Culemborg - Alle Vestingsteden van Nederland
Culemborg - Alle Vestingsteden van Nederland
Culemborg - Alle Vestingsteden van Nederland
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Culemborg</strong> 1<br />
<strong>Culemborg</strong><br />
<strong>Culemborg</strong><br />
Gemeente in <strong>Nederland</strong><br />
Situering<br />
Provincie Gelderland<br />
Coördinaten<br />
51°57' NB 5°14' OL<br />
Algemeen<br />
Oppervlakte 31.18 km²<br />
- land 29.42 km²<br />
- water 1.76 km²<br />
Inwoners (30 nov. 2009)<br />
Hoofdplaats<br />
Belangrijke verkeersaders<br />
27493 ? (935/km²)<br />
<strong>Culemborg</strong><br />
A2 N320<br />
Politiek<br />
Burgemeester (lijst)<br />
Roland <strong>van</strong> Schelven (D66)<br />
Economie<br />
Gemiddeld inkomen (2006) € 13.400 per inw.<br />
Gem. WOZ-waarde (2008) € 244.000<br />
WW-uitkeringen (2007)<br />
Autobezit (2007)<br />
18 per 1000 inw.<br />
402 per 1000 inw.<br />
Overig<br />
Postcode(s) 4100-4107<br />
Netnummer(s) 0345<br />
CBS-code 0216<br />
CBS-wijkindeling<br />
Website<br />
zie wijken en buurten<br />
www.culemborg.nl [1]
<strong>Culemborg</strong> 2<br />
Portaal<br />
<strong>Nederland</strong><br />
<strong>Culemborg</strong> ( uitspraak (info·uitleg)) (vroeger ook<br />
wel Kuilenburg genaamd) is een stad en gemeente<br />
in de Betuwe, in de <strong>Nederland</strong>se provincie<br />
Gelderland. De gemeente telt 27493 inwoners (30<br />
nov. 2009, bron: CBS) en heeft een oppervlakte <strong>van</strong><br />
31,23 km² (waar<strong>van</strong> 1,49 km² water). Binnen de<br />
gemeentegrenzen ligt een buurtschap; het bij het<br />
gelijknamige fort gelegen Goilberdingen.<br />
<strong>Culemborg</strong> had 10.369 woningen in 2004, er waren<br />
1430 bedrijven en ongeveer 10.300 arbeidsplaatsen<br />
(prognose 2005).<br />
<strong>Culemborg</strong> en omgeving<br />
Gemeentegrenzen Wijkgrenzen Buurtgrenzen Autosnelweg Secundaire<br />
weg Spoorweg██ Geselecteerde gemeente██ Bebouwd<br />
gebied██ Bos of park██ Binnenwater, rivier of kanaal
<strong>Culemborg</strong> 3<br />
Oude stadspoort te <strong>Culemborg</strong>. Deze poort wordt<br />
de Binnenpoort genoemd, omdat deze door de<br />
zuidelijke stadsuitbreiding binnen de muren is<br />
komen te liggen. Dit is de enige stadspoort die na<br />
het overbodig worden <strong>van</strong> stadsmuren niet<br />
gesloopt is.<br />
Markt te <strong>Culemborg</strong>. Op de achtergrond het<br />
monumentale stadshuis.
<strong>Culemborg</strong> 4<br />
Geschiedenis<br />
Zie voor meer informatie over de geschiedenis <strong>van</strong> <strong>Culemborg</strong> het verwante onderwerp heerlijkheid <strong>Culemborg</strong><br />
Handelsdorp<br />
Oorspronkelijk was <strong>Culemborg</strong> een handelsdorp, gelegen op de stroomrug <strong>van</strong> het riviertje de Meer en de zuidelijke<br />
oeverwal <strong>van</strong> de Lek. Ten westen daar<strong>van</strong> bouwde de Heer <strong>van</strong> Bosinchem (Beusichem) kort voor 1270 een<br />
kasteeltje.<br />
Vrijstad<br />
Op "Sente Nycolausdach" in 1318 ontvingen de poorters <strong>van</strong> de inmiddels versterkte nederzetting <strong>van</strong> hun Heer, Jan<br />
<strong>van</strong> Bosinchem, stadsrechten waaronder tolvrijheid op de jaarmarkt en het asielrecht. <strong>Culemborg</strong> werd een Vrijstad.<br />
Dit wilde niet zeggen dat iedereen zich vrijelijk kon vestigen. De stad had een eigen rechtspraak. Wie iets op zijn<br />
kerfstok had, moest voor schout en schepenen verschijnen en ontliep zijn gerechte straf niet. Maar hij kreeg wel de<br />
kans zich te verdedigen. Zolang hij in <strong>Culemborg</strong> verbleef, werd zijn schuldeiser niet in de stad toegelaten. "Naar<br />
<strong>Culemborg</strong> gaan" betekende in Amsterdam dan ook failliet gaan.<br />
Stadsuitbreiding<br />
In de 14e eeuw kwam er een stadsmuur en -gracht om ongeregelde bendes en vijandelijke troepen buiten de stad te<br />
