervult een louter
interne rol in het Genootschap en haar aandacht bepaalt zich tot
de samenstelling van het Gymnasiale leerplan. Vooraanstaande
personen in onze vereniging hebben zitting in het Bestuur.
Op de laatste bestuursvergadering is besloten tot het in werking
stellen van een apparaat ter voorlichting van de leraren in de
moderne talen bij het aanschaffen van boeken voor hun schoolbibliotheek.
Besluiten wij dit verslag met de wens dat de stijgende lijn, die wij
tans mochten opmerken, zich zal voortzetten.
W. VAN DEN ENT.
REKENING EN VERANTWOORDING VAN DE
PENNINGMEESTER.
1 Sept. 1929 tot vlto, Aug. 1930.
Batig saldo .
Kontributies
Ontvangsten
ƒ 40.36
-920.15
Totaal ƒ960.51
Uitgaven
Orgaan ƒ416.12
Vergaderingen Bestuur,
kommissies, reiskosten,
kosten vertegenwoordigers,
porti . . . . - 223.45
Alg. Vergadering . . - 72.61
Drukwerk - 39.95
Propaganda . . . . - 59.77
English Association . - 50.—
Paedag. Congres . • -10.—
Schrijfmachine . . . - 40.—
Vergoeding Sekr. en
Penningmeester . . . - 20.—
Girobiljetten + Gids . - 3.—
Terugbet. Kontributies - 4.24
Totaal
77939J4
Batig saldo . . • • - 21.37

II
Ondergetekenden, leden der Kascommissie, verklaren bovenstaande
rekening en verantwoording te hebben nagezien en in orde bevonden.
Haarlem, Sept. 1930.
w.g. R. KLAVER.
J. KAL.
Begroting van inkomsten en uitgaven over de termijn 1 Sept. 1930
tot uit. Dec. 1931 (16 maanden).
Ontvangsten
Batig saldo 1929/30 ƒ 21.37
Kontributies . . . - 1250.—
Totaal -1271.37
Uitgaven
Orgaan . . . . .
Verg. Bestuur, kommissies,
Vertegenwoordigers
enz.
Alg. Vergadering . .
Eng. Association . .
Bureaukosten, drukwerk,
propaganda enz.
Totaal
ƒ 700.-
325.-
125.-
50.-
71.37
7271.37
HOOFDBESTUURSVERGADERING OP 4 OKTOBER.
1. Op het verzoek van een der leden van de Vereniging om te pleiten
voor het onderwijs in de voordrachtskunst door een bekend
kunstenaar aan de M. S. en er bij de Minister op aan te dringen,
dat de wet de mogelikheid van dit onderwijs schept, wordt afwijzend
beschikt.
2. In een ingekomen brief van een ander lid werd de wenselikheid
betoogd, dat de Vereniging de leden op een of andere wijze
voorlicht bij de keuze van schoolbibliotheekboeken vooral in de
moderne talen. Het H.B. ziet die wenselikheid in en overweegt
middelen om tot uitvoering te geraken. Elders in dit nummer
vindt men het voorloopig resultaat van die overwegingen.
3. De agenda van de Algemene Vergadering op 3 Januarie 1931
wordt vastgesteld.
4. Besloten wordt krachtig mede te werken tot het welslagen van
het Internationaal Kongres van leraren in levende talen te Parijs.

12
Het rapport over het door Nederland voorgestelde agendapunt
zal aan het oordeel van de Alg. Verg. worden onderworpen en
in het orgaan gepubliceerd worden. Het H.B. zal de Verg. voorstellen
de heer Van Bellen als rapporteur te benoemen, en voorts
de leden krachtig aansporen aan het kongres deel te nemen.
5. De aanschrijving van de Minister in zake de buigings-n wordt
aan ernstige kritiek onderworpen. Het H.B. zal een schrijven tot
de Minister richten, waarin het tegen zijn besluit protesteert en
inlichtingen over duistere punten vraagt. Deze brief is afgedrukt
in dit nummer.
6. De titel van het orgaan zal voortaan zijn „Levende Talen" met
behoud van de tegenwoordige als ondertitel.
DE SEKRETARIS.
DE OPLEIDING VAN DE LERAAR.
(Rapport voor het Internationaal Kongres te Parijs).
1. Deze vraag is van onweersprekelik en onvergelijkelik groter
belang dan alle andere vraagstukken van middelbaar onderwijs. En
toch is in sommige landen de opleiding van de leraar weinig overdacht,
ja zelfs aan het toeval overgelaten .
2. De opleiding moet samenhangen met de taak van de leraar. Die
taak is tweeledig:
a) het bijbrengen van praktiese vaardigheid in het mondeling en
schriftelik gebruik, en in het verstaan van de vreemde taal, gesproken
en geschreven.
b) het onderwijs in de vreemde literatuur als belangrijkste uiting
van de kuituur van het vreemde volk.
Zowel het taalkundig als het letterkundig onderwijs zal dan het
best tot zijn recht komen indien de leraar daarbij geleid wordt door
juiste taalkundige en letterkundige begrippen, d.w.z. begrippen waarover
hij krities heeft nagedacht, die hij niet van een traditie heeft
overgenomen.
3. Het opleidingsdoel.
De opleiding van de leraar is overeenkomstig het voorgaande in
twee delen te splitsen; maar vooraf ga de verklaring dat die twee
delen alleen dan volledig tot hun recht komen indien ze organies,
niet mechanies met elkaar verbonden, ja verweven, zijn, ook in de
personen van de opleiders.

13
Die opleiding moet de kandidaat bijbrengen:
a) een praktiese beheersing van de levende taal in mondeling en
schriftelik gebruik. Deze beheersing is voor Europese studenten
mogelik in die mate dat een ongehinderd geestelik verkeer met het
vreemde volk mogelik is.
b) een wetenschappelik inzicht in de aard van de taal als algemeen-menselike
funktie, en in de tweede plaats van de letterkunde
in de kuituur. Verder is onmisbaar een overzicht van de historiese
ontwikkeling van de literatuur van het vreemde volk, ook van de
oudere tijd. Voor Europese leerlingen is kennis van de historiese
ontwikkeling van de taal een toelaatbare eis, zij het ook niet een
sine qua non. Wèl moet in elk geval de wetenschappelike beoefening
van de levende taal de praktiese studie begeleiden, en verdiepen.
4. De Organisatie van de leraarsopleiding.
De opleiding moet, in overeenstemming met het doel, in handen
zijn van docenten die de wetenschap en de kunst van de praktijk
vertegenwoordigen. Dat wil zeggen dat de opleiding niet mag zijn
in handen van mannen van theoretiese wetenschap die de praktijk
van de middelbare school niet door hun dagelikse arbeid kennen.
Evenmin in handen van de zogenaamd „praktiese" mannen die de
wetenschap overbodig vinden: omdat ze er vreemd aan zijn. De
taak van de leraar is een kunst, ongetwijfeld, maar elke kunst berust
in laatste instantie op wetenschap; is wetenschap nodig voor
een bij uitstek prakties beroep als dokter of ingenieur, hoeveel te
meer moet dat het geval zijn bij een intellektueel beroep als dat van
leraar. Daar kan alleen recht aan gedaan worden door een vereniging
van in-de-eerste-plaats-wetenschappelik-georiënteerde, met
in-de-eerste-plaats-prakties-georiënteerde docenten; zó echter, dat
elke groep weet van de bedoelingen van de andere.
Daarom moet de man die het in de eerste plaats praktiese onderwijs
geeft in taal of literatuur een man zijn die, zij het niet steeds
door eigen produktief werk, deelneemt aan de wetenschappelike
arbeid. En de wetenschappelike docent moet, ook bij het kiezen van
zijn stof, rekening houden met de bestemming van zijn leerlingen.
Zo is een wetenschappelike behandeling van de leerstof van de
middelbare school vaak mogelik; ook een historiese behandeling van
de beoefening van het vak kan van nut zijn, doordat het de student
leert de betrekkelike waarde van onze tegenwoordige kennis in
te zien, en hem noopt de traditionele terminologie, ook al wordt die
aanvaard, meer krities te beschouwen.

14
Om de samenwerking tussen wetenschappelike en praktiese docenten
— een onderscheiding die soms dwaas zal zijn, doordat de
praktiese docent zijn arbeid op gelukkige wijze met wetenschappelike
arbeid weet te verbinden, of doordat de wetenschappelike docent
ook in de praktiese zij van de opleiding een waardevol element
kan zijn — te bevorderen, moeten de examens niet in de vorm
van geheime bijeenkomsten van kandidaat en examinator worden
afgenomen, maar steeds ten overstaan van een kommissie. Zo zullen
de docenten ook door de examens geregeld kennis nemen van elkaars
inzichten en behoeften. Ook moeten de kandidaten hetzelfde
schriftelik werk maken, en daarna mondeling worden geëxamineerd,
ten einde te kunnen nagaan wat met redelik begaafde studenten te
bereiken is, in redelike tijd.
5. De professionele opleiding.
De praktiese vakopleiding moet gepaard gaan met een beroepsvorming
(professionele opleiding). Deze mag niet beschouwd worden
als iets dat men aan het einde van de opleiding in korte tijd nog
even aanplakt: het moet met de rest verweven zijn, op straffe van
volmaakt of grotendeels nutteloos te zijn.
Het theoretiese deel ervan moet bestaan in elementaire pedagogie
en psychologie; het volgen van deze lessen kan verplicht gesteld
worden zonder dat er daarom noodzakelikerwijs een examen in
hoeft worden afgelegd.
Het praktiese, en overwegende deel van de beroepsopleiding bestaat
in de algemene didaktiek, en in de methodiek van het speciale
vak, te geven door diegenen onder de docenten, hetzij de
„wetenschappelike", hetzij de „praktiese", die ter beschikking zijn.
De werkverdeling moet berusten, niet op een schema, maar op de
persoonlike geaardheid van de docenten. De didaktiek, echter, moet
in handen zijn van een docent die les geeft aan een middelbare
school, en daar zijn theoreties onderwijs prakties kan illustreren.
Dit laatste — de stage — kan voor elke leerling tot drie maanden
beperkt blijven, gedurende welke tijd hij ook onder toezicht proeven
van lesgeven kan ondernemen.
Het oordeel over de resultaten van de beroepsopleiding zou het
best kunnen worden toevertrouwd aan de examenkommissie voor het
vakexamen, tenzij de praktijk het wenselik zou maken het vakexamen
te laten voorafgaan om de kandidaat van één grote zorg te
bevrijden, zodat hij zich na volbracht examen kan wijden, gedurende
drie maanden, aan de beroepsopleiding. Dan zou met een testimonium
van de docent moeten worden volstaan. De benoeming of toe-

15
lating van zulk een opleider zou misschien het best toevertrouwd
zijn aan de inspekteurs van het middelbaar onderwijs.
N.B. Wat de in ons land veelbesproken vóóropleiding betreft,
daaraan is een sociale zowel als een intellektuele zijde: voorkomen
moet worden dat de vóóropleiding misbruikt wordt als middel van
sociale bevoorrechting, waarmee de middelbare school allerminst
gediend zou worden. Verder is de zaak er een die in elk land geregeld
moet worden naar de feitelike toestand. Zo zou de eis van
klassieke vóóropleiding in Engeland niet veel baten: omdat het
Grieks aan de meeste middelbare scholen niet onderwezen wordt.
En in de Skandinaviese landen is het met de klassieke opleiding
vrijwel tot een eind gekomen; er kan eerlikheidshalve slechts worden
bijgevoegd: zonder dat men de nadelige gevolgen heeft ondervonden,
want in de wetenschappelike studie van de moderne talen betekenen
de Skandinaviese landen heel wat meer (om het heel zacht
uit te drukken) dan ons.land. In de Romaanse landen, daarentegen,
is de klassieke opleiding nog in volle kracht, al zijn er ook daar
reeds aanvallen gedaan op de eis van het monopolie voor die opleiding.
Omtrent deze kwestie onthouden wij ons dus van enig advies.
Voor de Kommissie ad hoe
E. KRUISINGA.
HET INTERNATIONAAL CONGRES TE PARIJS.
De datum, waarop dit Congres te Parijs zal gehouden worden, is
voor de Nederlandsche leeraren niet bijster gelukkig uitgevallen.
Immers, onze Paaschvacantie begint op 2 April en 't congres eindigt
juist op den 4den, n.1. op Zaterdag. Hoeveel gemakkelijker zou 't niet
geweest zijn als het Congres in de week na Paschen gehouden kon
worden. Op de vóórvergadering van 14 April j.1. ging de strijd
hoofdzakelijk tusschen de voorstanders van de groote vacantie en
die van de Paaschvacantie. De laatsten wonnen 't pleit, maar door
't niet samenvallen van de vacantiedagen in de verschillende landen
werd 't toen een kwestie van geven en nemen. De Fransche collega's
waren gesteld op de vier dagen vóór Paschen, en, daar de grootste
toeloop natuurlijk van Franschen kant zou komen, is ten slotte dat
voorstel, met den steun van de meesten, aangenomen. Op de tweede
voorbereidende conferentie te Parijs van 3 Juli j.1. konden wij, door

16
eindexamenbesognes, niet aanwezig zijn. Per brief hebben we nog
aangedrongen op verplaatsing van den datum. Maar, de voorbereidingen
waren al te ver gevorderd, verschillende publicatie's waren
al gedrukt enz. Voor de Nederlandsche leeraren in de moderne talen,
die 't Congres willen bezoeken, zal 't dus noodig zijn een verlof van
drie dagen te vragen. Wij hopen nu maar, dat de bevoegde autoriteiten
hun medewerking aan de collega's niet zullen onthouden. Dit
congres is een offer waard. Dat onder ons de belangstelling voor
algemeene vraagstukken levendig is, kan blijken uit de aandacht,
waarmee de voortreffelijke rede van Dr. Behrend op de Jaarvergadering
van de A.V.M.O. is aangehoord. Een vergelijking van onze
bijzondere methodiek met die van Frankrijk en Duitschland bijv. kan
leerrijk zijn. De z.g. directe methode heeft ten onzent nooit veel aanhangers
gehad; op 't Congres zal hoogstwaarschijnlijk gelegenheid
bestaan overtuigde voorstanders te hooren; en dan voorstanders, die
een jarenlange practijk achter den rug hebben, waarin die methode
eigenaardige wijzigingen onderging. Men zal moeten toegeven, dat
in ons land, om mij tot 't Fransch te beperken, niet veel principieel
verschil is te constateeren tusschen de manier, waarop wij, volwassenen,
twintig of dertig jaar geleden Fransch hebben geleerd en de
methode, die velen van ons nog heden ten dage toepassen. Welk
een enorm verschil daarentegen tusschen de methoden van vroeger
en nu op 't gebied van het Lager Onderwijs, voor 't leeren lezen en
schrijven bijvoorbeeld. De resultaten, die men vroeger in een jaar
nauwelijks bereikte, vragen nu niet meer dan een paar maanden!
Ligt hierin niet een vingerwijzing voor ons? Artikelen, waarin de
kwestie der methode grondig besproken wordt, zijn bij ons betrekkelijk
zeldzaam. Voor zoover mij bekend is hier alleen op een enkel
Gidsartikel van een onzer bekendste methode-schrijvers te wijzen.
Zullen de besprekingen te Parijs niet enkelen onzer collega's de
oogen openen? Het zal ieder duidelijk zijn, dat het belang van het
taalonderwijs hierbij in ruime mate is betrokken.
Vraagstukken als leerlingenruil of -correspondentie, die in de
laatste congresdagen aan de orde komen, zijn misschien van minder
belang, omdat in 't algemeen onze taal in 't buitenland niet wordt
geleerd en wij dus weinig te bieden hebben. Toch wordt in de Rijnstreek
wel degelijk Nederlandsch geleerd en ook op de Fransche
scholen behoort het Nederlandsch tot die talen, die de leerlingen
kunnen kiezen. Naar ik meen wordt 't op enkele scholen in de Noordelijke
departementen ook gedoceerd. In den heer van Tieghen,
eenige jaren geleden onze gast, kunnen we iemand aantreffen, die

17
onze taal leest en ook over onze litteratuur eenige dingen heeft geschreven.
Nadere inlichtingen omtrent faciliteiten, feestelijkheden enz. kunnen
wij op 't oogenblik nog moeilijk geven; we komen hierop terug,
als, na 1 Januari 1931, de officieele gegevens in ons bezit zullen zijn.
Wel kunnen we hier meedeelen, dat de Fransche organisatie o.a.
hoopt te verkrijgen, vrijdom van visa, reductie van 50 °/c op de
Fransche Spoorwegen, vermindering van toegangsprijzen in musea
en schouwburgen, terwijl tooneelvoorstellingen in de Comédie francaise
en 't Odéon aan de congressisten zullen worden aangeboden.
Behalve receptie's door de officieele autoriteiten, zullen nog een bezoek
aan Versailles, of aan één der kasteelen aan de Loire op 't programma
staan. Naar men weet profiteeren de dames van de congressisten
onder bepaalde voorwaarden van al deze voordeden.
Maar velen, die Parijs reeds kennen, zullen bovenal terugverlangen
naar de eigenaardige charme van de stad en haar bewoners, waar
we onze eigen Hollandsche gemoedelijkheid en de intimiteit van
ons eigen stedenschoon in terugvinden, maar dan verlevendigd, als
door een tooverglans.
Utrecht.
E. C. VAN BELLEN.
ADRES-SPELLINGREGELING.
Amsterdam, 11 November 1930.
Excellentie,
Aan Zijn Excellentie de Minister van
Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen.
Het Bestuur van de Vereniging van Leraren in Levende Talen,
vertegenwoordigende meer dan 500 taalleraren in Nederland en
Nederlands-Indië, heeft de eer naar aanleiding van Uw aanschrijving
in zake de spelling (van 12 September j.1.) het volgende onder
Uw aandacht te brengen.
Het Bestuur voornoemd betreurt het niet alleen ten zeerste, dat
de spellingregeling in deze aanschrijving vervat tot stand is gekomen,
zonder dat daarbij rekening is gehouden met de mening van werkelik
deskundigen (de Hoogleraren en Leraren in taalkunde), maar meent
in het belang van het onderwijs ook zeer ernstig tegen de strekking
van deze aanschrijving te moeten protesteren.
3

