OnderwijsInnovatie - Jacob van Kokswijk

structuur is in rap tempo ingevoerd, de
Nederlands-Vlaamse accreditatieorganisatie
is druk doende de kwaliteit van de
opleidingen te onderstrepen, en de Nederlandse
universiteiten en onderzoeksorganisaties
(NWO, KNAW) spelen een belangrijke
rol in het totstandkomen van
onderzoeksbeleid binnen Europa. Open
Europese grenzen, verhoogde mobiliteit
van studenten en toenemende concurrentie
zullen ook tot gevolg hebben dat
de Nederlandse instellingen hun concurrentiepositie
ten opzichte van Europese
en internationale instellingen zullen
moeten gaan versterken. In de eerste
plaats om studenten te behouden dan
wel binnen te halen voor uitdagende
masterprogramma’s en aantrekkelijk te
blijven voor buitenlandse talenten, maar
wellicht ook omdat buitenlandse onderwijsinstellingen
zullen gaan opereren op
de Nederlandse markt.
Liberalisering
De trend die zo’n twintig jaar geleden met
nota’s als Hoger Onderwijs en Kwaliteit
(HOAK) is ingezet naar een gewijzigde
verhouding tussen overheid en instellingen
zal in de komende jaren doorzetten
en waarschijnlijk versneld haar beslag
krijgen.Te verwachten is dat we in toenemende
mate schuiven in een richting
waarbij minimale kaders vooraf worden
gegeven, de bekostigingsreikwijdte van
de kant van de overheid nauw is omschreven
en sturing van de kant van de
overheid plaatsvindt via overeen te
komen prestatieafspraken en financiële
en kwalitatieve controle achteraf. Een lijn
die in het HOOP 2004 nadrukkelijk wordt
ingezet en zeker een vervolg zal krijgen.
Voor onderwijsinstellingen zal dit ongetwijfeld
met zich mee brengen dat een
aantal belemmeringen die nu nog in
wetgeving zijn neergelegd – waaronder
de mogelijkheid tot privatisering van
openbare instellingen en voor zover relevant
de fusie van hogescholen en universiteiten
– zullen verdwijnen. De komende
jaren zal dan ook terdege rekening gehouden
moeten worden met een versterking
van dat ondernemerschap en daarmee
met een groter accent op profilering
in onderwijs en onderzoek van instellingen
ten opzichte van elkaar. Het tamelijk
egalitaire hoger onderwijslandschap zal
binnen de kortste keren plaats maken
voor een gedifferentieerd stelsel van instellingen
die ten opzichte van elkaar
sterk onderscheidend zijn.
Valorisatie
De ontwikkeling in de richting van een
kennissamenleving zal de vraag naar kennis
en hoger opgeleiden fors opstuwen.
Het appèl aan instellingen om daaraan
een bijdrage te leveren zal daarbij alleen
maar toenemen.Voor kennis en kennisontwikkeling
heeft dit het al eerder genoemde
verschijnsel tot gevolg, dat in
toenemende mate valorisatie van kennis
zal worden vereist.Vanuit de vragende samenleving
gezien zal er een verschuiving
plaatsvinden van grensverleggend onderzoek
(nieuwsgierigheidgedreven)
naar toepassingsgericht onderzoek, ontwikkeld
vanuit de praktijk en gericht op
valorisatie. De overheid wil in die richting
sturen. Onverlet de wettelijke taak van
universiteiten fundamenteel onderzoek
te verrichten – en dat doen de Nederlandse
universiteiten nog steeds op een hoog
niveau – is het vanuit het hierboven geschetste
perspectief ook alleszins verklaarbaar
dat de kennisontwikkelingstaak van
hogescholen meer in de belangstelling is
gekomen.Via lectoratenbeleid, kenniskringen
en netwerken wordt door de
overheid een impuls gegeven aan de kenniscirculatie
die in een kennissamenleving
zo noodzakelijk is.
Forse slag
Voor de instellingen betekent de uitdaging
meer studenten aan te trekken, een
gedifferentieerde groep te bedienen en
levenslang leren te bevorderen, dat een
forse slag gemaakt moet worden in de
flexibilisering van het onderwijs. Om uitval
te beperken en overstappen tijdig te
faciliteren is meer differentiatie en didactisch-pedagogische
vernieuwing nodig.
Daar komt bij dat de student in toenemende
mate zal vragen om maatwerk, mede
om een adequatere aansluiting te kunnen
maken met de steeds sneller veranderende
beroepswereld.Vraagsturing van onderwijs,
meer op competenties gerichte
programma’s worden in het hoger beroepsonderwijs
al in ruime mate ontwikkeld,
maar zullen ook het wetenschappelijk onderwijs
niet ongemoeid laten.Dit sluit aan
op de wijze waarop studenten nu al hun
specialisatie binnen mastertrajecten kiezen.
Hoger onderwijs en onderzoek mag dan
in de prioriteitenagenda zijn gestegen,
voor de komende jaren blijven we te
maken houden met dalende middelen
per student en afnemende onderzoeksmiddelen.
Er kan helaas niet op gerekend
worden, dat – gegeven het politieke klimaat
en de macro-economische situatie –
die tendens snel wordt omgebogen.Voor
zover er financiële middelen beschikbaar
komen zullen ze eerder gericht worden
ingezet (huisvesting, innovatie, prestatiebudget),
dan dat ze ten goede komen aan
de bijdrage per student.Tegelijk worden
instellingen gestimuleerd om een grotere
bijdrage te leveren aan het beschikbaar
komen van toepasbare kennis en de groei
van het aantal hoger opgeleiden.
Minder budget
Instellingen staan dus voor de taak meer
te doen met beduidend minder budget,
en zullen in de komende tijd met voornoemd
perspectief voor ogen hun beleid
moeten ontwikkelen. Zij worden gedwongen
keuzes te maken om daarmee
de efficiency in de kerntaken te verhogen
en hun concurrentiepositie ten opzichte
van anderen te versterken. Ze zullen al
dan niet via schaalvergroting en interne
efficiencyverhoging proberen meer ruimte
voor de kerntaken vrij te maken.
Inhoudelijk zal de één kiezen voor toptalent,
de ander voor ‘elk talent telt’. Ook in
het onderzoek zullen keuzes moeten
worden gemaakt:‘niet meer alles overal’.
Alleen door scherpere keuzes zullen de
Nederlandse universiteiten hun goede
internationale positie kunnen behouden.
OnderwijsInnovatie juni 2004
31