OnderwijsInnovatie - Jacob van Kokswijk

assessments dienen te voldoen om
deugdelijke conclusies over competenties
te kunnen trekken.Tenslotte
wordt een systematiek, Protocol
Portfolio Scoring (PPS), gepresenteerd
die richtlijnen geeft voor het
opbouwen van een bewijsdossier
voor de competenties die studenten
moeten verwerven.
Anders opleiden, anders beoordelen
Het is algemeen bekend dat het leren
van studenten vooral gestuurd wordt
door de vorm en inhoud van de afsluitende
toets. Onderwijsinnovaties
die met dit gegeven geen rekening
houden, lopen een groot risico te mislukken.
Als competentiegericht onderwijs
wil bewerkstelligen dat studenten
competenties verwerven dan
zullen de zak-/slaagbeslissingen in
dat onderwijs gebaseerd moeten
worden op competentiebeoordelingen.
Om ze te kunnen beoordelen, is
het zaak te weten wat competenties
zijn. Dat blijkt nog niet zo eenvoudig,
getuige de vele verschillende definities
die er in omloop zijn. Om een
einde te maken aan de onduidelijkheid
heeft de minister van OCenW de
Onderwijsraad om advies gevraagd.
Die concludeerde in haar advies dat
er geen generieke definitie te geven
is, maar dat competentie altijd te
maken heeft met: a) het toepassen
van wat geleerd is, b) de integratie
van twee of meer van de volgende
componenten: kennis, vaardigheid,
attitude en persoonlijke eigenschappen,
en c) stabiele bekwaamheden
(minder gevoelig voor veroudering)
(Onderwijsraad, 2002).
Waar het om gaat is dat er beroepsbeoefenaren
worden opgeleid die
niet meteen met de handen in het
haar staan als zich in de werksituatie
iets voordoet dat in de beroepsopleiding
niet expliciet aan de orde is geweest.
Competentiegericht onderwijs
heeft tot doel mensen op te leiden
tot beroepsbeoefenaars die bewust
en verantwoord werken aan beroepstaken
en flexibel om kunnen gaan
met de kennis en vaardigheden die
ze verworven hebben. Ze worden,
met andere woorden, opgeleid tot
een zelfstandig, reflectief en creatief
opererend beroepsbeoefenaar.
Om te kunnen beoordelen of ze daartoe
in staat zijn, volstaan de traditionele
kennis- en vaardigheidstoetsen
niet. Die zijn meestal ontwikkeld vanuit
een visie op toetsing die als hoogste
goed nastreeft om zoveel mogelijk
personen op hetzelfde moment
onder dezelfde omstandigheden aan
dezelfde opdrachten te laten werken.
Deze ver doorgevoerde standaardisering
bevordert de repliceerbaarheid
en daarmee de betrouwbaarheid (het
kwaliteitsaspect dat iets zegt over de
nauwkeurigheid van de scores), maar
werkt meestal belemmerend voor de
validiteit (het kwaliteitsaspect dat bepaalt
of de scores van de toets een
bijdrage leveren aan het doel van de
toets). Een hoge score op een schriftelijke
toets waarin aangegeven moet
worden welke EHBO-handelingen
noodzakelijk zijn in gepresenteerde
noodsituaties, maakt duidelijk of iemand
weet hoe er gehandeld moet
worden, maar níet of deze persoon
die handelingen ook echt kan uitvoeren
en, belangrijker nog, onder druk
rustig blijft nadenken om tot efficiënte
en effectieve oplossingen te
komen. Daarvoor zijn andere, meer
realistische toetsen noodzakelijk. In
het Angelsaksisch jargon worden die
aangeduid met de term ‘authentic’ of
‘alternative assessment’.
De ultieme authentieke assessmentmethode
zou je kunnen aanduiden
als ‘proof of the pudding’. De persoon
in kwestie functioneert in een authentieke
werkomgeving en wordt
daarbij, zonder dat hij/zij daarvan op
de hoogte is, geobserveerd en beoordeeld.
In opleidingssituaties zijn deze
methodes minder goed bruikbaar
omdat ongediplomeerden meestal
niet (geheel) zelfstandig mogen werken.
In het bedrijfsleven wordt echter
regelmatig gebruik gemaakt van
deze methode. Zo heeft een autofabrikant
in België en Luxemburg onlangs
de kwaliteit van dealerverkopers
onderzocht via de zogeheten
‘mystery-shopping methode’: anonieme
enquêteurs deden zich voor als
potentiële klant en testten de verkopers
op hun competentie ‘consultatief
verkopen’. (Kijk op: http://www.
amelior.be/artikels). Het grootste
voordeel van de proof of the pudding-methode
is dat niet alleen duidelijk
wordt of iemand iets kan maar
ook of hij/zij het wil en doet. Met andere
woorden: attitude- en motivatieaspecten
maken nadrukkelijk deel uit
van wat gemeten wordt. Bij alle andere
assessmentmethodes blijft het onduidelijk
of het waargenomen gedrag
authentiek is of in meerdere of minder
mate gestuurd wordt vanuit de
wetenschap dat men beoordeeld
wordt. In vaktermen heet het dat de
proof of the pudding-methode ‘typical
performance’ meet en de andere
assesmentmethodes ‘maximum performance’.
Om een goed oordeel over
competenties te kunnen geven, is het
aan te raden om van beide methodes
gebruik te maken.
Proeve van bekwaamheid
De proof of the pudding-methode is
in opleidingskringen niet erg populair.
Over het algemeen vindt men het
onethisch om iemand, zonder hem of
haar daarvan in kennis te stellen, te
observeren en te beoordelen. Als docenten
in het beroepsonderwijs gevraagd
wordt hoe ze competenties
willen gaan beoordelen, dan noemen
ze niet de proof of the pudding-methode
maar de proeve van bekwaamheid.
Op zich is dat verheugend
nieuws, omdat het in ieder geval aangeeft
dat men ervan overtuigd is dat
traditionele toetsen tekort schieten
bij competentiegericht opleiden.
18 OnderwijsInnovatie juni 2004