18
Naar ons oordeel had bij een dergelik vérstrekkend besluit de
mening van deskundigen zeker zoveel gewicht in de schaal moeten
leggen als het advies van terzake niet of minder bevoegden en hadden
wij de verwachting mogen hebben, dat Uw Excellentie het
oordeel van mannen van wetenschap en onderwijspraktijk niet zonder
meer voorbij zou gaan. Ons Bestuur is stellig overtuigd, dat
daardoor een voorschrift is gegeven, dat in de praktijk onuitvoerbaar
zal blijken en dat, in stee van eenheid te stichten, de verwarring op
spellinggebied nog zal vergroten.
Behalve de argumenten, die in de Nota van Prof. 'Dr. C. G. N.
de Vooys (van 12 Junie j.1.) te Uwer kennis zijn gebracht en waarmee
wij ons ten volle verenigen, meent het Bestuur uit vele bezwaren
en vragen nog enkele onder Uw aandacht te moeten brengen.
In bedoelde aanschrijving wordt gekommitteerden geboden de
spelling van het schriftelik werk der eindexamenkandidaten volgens
twee systemen te beoordelen:
a. het systeem-De Vries en Te Winkel,
b. het systeem volgens bijlage van de aanschrijving.
Volgens de aanschrijving onder Ilb mag de buigings-n bij namen
van dieren niet worden weggelaten, als woorden voor het mannelik
en vrouwelik dier naast elkander staan. Hieruit volgt, dat men, over
een domme vrouwelike persoon schrijvend, voortaan moet spellen:
„Met dien ezel is niets te beginnen."
Volgens dezelfde regeling is een vrouwelike sprinkhaan of kemphaan
in het vervolg als „mannelik" te beschouwen.
Voortgaande zal men van bovengenoemde vrouwelike personen
moeten schrijven: „Zijn vorderingen blijven onvoldoende."
Moeilikheid rijst ook omtrent de vormen der en des. De strekking
van genoemde regel is, dat bij woorden die geen natuurlik geslacht
hebben (of waarbij dit niet duidelik spreekt), het lidwoord enz. niet
verbogen wordt; de konsekwentie is, dat bij die woorden de vormen
c?er en des vervallen. Het zal in ieder geval moeilik zijn de leerlingen
duidelik te maken, waarom de stand der tong goed, de bloemen der
tuin verkeerd is, zonder toch telkens weer de begrippen genus en
sexe tegenover elkaar te plaatsen.
In dit verband vestigen wij Uw aandacht op het ernstig bezwaar,
dat de regel onder Ilb de taalleraren herhaaldelik voor de pijnlike
taak zal plaatsen, in de klasse te spreken over sexuele onderscheidingen.
Dergelike biologiese onderwerpen blijven beter buiten het
taalonderwijs.

19
Krachtens de aanschrijving onder III richt men zich bij de „voornaamwoordelike
aanduiding" naar het beschaafde taalgebruik. Imperatief
wordt hierbij voorgeschreven, dat men zal schrijven: „Is de
kachel aan?" — „Neen, hij is uit." Maar: „Die soep is erg warm; ze
(of ook hij) is anders lekker."
Het is dus blijkbaar de bedoeling dat dingnamen met hij en stofnamen
met hij of ze worden „aangeduid". Maar dit is niet volgens
het beschaafde spraakgebruik, waar men afwisselend in beide gevallen
hij, ze (of het) gebruikt.
Het trof ons dat een „regeling" van de voornaamwoordelike aanduiding
van abstracta ontbreekt. Menigeen zal zich afvragen, hoe
het beschaafde taalgebruik op dit belangrijke punt is.
Voorts ontbreekt onder III elke aanwijzing omtrent het gebruik
van andere aanduidende voornaamwoorden als hij en ze. Stilzwijgend
mag dus verondersteld worden, dat ook dit zich naar de beschaafde
omgangstaal richt. Wij zullen dus voortaan, over dezelfde
persoon schrijvend, naast elkaar moeten spellen:
„Neen, dien heet ken ik niet." (regel II)
„Neen, die ken ik niet." (regel III, immers zo wil het beschaafde
taalgebruik.)
Met deze enkele voorbeelden is wel voldoende aangetoond, dat
genoemde regeling allerlei eigenaardige konsekwenties heeft en dat
zij door kinderen niet zonder talrijke fouten zal worden toegepast.
Geen enkel wetenschappelik taalkundige zal deze regeling ooit voor
zijn verantwoording kunnen nemen.
Hieruit vloeit voort — iets waarvan Uw Excellentie ons de bedenkelikheid
zal toegeven — dat deze regeling de leraren dwingt
een spelling te onderwijzen, die in lijnrechte strijd is met hun grammaticaal
onderwijs. Dit kan niet anders dan gezagondermijnend
werken. Immers, worden de leraren verplicht — door de op gekommitteerden
uitgeoefende dwang — deze regeling met hun leerlingen
te behandelen, dan zullen ze daarbij onvermijdelik de onwetenschappelikheid
en onuitvoerbaarheid van de re^ermg'sregeling moeten aantonen.
Aan de eis, die aan elke ambtenaar-opvoeder mag gesteld
worden, dat hij bij zijn leerlingen de eerbied voor het gezag niet
ondermijnt, zal door de leraren ten gevolge van deze aanschrijving
wel heel moeilik kunnen worden voldaan.
Tenslotte achten wij de mogelikheid niet uitgesloten, dat door het
open blijven van allerlei vragen, de regeling door examinator en
gekommitteerde verschillend zal worden geïnterpreteerd.

20
Op grond van het bovenstaande verzoekt ons Bestuur Uw Excellentie
met aandrang deze spellingregeling, die
1. verwarring zal stichten,
2. onbedoelde konsekwenties meebrengt,
3. wetenschappelik niet te verdedigen is, en
4. de eerbied voor het gezag ondermijnt,
in te trekken en daarvoor in de plaats te stellen een, die aan de eisen
van de tijd voldoet en waarvan de konsekwenties door mannen van
wetenschap en onderwijspraktijk vooraf ernstig zijn onderzocht.
Namens het Bestuur van de Vereniging
Leraren in Levende Talen,
van
Dr. G. RAS, Voorzitter.
Dr. W. VAN DEN ENT, Sekretaris.
ENIGE OPMERKINGEN BIJ ONZE SPELLINGBRIEF
DE MINISTER.
AAN
Zoals uit de berichten van onze redakteur blijkt heeft ons bestuur
gemeend ernstig te moeten protesteren tegen het feit, dat zonder
ruggespraak met onze vereniging, de minister van Onderwijs op
advies van de inspekteurs een spellingregeling aanraadt, die geen
vakman kan onderschrijven 1 ). Uit allerlei gesprekken, ook met voorstanders
van de spelling De Vr. en Te W., bleek mij, dat bijna
niemand (zie noot) deze regeling aanvaardbaar acht. En desondanks
hoor ik toch van alle kanten, dat kollega's-Kollewijners er
nu maar mee in zee willen,
omdat we in elk geval wat gewonnen hebben —
en omdat het nu eenmaal moet.
Zouden we het eerste niet al te veel overschatten? Hebben we
prakties zoveel gewonnen? Was de praktijk aan heel veel scholen
al niet zo, dat er öf bij de meest bekende mannelike woorden öf bij
geen woord een verbuigings-n werd gevraagd? Is het niet zo, dat
„de vijand" eindelik officieel het verlies van een fort heeft toegegeven,
dat allang in onze handen was? Moeten we over dat simpele
berichtje nu zo blij zijn? De minister meent, zoals mij uit een gesprek
met Z.E. bleek, dat „men" de mannelike woorden, behalve
de in de aanschrijving genoemde, niet meer kan verbuigen en geeft
nu toe, omdat „men" het wenst. Hij laat dus aan „men" tenslotte
de beslissing inzake spelling over. Hierdoor krijgt de clausule:
1
) Een uitzondering maakt Prof. Dr. Jac. van Ginniken, op wie de minister zich
in de Twede Kamer dan ook heeft beroepen.

21
„Uiteraard verdient het aanbeveling, dat bij het onderwijs op genoemde
scholen met vorenstaande rekening zal worden gehouden"
een heel andere belichting.
Het twede argument „het moet nu eenmaal" zou dan ook wel
eens heel zwak kunnen blijken te zijn. De minister zegt: „Ik raad
u aan deze regels bij uw onderwijs te volgen". Wanneer wij dit
inderdaad doen en onze leerlingen, braaf gedresseerd, ook na het
verlaten van de school de Terpstra-regels opvolgen, zal er over
enige jaren met recht kunnen gezegd worden: „Kijk, we hebben
toch gelijk gehad; „men" schijnt deze spelling te willen, want „men"
schrijft naar onze regels." Daarom lijkt het mij een zaak van zeer
ernstige overweging „metvorenstaande geen rekening te houden." % )
Sommige kollega's zijn bang, dat de leerlingen op een examen de
dupe zouden kunnen worden. Me dunkt dat die spoken zien. Zou
nu werkelik het niet schrijven van een paar n-s overwegende invloed
kunnen uitoefenen op het eindcijfer voor een omvangrijk vak
als Nederlandse Taal- en Letterkunde? Tenzij men didaktuur gaat
uitoefenen . . . Bovendien zal er waarschijnlik geen eenheid in de
beoordeling zijn. Om dit aan de praktijk te toetsen zou ik de kollega's
willen aanraden het volgende dikteetje volgens de nieuwste
voorschriften in te vullen:
(Spelling-Terpstra)
Mijn tante Egbertje gaat door voor een knorrig- vitter. Kom niet
aan die- bok; die- behoort aan onze buurvrouw, een echt- brombeer.
Het is' heel moeilijk om Jan de deur uit te krijgen: je doet diehuishen
het grootste plezier met •— maar stilletjes thuis te laten.
Met die- gemeene- dief wil ik niets te maken hebben; die- moeten
ze maar eens voor een tijdje onschadelijk maken. Je gaat daar bij
de- duivel te biecht. Ik vind haar een vervelend- zeurpiet. We hebben
bij ons de- eerst- vrouwelijk- politie-agent gekregen; — zal zich
met kinderzaken bezig houden. Wij hoorden in R. Mevrouw S.
preeken, een flink- dominee. Over de vraatzucht van d- zeemonnik
wordt verschillend geoordeeld. Het mannetje van d- zeejonker kwam
niet terug. Onze Annie werd door d- veldwachter voor een leelijkrekel
uitgescholden. De boomen in d- tuin hadden veel door het
woeden d- storm geleden. Ze heeft de naam van een echt- kwelduivel.
Men noemt haar een rijk- millionnair; maar ik geloof niet
In de Limb. Koer. van Vrijdag 31 Okt. lees ik, dat Dr. Gerlach Royen er
net over denkt als ik. — Uit het antwoord van de Minister blijkt intussen wat
gevaarlik spel wij spelen, met te doen wat Z.E. aanraadt. Hij antwoordde de
Twede Kamer, dat de regeling over het algemeen bij het onderwijs gunstig was
ontvangen. Daar gaan we heen!

22
dat de bezittingen van dez- rijkaard zooveel waard zijn. Je moet die
bloemkool nog niet afsnijden, — is nog niet rijp. Die bloemkool is
niet lekker; — is wat bitter.
Wie kan de raadsels oplossen?
R. KUITERT.
SCHOOLBIBLIOTHEEKBOEKEN IN DE MODERNE
TALEN.
Enige weken geleden kreeg het Bestuur een brief van een van
onze leden waarvan ik de aanhef laat volgen:
„De aanschaffing van leesboeken voor de leerlingenbibliotheek van onze
school levert elk jaar weer moeilijkheden op ten aanzien van het verkrijgen
van werken, die geacht kunnen worden inderdaad de belangstelling
van jeugdige lezers te zullen wekken. Voor het Nederlandsch geldt dit
bezwaar niet in de eerste plaats of bijna niet. Anders is het echter gesteld
met de moderne talen. Wij gevoelen behoefte aan voorlichting van nietfinancieel
geïnteresseerde zijde omtrent boeken, die voor het opkomend geslacht
geschreven worden en in de betrokken landen ongetwijfeld in de
boekhandel verkrijgbaar zijn. Tot nu toe echter komen ze niet in ons bereik.
Het is niet onmogelijk, dat ook aan andere scholen deze moeilijkheid
zich doet gelden."
Wij geloven inderdaad, dat er velen zijn die dezelfde moeilikheid
hebben ondervonden er. nog ondervinden. En daarom zijn we graag
bereid om te doen wat de schrijver van bovenstaande brief ons
vraagt: onze bemiddeling en medewerking te verlenen, bij het beramen
van middelen om in die moeilikheid te voorzien. 'Mij dunkt,
onze vereniging is daar nu juist precies voor aangewezen. Zijn niet
alle leraren in de moderne talen die niet ingedommeld zijn in de
zalige dut van de routine, lid van „Levende Talen"?
Wij zouden echter ons arbeidsveld in deze wat ruimer willen
stellen dan ons geacht medelid: Niet alleen de nieuw verschijnende
boeken die zijn geschreven voor jongens en meisjes van 12 tot 18
jaar, maar ook goede moderne lektuur die hun zonder bezwaar in
handen kan gegeven worden en die (toch?) in hun smaak valt, wordt
gezocht.
Om tot het doel te geraken, stelt het Bestuur zich voor twee dingen
te doen:
1 e. Een enquête in te stellen onder onze leden van de drie sekties
voor de moderne talen omtrent hun ervaringen met de in de bibliotheek
van hun school voorkomende nieuwere boeken, die naar hun
oordeel aan de eisen voldoen en — dit vooral niet te vergeten! —

23
door de leerlingen graag gelezen worden. Uit de ingekomen opgaven
wordt door een kommissie een „groslijst" samengesteld, in de „Levende
Talen" gepubliceerd en ook voor latere aanvragers in overdruk
bewaard.
2e. Het bestuur van elke sektie benoemt een korrespondent, die
het centrale bureau vormt en die zich enige medewerkers assumeert.
Aan het centrale bureau komen (naar ik hoop vele!) nieuw verschijnende
of herdrukte nieuwere boeken uit het buitenland ter bespreking.
De korrespondent distribueert ze onder zijn medewerkers,
en een verslag van hun bevindingen verschijnt geregeld in de „Levende
Talen". Het sektiebestuur steunt zoveel het kan de pogingen
van de korrespondent om bekende buitenlandse uitgevers te bewegen
tot geregelde toezending van recensie-exemplaren.
En de belangstellende leden vullen de lijst die op de onder le
genoemde wijze is ontstaan, regelmatig aan.
Ter uitvoering van bovenbeschreven plannen richt het Bestuur een
tweeledige
OPROEP
tot de kolleg a's in Fr., Du. en Eng.
I
Het Bestuur doet een dringend beroep op uw medewerking en
verzoekt u, aan de Voorzitter van uw sektie mee te delen, welke
nieuwere boeken in de biblioteek van uw school volgens uw ervaring
geschikt zijn voor, en graag gelezen worden door uw teerlingen,
II
Het Bestuur verzoekt de leden die mee willen werken aan de
beoordeling van schoolbibliotheekboeken, zich op te geven aan de
Voorzitter van hun sektie.
W. VAN DEN ENT,
Sekr
OVER DE „VERSPREIDE OPSTELLEN" VAN
PROF. A. KLUYVER. i)
Kloek, massief, als een soort dreiging ligt het boek van Prof. A.
Kluyver op een bespreking te wachten. Stevig gebonden, duidelik
1
) J. B. Wolters, Groningen, Den Haag.