houden. Tweemaal werd de stad buiten de bestaande muren uitgebreid. Omstreeks 1370 aan de noordzijde met een<br />
schipperskwartier, de zogenaamde Havendijk en twintig jaar later aan de zuidzijde waar de buurtschappen Lanxmeer<br />
en Parijsch erbij werden getrokken onder de naam Nieuwstad. Zo ontstond een soort "driestad". Ook de Havendijk<br />
en de Nieuwstad werden ommuurd.<br />
Nòg een kasteel<br />
In de 14e eeuw bouwde Jan II, die zich Heer <strong>van</strong> <strong>Culemborg</strong> noemde, een groot kasteel aan de oostzijde <strong>van</strong> het<br />
stadje. Van dit kasteel is nu alleen de kasteeltuin nog over. Franse troepen hebben het in 1672 grotendeels verwoest<br />
waarna het in de jaren na 1735 definitief werd gesloopt.<br />
Vrouwe Elisabeth<br />
Aan de laatste telg <strong>van</strong> het geslacht <strong>van</strong> <strong>Culemborg</strong> heeft de stad veel te danken. Vrouwe Elisabeth stichtte het<br />
Elisabeth-gasthuis, een hofje met huizen voor oude mannen en vrouwen, en schoot het geld voor de bouw <strong>van</strong> het<br />
Stadhuis en de toren <strong>van</strong> de St. Janskerk voor. Uit haar erfenis werd het Elisabeth-Weeshuis gebouwd. Dit weeshuis<br />
doet nu dienst als museum en bibliotheek.<br />
Floris <strong>van</strong> Pallandt en het protestantisme<br />
Kort voor het overlijden <strong>van</strong> Elisabeth verhief Karel V de heerlijkheid tot graafschap. Omdat Elisabeth kinderloos<br />
stierf, erfde Floris <strong>van</strong> Pallandt, een kleinzoon <strong>van</strong> haar oudste zus Anna, het graafschap. Floris ging onder invloed<br />
<strong>van</strong> zijn Lutherse echtgenote al gauw over tot het protestantisme. Met Oranje en de heer Van den Bergh speelde hij<br />
een belangrijke rol in de opstand tegen het Spaanse gezag. In 1566 was Floris de eerste in de <strong>Nederland</strong>en die een<br />
Calvinistische dienst liet houden, terwijl men elders nog hagepreekte. Dat gebeurde in het washuis <strong>van</strong> het kasteel.<br />
Zo zorgde hij ervoor dat de nieuwe leer in <strong>Culemborg</strong> voor het eerst openlijk en officieel in de <strong>Nederland</strong>en werd<br />
verkondigd.<br />
Maar als wraak liet Hertog <strong>van</strong> Alva het kasteel met de grond gelijk maken toen de graaf in Duitsland zat, omdat hij<br />
voor de bloedraad moest komen.
<strong>Culemborg</strong> 5<br />
Onder bewind <strong>van</strong> Waldeck-Eisenberg en Saksen-Hildburghausen<br />
Van 1639 tot 1714 kwam het graafschap aan het geslacht Waldeck-Eisenberg en daarna onder de hertogen <strong>van</strong><br />
Saksen-Hildburghausen. De Duitse heren beschouwden <strong>Culemborg</strong> als een welkome melkkoe. Verzet tegen een<br />
belastingheffing <strong>van</strong> graaf Van Waldeck-Pyrmont leidde in 1650 tot 'het vrouwenoproer <strong>van</strong> <strong>Culemborg</strong>' onder<br />
leiding <strong>van</strong> de weduwe Luyt Wortel. In de periode 1672-1674 verwoestten de Fransen het kasteel, zij plunderden de<br />
bibliotheek en roofden een deel <strong>van</strong> het archief. Uit geldgebrek verkocht Saksen-Hildburghausen <strong>Culemborg</strong> met al<br />
zijn hoge rechten en domeinen voor bijna één miljoen gulden aan de Staten <strong>van</strong> het Kwartier <strong>van</strong> Nijmegen. Deze<br />
schonken in 1748 het graafschap aan prins Willem IV, toen deze tot stadhouder werd verheven. In 1795 werd de stad<br />
door de Fransen bezet. Drie jaar later kwam, na bijna vijf eeuwen, een einde aan de zelfstandigheid <strong>van</strong> het staatje en<br />
werd het ingelijfd bij de Bataafse Republiek.<br />
Onder bewind <strong>van</strong> Oranje-Nassau<br />
Na de Franse tijd ging de stad op in het Koninkrijk der <strong>Nederland</strong>en. Het geslacht Oranje-Nassau was het laatste in<br />
<strong>Culemborg</strong> regerende gravenhuis. Vandaar dat de Koningin nog steeds de neventitel gravin <strong>van</strong> <strong>Culemborg</strong> voert.<br />
