Totale Scan 6, december 2005 - UMC Utrecht

Bypass in het brein
ELANA-techniek maakt nieuwe behandelingen mogelijk
Mensen met kans op een beroerte hebben baat bij een in Utrecht
ontwikkelde chirurgische techniek. Zij krijgen een bypass op een
>>
Elana B.V.
hersenbloedvat, zonder dat de bloedtoevoer wordt afgesloten.
Het is de nalatenschap van neurochirurg Kees Tulleken.
Het is loodgieterwerk in de hersenen met bloedvaten
die alleen door een microscoop hanteerbaar
zijn. Neurochirurg Kees Tulleken beschrijft
zijn werk alsof het heel vanzelfsprekend is. Eind
vorige maand ging hij met emeritaat, maar hij
blijft via een nul-aanstelling aan het ziekenhuis
verbonden. Vaak zal hij echter niet op zijn werkkamer
te vinden zijn. Hij krijgt nu meer tijd om
in het laboratorium chirurgische technieken te
oefenen, maar hij zal vooral veel op bezoek
gaan bij buitenlandse medische centra om het
gebruik van zijn uitvinding te promoten.
Tulleken laat het UMC Utrecht namelijk een chirurgische
techniek na waarmee bypasses in de
hersenen zijn te maken. In de hartchirurgie mag
het maken van een bypass routinewerk zijn, een
bloedvat omleiden in de zetel van ons bewustzijn
is bijzonder. Normaal gesproken wordt bij het
maken van een bypass de bloedtoevoer namelijk
tijdelijk afgesloten. Dat is in de hersenen echter
geen optie omdat die erg gevoelig zijn voor
zuurstoftekort.
De ELANA-techniek die Tulleken ontwikkelde,
het acroniem staat voor Excimer Laser-Assisted
Non-occlusive Anastomosis, maakt een bypass op
een bloedvat mogelijk zonder dat de bloedstroom
onderbroken wordt. Een innovatie in de
hersenchirurgie. Inmiddels zijn meer dan driehonderd
patiënten met de techniek behandeld
en gebruiken twee buitenlandse centra de methode
bij patiënten. Vijf andere ziekenhuizen
zijn de techniek aan het leren. De techniek is
ondergebracht in een gelijknamig spin-offbedrijf,
Elana B.V.
Zuurstoftekort
Veel patiënten kunnen baat hebben bij de ELANAtechniek.
Drie categorieën springen eruit. Om te
beginnen zijn er afwijkingen van bloedvaten
zelf, zoals aneurysma’s – zeer kwetsbare verwijdingen
van slagaders die open kunnen scheuren
– die soms alleen met een bypass behandeld
kunnen worden. Dan zijn er hersentumoren waar
grote bloedvaten doorheen lopen. Die tumoren
zijn praktisch niet te verwijderen zonder het
bloedvat om te leiden. De grootste groep, waar
ook het meeste onderzoek naar is gedaan, bestaat
uit mensen die veel kans lopen op een beroerte
vanwege een vernauwing van hun halsslagader.
Dat vat vormt de belangrijkste bloedtoevoer
naar de hersenen, en vernauwing ervan
door bijvoorbeeld aderverkalking kan leiden tot
een beroerte, zuurstoftekort en uiteindelijk hersenbeschadiging.
Al in de jaren zeventig bedachten neurochirurgen
een methode om de kans op deze beroertes
te verkleinen. “Helaas liet in 1983 een groot
onderzoek zien”, vertelt Tulleken, “dat de operatie
niet beter of slechter was dan het slikken van
bloedverdunnende aspirine. Om het goed te
doen met de technieken van die tijd zou je het
vat een half uur moeten afsluiten, maar dan
krijgt de patiënt precies de beroerte die je wilt
voorkomen. Wij wilden, net als een loodgieter
die een pijp aansluit op de waterleiding, de
kraan pas opendraaien als de pijp is aangesloten.”
Enter ELANA. Sinds 1979 experimenteert Tulleken
met een chirurgische techniek die hij de afgelopen
jaren geperfectioneerd heeft. Het hoofd
krijgt bloed via een grote slagader die zich splitst
in een tak die de huid voorziet en een tak die de
hersenen voorziet. Als de ‘hersentak’ vernauwt
raakt, is het mogelijk de ‘huidtak’ aan te sluiten op
een hoger gelegen deel van de hersencirculatie.
ELANA maakt deze operatie mogelijk zonder
˘˘
Een schoolvoorbeeld van innovatie, zo beschouwt
het spin-offbedrijf Elana zichzelf.
De rond neurochirurg Tulleken ontwikkelde
operatietechniek dreigde te blijven steken in
de universitaire wereld. Tot enkele jaren
geleden de zoon van Tulleken, Rutger, zijn
baan als interimmanager opzegde en samen
met een enthousiast team de operatietechniek
onderbracht in een bedrijf. Na het binnenhalen
van de patenten – het platina ringetje
en de laserkatheter zijn beschermd – kwam
het bedrijf in 2004 goed op gang. Een subsidie
van Biopartner hielp daarbij en in
september 2004 werd Elana B.V. een officiële
spin-off van het UMC Utrecht. Inmiddels
heeft de Raad van Bestuur toegezegd het
benodigde onderzoek te blijven steunen.
Daarmee is de toekomst van het bedrijf verzekerd.
Het belangrijkste voor het prille
bedrijf was het verkrijgen van een ISO- en
CE-gecertificeerde katheter waarmee je in
patiënten mag opereren. Het prototype
moest helemaal opnieuw worden ontworpen
om te voldoen aan alle eisen.
Momenteel heeft het bedrijf zeven klanten.
Rutger Tulleken verwacht dat het zo’n twintig
tot veertig klanten kunnen worden, afhankelijk
van hoe snel en enthousiast neurochirurgen
de techniek zullen omarmen. Afnemers
zijn ziekenhuizen die van Elana de katheter,
het ringetje en een speciale slang kopen.
Per operatie moet zo’n nieuw pakket worden
aangeschaft. Eind 2006 hoopt Elana financieel
op eigen benen te staan.
Elana laat zien hoe een idee uit een universitaire
niche de markt bereikt. Rutger Tulleken:
“Mijn vader is erg bescheiden, maar het is heel
bijzonder wat met deze methode mogelijk is.
Jaarlijks sterven enkele duizenden mensen
aan een groot aneurysma, een opzwelling van
de bloedvaten in de hersenen. Die mensen
zijn alleen met de ELANA-techniek te behandelen.”
˘˘
www.umcutrecht.nl/scan l nr 6 december 2005 l 13