24
van druk is het een sieraad, door de uitgever Wolters aan zijn boeken
toegevoegd. Maar een dreiging voor mij. Zo iets van: „hoe waag je
't mij te bespreken!" zegt het.
Laat mij dan maar dadelik zeggen, dat ik de veelzijdigheid der
geleerdheid van dit boek op hoge prijs stel. Levensberichten van
Mathias de Vries en Peter Jakob Cosijn van elkaar gescheiden door
een studie over Nikolaas Witsen te Moskou, waarbij het Russies de
schrijver dient om duistere plaatsen te verklaren in het Hschr. van
de beroemde 17e eeuwer; chronologies daarbij horende etymologica,
waarbij botanie, Italiaans, oude en nieuwe aardrijkskunde, Spaans en
middeleeuws latijnse plantboeken de woorden anjer en anjelier helpen
verklaren als woorden van één stam, terwijl men geheel duizelt
bij de afleidingen van de Zigeunerwoorden Tschubriakkro en Gordiracheri;
„watte Hoogduitsche namen" zou tante Martha zeggen,
maar, als zij van schrik naar Marzipan, 't volgende was overgesprongen
en aan boterletters dacht, dan joeg echt haar het Hoogd.,
waarin deze studie verschenen is, de stuipen op het lijf, terwijl de
student de haren te berge zullen rijzen bij de studie hiervan, waarin
oude recepten, Cypriese gewichten, Venetiaanse munten en weet ik
wat meer, gemengd met vergelijkende-taalstudie-op-z'n-diepst hem
de mond van verbazing zullen doen opengaan, wijder dan die van
een jongen op Sinterklaas voor 't lekkerst marsepein. Dit was werk
van de eerste tien jaren (1893 — 1904). De geleerde moest zelf blijkbaar
ook op adem komen: de eerstvolgende studies zijn van 1908,
maar in die tussentijd heeft de schrijver al weer de wereldzee bevaren,
in tweeërlei zin, eerst met onze vrachtschippers mee naar Cadix,
waarbij het hem hevig belang inboezemde, waarom die lui spraken
van Calis of Calis Malis. En hij ging dat uitpluizen, en toen dat
zware karwei hem behoefte aan rust gaf, zette hij zijn denkbeelden
uiteen over een kunstmatige internationale taal, waar hij vóór en
tegen eerlik van weegt, maar die hij ten slotte overbodig acht. De
leek zal zeggen: „Allicht, als je zo met alle talen kunt omspringen!"
Voor de verandering, als een zomervakantie na een examen, ging hij
in Maupassant lezen en wel de novelle Le Horla „das Furchtbarste,
was Maupassant geschrieben hat," en dat zegt zo iets. Hem, Kluyver,
prikkelt dit echter dadelik weer tot het zoeken en — vinden van
de etymologie van dat woord, waar de schranderheid der afleiders
„s'est exercée bien en vain". Dit is nu weer een soort ontspanning,
als deze geleerde behoeft. Maar er valt meer te doen; Kluyver is ten
slotte ook nog Hoogleraar in de Nederlandse Taal en Letterkunde
geweest en schrijft ot>er een moeilik onderwerp, modaliteit, zeer be-

25
vattelik voor hun, die de Nederlandse spraakkunst moeten leren,
maar dan wordt het blijkbaar weer tijd de Letterkunde een beurt te
geven. In 't algemeen voelt deze hoogleraar zich niet aangetrokken
door de grote wegen, die door dat wijde veld gaan; de kleine paadjes,
waar zovelen niet naar omzien, lokken hem aan: Achilles en
Polyxena, Granida, twee koren in Geerardt van Velsen bij Hooft;
Constantijn Huygens tusschen Salmasius en Heinsius, Amaryllis een
gedicht van Huygens; van Vondel: de Roskam en de Wraak der
Gibeonieten (Gebroeders), Dan Bilderdijk's maatschappelijke loopbaan
tot 1795 en Bilderdijk's „Afscheid".
Duidelikheid, logika der redenering zijn overal kenmerken van de
stijl. Maar ... en nu komen de maren bij mij op: wat is er bij dit
alles, dat de a.s. leraar meer geeft dan wat men capita selecta kan
noemen, zowel op taal- als op letterkundig gebied? Zoek nu ook nog
de laatste stukken uit deze bundel: Levensbericht van F. G. Kramp,
een pendant van Nicolaas Witsen, maar dan uit de 19e eeuw; de
akademiese vraag: Over den term „taal en letterkunde" en Het
Nederlandsch en de Wereldtalen. "Ziedaar: met, tenslotte, een etymologiese
studie over kabeljauw en bakeljauw de inhoud van dit boek,
waarvan de wetenschappelikheid ver boven mijn lof verheven is en
waarop ik toch zoals ik zei een aanmerking heb, en m.i. een heel
belangrijke. Zie, verreweg de meeste leerlingen van Prof. Kluyver
werden leraar en moesten en moeten les geven, moesten daarop voorbereid
zijn en bij moeilikheden en vragen zich op het woord van
een hoogstaand man kunnen beroepen. Heeft deze Hoogleraar ze
voorbereid in de 35 jaar (1893—'1928), waarover de studies van dit
boek lopen? Het is te hopen, maar hier blijkt het niet uit. Zijn de
didaktiese, pedagogiese problemen, de spraakkunst- en taalopvattingen,
waarmee zij telkens te maken krijgen niet belangrijk genoeg
geweest, om de gedachten daarover de jonge leraren mee te geven
in het leven? Was uit de spraakkunst de modaliteit het enige nodige,
waren de kunstmatige internationale taal, de term „taal en letterkunde
en de positie van het Nederlands tussen de wereldtalen zo
belangrijk voor de leraar, dat vraagstukken als woordvorming, kindertaal,
betekeniswijziging enz. niet de moeite van het op schrift
brengen loonden? Of stond de voormalige-leraar-toch-zeker hier
tegenover eigen gezag te weifelend? Het zou prijzenswaardig van
bescheidenheid zijn.
Maar dan komt uit deze bundel toch met kracht de beschuldigende
vraag op: Wat biedt de hogeschool de a.s. leraar als geschenk om
er langs zijn gehele levensweg van te genieten, als schat om er uit
4

26
te scheppen? Zijn er op 't gebied der moderne kunst niet vele boeken
en schrijvers, waarvan de gymnasiast nooit iets hoort of leest, omdat
ze, voor de 18-jarigen zelfs, te moeilik zijn, neem maar Het Lied 'van
Schijn en Wezen en De Tragedie van het Recht van Frederik van
Eeden en die de leraar toch moet leren kennen en doorvoelen, omdat
zij kunnen helpen zijn oppervlakkigheid van beschouwing over 't
denken van eigen tijd te verdiepen? Wie helpt de student aan een
draad door de moderne letterkunde en z'n kronkelpaden en zijwegen?
Moet alleen wat oud is gedoceerd? — En ter andere zijde de pedagogiek
der praktijk en de didaktiek, het ritme en de versvoordracht
en zoveel, waarvan later de hoofdzaak de docent te pas moet komen?
Waar blijven ze? Het is te veel voor één man met één stel hersens,
één lichaam! Juist, maar waarom ontstaat er dan in deze 35 jaar bij
deze professor niet de onweerstaanbare lust, om al de wensen voor
het taal- en letterkundig onderwijs der studenten eens onder woorden
te brengen? En het ze in Den Haag eens klaar en duidelik te
zeggen? Zie, als een Delfts professor maar kikt, springen de miljoenen
uit de schatkist voor laboratoria — er staat er daar nog één,
reusachtig, getorend, klaar doch ongebruikt, met fundamenten ook
nog voor een geweldige vergroting — en hier in Groningen werkt
één professor aan de taak om én geleerden de weg te wijzen, te
laten zien hoe zij moeten onderzoeken én a.s. leraren klaar te maken
voor hun moeilike taak. Allicht, dat hij zijn éne geest en zijn éne
lichaam besteedt aan de dingen, die hem het naaste liggen. Maar . . .
het blijft zo het oude deuntje, dat ook ik gehoord heb, een geleerde
deun, maar waar later mijn leerlingen niets aan hadden en die ik
zelf tijdelik geheel uit mijn hoofd moest bannen, omdat er meer voor
het (school)volkje klinkende deuntjes van allerlei aard te spelen
waren. En dat spelen hadden ze mij niet geleerd. Wat heb ik vaak
valse tonen moeten horen. Hoe weinigen komen er maar aan de oude
akademiese deuntjes weer toe! Kon er niet eens een speelman naast
de geleerde komen te staan, die van die vreemde toekomst zong
voor de a.s. leraar; die van de schoonheid om deze heen wist te
spelen en te vertellen?
Laat mij het samenvatten: ik heb eerbied voor de helderheid en
degelikheid, die door dit boek als prijzenswaardige staaltjes van
Nederlandse Akademiese wetenschappelikheid voor de ogen van de
enkele begrijpenden worden gelegd; maar het is te betreuren, dat
tegenover de veelzijdigheid en het bij-zijn, ook in wat de eigen tijd
brengt, op 't gebied der natuurwetenschappen in de ruimste zin van
het woord, waardoor b.v. onze ingenieurs worden voorbereid ook

27
voor de praktijk van hun betrekking; dat, zeg ik, tegenover deze
ruimte, ook ruimhandigheid, de bekrompenheid staat van de enkeling-taalprofessor,
die het maar moet zien klaar te spelen, om er naar
zijn beste krachten iets van te maken. En uit dit boek zie ik meteen,
dat de strijd om het bestaan, die iedere leraar te voeren heeft, nog
moet gestreden worden net als het mij zelf overkwam, zonder dat ik
voldoende voorbereid was daarvoor. En dat zal wel zo blijven: ik
verliet de Groningse Universiteit in 1891; de opvolgende akademiese
geslachten tot 1928 toe, schijnen, als men in dit boek een spiegel van
't onderwijs mag zien, evenveel kans te hebben gehad, om tot studeerkamer-geléérden
te worden, even weinig, om het leraars-vak aan
te voelen, voordat hun studietijd ten einde loopt.
Haarlem, 6 Oktober 1930.
J, B. SCHEPERS.
Beitrage zur Geschichte der deutschen Sprache
und Literatur. 54, Band 2. Heft. Ausgegeben Juni
1930. Max Niemeyer Verlag Halle (Saaie) 1930.
Ph. Strauch (Halle) schrijft hierin over: Die deutschen Predigten
des Marquart von Lindau. Deze sermones van den Franziscaner
lector theologiae te Würzburg, later Franziskaner-provincial te
Straatsburg (f 15 Aug. 1392), die talrijke theologische geschriften
nagelaten heeft, waren tot dusver nog niet grondig onderzocht. Ze
bevinden zich in drie exemplaren op de PreuBische Staatsbibliothek.
Na een overzicht van de titels en de plaats in de verschillende handschriften
geeft schr. bijzonderheden over de inhoud. Ze zijn alle
volgens een bepaald schema opgebouwd; 't Latijnsche bijbelwoord
wordt er in vertaald, uitgelegd en vervolgens de vraag beantwoord:
Wat leeren wij hieruit? Als typeerend voorbeeld wordt no 24 genomen.
Text: Joh. 10, 11: ego sum pastor bonus, gott ist ein guter hirte.
1. nach siner gotthait ze nemend, 2. nach siner menschait, 3. wie wir
ovch hirten selbes sollend sin. Ad. 1: es gehören sechs dinge zu
einem guten hirten. Evenzoo ad 2 en ad 3. Schr. toont aan, dat von
Lindau, een belezen man, met de taal der mystici (Eckhart, Tauler)
zeer vertrouwd moet geweest zijn. Bepaalde toestanden en feiten
worden in de preeken vermeden; een enkele keer wordt de streek
genoemd, waar ze ontstaan zijn. In een Anhang wordt preek no. 37
afgedrukt, die in verschillende handschriften voorkomt: Diss ist von
dem nünden Sunnentag nach pfingsten. Qui se existimat stare,
videat ne cadat.

28
Een belangrijk artikel is dat van Henrik Becker (Leipzig) over:
Das Epos in der deutschen Renaissance, das Sterben einer Literaturgattung.
't Is een nader uitgewerkte behandeling van 't hoofdstuk
„Die Spatzeit" uit zijn dissertatie „Vom Lesen des Mittelaltcrs,
die Gedichte aus dem Sagenkreise der Nibelungen und Dietrichs
von Bern in Urteil und Wertung ihrer Zeitgenossen", Leipzig,
Maschinenschrift, 1923.
Schr. behandelt hier de vraag, waarom 't epos omstreeks 1500 uit
de Duitsche literatuur verdwenen is, terwijl 't toch verscheidene
eeuwen de meest beoefende dichtsoort geweest was. Het is verdwenen,
doordat zoowel 't begrip voor 't bestaande epos als 't talent voor
de zelfscheppende epische stijl en ten slotte ook de „erzahlerische
Erfindungsgabe" ontbrak. Achtereenvolgens worden deze punten
nader onder 't oog gezien. Hoe 't komt, dat de 15e eeuw zoo vreemd
tegenover 't middeleeuwsche epos staat, hoewel er nauwelijks twee
eeuwen tusschen liggen, zoekt schr. allereerst in de taal, die zich
in die tijd bijzonder snel ontwikkeld had. De 15de eeuwsche vertaler
zocht dit verschil te vereffenen en hierbij stootte hij niet alleen
op onoverwinlijke moeilijkheden, maar bedierf zoowel de tekst als de
rijm en 't rythme en daardoor de geheele stemming. Aan voorbeelden
uit Parzival en Nibelungen laat schr. dit zien. Een wegvallen
van een toonlooze e in de uitgang, een vervangen van een woord
door een nieuw met ander accent, 't geven van uitgangen aan 't bezittelijk
voornaamwoord enz. waren oorzaken, dat 't vers te kort of
te lang werd. 't Eerste gebrek werd verholpen door 't invoegen van
een „Flickwort" (guot, wert), 't tweede door 't weglaten van een
woord, waarvan de ontbeerlijkheid maar al te spoedig moest blijken.
De rijm bedierf vaak, doordat mhd. lange klinkers in suffixen en
in vreemde woorden niet diphthongeerden, waardoor woorden met
ï en ei, met ü en au in de rijm voorkwamen. Vaker kwam voor, dat
een verouderd woord ter wille van de rijm moest blijven staan,
waardoor de tekst min of meer onbegrijpelijk werd; verving men
't woord door een ander, dan was 't gevolg dikwijls een verknoeien
van de tekst. Overtalrijk zijn de voorbeelden, waaruit blijkt, hoe
moeilijk de mhd. taal voor de vertalers geweest is, de ongelooflijkste
misverstanden komen hier voor, waardoor de tekst op verscheidene
plaatsen geheel onbegrijpelijk wordt en de lezer met moeite de gang
van 't verhaal in groote trekken kan volgen.
De stijl van het renaissance-epos wijkt ook in belangrijke punten
van die van het Middeleeuwsche af. Allereerst kunnen we hier de
neiging noemen, de Middelhoogduitsche epen te bekorten. Men

29
streepte zooveel weg, dat het overblijvende de lengte van een drama,
dat op één avond voorgelezen kon worden, niet overschreed. Andere
werden nog korter en met deze stukken naderde men zelfs al
't lied. Een uitzondering vormde Ulrich Füetrer, die voor een bepaalde
kring schreef, die geregeld samenkwam, zoodat een voortzetting
van zijn voordracht mogelijk was. Een tweede kenmerkende
eigenschap van deze bewerkingen was de strofische vorm, waaruit
bleek, dat ze ook er voor bestemd waren te worden gezongen.
Aan enkele voorbeelden toont schr. aan, hoe de bewerkers de
stof bekorten, 't zij door 't weglaten van de „unnützen wort", de
zoogen. „dichterische Schmuck", of door 't telkens overspringen van
een paar regels, 't Resultaat is vaak bedroevend en de gedichten
verliezen hun geheele bekoring. De bewerker van Herzog Ernst
heeft zich echter de moeite gegeven, de handeling in beknopter vorm
opnieuw samen te stellen, bovendien in een frissche stijl, zoodat te
begrijpen is, dat dit gedicht nog in de 16e eeuw gaarne gelezen wordt.
De dichter en schilder Ulrich Füetrer stelde een Buch der Abenteuer
samen, waarin hij een twaalftal Middelhoogduitsche epen bewerkte
en de Lanzelotstof in een uitvoerig epos behandelde. Het
bekorten en in strofische vorm overbrengen der epen heeft hij met
talent ten uitvoer gebracht; hij weet ook 't best in de geest van de
Middeleeuwen door te dringen. Nergens voeren zijn wijzigingen tot
tekstbederf of tot dwaasheden; integendeel op meer dan een plaats
overtreft Füetrer's bewerking 't origineel, hetgeen schr. met eenige
voorbeelden nader demonstreert. Toch vond zijn werk slechts geringe
verbreiding.
Men kan bij de epische stijl van de 15e eeuw tegenover die van
de 13e van een verarming spreken, omdat wel dezelfde elementen
nog bestonden, maar 't gebruik ervan sterk beperkt was.
Allereerst waren vele woorden uit de taal verdwenen. Schr.
noemt recke, degen, wïgant; van 't eerste woord bevreemdt 't, dat hij
daarbij van een „pejorativen Bedeutungswandel" spreekt. Moge die
al aanvankelijk te constateeren zijn door de overgangen: Verfolgter,
Verbannter, Fremdling, herumziehender Krieger, Abenteurer (vgl.
Lexer II bl. 362); daarnaast staat toch de beteekenisontwikkeling:
Krieger überhaupt, erprobter Krieger, Held, „besonders haufig in
Gedichten der Heldensage" (eveneens Lexer II, bl. 362), wat eerder
melioratief genoemd kan worden.
Becker wijst vervolgens op 't verschijnsel, dat van twee woorden,
die paarsgewijs voorkomen, vast één verdwijnt; hij noemt: minne —
liebe, ellen — kraft, maere — wert, blanc — wïz, smielen — lachen,

30
(be)haben —< (bé)halten, kapfen — sehen, glizen — glenzen, lützel
— kleine, tougen — heimlich. Nog vele andere, die in de Mhd.
dichtertaal gevoelswaarde hadden, verdwenen. In de 15e eeuw
hechtte men blijkbaar niet zooveel waarde aan de vroegere rijkdom
in woorden, heel vaak keerden dezelfde woorden terug; 't gebruik
van vreemde woorden neemt eveneens af. De middelen tot woordvorming
blijven alle behouden, er wordt echter een beperkter gebruik
van gemaakt, 't Suffix ge der Kollektiva geraakt in onbruik
(mhd. gehünde, gefriunde, gewaefen, geliebe, gefügele) en de Komposita
spelen niet de belangrijke rol van vroeger.
De omschrijvingen uit 't Mhd. verdwijnen op een enkele uitzondering
na. Schr. noemt de vroeger zoo vaak voorkomende omschrijvingen
met lip, herz, sin, muot, pris; de stijlfiguur, waarbij bijv. van
treurenden gezegd wordt: si waren lützel vroelich, kent de epik der
15e eeuw niet meer; een wending als: dö entzunde sich sin varwe
wordt: sin varwe gund roten; Genitiefomschrijvingen, door Wolfram
in gebruik gekomen met woorden als: zil, site, kraft, name en
later met slahte, kür, art, wan, rat, stiure verdwijnen mede door de
beteekenisverandering van de meeste dezer woorden.
De voornaamste stijlmiddelen van de epik uit de 15e eeuw zijn de
versierde epitheta (hochberümpt e.a.), de thetorische uitroepen,
waarmee vooral prozaschrijvers en liederendichters graag werken,
en 't symmetrische „Wortpaar", de „Zweigliedrigkeit"; vormen als:
lob, danc und êre of: birsen, beizen unde jagen worden: danck und
ére of: auch kunde er beitzen unde jagen. Veel vaker als in de Middeleeuwen
wordt in deze tijd 't stijlmiddel gebruikt, waarbij een
woord door een pronomen herhaald wordt: der edel prunn, der was
sö kalt. Een versregel: ich weiz hie vil nahen einen brunnen kalt
wordt: ich weiss bei uns gar nahen ein brunnen, der ist kalt.
Terecht kan dus gezegd worden, dat de stijl verarmde, bovendien
werd 't vers door een proza met eenvoudiger en beknopter zinnen
verdrongen.
Uit de tekstverbeteringen blijkt, hoe men in de 15e eeuw tegenover
de epische stof stond. Zorgvuldig waakte de bewerker ervoor,
dat de held zijn hem toekomende titel kreeg; „höfische Formeln"
mochten niet aan een onwaardige verspild worden. De held van
't epos moet volmaakt zijn, zijn tegenstanders mogen slechts verraders,
reuzen of draken zijn; in een eerlijke strijd delft hij nooit
't onderspit, slechts door valschheid en verraad kan hij overwonnen
worden. Vaak wordt hierdoor 't geheele probleem in 't mhd. epos
aangetast. Parzival, die bij Wolfram jong en onervaren de wereld

