t e k s t f o t o ' s > Rinze Benedictus > Chris Timmers
Bypass in het brein ELANA-techniek maakt nieuwe behandelingen mogelijk Mensen met kans op een beroerte hebben baat bij een in <strong>Utrecht</strong> ontwikkelde chirurgische techniek. Zij krijgen een bypass op een >> Elana B.V. hersenbloedvat, zonder dat de bloedtoevoer wordt afgesloten. Het is de nalatenschap van neurochirurg Kees Tulleken. Het is loodgieterwerk in de hersenen met bloedvaten die alleen door een microscoop hanteerbaar zijn. Neurochirurg Kees Tulleken beschrijft zijn werk alsof het heel vanzelfsprekend is. Eind vorige maand ging hij met emeritaat, maar hij blijft via een nul-aanstelling aan het ziekenhuis verbonden. Vaak zal hij echter niet op zijn werkkamer te vinden zijn. Hij krijgt nu meer tijd om in het laboratorium chirurgische technieken te oefenen, maar hij zal vooral veel op bezoek gaan bij buitenlandse medische centra om het gebruik van zijn uitvinding te promoten. Tulleken laat het <strong>UMC</strong> <strong>Utrecht</strong> namelijk een chirurgische techniek na waarmee bypasses in de hersenen zijn te maken. In de hartchirurgie mag het maken van een bypass routinewerk zijn, een bloedvat omleiden in de zetel van ons bewustzijn is bijzonder. Normaal gesproken wordt bij het maken van een bypass de bloedtoevoer namelijk tijdelijk afgesloten. Dat is in de hersenen echter geen optie omdat die erg gevoelig zijn voor zuurstoftekort. De ELANA-techniek die Tulleken ontwikkelde, het acroniem staat voor Excimer Laser-Assisted Non-occlusive Anastomosis, maakt een bypass op een bloedvat mogelijk zonder dat de bloedstroom onderbroken wordt. Een innovatie in de hersenchirurgie. Inmiddels zijn meer dan driehonderd patiënten met de techniek behandeld en gebruiken twee buitenlandse centra de methode bij patiënten. Vijf andere ziekenhuizen zijn de techniek aan het leren. De techniek is ondergebracht in een gelijknamig spin-offbedrijf, Elana B.V. Zuurstoftekort Veel patiënten kunnen baat hebben bij de ELANAtechniek. Drie categorieën springen eruit. Om te beginnen zijn er afwijkingen van bloedvaten zelf, zoals aneurysma’s – zeer kwetsbare verwijdingen van slagaders die open kunnen scheuren – die soms alleen met een bypass behandeld kunnen worden. Dan zijn er hersentumoren waar grote bloedvaten doorheen lopen. Die tumoren zijn praktisch niet te verwijderen zonder het bloedvat om te leiden. De grootste groep, waar ook het meeste onderzoek naar is gedaan, bestaat uit mensen die veel kans lopen op een beroerte vanwege een vernauwing van hun halsslagader. Dat vat vormt de belangrijkste bloedtoevoer naar de hersenen, en vernauwing ervan door bijvoorbeeld aderverkalking kan leiden tot een beroerte, zuurstoftekort en uiteindelijk hersenbeschadiging. Al in de jaren zeventig bedachten neurochirurgen een methode om de kans op deze beroertes te verkleinen. “Helaas liet in 1983 een groot onderzoek zien”, vertelt Tulleken, “dat de operatie niet beter of slechter was dan het slikken van bloedverdunnende aspirine. Om het goed te doen met de technieken van die tijd zou je het vat een half uur moeten afsluiten, maar dan krijgt de patiënt precies de beroerte die je wilt voorkomen. Wij wilden, net als een loodgieter die een pijp aansluit op de waterleiding, de kraan pas opendraaien als de pijp is aangesloten.” Enter ELANA. Sinds 1979 experimenteert Tulleken met een chirurgische techniek die hij de afgelopen jaren geperfectioneerd heeft. Het hoofd krijgt bloed via een grote slagader die zich splitst in een tak die de huid voorziet en een tak die de hersenen voorziet. Als de ‘hersentak’ vernauwt raakt, is het mogelijk de ‘huidtak’ aan te sluiten op een hoger gelegen deel van de hersencirculatie. ELANA maakt deze operatie mogelijk zonder ˘˘ Een schoolvoorbeeld van innovatie, zo beschouwt het spin-offbedrijf Elana zichzelf. De rond neurochirurg Tulleken ontwikkelde operatietechniek dreigde te blijven steken in de universitaire wereld. Tot enkele jaren geleden de zoon van Tulleken, Rutger, zijn baan als interimmanager opzegde en samen met een enthousiast team de operatietechniek onderbracht in een bedrijf. Na het binnenhalen van de patenten – het platina ringetje en de laserkatheter zijn beschermd – kwam het bedrijf in 2004 goed op gang. Een subsidie van Biopartner hielp daarbij en in september 2004 werd Elana B.V. een officiële spin-off van het <strong>UMC</strong> <strong>Utrecht</strong>. Inmiddels heeft de Raad van Bestuur toegezegd het benodigde onderzoek te blijven steunen. Daarmee is de toekomst van het bedrijf verzekerd. Het belangrijkste voor het prille bedrijf was het verkrijgen van een ISO- en CE-gecertificeerde katheter waarmee je in patiënten mag opereren. Het prototype moest helemaal opnieuw worden ontworpen om te voldoen aan alle eisen. Momenteel heeft het bedrijf zeven klanten. Rutger Tulleken verwacht dat het zo’n twintig tot veertig klanten kunnen worden, afhankelijk van hoe snel en enthousiast neurochirurgen de techniek zullen omarmen. Afnemers zijn ziekenhuizen die van Elana de katheter, het ringetje en een speciale slang kopen. Per operatie moet zo’n nieuw pakket worden aangeschaft. Eind 2006 hoopt Elana financieel op eigen benen te staan. Elana laat zien hoe een idee uit een universitaire niche de markt bereikt. Rutger Tulleken: “Mijn vader is erg bescheiden, maar het is heel bijzonder wat met deze methode mogelijk is. Jaarlijks sterven enkele duizenden mensen aan een groot aneurysma, een opzwelling van de bloedvaten in de hersenen. Die mensen zijn alleen met de ELANA-techniek te behandelen.” ˘˘ www.umcutrecht.nl/scan l nr 6 <strong>december</strong> <strong>2005</strong> l 13
Change language