31
in trekt en zich daardoor allerlei ongelukkige avonturen berokkent,
rijdt in de Wilhelmprosa in plaats van ,,mit kindlichen siten", ,,in
éren" naar 't hof en heet dan bij Füetrer reeds „fruot". Zijn zwijgen
in de Graalsburcht wordt hem niet euvel geduid: 't booze noodlot
is de schuld. Parzival is niet de dwalende, maar de door 't ongeluk
vervolgde ridder. Op gelijksoortige wijze wordt 't Nibelungenlied
bewerkt; de gevolgen bleven niet uit: na de 15e eeuw verdween
't uit de literatuur. Het eenige epos, dat de Renaissancetijd geeft,
de Teuerdank, is naar dezelfde motieven opgebouwd: de held trekt
er op uit, om de koningin Erhenreich te verwerven; hij wordt in niet
minder dan 80 avonturen gewikkeld, die alle volgens 't zelfde
schema opgebouwd zijn en eentonig verloopen. Hierna is 't met
't Duitsche epos ten einde.
Fritz Karg (Leipzig) behandelt de Middelhoogduitsche „hiez-
Formel" en ,,hiez-Satz, zooals deze in de Lucidarius A (uitgave van
Felix Heidlauf in de „Deutsche Texte des Mittelalters" (1915)
voorkomen. Als typen noemt hij: I da bi lit ein lant heizet Bizathe en
II: Affrica hebit sich andem wasser daz da heizet Indus; I heeft
't karakter van een bijstelling en is geen beknopte bijzin, II daarentegen
is een volledig ontwikkelde bijzin. Wat 't voorkomen betreft,
komt schr. tot de conclusie, dat dit niet op willekeur berust.
De „hiez-Formel" wordt gebruikt, wanneer de genoemde naam niet
't belangrijkste element in 't verband is, maar los tusschen een voorafgaande
zin en een daarop volgende van gelijke rang staat. De
„hiez-Satz" is noodig, wanneer de inhoud niet in 't zinsverband gemist
kan worden, maar ook om formeele redenen, wanneer 't voorafgaande
slechts zinsdeel is en wanneer de volgende zin een deel
van de voorafgaande weer opneemt en ten slotte, wanneer de wending
te „gewichtig" voor een enkele parenthese geworden is.
M. Szadrowsky (Chur) behandelt in zijn artikel: Zur hochalemannischen
Syntax III de gevallen, waarin afgeweken wordt van
de ook uit leerboeken bekende regel, dat in de Zuid-Duitsche omgangstaal
eigennamen met 't lidwoord gebruikt worden, 't Betreft
dialekten uit een groot deel van 't Bernerland, met name 't Hasletal,
en deelen van Graubünden (Davos, Prattigau, Schanfigg). Als
oorzaak noemt hij Romaansche en Rheto-romaansche invloed. Er
zijn Zwitsersche dialekten, die bij voornamen 't lidwoord gebruiken,
behalve in de Genitief, die door de uitgang reeds voldende gekenmerkt
is; ook komt voor, dat de familienaam zonder lidwoord vóór
de voornaam staat, voorts vindt men vóór- en familienaam zonder
lidwoord, familienaam samengesteld met „sohn", familienaam ont-

32
staan uit plaatsnaam of uit beroepsaanduiding. Diminutiva en
„Koseformen" op i of li als Hansi, Hansli. Hanseli zijn niet ongewoon;
't oorspr. onzijdige geslacht heeft in vele gevallen hier voor
't natuurlijke plaats gemaakt; ook als nom. ag. komen deze vormen
voor, bijv.: slapperi (Schwatzer), pfnusi (Schnaufer), flenni (weinerlicher
Mensch). Het geslacht drukt bij deze en dergelijke vormen
vaak een waardeering uit, zoo duidt 't masculinum 't grootere
en actieve, 't femininum 't kleinere en passieve, 't neutrum 't voortgebrachte
en samengestelde aan. 't Dialekt houdt zich grootendeels
aan deze verschillen; reeds in 't mhd. komen in verband hiermee
verschillende geslachten van 't zelfde woord voor (bijv. mensch, ris,
zit). In 't Berner Duitsch wordt gebruikt: „für e fürsorg" (zur
Fürsorge), een geval, dat aan de oudere taal herinnert, waar 't
önbep. lidw. in de plaats van 't bepaalde staat. Eveneens is dit 't geval
met uitdrukkingen als z'himmel richte (Graubünden), waarbij
't lidwoord ook in het Mhd. reeds ontbrak.
Nadat A. Ausfeld en O. Zingerle reeds vroeger een uitgave van
Rudolf von Ems' Alexander beloofd hadden en ook in Band 11 der
Bibliothek der gesamten deutschen Nationalliteratur een uitgave
aangekondigd stond, is nu eindelijk in Leipzig dit werk, dat onvoltooid
gebleven is, door Victor junk uitgegeven. (Bibliothek des
literarischen Vereins in Stuttgart; Publikation 272—274; Rudolf
von Ems Alexander, ein höfischer Versroman des 13. Jhts.; Erster
Teil: Buch I—III, Zweiter Teil: Buch IV—VI, Anmerkungen und
Register.)
Reeds in 1904 publiceerde Junk in de Beitrage (Bd. 29 bl. 369 vv.)
een artikel, dat als een „Vorarbeit" tot een uitgave van den Alexander
beschouwd kon worden. Hij vermeldt hierin een tweede handschrift
(B), dat in 1894 door den kunsthistoricus R. Kautsch in de
Brusselsche „Bibliothèque Royale" gevonden werd. Dit hs. gaat
niet verder dan het reeds lang bekende Münchener (M), nl. 5 boeken
en een stuk van het 6e, zoodat daardoor de veronderstelling,
dat de dichter met zijn werk niet verder gekomen is, aanneembaar
wordt; een derde (h) in Berlijn geeft slechts 200 versregels
(14389-14588).
Albert Leitzmann (Jena) schrijft over Junk's uitgave van den
Alexander in deze aflevering van de Beitrage; hij behandelt daarin
eerst 't probleem van de invloed van Wolfram von Eschenbach op
Rudolf von Ems. Reeds jaren geleden hield Leitzmann zich met
deze vraag bezig; 't eerst in een artikel in de Zeitschrift für deut-

33
sche Philologie (Bd. 43, bl. 301 v.v.), later in de Beitrage Bd. 42,
bl. 503 v.v., waar hij reeds meende te kunnen constateeren, „trotz
des zufalligen und lückenhaften Materials", dat de Alexander en
de Weltchronik, voor zoover ze hem dan bekend waren, weinig
„Anklange" aan Wolfram bevatten. Latere stilistische onderzoekingen
van de Weltchronik hebben Leitzmann's resultaat, wat dit
werk betreft, niet bevestigd.
In 't voor ons liggend artikel strekt L. zijn onderzoek ook over
den Alexander uit; hij noemt de overeenstemmende plaatsen bij
Wolfram en Rudolf en komt tot 't resultaat, dat de 6 boeken resp.
10, 43, 20, 8, 17, 7 „Wolframreminiscenzen" bevatten. Dit bevestigt
hem in zijn meening omtrent de chronologie van Rudolf's werken,
nl. dat de dichter zijn werk aan den Alexander onderbroken heeft,
om eerst zijn Willehalm, die hij voor den invloedrijken Konrad von
Winterstetten schreef, te voltooien. Hij plaatst den Willehalm nu
tusschen 't tweede en derde boek van den Alexander, daar hij 't
hoogtepunt van Wolfram's invloed aan 't einde van 't tweede boek
gevonden heeft.
In 't tweede gedeelte van zijn artikel noemt Leitzmann verschillende
plaatsen, waar hij 't met Junk's tekst niet eens is, afgezien
van metrische bezwaren.
In een tweede artikel meldt Leitzmann de herkomst van de hexameter:
Ascendat Walther, veniat bos unus et alter, behoorende bij
een der Nederlandsche Klinggedichte, die hij 1928 (Halle) uitgegeven
heeft.
E. Sievers (Leipzig) verdedigt 't vermoeden van Bartsch (Germ.
7, 35), dat de dichter van Elisabeth en Erlösung een Marburger geweest
is. M. Rieger had op bl. 59 van de inleiding bij zijn uitgave
van de Elisabeth 't bezwaar geopperd, dat bij 't veelvuldige voorkomen
van de naam Marburg een aanduiding, die hierop zou wijzen,
niet voorkomt. Sievers noemt nu twee plaatsen, waaruit 't wel
te lezen is.
Wolfgang Jungandreas (Brestau) geeft een bijdrage betreffende
de localiseering van de Hildesage en ten slotte John Loewenthal
(Berlin) eenige etymologiën.
De derde druk van Feist's Gotisch etymologisch woordenboek
is in bewerking. Wie wenschen of opmerkingen hiervoor heeft, zende
die aan 't adres van den samensteller: Berlin N. 54 Weinbergsweg
13.
Amsterdam.
D. J. C. ZEEMAN.

34
HOE DE JEUGD IN ENGELAND FRANSCH
LEERT.
't Bovenstaande is de titel van een artikel in de Figaro van 17
Nov. j.1., dat me, in zeker opzicht, een openbaring was. Over 't algemeen
zijn wij er hier te lande vrijwel van overtuigd, dat wij, Nederlanders,
heele bollebozen zijn in de moderne talen, en in ieder geval
hebben wij die reputatie in 't buitenland. De vraag is maar of die
reputatie nog steeds gewettigd is. De oorlog heeft 't practisch nut
van 't talen leeren wel zeer sterk doen voelen. De groote uitbreiding
van 't onderwijs in de moderne talen in Frankrijk, sedert 1903 is van
onberekenbaar nut gebleken bij de samenwerking der Fransche en
Engelsche legers. Wat Engeland betreft, wij waren er eigenlijk
gezegd min of meer van overtuigd, dat de Engelschman in 't algemeen
geen vreemde talen leert, dat hij genoeg had aan zijn eigen
taal, en dat in één woord het moderne-talenonderwijs in Engeland
eigenlijk nog maar op lagen trap stond, en niet te vergelijken was
met 't onze bijvoorbeeld, 't Is mogelijk dat deze toestand nog steeds
zoo is, in hoofdzaak; maar 't is óók mogelijk, dat de oorlog daarin
een groote verandering heeft gebracht. Ik weet dit niet en zou heel
dankbaar zijn, als iemand dit onderwerp eens in dit blad wilde bespreken.
Eerlijk gezegd, heb ik al eenigszins opgekeken van de als
volkomen oprecht op te vatten mededeeling van Dr. Behrend op
't laatste A.V.M.O.-congres, dat zijn eigen kinderen op de Middelbare
School bijv. zóóveel Engelsch leerden, dat zij, uit eigen beweging,
deeltjes uit de Tauchnitz-editie kochten en die vlot konden
lezen. Maar, om tot 't stukje in de Figaro terug te keeren, de heer
Georges Toudouze deelt daarin 't volgende mee. Er bestaat in Parijs
een Théatre classique universitaire agrée prés l'Académie de Paris,
een „service officiel en collaboration entre 1'Université et les Beaux-
Arts de France". Dit gezelschap heeft in Maart j.1. een tournée van
acht dagen gemaakt in Engeland om speciaal in Folkestone en in
geheel Yorkshire voor verschillende scholen voorstellingen te geven
van het klassiek repertoire. Deze poging, met goeden uitslag bekroond,
is nu onlangs herhaald. Gedurende veertien dagen heeft dit
gezelschap vier en twintig keer gespeeld voor een publiek van leerlingen,
niet in schouwburgen, maar in de scholen, in vier en twintig
scholen, waarin telkens de jeugd van een bepaald rayon vereenigd
was. Men had de leerlingen van tien a twintig scholen eerst in
Londen, daarna in Northampton, Bedford, Croydon, Southampton,
Maidstone telkens in één dier scholen, die daarvoor zeker de noodige
lokaliteit bevatten, vereenigd. Deze voorstellingen werden gegeven
onder de schooluren, bij wijze van onderricht.

35
De keuze der stukken was aan de gastheeren overgelaten, die
daarvoor 't oog hadden laten vallen op stukken, die op de officieele
schoolprogramma's voorkomen. Want 't was speciaal ter voorbereiding
van de examens, dat men de Franschen naar Engeland had
laten overkomen. Gespeeld of gereciteerd werden Le Médecin malgré
lui, Les Précieuses ridicules, Le Barbier de Séville, Gringoire, la
Grammaire (?) en de fabels van La Fontaine.
We zullen nu maar overslaan de beschrijving van de officieele
entvangst door den Lord-Mayor van Londen en de redevoeringen
daarbij afgestoken. Maar interessant is, wat de schrijver omtrent de
examens in 't Fransch in Engeland vertelt. Dat deze van groot gewicht
zijn, moge blijken uit 't feit, dat alle Engelsche scholieren
(volgens den heer Toudouze) van zes tot negen uur per week
Fransche conversatie hebben; d.w.z. twee vijfden tot de helft van
hun wekelijksche schooltaak is voor 't Fransch bestemd. Dit jaar
waren in Engeland 56000 candidaten voor de examens in 't Fransch.
De heer Toudouze is in de gelegenheid gesteld te Bedford de leerlingen
in 't Fransch te ondervragen over de literatuur en de aardrijkskunde
van Frankrijk. Alle leerlingen hebben hem zonder aarzeling
in 't Fransch geantwoord.
Zelfs als men hier een deel van 't enthousiasme, waarvan de heer
Toudouze blijk geeft, op rekening van de Fransche „beleefdheid"
wil stellen, dan blijft er toch nog genoeg over om een oogenblik te
peinzen over 't onderwijs in 't Fransch in Engeland, en over de
enorme invloed, die van zulk een tournee als steun, als bekroning
van 't onderwijs, uit kan gaan op 't onderling begrijpen van twee
groote volkeren.
Wanneer komen de Fransche tooneelisten in ons land voor een
4 of 5 honderd leerlingen les geven in wat een deel ook van onze
beschaving uitmaakt?
Utrecht. E. C. VAN BELLEN.
Van Dialect tot Schrijftaal. Rede uitgesproken
bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar
buitengewoon aan de Universiteit van Amsterdam
op 26 Mei 1930 door Dr. W. van der Gaaf. Wolters.
Groningen. 1930. 30 bladz.
De benoeming van Dr. van der Gaaf tot buitengewoon hoogleraar
is een late erkenning van verdiensten, en verdiensten die aan ieder

36
Anglist in ons land al lang bekend waren. Men kan zich slechts verwonderen
dat de erkenning zo veel moeite gekost schijnt te hebben;
maar wij weten dat de studie van de levende talen nog slechts zeer
gedeeltelik een in universitaire kringen voor „vol" aangeziene studie
is. Over de oorzaken van die positie van de levende talen in ons
land uit te weiden schijnt me op deze plaats niet gewenst.
Het onderwerp dat van der Gaaf voor zijn rede gekozen heeft is
voor de beoefenaars van het Engels ongetwijfeld belangwekkend.
Ook zij die van de klankgeschiedenis van Oud- en Middel-Engels
meer gehoord en gelezen hebben dan hun lief is, kunnen zich nog
wel interesseren voor de ontwikkeling van het lokale Londense dialekt,
van de vroege middeleeuwen af, tot de omgangstaal in schriftelik
en mondeling gebruik van meer dan één wereldrijk. Die laatste
biezonderheid moge van linguisties standpunt vrij onverschillig zijn —
een Indianendialekt is voor een linguist altans in sommige opzichten
leerzamer — het is toch ook van linguisties standpunt niet onverschillig
te zien hoe een dialekt wordt tot een voertuig van een
groote kuituur. In de rede van van der Gaaf wordt vrij uitvoerig
verhaald hoe het met het onderzoek van de schaarse bronnen voor
het Londens van de oudere tijd gegaan is sedert Morsbach zijn baanbrekend
boek schreef (1888). Na die tijd is er door leerlingen van
Morsbach aan de Göttinger universiteit, door andere Duitse en
Skandinaviese geleerden, en door enige Engelsen, veel gedaan om
de gang van zaken op te helderen. Dit alles wordt door de schrijver
met interessante biezonderheden geïllustreerd. Hij vestigt er niet de
aandacht op dat er onder al die onderzoekers geen enkele Nederlandse
naam voorkomt, ofschoon dat voor een hoogleraar, die zich
toch ook tot leerlingen richt, geenszins misplaatst had kunnen worden
genoemd. Maar het kan zijn dat hij de feestelike stemming niet
wilde storen door een opmerking over de onbeduidende positie die
ons land totnogtoe in de wetenschappelike studie der levende talen
inneemt.
Een enkele opmerking over de titel: een bewijs, dunkt me, dat de
schrijver zich weinig met algemeen-linguistiese problemen bezig
houdt, ongetwijfeld in de overtuiging dat de studie van het Engels
alleen al meer is dan één mens kan omvatten. Die opvatting heeft
veel waars — in der beschrankung zeigt sich erst der meister —
maar het blijft toch altijd gevaarlik zich te zeer te beperken. De
juiste middelweg te vinden zal wel weinigen gegeven zijn, maar ik
waag toch te zeggen dat de Nederlandse term schrijftaal in de laatste
jaren voldoende ontleed is om te mogen verklaren dat hij voor

37
wetenschappelik werk vrijwel onbruikbaar is te achten. En voor aanstaande
leraren is de term zeker een gevaarlike klip, tenzij de docent
ze tot volleerde zeilers heeft weten op te leiden. Wij wensen van der
Gaaf toe dat hij in de jaren die hem nog resten vóór de fatale termijn,
er in slagen zal enige leerlingen te vinden die de persoonlike
bekwaamheid bezitten en de lust gevoelen om ook aan deze internationale
arbeid produktief mee te werken. Dat zou de mooiste bekroning
zijn van zijn arbeid aan de Amsterdamse universiteit,
's Gravenhage, November 1930.
E. KRUISINGA.
MOEILIK OF MAKKELIK LITERATUUR-ONDERWIJS.
De onmiddellike aanleiding tot het schrijven van dit artikel is een
waarderende beoordeeling van mijn Introduction to English Literature
door kollega Veltkamp in Stemmen des Tijds, en wel in 't biezonder
wat hij schrijft aan het slot van zijn kritiek: „Mijn schoolervaring
(leidt) mij persoonlijk tot de voorkeur voor een beknopt
boek, dat de allerbelangrijkste hoofdzaken vastlegt, nadat het levende
woord van den docent het onderwerp heeft behandeld zoo grondig
en veelzijdig als dat voor jonge menschen van dien leeftijd met
vrucht kan geschieden." Wat Dr. Veldkamp hier uitspreekt, is mij
door anderen in allerlei vormen gezegd. De zaak komt vrijwel hierop
neer, dat men het onderwijs in de letterkunde van een vreemd volk,
zo al niet bepaald gemakkelik, dan toch tot iets vrij eenvoudigs
meent te kunnen maken. Nu reken ik Dr. Veldkamp niet tot hen die
maar willen vereenvoudigen tot het uiterste, immers hij wil de stof
ook „grondig en degelijk" behandeld zien, maar toch zou ik wel
eens willen weten in welk „beknopt boek" hij de hoofdzaken vindt
vastgelegd. Het was juist deze passage van zijn kritiek die, laat ik
het maar bekennen, mijn achterdocht opwekte. Maar al te goed
weten we wat in sommige boeken als „hoofdzaken" wordt opgedist.
Om deze diskussie niet tot onvruchtbaarheid te doemen, zal ik proberen
zo konkreet mogelik te zijn. Ik haal daarom ter illustratie aan
wat ons als letterkunde wordt voorgezet in een vrij bekende bloemlezing.
] ). Het gaat over de dichter Coleridge.
As a child Coleridge was dreamy and all through his life he had a great
love for the supernatural and fantastical. This is apparent in some of his
1
) Bcok of English Prose and Poetry by J. F. de Wilde with the assistance of
A. E. H. Swaen.

38
best-known poems, as: 'The Rime of the Ancient Mariner', 'Christabel'
and 'Kubla Khan'.
As regards form he is a greater artist than Wordsworth; the rhythm and
raelody of his poems are beautiful. He was a good iiterary critic and had
much influence on his contemporaries. The "Lectures on Shakespeare",
which he delivered in London, were crowded, and while he resided at
Highgate, at the house of a doctor, under whose treatment he spent the
last years of his life, he was much visited by Iiterary friends who admired
his wisdom and sound critical judgment. He had made a study of German
literature and philosophy, which very few Englishmen had the ability or
the interest to do at that time. Schiller's 'Wallenstein' appeared in an
English translation from his hand.
Besides the poems mentioned above he wrote 'Love', 'Fears in Solitude'
and 'Ode to France'.
Dit stukje is, geloof ik, karakteristiek. Het bevat de gewone nietszeggende
algemeenheden, zoals dat Coleridge een groter kunstenaar
is dan Wordsworth ten minste wat de vorm van zijn poëzie betreft.
De belangstellende lezer, vermoedende dat er aan Wordsworth's
vorm dan wel iets zal ontbreken, slaat natuurlik het inleidend stukje
bij Wordsworth op, maar vindt niets dat hem licht kan verschaffen.
En dan verder die mededeling dat het rhythme en de melodie van
Coleridge's verzen „beautiful" zijn, een zinnetje dat bij meer dichters
onveranderd dienst kan doen. Biezonder belangwekkend is de
opmerking dat Coleridge in Highgate (ieder weet waar dat is) heeft
gewoond bij een dokter. Of zijn wijsheid en „critical judgment" het
gevolg daarvan waren of dat hij ondanks deze mediese verzorging
kans zag toch een verstandig man te blijven, wordt ons niet geopenbaard.
En wat een domme Engelsen toch in Coleridge's dagen, die
niet eens knap genoeg waren om Duitse filosofie te kunnen bestuderen.
Dan volgen nog gauw, alles zoals te doen gebruikelik, een paar
namen, met een onnauwkeurigheidje (ook gebruikelik) over Coleridge's
vertaling van Wallenstein, en de leerling is voorbereid
voor . . . ja, voor wat? Voor het lezen van The Ancient Mariner, of
van Christabell Maar niemand zal toch kunnen beweren, dat dit
alles van enig nut is bij werkelik literatuuronderwijs. Dat moet nu
nog beginnen en dat is door niemand zo heel gemakkelik te maken;
ik voeg er aan toe, dat er ook niemand is die dat maar zo uit zijn
mouw schudt. Alles wat in boven aangehaald stukje staat zal, laat
ons hopen, de leraar zelf ook nog wel kunnen bedenken; zodra het
werkelik moeilike deel van zijn taak begint, wordt stilzwijgend een
beroep gedaan op het „levende woord" van de docent.
Om nu niet het verwijt op me te laden van het minst geslaagde
paragraafje uit het boek te hebben uitgezocht, zal ik ook nog aanhalen
wat van Shelley gezegd wordt, aan wie, het is de moeite waard
dit terloops op te merken, ongeveer evenveel ruimte wordt besteed

39
als aan de als dichter weinig betekenende Southey: begrip van proportie
is in boeken van dit soort gewoonlik totaal absent. Van Shelley
dan wordt het volgende gezegd.
This poet resembled Byron in belonging to the aristocratie class. He
was also an enthusiast for liberty, but, instead of shouting defiance at the
established rules of society, he tried to improve the world by gentle reasoning.
That he was utterly unfit for the part of social reformer was proved
however by his unpractical attempts to promote the cause of liberty in
Ireland. He was a dreamer, not a man of action.
With Mary Godwin, his second wife, he left England and after a stay
in Switzerland took up his residence in Italy. He spent much time in the
open air reading and meditating in his boat. It was in a boating-expedition
when overtaken by a storm, thai he lost his life.
In 'Alastor' is depicted the life of a poet who pursues spiritual beauty;
Adonais' is an elegy on the death of Keats; 'Prometheus Unbound' contains
great lyrical beauties; the 'Ode to the Skylark', 'The Sensitive Plant'
and 'The Cloud' are among the finest of his shorter lyrical poems.
Dit als inleiding tot twee moeilijke gedichten als The Skylark en
The Cloud. Het is niet nodig dit alles krities te bekijken, het is
erbarmelik van stunteligheid en onnauwkeurigheid. Gemakkelik te
begrijpen is het misschien wel, zelfs lijkt het beter je verstand er niet
al te erg bij te gebruiken.
Enkele dingen zijn, dunkt me, uit het voorafgaande wel duidelik.
De „kennis" die onze leerlingen bij literatuur-onderwijs van deze
aard opdoen, is vrijwel geheel waardeloos. Ik zou zonder enige aarzeling
verder durven gaan en zeggen dat, als het niet anders kan,
het beter is geen letterkunde te onderwijzen. Op deze wijze toch
worden de leerlingen er aan gewend tevreden te zijn met holle
frases, en holle frases over de mooiste en grootste dingen die de
menselike geest heeft voortgebracht; ze worden niet opgewekt tot
nadenken en zoeken, tot het ernstig streven door te dringen in de
betekenis en de schoonheid van literair werk; ze krijgen een levenslange
afkeer tegen die ellendige letterkunde, waarbij je gedwongen
wordt allerlei feiten en namen te lezen die je niets kunnen schelen,
en waarbij je, om een uiting van gezonde schooljongenshumor aan
te halen, alleen maar nu en dan een zucht van verlichting slaakt als
er weer een vent dood is. Onderwijs in letterkunde is dergelijk gedoe
niet. Dit onderwijs is evenmin gemakkelik te maken als dat in de
exacte vakken. Wie het niet aan alle zelf-kritiek ontbreekt, zal voor
zichzelf wel dikwijls bekend hebben, dat zijn literatuur-onderwijs de
zw3kke plek in zijn werk is; dat hij bij dat onderwijs het minst van
al gesteld zou zijn op deskundige toehoorders. Laat ons erkennen,
dat onderwijs in letterkunde zeer hoge eisen stelt aan de docent; dat
het aantal van hen die het zeer goed geven, noodzakelikerwijze ge-

40
ring is. Wie een goede les, waarin werkelijk de hoofdzaken worden
belicht, wil geven over Coleridge, zal zich daarvoor zeker niet in
één avond of zelfs in één week kunnen prepareren. Hoe zou de
leraar de tijd, en de duurzame belangstelling, kunnen vinden om dit
bij het vele wat hij te doen heeft voor een aantal grote schrijvers, al
is het dan maar uit de twee gevraagde tijdvakken, te doen? Een
boek, dat hem ontheft van een deel van zijn werk en dat hem in staat
stelt zijn onderwijs in de letterkunde niet al te oppervlakkig te geven,
is daarom zeer nodig. Aan zo'n boek mag men dan de eis stellen,
dat de schrijver zich de moeite heeft getroost al datgene te doen,
wat men van elke leraar afzonderlik onmogelik ieder jaar kan vergen.
Men zal mij tegenwerpen: voor de leraar, toegegeven. Maar moet
de leerling een dergelik boek in handen hebben? Jarenlange proefnemingen
met allerlei klassen hebben mij er toe gebracht deze vraag
bevestigend te beantwoorden. Ze hangt natuurlik samen met de
andere vraag, wat ik me als resultaat van het onderwijs in de literatuur
voorstel. Gedichten als die van Coleridge of Shelley leest men
toch niet, voor zover ze verhalend van aard zijn, om het verhaaltje;
of, voor zover ze dat niet zijn, alleen om zo'n beetje vaag de inhoud
duidelik te maken of om zich te bedrinken aan louter klank. Ik wijs
in dit verband op de voor ons, leraren in Moderne Talen, beschamende
cirkulaire van de inspekteurs van het Middelbaar Onderwijs
van de 18 Maart 1930, waarin ze, terecht, hun afkeuring uitspreken
over literatuur-onderwijs dat bestaat in het dikteren (het levende
woord!) van de inhoud van sommige werken, en het laten reproduceren
op het eind-examen van deze diktaten. Op deze wijze, voegen
ze er aan toe, wordt het examen (en, zou ik zeggen, het onderwijs)
in de letterkunde der vreemde talen tot een „schijnvertoning". Protesten
tegen deze cirkulaire zijn er bij mijn weten niet geweest;
beschaamde gezichten laat ons hopen, wel. Er blijkt uit dit alles toch
wel, dat er aan ons letterkunde-onderwijs iets hapert en dat er alle
reden is ons eens af te vragen, hoe wij de toestand kunnen verbeteren.
Om terug te keren tot het konkrete geval van dichters als Coleridge
en Shelley. In de een of andere vorm moet er toch een inleiding
worden gegeven, die het begrijpen van een voor jongens „raar"
gedicht als The Ancient Mariner, of van een uit een ogenblik van
exaltatie geboren gedicht als The Skylark mogelik maakt. Iets over
de romantiek en iets over de twee dichters is onontbeerlik. Kan de
docent, benijdenswaardige man, dat zelf, laat hem zijn gang gaan,
want ik spot allerminst als ik zeg dat het levende woord in zijn

41
levende betekenis genomen door niets te vervangen is. Maar, hoe
goed de leraar het ook doet, de leerling is bij dit alles in hoofdzaak
passief. Is er nu niet alles voor, hem de gelegenheid te geven thuis
met behulp van een boek, dat hij zonder de les niet zou hebben
kunnen begrijpen, nog eens te overdenken wat hij op school heeft
gehoord? Dr. Veldkamp wil iets dergeliks ook, zoals de aanhaling
uit zijn kritiek bewijst. Misschien wil hij in een volgend nummer van
Berichten en Mededelingen eens wat uitvoeriger, en dan vooral zo
konkreet mogelik, voor zijn vakgenoten in engere zin uiteenzetten,
hoe hij de zaak aanpakt, en vooral ook in welk beknopt boek hij
datgene vindt wat hij nodig oordeelt. Hij zal toch evenals ik enkele
biografiese gegevens en een paar tietels met wat jaartallen niet tot
de „allerbelangrijkste hoofdzaken" rekenen.
Voorlopig kan ik alleen herhalen, wat ik al gezegd heb, werkelik
onderwijs in de letterkunde kan niet gemakkelik gemaakt worden;
een beknopt boek heeft eer kans moeiliker dan gemakkelik te zijn. 1 )
Maar waarom toch dat steeds aandringen op het denatureren van
het onderwijs in de letterkunde? Wie denkt er bij de exakte vakken
aan een onderwerp niet te behandelen of slecht te behandelen, omdat
het moeilik is? De leraren in de klassieke talen durven de lektuur
van Plato aan, en de besten onder hen zullen zeker niet tevreden
zijn met louter een vertaling van de text. De serie „Antieke Cultuur",
uitgegeven bij de firma Wolters, en bestemd voor de hoogste klassen
van het gymnasium, moge ons tot een beschamend en tot grotere
inspanning prikkelend voorbeeld zijn.
Dezelfde angst voor wat moeilik is, komt uit bij het verzet tegen
het streven om iets meer aandacht te besteden aan de oudere literatuur.
En toch staat onomstotelik vast wat W. P. Ker zegt in Form
and Style in Poetry, p. 50:
If the history of literature is to be properly a history, and not a series
of biographies—lives of the poets and essays on their several works—then
there must be a study of what is continuous and common, of the tendencies
in which different authors share, the forms and fashions which they
inherit, the origins of their art. That sort of study, in England as in
France or Italy—in all the countries of Europe—will take you back into
the Middle Ages long before the date of Chaucer.
Deze oudere literatuur is overigens in sommige opzichten volstrekt
niet moeiliker, eerder het omgekeerde, dan de nieuwere, zoals ook
door leraren in het Nederlands herhaaldelik is verklaard. Ik kan de
1
) Zo is bijv. Saintsbury's A First Book of English Literature in sommige opzichten
moeiliker dan zijn uitvoeriger Short History.

42
gedachte niet van me afzetten dat de bezwaren tegen het betrekken
van oudere perioden in ons letterkunde-onderwijs hun oorzaak vinden
in het feit, dat vele leraren zelf bij hun studie deze tijdperken
hebben verwaarloosd. Voor het Engels is dit zeker waar, zoals de
jaar op jaar vrijwel vergeefs herhaalde klachten van de examenkommissie
voor de B-akte bewijzen. Maar wie geldt de klacht: de
kandidaten of hun leermeesters?
Men zal mij tegenwerpen, dat op onze middelbare scholen de
historiese literatuurbeschouwing van sekundair belang is, en ik geef
dit volmondig toe. Al naar de persoonlike instelling van de docent
zal hij de nadruk leggen op ethiese of aesthetiese problemen, of zich
bepalen tot een bijna uitsluitend verstandelike interpretatie van de
text. Maar bij geen van deze drie beschouwingswijzen kan het histories
element geheel worden gemist. Wie iets van Shakespeare wil
lezen, is gedwongen iets aan het oudere drama vóór zijn tijd te
doen; de romantiek wordt volslagen onbegrijpelik zonder enige voorafgaande
studie van de achttiende eeuw. En met het vermelden van
enkele feiten komt men geen stap verder. Men zal alleen begrippen
kunnen verhelderen, als men werkelik iets leest van dat oudere
drama of van de neo-classici. Al deze overwegingen leiden tot de
konklusie, dat alleen een vrij uitvoerig boek de leraar de mogelikheid
biedt van zijn literatuur-onderwijs iets terecht te brengen, i) Maar
— en het is belangrijk dit goed in te zien — van dit uitvoerig boek
behoeft volstrekt niet ieder woord te worden gelezen; nog minder is
het bestemd om te worden gememoriseerd. Het zijn de kleine boekjes
die het wanbegrip in de wereld hebben gebracht, dat je in de letterkunde
een hele Piet was als je allerlei namen en feiten in je hoofd
had gepropt. De letterkunde van een groot volk is niet in zijn volle
omvang te beheersen; de grote mannen op ons gebied zullen de
eersten zijn om hun kleinheid te erkennen tegenover de geweldige
stof en de gekompliceerde problemen, die deze stof ons stelt. We
zullen ons dus tevreden moeten stellen met een greep hier en daar,
natuurlik niet te hooi en te gras, maar doelbewust zullen we moeten
kiezen wat we in een bepaalde klasse denken te kunnen behandelen.
Het streven om toch vooral een overzicht te geven over wat men
de „hele stof" pleegt te noemen, heeft ons onderwijs veel scha gedaan,
en niet alleen ons literatuur-onderwijs. Ik herinner bij voorbeeld
aan het Leerboek der Natuurlijke Historie van Dr. E. Reinders,
1
) De boeken van Besancon en Struik, en van Bouwman en Verdenius, bewijzen
dat deze kollega's dezelfde opvatting zijn toegedaan.

43
die zeer veel van wat vroeger onmisbaar werd geacht, over boord
heeft geworpen. In wat we kunnen behandelen worden we zeer ernstig
belemmerd door gebrek aan tijd. Wanneer zal toch het voorstel
van onze vereniging eens ernstig worden overwogen om een eind te
maken aan de malligheid om jongens van 17 of 18 jaar in drie talen
over de letterkunde van drie grote volken te laten examineren. Mijn
ideaal zou zijn dat onze leerlingen in de vijfde klas zich zouden
mogen beperken tot één door henzelf gekozen taal. Er zijn natuurlik
bezwaren. Ten eerste wat betreft de praktiese uitvoerbaarheid. Een
direkteur van een grote H.B.S. zei me echter, dat hij wel kans zag
een rooster te maken als de genoemde wens vervuld werd. Een
ernstiger bezwaar is, dat onze leerlingen bij het verlaten van de
school van twee talen iets minder zouden weten dan nu, en vooral
ook dat ze al in de vierde klas zich de weelde zouden beginnen te
veroorloven twee talen te laten schieten. Het laatste bezwaar zou
vrijwel hierdoor worden ondervangen, dat onvoldoende cijfers voor
twee talen de overgang naar de vijfde klas in gevaar zou brengen.
En verder, zijn wij allemaal zulke bollebozen in de talen die we
niet onderwijzen? Hoeveel hoogleraren durven in het publiek een
Engels citaat voorlezen? De voordelen van de hier bepleite hervorming
zouden zeer groot zijn. Men zou in de vijfde klas met een
kleiner getal leerlingen vier uur krijgen voor de gekozen taal; van
deze taal zouden de leerlingen heel wat meer lezen dan nu, wat
voor hun toekomstig leven van veel groter belang is dan nog een
beetje meer van de twee andere; en het totaal aantal uren van de
vijfde klas, dat toch veel te groot is, zou alvast met twee kunnen
worden verminderd.
Voorlopig echter moeten we proberen te doen wat we kunnen
met de povere twee uurtjes die ons in de vijfde klas zijn toebedeeld.
En heel veel is dat niet. Na het op allerlei wijzen te hebben geprobeerd,
heb ik er dit jaar iets anders op gevonden. In plaats van in
de klas een roman te lezen, zoals tot nu toe, laat ik deze roman
thuis lezen. De leerlingen krijgen een bepaald gedeelte van een
boek op dat ze in een maand nauwkeurig moeten lezen. Het laatste
uur van de maand krijgen ze gelegenheid alles te vragen, wat ze
niet begrepen hebben; ikzelf lees het door hen bestudeerde even
door en onderstreep hier en daar dingen die mij voor hen moeilik
lijken. Öp een van de volgende lessen moeten ze daarna een door
mij gekozen brok uit de bestudeerde text schriftelik vertalen. Op
deze wijze bereik ik, naar ik hoop zonder hun kansen te vergroten,
om hun eindexamen-vertaling te verknoeien, dat ik bijna al mijn tijd

44
beschikbaar heb voor het onderwijs in de letterkunde. Aangezien
het mijn bedoeling was een stuk van Shakespeare te lezen, heb ik
eerst enige tijd besteed aan het middeleeuwse drama; we hebben
een mirakel-spel gelezen en een moraliteit (Everyman), daarna hebben
we wat over de Renaissance gepraat en gelezen, toegelicht met
behulp van een uitvoerig excerpt van More's Utopia; het pre-Shakespeariaanse
drama kwam daarna ter sprake, en daarop kon de
lektuur van Macbeth beginnen.
Wat denk ik nu met dit alles te hebben bereikt? Ten eerste hoop
ik enig begrip te hebben aangebracht van de historiese opkomst en
ontwikkeling van een vorm van literatuur; ik meen mijn leerlingen
enigszins te hebben geleerd, hoe je een toneelstuk leest; en, niet
in de minste plaats, hoop ik ze iets te hebben laten voelen van wat
ons in deze primitieve voortbrengselen der letterkunde ook nu nog
ontroert. Na deze voorbereiding kunnen vele vragen, waartoe Macbeth
aanleiding geeft, door de leerlingen zelf worden beantwoord.
Is nu de behandeling van Macbeth afgelopen, dan worden de jongens
verwezen naar enkele andere stukken en opgewekt in hun literatuur-boek
na te lezen wat er van gezegd wordt, en met behulp
daarvan eens een stuk uit te zoeken om voor zichzelf te proberen.
Of dat sukses heeft? Niet zo heel veel, natuurlik. Onze leerlingen
zijn nu eenmaal al overbelast. Maar een enkele maal toch wel — en
die enkelen moeten we toch vooral trachten te bereiken.
Eén vraag zou ik toch hier willen stellen en wel deze. Zou wat
ik boven geschetst heb de krachten van onze leerlingen nu werkelik
te boven gaan? Mijn ervaring leert me dat geenszins. Alleen die
leerlingen, die eigenlik niet op een middelbare school thuis horen,
geven blijk dat de zaak boven hun bevatting gaat; met de overgrote
meerderheid kan ik over het behandelde een vraag-gesprek voeren,
waaruit duidelik blijkt dat ik niet over hun hoofden heb heengepraat.
Eén ding moet ik hieraan echter direkt toevoegen, speciaal bestemd
voor al te ondeskundige deskundigen, ik zie geen kans alles er weer
uit te examineren, wat ik er heb trachten in te praten. Veel daarvan
is niet examineerbaar; vooral niet als het jeugdige slachtoffer zijn
gedachten moet uiten in een taal die niet zijn eigen is.
Ik heb enigszins uitvoerig aangegeven op welke wijze ik beproef
van het letterkunde-onderwijs iets terecht te brengen, in de hoop
andere kollega's, in het biezonder kollega Veldkamp, te verlokken
eens in zo konkreet mogelike vorm uiteen te zetten hoe zij dit allermoeilikste
deel van hun werk trachten te doen. Want de toestand
is niet gezond. In de bovengenoemde cirkulaire opperen de inspek-

45
teurs terecht de vraag, of het letterkundig examen in zijn tegenwoordige
vorm wel gehandhaafd moet worden. Voorlopig zou ik
zeggen: laat ons het nog eens proberen, hoe moeilik het ook is dit
onderwijs te geven, hoe moeilik om er een niet te oppervlakkig en
toch ook niet de grenzen van het betamelike te buiten gaand examen
in af te nemen. Laat het examen gehandhaafd blijven, omdat ik
vrees dat er anders niets van het onderwijs in de letterkunde van
de vreemde talen zal overblijven. De ervaring met de vertaling uit
de vreemde taal heeft ons nu wel geleerd van hoeveel belang de
exameneisen zijn voor ons onderwijs. Maar mocht blijken, dat we er
niet in kunnen slagen van dit onderwijs iets meer te maken dan een
,.schijnvertoning", laat ons dan de moed hebben het te erkennen en
er een eind aan maken.
Den Haag.
J. H. SCHUTT.
THE DEAN OF JAEN.
Voor Kollega J. H. Schutt.
Simon Danz has come again,
From cruising about with his buccaneers;
He has singed the beard of the King of Spain,
And carried away the Dean of Jaen
And sold him in Algiers.
Longfellow begaat 'n grote onnauwkeurigheid door 'n zeerover,
die de Spaanse kust teistert en z'n buit in Algiers verkoopt, te stempelen
tot boekanier. De schelmen, die de Middellandse Zee en 't aangrenzende
deel van de Atlantiese Oceaan afstroopten — vaak
Engelse en zeer vaak Hollandse renegaten — woren korsaren. Is
het waarschijnlik, dat hij zo pijnlik-nauwkeurig zal omgaan met het
bezigen van het bekende, kerkelike, woord Dean, en het zal aanwenden
ter aanduiding van 'n provinciale goeverneur? Tot dusver
heb ik trouwens altijd in de mening verkeerd dat hiervoor het
Spaanse gobemador diende, en niet een van de twee termen die
beantwoorden aan het Engelse Dean, het Hollandse deken.
I. DEAN: El que hace de cabeza del cabildo después del prelado,
y lo preside en las iglesias catedrales = Hij, die — na de bisschop
— aan het hoofd staat van het kapittel, en dat presideert, in kathedralen.

46
(Dean als titel aan de universiteit van Alcala hoeft ons hier niet
op te houden).
II. DECANO: El mas antiguo de una communidad, cuerpo, junta,
etc. El que con titulo de tal es nombrado para presidir un consejo,
tribunal o facultad universitaria, sin embargo de no ser el mas
antiguo. = De oudste van 'n raad, korps, bestuur, enz. Hij die onder
deze titel wordt benoemd tot voorzitter van 'n vergadering, rechtbank
of universiteitsfakulteit, ook al is hij niet de oudste (naar
dienstjaren).
Tot zover het woordeboek van de Spaanse akademie (druk van
1914). Gildo's Dictionnaire Espagnol-Francais (Mexico, 1901)
geeft:
I. Dean: Doyen, titre de dignité ecclésiastique.
II. Decano: Doyen, le plus ancien d'une assemblee, dun corps,
d'une communauté.
En nu de term gobernador. Hiervan geeft de Spaanse Akademie
de definitie: Jefe superior de una provincia, ciudad o territorio, que,
segün el género de jurisdiccion que ejerce, torna el nombre de
GOBERNADOR CIVIL, MILITAR o ECLESIASTICO = opperbestuurder
van 'n provincie, stad of grondgebied, die naargelang
van het soort gezag dat hij uitoefent, de naam aanneemt van BUR­
GERLIK, MILITAIR of GEESTELIK GEZAGVOERDER.
Dus men spreekt van gobernador in verband met grondgebied,
van dean en decano in verband met colleges. Jaen is de hoofdstad
van de provincie van die naam, een van de acht provincies van
Andaloezië. Het heeft 'n beroemde kathedraal (ter plaatse van 'n
vroegere moskee); er is dus 'n kapittel met deken. Er is dus m.i.
geen reden om niet te denken, dat the Dean of Jaen = El Dean
de Jaén. En de aanteekening in ,,A Primrose Path" ,blz. 86):
A Dean is a high-placed clergyman, dient gehandhaafd te blijven
totdat mogelik idiomaties gebruik dat nog geen herberg heeft gevonden
in de bestaande woordeboeken, en dat alsdan de opvatting
El Decano de Jaén aannemelik zou maken, zou blijken uit Spaanse
romans als van Alarcón, Galdos, Baroja of Palacio Valdés. The
Dean of Jaen behoort als uitdrukking bij de Pastoor van Schermbeek
en de Bisschop van Breda.
W. VAN DOORN.

47
NOG EENS HET VERTAALPROBLEEM.
Naar aanleiding van wat ik in het September-nummer van 1929
heb gezegd over het vertalen in de hoogere klassen, maken in No. 61
twee collega's nog eenige opmerkingen, die mijn bedoelingen volkomen
onjuist weergeven en daardoor de zaak waarom het gaat, vertroebelen.
Neen, collega Kruisinga, ik heb nooit gezegd, dat ik ,,de vertaalboekjes
niet missen kon". Ik heb me alleen afgevraagd, waarom men
ze nog zooveel vindt bij collega's, die (daarvan ben ik overtuigd)
deze leermiddelen niet gebruiken om het zich gemakkelijk te maken.
En ik heb gemeend dé reden te moeten zoeken in de eigenaardige
moeilijkheden, waarvoor we in de hoogere klassen gesteld worden bij
het taalkundig gedeelte van ons onderwijs, moeilijkheden waarvoor
mijns inziens de Heer Kruisinga geen bevredigende oplossing heeft
gegeven. Het moet toch volkomen duidelijk geweest zijn, dat ik hier
het oog had op de moeilijkheid, voor de hoogste klassen stukken
proza te vinden, waarvan ons niet alleen de inhoud voldoet, maar
die tegelijkertijd geschikt zijn voor vertaling, „of althans . . . zeer
nauwkeurige behandeling", welke noodzakelijk is, om, naast het
bijbrengen van „geestelijke waarden", tot op het allerlaatst het
zuiver taalkundig element tot zijn recht te laten komen. Uit de gecursiveerde
woorden blijkt overigens wel heel duidelijk, dat ik het
begrip „vertalen" ruim genoeg heb opgevat en het van a tot z in de
moedertaal weergeven voor het gegeven doel volstrekt niet noodzakelijk
acht.
En nu heeft de Heer K. mij niet kunnen overtuigen, dat wat ik
een probleem noemde een fictie van mij is. Hij heeft mij in een
gesprek toegegeven, dat er in een „samenhangend" stuk litterair
proza groote gedeelten kunnen voorkomen, die zich niet leenen voor
„vertaling" (ik gebruik dit woord nu weer in de ruimste zin). „Dan
wordt er gedurende die lectuur maar niet vertaald," zegt hij. Maar
is deze oplossing niet een beetje al te eenvoudig, hebben we o.a. geen
rekening te houden met het feit, dat er in de hoogste klassen maar
twee uur per week aan een moderne taal kan worden besteed en dat
het daarom toch wel heel erg noodig is voor tenminste één dezer
uren een stuk proza te laten prepareeren, of zoo men wil, laten
herhalen wat in de les is behandeld? En het zijn juist de stukken
met de grootste litteraire waarde, die daarvoor veelal het minst
geschikt zijn en die men bovendien daarvoor liefst niet gebruikt.
Voor een outsider moge dit alles schoolmeesterachtig klinken, ieder

48
van ons met eenige ervaring zal deze noodzaak erkennen, al gooien
we in werkelijkheid het met ons schoolmeestersgeweten vaak op een
accoordje en vinden dat „dat vertalen wel terecht komt" wanneer
iets bizonder moois ons wat lang achtereen bezig houdt. Ik blijf er
bij, dat een leeraar, die meent zich niet alleen tot het litterairaesthetisch
element te moeten beperken, behoefte heeft aan stof, die
hij daarnaast voor zijn taalkundig onderwijs zal kunnen gebruiken.
De Heer K. haalt op blz. 30 van No. 61 de meening aan van
eenige gezaghebbende collega's over het vertalen bij studeerenden
voor de acte-examens. Nu njocht in de eerste plaats de Heer K. uit
mijn woorden volstrekt niet afleiden, dat ik niet evenzeer als de
genoemde collega's gekant ben tegen een star vertaal-systeem, dat
misschien bij enkelen onzer tot doel inplaats van middel is geworden.
Maar er is nog iets anders. Onder de bewuste collega's is er althans
één, die . . . zelf een groot aantal van de gewraakte boekjes heeft
samengesteld! Beter bewijs kan wel niet gegeven worden, (even
aangenomen dat dit noodig zou zijn) dat ook bij hen, die openlijk
hun afkeurig van het louter „trainen" in vertalen uitspreken, het
vertaalprobleem volstrekt niet zoo'n hersenschim is als de Heer K.
meent te mogen aannemen.
In mijn artikeltje heb ik een weg ter oplossing aangegeven. Nu
werd mij dezer dagen een boek toegezonden, dat mij aardig lijkt te
voldoen aan de eischen, die, naar ik meen, aan zoo'n werk mogen
worden gesteld. Het heet Post-war Britain Through British Eyes
(A prose Anthology for the use of schools by Karl Arns),
uitgegeven door Emil Rohmkopf, Leipzig. Het bevat fragmenten
van de meest verschillende schrijvers in de meest verschillende
prozavormen, die te zamen een beeld bedoelen te geven van de
mentaliteit in het na-oorlogsche Engeland. Er is gestreefd naar een
zeker systeem in de rangschikking der stof en we vinden er o.a. de
namen in van St. John Ervine, Shaw, Wells, Chesterton, Belloc,
Galsworthy, Balfour, Blunden, Sassoon, Sinclair, Bennett, Tomlinson,
De la Mare, Lynd, Santayana. Naast fragmenten uit de Forsyte
Saga en Wintersmoon treffen we een hoofdstuk uit Blunden's Undertones
of War, Ervine's The Organized Theatre, Dean Inge's
England. Ja de samensteller heeft niet geschroomd artikelen op te
nemen uit toonaangevende tijdschriften als The Spectator, The
Bookman en zelfs weekbladen als The Observer. Verder bevat het
biographische inleidingen en aanteekeningen over begrippen als
Eugenese, bewegingen als het Chartisme en de Fabian Society,
figuren als Granville Barker en Darwin. Als geheel opent het op

49
deze wijze, naast het gebruik als lees- en ,,vertaal"-boek, mogelijkheden
tot gesprekken en voordrachten met als basis belangwekkend,
afwisselend materiaal. Het is dus zoo ongeveer als ik mij een dergelijke
verzameling had gedacht. Zooals gezegd, ik heb het boek nog
slechts vluchtig kunnen doorbladeren en het is natuurlijk volstrekt
niet uitgesloten, dat zich in de praktijk bezwaren zullen voordoen.
Het kan, zelfs voor de hoogste klassen, te moeilijk blijken en dan
lijkt me, dat de samensteller wat te subjectief is in de stukken over
religieuze vraagstukken. Maar in elk geval is de gedachte, die aan
de samenstelling ten grondslag ligt uitstekend en dit of een dergelijk
werk zal men zeker met heel wat meer voldoening kunnen gebruiken,
dan de veelal onbenullige „vertaalstof", die ons nog steeds in zoo
unheimlich groote hoeveelheid wordt aangeboden.
De Heer Schneiders heeft bijna drie pagina's noodig om ons erop
te wijzen, dat de (on) zuivere 1 ) examen-training u. d. booze 1 )
is en dat een „mooi examen-sijfer een ,dangerous thing' is".
Men zou zoo denken, dat in een blad als het onze deze wijsheid iets
was als het intrappen van een open deur. Maar neen, het speurdersoog
des Heeren Schneiders heeft zoowaar in onze eigen vereeniging
dat wangedrocht „de praktiese examen-'leraar': utilist" ontdekt, die
zich „inpl. v. pedocentries . . . examen-centries instelt." Want ,,'t
waren vnl. een paar recente uitingen, die" hem „tot dit art. aanleidden"
en dan komen er eenige zinsfragmenten, die moeten bewijzen,
dat o.a. J. B. van Amerongen tot dat walgelijk gebroed behoort.
Al streeft de Heer Schneiders naar een zekere originaliteit in zijn
stijl, ik kan die stijl niet anders dan heel erg vermoeiend en gekunsteld
vinden en „woordspelingen" als „a bas (bah) de praktiese
examen-leraar" hooren naar mijn meening eerder thuis in de kinderkamer
dan in het artikel van een serieus polemist. Daarbij bedient
hij zich van een hyper-vereenvoudigde spelling, die hem „voornamelijk",
„artikel", „inplaats van" doet afkorten tot vnl. art. inpl.v. Ik
zou me kunnen voorstellen, dat een dergelijk kortschrift op ernstige
bezwaren stuit bij lezers, die de voorkeur geven aan de wel conventioneele,
maar dan toch vrij algemeen gangbare, in elk geval meer
aangenaam leesbare, methode de woorden voluit te schrijven. De
Heer S. heeft echter in dit systeem blijkbaar erg veel plezier en
daarom laat ik voor mij hem heel graag dat genoegen, maar hij moet
in zijn afkortingswoede toch niet zoo ver gaan, dat hij door een verï
) Deze grappigheidjes zijn van mij zelf.

30
korte aanhaling iemands meening totaal verdraait, in ieder geval
daaruit een volkomen onjuiste conclusie trekt.
Zeker, ik heb over het eindexamen (Gymnasium) in niet ongunstige
zin gesproken, ik heb gezegd, dat wij bij ons werk met dat
eindexamen rekening moeten houden. En ik heb daarbij gevoegd,
dat ik dat heelemaal niet erg vind, omdat, naar mijn ervaring, de
tegenwoordige vorm van het eindexamen Gymnasium voor de moderne
talen in geen enkel opzicht behoeft te leiden tot examendressuur.
Ik zei, dat ik er nooit eenig bezwaar in had gevoeld me
naar dat examen te richten, omdat het een vrij zekere waarborg
geeft, dat „de leerling door het vertalen van een niet gemakkelijk stuk
proza blijk geeft zijn vreemde taal voldoende te beheerschen om werken,
in die taal geschreven te kunnen begrijpen", omdat dus dit examen
mij een taak oplegt waaraan ik zonder eenig bezwaar kan voldoen,
m.a.w. omdat, ook wanneer dat eindexamen eens heelemaal
niet bestond, mijn werkwijze in de hoogste klassen niet heel veel
anders zou worden. Uit dit alles moet voor een ieder, die iets „verder
kijkt dan zijn neus kort is" i) wel heel duidelijk gebleken zijn, dat
er bij mij van een pleidooi voor een bepaald africhtings-systeem geen
sprake was.
We hebben, geloof ik, de laatste tijd wel genoeg narigheid beleefd
van een zekere wijze van critiek oefenen op collega's. Ik dacht, dat
dit eindelijk eens uit zou zijn. Verder bewijzen we niets met phrasen,
al dan niet doorspekt met vette letters, haakjes en gewilde afkortingen
en aardigheden. De Heer Schneiders weet heel goed, dat zoolang
er een examen is, we ons daarnaar moeten richten, hoe onaangenaam
we dat in sommige gevallen ook vinden en hoe zeer we
voor onszelf ook de zekerheid hebben, dat een mooi examencijfer
vaak een zeer betrekkelijke waarde vertegenwoordigt. Ik zou dan
ook niet graag zoo ver willen gaan als de Heer S. waar hij beweert
„het Examen zou 'k noode missen, stel 't heel hoog." Er zijn examens,
die ik heelemaal niet hoog stel, die ik voel als een knellende
band en die ik heel graag zou willen missen, maar wanneer dat
examen beoogt na te gaan of een candidaat aan volkomen billijke
eischen voldoet, dan aanvaard ik dat jaarlijksche onderzoek gaarne,
niet alleen, maar zoolang ik daarbij andere, niet-examineerbare dingen
niet verwaarloos, zal ik er zelfs geregeld rekening mee blijven
houden, zonder me daarom minderwaardig te voelen, ook al slingert
1
) Deze aardigheid is niet oorspronkelijk (zie B. en M. 61 ~- p. 33).

51
de Heer Schneiders met een minachtend bah! mij zijn a bas's in het
gezicht.
J. B. v. AMERONGEN.
NASCHRIFT. Ofschoon ik het te laat ontving om er in mijn
artikel uitvoerig melding van te maken, wil ik niet nalaten even te
wijzen op het zooeven verschenen Contemporary English Prose van
A. G. van Kranendonk (Utrecht, Kemink). Het zal ongetwijfeld
in Berichten en Mededelingen wel nader worden besproken, maar
het zij mij vergund hierbij te kennen te geven, dat ook dit boek, met
zijn uitstekend gekozen fragmenten van schrijvers als Gissing, Moore,
Hardy, Gosse, Wells, Beerbohm, Tomlinson enz. (een tweede
deel verschijnt later), „introductions" en aanteekeningen, mij voor
het bewuste doel zeer geschikt lijkt.
UIT DE PERS.
Een ongelukkige uitlating en een tuiterlike erkenning van ongelijk.
In het Ochtendblad van 14 Okt. j.1. van het Algemeen Handelsblad
kwam aan de aanhef van een artikeltje ,,Een standbeeld voor
d'Artagnan" in de rubriek „Van Overal" een al heel zonderlinge
tirade voor, die voor ons aanleiding was tot een scherp protest.
Daarin werd alle leraren in de Nederlandse taal en letterkunde en
bloc niet minder verweten dan dat zij in plaats van liefde te wekken
voor de vaderlandse letterkunde, de belangstelling daarvan bij hun
leerlingen doodden. Diegenen van hen, die het stukje toevallig lazen,
werden uitgenodigd zichzelf te rekenen tot de „enkele loffelike uitzonderingen"
van wie de redakteur zo vriendelik was het bestaan
te erkennen.
Wij vermoedden dadelik, dat de hoofdredaktie dit artikel niet
gezien had. Dit vermoeden bleek juist. Aan ons verzoek, dat de
Hoofdredaktie, een ruiterlike verklaring zou publiceren, „dat haar
medewerker zich lelik vergaloppeerd had" is voldaan op een wijze,
die het blad eert. De schuldige heeft royaal ongelijk bekend. Wij
laten zijn „amende honorable" hier volgen, omdat het mogelik is dat
er kollega's zijn, die de door ons gewraakte passage wel en de verontschuldiging
niet gelezen hebben.
Amende honorable. — Wij ontvingen een schrijven van den secretaris
der „Vereniging van leraren in levende talen", die protesteert tegen een

52
zin in „Van Overal" van 14 October, waarin gezegd werd, dat „de leeraren
in de Nederlandsche taal en letterkunde aan onze middelbare scholen
— op enkele loffelijke uitzonderingen na — de bedenkelijke gave bezitten
alle belangstelling voor de vaderlandsche letterkunde bij hun leerlingen te
dooden".
De hoofdredactie, die het met de strekking van dit protest geheel eens
is en het afkeurt, dat de gewraakte uitlating in ons blad is verschenen (de
hoofdredactie leest „Van Overal" zoo goed als nooit vooraf en acht dit
gelukkig ook niet noodig), legde ons het schrijven voor.
Wij aarzelen niet om ruiterlijk te erkennen, dat wij voor een geheel
corps van leeraren zoo grievende uitlating oprecht betreuren. Het is duidelijk,
dat de beschouwingen in dit rubriekje nimmer ten doel hebben of
mogen hebben personen of groepen van personen te kwetsen. Dat wij ons
in dit geval te veel hebben laten gaan, willen wij dus niet verontschuldigen.
Dit wil echter niet zeggen, dat wij ons ten volle kunnen vereenigen met
de wijze, waarop de Nederlandsche jeugd met de schoonheid onzer letterkunde
vertrouwd wordt gemaakt 1 ). Wij zelf, die nog niet zoo héél vele
jaren geleden op de schoolbanken zaten, hebben in dit opzicht geen prettige
ervaringen opgedaan.
Dit neemt nochtans niet weg. dat wij ons in ons stukje te sterk hebben
uitgedrukt. Het buitengewoon moeilijke werk om aan de jeugd de
schoonheden van onze schrijvers en dichters te doen gevoelen, verstaan
misschien niet alle leeraren, maar dat de meerderheid alle belangstelling
bij de leerlingen zou dooden, dat hadden wij niet moeten schrijven. Het
spijt ons.
Red. V. O.
Het is nu duidelik hoe die „gaffe" ontstaan is. Die redakteur heeft
het slecht getroffen en is aan het generaliseren geslagen, kan het
zelfs in zijn „verantwoording" niet laten. Maar wij vergeven hem
graag die zwakke poging om zijn aftocht te dekken.
W. VAN DEN ENT.
NAAR AANLEIDING VAN EEN KRITIEK, t)
Naar aanleiding van de bespreking van zijn uitgaaf van Ships that
pass in the Night in het vorig nummer schrijft de heer ter Weer
mij dat hij erkent gedwaald te hebben met de bewerking op zich te
nemen van een boek dat al in de Gruno-serie was uitgegeven. Ter
verklaring voegt hij er bij dat hij niet over de toelaatbaarheid heeft
gedacht, enigszins misleid door het voorbeeld van bekende kollega's
die hem waren voorgegaan.
Deze erkentenis en verontschuldiging zijn naar mijn mening afdoende,
en ik maak gaarne van de gelegenheid gebruik om alles wat
ik ten nadele van de persoon van deze kollega heb geschreven,
zonder enige beperking terug te nemen. Hij heeft getoond te ver-
1
) Toch weer generaliseren! (v. d. E.)
a
) De plaatsing is overeenkomstig de wens van de heer Ter Weer. — Red.

53
staan wat de heer Eykman aan de bewerkers van deze uitgaafjes
voorhield (De Drie Talen, September 1930): Noblesse oblige, mijne
Heren.
E. KRUISINGA.
Geachte Redactie,
INGEZONDEN.
Het zij mij geoorloofd te antwoorden op de bespreking, die de heer Kruisinga
gewijd heeft aan An Idiomatic Reader for Higher Forms in Berichten en Mededeelingen
van September. Voor zoover ik mij herinner is het de eerste maal, dat
ik mij aan iets van die aard bezondig. Wel heb ik het twijfelachtig genoegen
gehad, meermalen dergelijke artikelen van anderen te lezen, waarbij het mij vaak
is opgevallen, dat de beoordeelaar over een enkel, misschien eenigszins zwak,
punt van zijn kritiek „te grazen" werd genomen, terwijl de hoofdzaak, waaraan
waarschijnlijk niets te redden viel, eenvoudig werd verzwegen. Aangezien dergelijke
verhandelingen mij, in een helder oogenblik, wel eens min of meer onvolledig
toeschenen, heb ik mij voorgenomen deze methode niet te volgen, maar de punten,
die de heer Kruisinga naar voren brengt, een voor een te beantwoorden.
1. De goede dingen: met zorg, zee van tijd, uitvoerig en in het algemeen nauwkeurig,
ernst enz. heb ik met groote waardeering gelezen. Ik kan niet ontkennen,
dat daar een grond van waarheid in ligt. Bovendien kan een handig uitgever daar,
zonder zijn geweten geweld aan te doen, uitstekend gebruik van maken in advertenties.
Hij kan over minder gelukkig gekozen uitdrukkingen als „volkomen onbruikbaar"
natuurlijk in de haast wel heengelezen hebben.
2. Idiomatic. De heer Kruisinga betwijfelt, of de titel van het boek wel juist
is, d.w.z. hij kent het woord „idiomatic" niet in de beteekenis: „om er idioom uit
te leeren." Ik geloof, dat het nog wel door de beugel kan. De Engelsche taal
is tamelijk buigzaam. Er zijn niet veel woorden, die men niet voor het woord
„reader" kan plaatsen. Er zijn „dramatic readers" (Harrap), „patriotic readers"
(by Sir James Yoxall), „Citizen readers" (by Arnold-Forster), „nature infant
readers" (Cassell), „historical, geographical, Iiterary, phonic, wonder, science,
narrative" enz. readers. Er zijn er, in der daad, nog veel meer, maar aangezien
de heer Kruisinga zelf vindt, dat de titelkwestie weinig beduidt, en ik het daar
volkomen mee eens ben, zullen we dit punt verder laten rusten. Het is nu eenmaal
een bekend feit, dat wij Hollandsche taalgeleerden af en toe woorden gebruiken
in het Engelsch, die den Engelschman zelf onbekend zijn. Toen ik enkele
jaren geleden bezig was aan mijn boekje Engelsch Spreken en Schrijven, en
voor de spraakkunstige gedeelten, (die tot de „zwakste" behooren) nogal eens
gebruik maakte van Kruisinga's Handbook, nam ik daar o.a. uit over de uitdrukking
„standing expressions". (De heer Kruisinga is volstrekt niet de eenige,
die deze uitdrukking in zijn spraakkunsten gebruikt). Tot mijn verbazing hoorde
ik van Engelschen, o.a., om een bekende naam te noemen, van Mr. A. J. Wyatt,
Cambridge, dat dit geen Engelsch is, „possibly an Americanism". Ik heb toen
de uitdrukking geschrapt.
3. De voorrede is geschreven in een mengelmoes van Engelsch en een tikje
Nederlandsch. Dit is de eenige opmerking in het stuk van den heer Kruisinga,
die mij geërgerd heeft. Zij is toch zeker niet grappig? In dat geval zou ik ze
graag vergeven hebben. Nu kan ik ze slechts op zijn allerzachtst misleidend
noemen. Er staan, als ik goed tel, 18 Nederlandsche woorden in de voorrede
van drie en een halve pagina, woorden als: Koninklijk Besluit, Hoogere Burgerscholen,
Gymnasia, Lycea, Akte Engelsch Lager Onderwijs, die ik niet wenschte
te vertalen. In ons voorbericht hebben wij verzocht om kritiek, vriendelijk en
onvriendelijk, of, zooals het er staat: kind and unkind. Maar deze opmerking
van den heer Kruisinga is niet „unkind", ze is „kinderachtig".
4. Wij hebben in het voorbericht gezegd, dat The Dutch Cheese gewaardeerd
wordt door {linke leerlingen, omdat leerlingen van een 3de klasse weieens geneigd
zijn een verhaal of boek gauw kinderachtig te vinden. Misschien kan

34
deze opmerking er toe bijdragen, hen nog eens hun oordeel te laten overwegen,
voor ze het er één, twee, drie, uitgeflapt hebben. Wij moeten niet vergeten, dat
aan leerlingen, die met een vreemde taal beginnen, tamelijk vaak kinderachtige
kost voorgezet wordt, en zij daarom wel eens „gevaar" zien, waar geen gevaar
dreigt. Zij zijn in dat opzicht als sommige leeraren, die elke glimlach op het
gezicht van een jongen beschouwen als een begin van wanorde in de klas.
5. Het Septembervers in September. De opmerkingen van den heer Kruisinga
over dit gedeelte hebben mij sterk verwonderd. Is hij werkelijk leeraar geweest?
Natuurlijk lees ik een gedicht over September bij voorkeur in die maand. Met
mijn tweede klassen leer ik altijd Remember, remember, the fifth of November,
op de vijfde November. Ik zou er niet aan denken, het op 5 December te doen.
Dan zingen we: Zie de maan schijnt door de boomen, in het Engelsch. Op 29
September spreek ik over Michaelmas Day, en staan er herfstasters op tafel.
Ik wacht al jaren lang op een flinke mist in November, om Thomas Hood's
„No!" gedicht op het bord te schrijven. Of dacht de heer Kruisinga, dat ik dat
op een mooie Meidag zou doen?
Wat die bloemlezing betreft, waar de heer Kruisinga in zijn artikel over schrijft,
ik voel er veel voor. Toen ik onderwijzer was, vonden mijn leerlingen en ik het
feit, dat Ligthart meegaat met de jaargetijden, en met de bekende feesten, het
meest aantrekkelijke in zijn serie leesboeken: De Wereld In.
U ziet, het is geen origineel idee. Maar het is een zeer goed idee, zooals alles,
wat de belangstelling wekt van de leerlingen, en tegelijkertijd ons onderwijs kan
dienen, goed is.
6. Ëén gedicht van Shakespeare, enz. Hier begrijp ik volkomen, dat de heer
Kruisinga zijn bevreemding uitspreekt. De verklaring had wel in het voorbericht
mogen staan. Ze volgt hier:
Vele Engelsche leeraren nemen waarschijnlijk de tijd van Shakespeare, en die
van Wordsworth als hun „hoofdtijdperken". De meesten zullen wel doen als ik,
en met hun klassen spreken over de paar eeuwen, die daar tusschen liggen.
Daar is echter maar heel weinig tijd voor; slechts eenige groote figuren kunnen
besproken worden, en slechts enkele regels (hetzij twaalf, veertien, of twintig)
gelezen, voor we aan het nieuwe tijdperk beginnen. We moeten kiezen of deelen.
Ons urenaantal is beperkt. Willen we de tijd van Wordsworth behandelen?
Welnu, dan zullen we, tot onze spijt, Milton, enz. alleen maar even kunnen
aanraken. Doch als we Schutt's prachtige Introduction gebruiken, doen we
veel beter. Beter ten opzichte van Milton! We lezen eerst 14 pagina's over
Milton, en daarna 40 pagina's van zijn gedichten. Het eenige gevolg is, dat we
zoo doorgaande, de romantische periode op geen stukken na bereiken.
De heer Kruisinga zegt verder, dat „de daaropvolgende kleine stukjes uit een
aantal schrijvers van de romantiese periode nauweliks veel nut kunnen stichten".
Het was onze bedoeling, dat deze kleine stukjes een aanvulling zouden zijn
van bestaande boeken, als The Romantic Movement van Bouten. Ik herhaal, dat
we dat in ons Voorbericht wel eens hadden kunnen vermelden.
7. De behandeling van het „idioom". Dit gedeelte heb ik met groot genoegen
gelezen, omdat een zeker euvel hier zoo uitstekend, en waar, beschreven is.
Bovendien staat er een opmerking in, die ik heel geestig vond, al was het dan een
opmerking, die gedeeltelijk uit puntjes bestond. Het spijt me eigenlijk, dat ik
tegen dit gedeelte uit de kritiek op moet komen. Ik ben een oogenblik geneigd
geweest het over te slaan, al was het alleen maar om de reden, dat de heer
Kruisinga evengoed als ik weet, dat zijn betoog hier heel interessant, maar tegelijkertijd
heel onbillijk is. Voor ik begin wil ik zeggen, dat ik die onbillijkheid
geen oogenblik heb kwalijk genomen.
In dit gedeelte kan ik heel kort zijn. Het is natuurlijk onzinnig zelf hersengymnastiek
te verrichten, en dan te wenschen, dat een candidaat op een examen
raadt, welke kunstjes je aan 't uitvoeren bent. Maar dat heeft hoegenaamd niets
te maken met wat door ons gedaan wordt. Wij stellen geen vragen: wij deelen
mee. Er is dus weinig knapheid noodig, om onze „geestelike acrobatensprongen"
te volgen. Zoo zeggen wij op pag. 21: hanky is een afkorting voor handkerchief.
Er zijn meer van die vaak gebruikte afkortingen: pram, bijv. voor perambulator,
en Zoo, voor Zoological Gardens. Eigenlijk flauw van me, het raadsel,
dat de heer Kruisinga als zoo moeilijk voorstelt, zoo maar op te lossen.

55
Maar nu blijft een veel belangrijker vraag. De heer Kruisinga heeft volkomen
gelijk, dat de aandacht van de lectuur wordt afgeleid door de vele aanteekeningen.
Dat er veel „idioom" geleerd moet worden, betwist hij niet. Hij wenscht
dit evenwel te bereiken door „het nauwkeurig lezen en interpreteren van goedgekozen
teksten".
Ik ben dit tot mijn spijt niet met hem eens. Tot mijn spijt, want ook ik zou
het liever doen. Maar zoo langzamerhand heb ik al een veeljarige ondervinding,
en daarin heb ik moeten constateeren, dat de heer Kruisinga op dit punt ongelijk
heeft. Als ik in de vijfde klas zeg: „Herinner je je die uitdrukking niet? Hebben
we indertijd gehad in The Wheels of Chance, of in A Christmas Carol",
is het resultaat gewoonlijk een goedig zwijgen, gepaard aan een uitdrukking op
de gezichten, die ik mag interpreteeren als: „Jij zal het wel weten, ouwe, maar
wij niet". Maar toen ik enkele dagen geleden bij schriftelijk werk in de vijfde
klas opgaf het woord „very" te gebruiken als een adjectief, schreven de dit
jaar voor het eindexamen gezakte candidaten, die drie jaar geleden met mij The
Dutch Cheese gelezen hadden, allen met hartverscheurende originaliteit: on his
very doorstep (ld. Read. pag. 15). De anderen, met wie ik het niet gelezen had,
schreven niets. Waarom schreven ze niet: It was the very thing he liked? (A
Christmas Carol, with notes by E. Kruisinga, pag. 8).
Dit punt wordt wel heel lang, vrees ik. Maar er is toch nog iets. Is de heer
Kruisinga wel volkomen eerlijk, wanneer hij de aandacht vestigt op de aanteekeningen,
die „uitgaan" van dit of dat woord, en dan neerkomen op andere, en
wanneer hij zegt, dat het veel beter is nauwkeurig te lezen? Het schijnt mij toe
van niet. Want dan had hij toch behooren te zeggen: „Het eerste, volgens mij
geheel verkeerde, hebben de schrijvers gedaan in de prozastukken: The Dutch
Cheese, Mr. Franklyn's Adventure, en Roast Pig (hier reeds in veel mindere
mate). De volgens mij goede methode hebben zij bij alle overige stukken toegepast,
met misschien een heel enkele toevallige uitzondering."
Ik heb dit tot mijn verbazing in het artikel van den heer Kruisinga gemist. Toch
moet het zijn aandacht wel getrokken hebben, dat wij bij verreweg de meeste
stukken geen geestelijke acrobatensprongen hebben gemaakt. Immers, bij de
meerderheid daarvan staan de aanteekeningen naast de text, en een knappe kerel,
die in de ruimte naast een regel kans ziet één woord meer te zeggen dan het
absoluut noodzakelijke.
Uit mijn laatste opmerkingen merkt de heer Kruisinga, dat wij het geheel eens
zijn met zijn beginsel. Dat wij datgene, waarover hij ons aanvalt, alleen maar
doen in enkele stukken, omdat wij het daar noodzakelijk vinden. Die stukken
komen in het tweede leerjaar (de 3de klas), waarin veel „idioom" geleerd moet
worden. Daarna laten wij de methode varen.
Ik herhaal, mijnheer Kruisinga, dat U dit hadt behooren te vermelden. Althans,
indien U het heeft opgemerkt.
8. Het nieuwe boek enz. is volkomen onbruikbaar. Heusch niet!
C. VAN HEERIKHUIZEN.
Het is niet mijn gewoonte op anti-kritiek te antwoorden: wanneer een zaak van
twee zijden belicht is kan de deskundige lezer zich ook zonder dat een oordeel
vormen.
Natuurlijk zijn er in het stuk van Kollega v. Heerikhuizen wel enkele dingen
recht te zetten: omdat wij elkaar niet volkomen begrepen hebben. Maar dat komt
beter tot zijn recht bij mondelinge behandeling. Ik hoop de schrijver op onze
a.s. vergadering te ontmoeten, en te spreken. E. K.
BOEKBESPREKINGEN.
Eugen Lerch, Hauptprobleme der französischen Sprache. Algemeineres.
Georg Westerman, Berlin. 1930. (9 Mark.)
Het ligt niet in mijn bedoeling hier een kritische bespreking van bovengenoemd
werk te geven, maar nu ik het eenmaal met groote belangstelling heb doorgelezen,
kan ik toch niet nalaten er de aandacht op te vestigen. De bekende schrijver

56
van de Historische französische Syntax heeft hier een achttal artikelen van zijn
hand gebundeld, die vroeger in verschillende tijdschriften zijn verschenen. Geen
enkel artikel is onveranderd opgenomen, veelal zijn de wijzigingen belangrijk,
dikwijls is 't artikel sterk uitgebreid.
Zooals de schrijver ook in zijn voorbericht opmerkt, kunnen deze artikelen
diegenen van dienst zijn, die de behoefte gevoelen omtrent problemen, waarmee
zij bij hun onderwijs dagelijks in aanraking komen, tot beter inzicht te geraken.
Onder deze problemen behoort gewis nog altijd 't gebruik van den Imparfait.
Schrijver wijdt hieraan een artikel van bijna 100 bldz., waarin hij aanknoopt bij
de schoone studie van Lorck, Passé défini, Imparfait, Passé indéfini, Heidelberg,
1914, waarvan de hoofdzaken ook voorkomen in de Germ. Rom. Monatshefte,
VI, 43 ff. In het artikel Participium praesentis und Gerundium im Französischen
komt schrijver, na een interessante verhandeling over de „zonden" der academici
van 1679, tot een stelsel van practische regels omtrent de veranderlijkheid van
den vorm op -ant. Zeer scherpzinnige vondsten trof ik aan in 't artikel Warum
en été (automne, hiver), aber au printemps? Over 't probleem van de Fransche
Infinitief met en zonder propositie geeft de schrijver een nieuw artikel, waarin
hij de gedachten, neergelegd in zijn kritiek van Kjellmann nader uitwerkt.
Natuurlijk, zou ik bijna zeggen, is er ook een opstel bij over „der sogannten,
Erlebten Rede", een probleem, dat hier te lande niet de belangstelling heeft, die
het verdient. Voorts een tweetal artikelen over Wortstellung en Satzgliederung.
Het boek begint met een opstel, dat getiteld is Die Aufgaben der romanischen
Syntax, terwijl schrijver in een naschrift zijn standpunt tegenover dat van de
Boer verdedigt.
Als ik hier nog een enkele opmerking aan mag toevoegen, laat het dan deze
zijn: de schrijver heeft niet de strenge, klare betoogtrant van Tobler, wiens
methode hij grootendeels volgt. Hij is huiselijker, gemoedelijker en herhaalt zich
nog al eens, wat de compositie der opstellen zeker geen goed doet.
Utrecht. E. C. VAN BELLEN.
Claude Aveline, Pages Choisies recueillies et annotées a 1'usage
des écoles secondaires hollandaises par Martin J. Premsela. W. J.
Thieme en Cie., Zutphen. (119 p.).
Een school-anthologie over 't werk van één schrijver! En dan van een jong,
nog levend auteur, over wien de tijd nog zal hebben te oordeelen. Men vraagt
zich eenigszins verwonderd af, waarom? Is dit werkelijk zoo'n uitstekende figuur,
of een, die de kinderen zoo gemakkelijk aanspreekt, als Vildrac bijvoorbeeld?
Wij, die 't enthousiasme voor Claude Aveline niet deelen, zien niet in, dat de
fragmenten uit de Légende du Bouddha en die over La Charité-sur-Loire of een
futloos sprookje als Mikhail et Maroussia in een klas veel belangstelling zullen
wekken. Les Maladies pareilles en 't laatste stuk (inédit, maar wie geeft daar
in de klas wat om?) zijn beter. Misschien dat de jeugdige beoordeelaars uit de
3e of 4e klasse (?) er geestdriftiger door gestemd worden dan wij!
Utrecht. E. C. VAN BELLEN.
Highroads of English Literature by P. H. Overbeeke en J. D.
Westbroek. Rotterdam, Nijgh & Van Ditmar. 290 p.p.
De schrijvers stellen zich voor de leerlingen te leiden langs de hoofdwegen van
de Engelse literatuur aan de hand van een bloemlezing uit verschillende auteurs
en korte stukjes literatuurgeschiedenis, die resumeren, wat het levende woord van
de leraar heeft medegedeeld.
Wij kunnen nöch de schrijvers, nóg ons onderwijs gelukwensen met de verschijning
van dit werk. Om te beginnen is de gehele opzet van het literairhistoriese
gedeelte radikaal verkeerd. Men kan geen geschiedenis onderwijzen op
de manier zoals schrijvers zich voorstellen. Wie zou, om iets te noemen, de leerlingen
enig begrip van de geschiedenis der letterkunde van vóór 1700 willen
bijbrengen door in enkele hoofdstukjes, die geen verband met elkaar houden, een
paar (hoofdzakelik biografiese) biezonderheden te vertellen over vier schrijvers,
t.w. Shakespeare, Milton, Bunyan en Dryden? Zulk werk is uit den aard der
zaak onwetenschappelik, fragmentaries en verward.
Dan wil het ons voorkomen dat de Heren Overbeeke en Westbroek in de

57
betrachting van de deugd der beknoptheid wel wat al te ver gegaan zijn, of, liever
gezegd, dat ze zich er maar met de Franse slag hebben afgemaakt,
doordat ze zich absoluut geen rekenschap hebben gegeven van de moeilikheden,
die het samenstellen van een handleiding als de hunne pretendeert te zijn, met
zich meebrengt. Men oordele. In het eerste hoofdstuk trachten de Schrijvers
Shakespeare te behandelen. Na een paar biografiese biezonderheden (7 r.) lezen
we, dat Marlowe's drama's, waaronder in de eerste plaats Doctor Faustus, een
nieuw tijdperk in de Engelse dramatiese literatuur inluidden. „The old drama
had been of the blood-and-thunder type", beweren de schrijvers. Menen zij, of
wensen zij dat de leerlingen zullen menen, dat na Doctor Faustus de tooneeldraken
tot de uitgestorven diersoorten behoorden? Welke averechtse begrippen
van literatuurgeschiedenis worden op die manier aangebracht! Onwillekeurig
dachten we onder het lezen aan het geschiedenisonderwijs, zoals wij dit vroeger
hadden te ondergaan, b.v. 1500 Einde der Middeleeuwen, 1517 Begin der Kerkhervorming,
etc. — Voortgaande lezen we: „Marlowe added poetic refinement
and the use of blank verse". De leerling, die thuis bestudeert, wat de leraar op
de les verteld heeft, krijgt en behoudt onvermijdelik de indruk, dat Marlowe het
„blank verse" uitgevonden heeft.
Na deze als histories bedoelde inleiding verneemt de leerling o.a. dat Marlowe
en zijn vrienden uit de hoogte neerzagen op de man, wiens roem hen zou overleven.
Daarna volgen weer een paar biografiese biezonderheden (6 r.), een
zevental dichtregels van Ben Jonson, en eindelik de mededeling dat Shakespeare's
drama's verdeeld worden in tragedies en comedies. (Aan history plays
heeft Shakespeare, altans voorzover ons bekend, zich nooit gewaagd). Over
Shakespeare's oeuvre en de beteekenis er van geen
woord!
Is dit nu de wijze, waarop Shakespeare en zijn tijd behandeld moeten worden?
Dit is geen behandelen, het is mishandelen. Kan een kort en verward overzicht
van een paar dozijn regels, dat gedeeltelik nog langs het eigenlike onderwerp
heen gaat, er toe bijdragen de leerlingen enig begrip van een bloeitijdperk van
de Engelse letterkunde te geven? Liever helemaal geen letterkundegeschiedenis
dan zo iets.
Wij kunnen hier natuurlik niet alle hoofdstukken onder de loupe nemen. De
meeste schrijvers komen er even slecht of nog slechter af dan Shakespeare. Men
leze b.v. wat er over Dickens gezegd wordt. Biografiese biezonderheden en een
viertal titels van werken, that's all. Over Dickens als romanschrijver geen woord.
Bij de bespreking van Thackeray schijnen de Heren O. en W. gevoeld te hebben,
dat er toch een en ander aan hun metode ontbrak, ze maken ten minste een
vergelijking tussen Dickens en Thackeray (6 r.).
Telkens weer treft ons het dilettanterige, fragmentariese, onwetenschappelike
van de behandeling. Wat zegt men van beweringen als: „Wordsworth showed
that poetry could he written in the language of the common people." (Cockney
misschien?) „Byron did n o t even spare the contemporary writers Wordsworth,
etc. (Naughty man!)". „From the moralities to the regular drama was
but a slight step". (Is 't waarachtig!) „A ballad is a short story in verse". De
Renaissance begint natuurlik nog steeds Anno Domini 1453.
Dezelfde opmerkingen, die ons uit de pen vloeiden naar aanleiding van de
wijze, waarop de literatuurgeschiedenis behandeld is, moeten we maken met betrekking
tot de verklarende aantekeningen. Ook hier slordigheid, onnauwkeurig
lezen, dilettantisme. Annoteren is een moeilike en veel zorg vereisende arbeid,
het schijnt telkens weer nodig dit te zeggen, en telkens weer blijkt voor dovemansoren
gepreekt te zijn. Wij doen een paar grepen.
p. 12.. Speech of Mark Antony. What private griefs they have. De Schrijvers
geven griefs — grievances. Hier had men moeten wijzen op de verouderde betekenis
van grief.
ib. A plain blunt man is niet hetzelfde als a simple man.
p. 56. John Gilpin. Niet is toegelicht: he carries weight (r. 115).
Volkomen onbegrijpelik is ons, waarom r. 133—140 weggelaten zijn. Zaten
de schrijvers wellicht met de woordspeling: Wash — wash (r. 135 en 137)?
p. 127. She bridled up = she tossed her head. Dit is fout. Zie o.a. Concise
Oxford Dict.

58
p. 223. The White Ship. Een korte historiese toelichting vooraf zou het verhaal
begrijpeliker gemaakt hebben.
p. 247. The Raven. r. 43. beguiling my sad fancy into smiling = changing.
Wij konden onze ogen niet geloven, toen we dit fraais lazen.
ib. r. 80. tufted {looi: Een aantekening is hier absoluut nodig 1 ).
p. 257. The Song o{ the Shirt. r. 72. The walk that costs a meal. Deze regel
is dubbelzinnig. Als ons geheugen ons niet bedriegt, wist indertijd ook de Heer
Eykman in De Drie Talen er geen weg mee 2 ). Maar als de Schrijvers er geen
goede verklaring voor wisten, waarom dat dan niet ronduit gezegd?
p. 259. The Bridge of Sighs = London Bridge. Een verwijzing naar de Ponte
dei Sospiri ontbreekt.
p. 268. Curfew must not ring to-night. . - 1 ) r. 97 ... came Cromwell. De argeloze
lezer denkt aan de Lord Protector, maar het verhaal speelt in de tijd van
Hendrik VIII, en Thomas Cromwell, niet Oliver, wordt bedoeld.
p. 271. Hustlin' drunken soldiers = dringende. Als de Schrijvers zich de moeite
gegeven hadden eerst behoorlik te lezen, wat zij wilden verklaren, zouden zij
misschien gezien hebben, dat hun verklaring er vlak naast is.
Wij laten het hierbij, hoewel het onderwerp nog lang niet uitgeput is. Het
is ons onbegrijpelik, dat dergelijke zonder zorg of ernst in elkaar geflanste
schoolboeken een uitgever en eventueel ook gebruikers kunnen vinden. Laten
jongere kollega's toch voorzichtig zijn in de keus van hun leerboeken. Of zal
het zoover komen, dat het gezegde „Ieder volk heeft de regering, die het verdient",
veranderd zal moeten worden in „Ieder leraarskorps krijgt de leerboeken,
die het verdient"? Wij vrezen het.
Zaandam.
C. VAN DER SPEK.
Gino Ottochian, Di tutto un po'. Letture italiane moderne per
Olandesi, dl. I. Boekhandel Dante Alighieri, Amsterdam.
Signor Ottochian heeft alle Italiaans studerenden — en dat zijn er de laatste
jaren heel wat — een werkelike dienst bewezen met het schrijven van dit handig
en prakties werkje. In een kleine honderd zestig bladzijden is een schat van
idiomatiese uitdrukkingen bijeengebracht. De leesstukken bevatten tal van wetenswaardigheden
over Italië, zijn geschiedenis, zijn volks- en jeugdbeweging en zijn
instellingen. Vooral de stukken over folklore zijn interessant. Wij noemen b.v.
La Corsa dei Ceri, Lo Scoppio del Carro, Piedigrotta. Biezonder geslaagd is de
behandeling van moeilike iediomen uit de omgangstaal — deze stenen des aanstoots
voor de beginner zowel als voor de meergevorderde —- als star fresco,
mica, mi raccomando, e.a. Hier herkent men de hand van de praktiese en ervaren
lesgever. Het Nederlands is, een paar onzuiverheden daargelaten, goed verzorgd.
Wij wensen Signor Ottochian van harte sukses met zijn boek en zien met
belangstelling de verschijning van het tweede deel tegemoet.
Zaandam.
C. VAN DER SPEK.
1
) In een nummer van dit blad, verscheiden jaren geleden, is over deze regel
een vraag gesteld. Geen inzender bleek in staat een afdoende verklaring te
geven. — K.
2
) Natuurlik is er reden voor een aantekening. Maar de verklaring lijkt mij
duidelik: de wandeling die een maaltijd doet derven, omdat door dat tijdverlies
de inkomsten verminderen, die alleen voldoende zijn voor .levensonderhoud' als
steeds voortgewerkt wordt van de vroege morgen tot de late avond. — K.
x
) Hoort dit gedicht (en vele andere) thuis in een boek, dat zich „Highroads"
noemt?
Verschillende bijdragen moesten tot ons leedwezen blijven liggen tot het vol'
gende nummer. — Red.