Industriële ontwikkeling<br />
<strong>Culemborg</strong> was even wereldberoemd toen in 1868 de Kuilenburgse spoorbrug in gebruik werd genomen, toentertijd<br />
de langste spoorbrug <strong>van</strong> Europa. Om met de hoge brug over de Lek te komen moest een spoordijk worden<br />
aangelegd; Station <strong>Culemborg</strong> kwam onderaan de helling en dus een eind buiten de stad te liggen. In de tweede helft<br />
<strong>van</strong> de 19e eeuw is de aanleg <strong>van</strong> de spoorlijn Utrecht-'s-Hertogenbosch (de inmiddels ver<strong>van</strong>gen spoorbrug <strong>van</strong><br />
1868) een belangrijke stimulans voor de industriële ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>Culemborg</strong>. Met name de sigaren- en<br />
meubelindustrie zijn in die tijd sterk opgekomen. Tegenwoordig vindt men naast de meubelfabrieken een grote<br />
variëteit aan industrieën in deze stad.<br />
Het Bakelbos<br />
De heer Hoek de historische vereniging "Voet <strong>van</strong> Oudheusden" heeft<br />
historische wetenswaardigheden over het S-vormige straatje Bakelbos<br />
gebundeld in een map. Deze map ligt voor de belangstellenden ter<br />
inzage in het Stadskantoor.<br />
De jachthaven en spoorbrug<br />
Papklok<br />
Elke avond om 21:50 luidt de papklok, welke <strong>van</strong> oudsher aangeeft dat<br />
de poorten bijna sluiten, en het tijd is om naar bed te gaan. Nu nog<br />
luidt de papklok elke avond. In 't verleden was dit voor de mensen die<br />
op het land werkten het teken dat het werk erop zat. Dan ging men naar huis om een bord warme pap te eten, <strong>van</strong>daar<br />
de naam. Maar men moest wel opschieten, want de poorten sloten om 22:00 uur. En ze gingen niet meer open tot de<br />
volgende dag.<br />
Tijdens carnaval krijgen heel wat <strong>Nederland</strong>se gemeenten een andere naam. Papklokkendam staat dan voor<br />
<strong>Culemborg</strong>.
<strong>Culemborg</strong> 6<br />
De Plantage<br />
De Plantage is het stadspark <strong>van</strong> <strong>Culemborg</strong>. Het is in 1850 ontworpen door de beroemde tuinarchitect L.P. Zocher<br />
en aangelegd in de Engelse landschapsstijl. Het oorspronkelijk ontwerp is nog steeds goed zichtbaar omdat<br />
aanpassingen beperkt zijn gebleven. De Plantage is een gemeentemonument.<br />
Gemeenteraad<br />
De gemeenteraad telt 21 zetels:<br />
• PvdA - 5 zetels<br />
• SP - 5 zetels<br />
• VVD - 5 zetels<br />
• CDA - 3 zetels<br />
• GroenLinks - 2 zetels<br />
• D66 - 1 zetel<br />
Onderwijs<br />
Twee middelbare scholen:<br />
• Koningin Wilhelmina College<br />
• O.R.S. Lek en Linge<br />
Rijksmonumenten<br />
De plaats telt meer dan 100 rijksmonumenten. Zie de lijst <strong>van</strong> rijksmonumenten in <strong>Culemborg</strong><br />
Geboren<br />
• Peter Janssen (1986), "Vegan streaker"<br />
• Michiel Elijzen (1982), wielrenner<br />
• Patrick Pothuizen (1972), voetballer<br />
• Judith Jobse (1970), zangeres<br />
• Elly <strong>van</strong> Hulst (1959), atlete<br />
• Otto <strong>van</strong> Rees (1823-1892), minister en gouverneur-generaal <strong>van</strong> <strong>Nederland</strong>s-Indië<br />
• Jan <strong>van</strong> Riebeeck (1619-1677), kolonist <strong>van</strong> Zuid-Afrika<br />
• Antonio <strong>van</strong> Diemen (1593-1645), gouverneur-generaal <strong>van</strong> <strong>Nederland</strong>s-Indië<br />
Millennium Gemeente<br />
<strong>Culemborg</strong> is een Millennium Gemeente.<br />
Aangrenzende gemeenten
<strong>Culemborg</strong> 7<br />
Aangrenzende gemeenten<br />
Vianen (U) Houten (U) Wijk bij Duurstede (U)<br />
Leerdam (ZH) Geldermalsen Buren<br />
Zie ook<br />
• De Hoop, de stellingkorenmolen aan 't Jach.<br />
• Johanna, korenmolen aan de Prijsseweg.<br />
• Lanxmeer, experimentele woonwijk.<br />
Voor meer mediabestanden zie de categorie [/wiki/Commons:Category:<strong>Culemborg</strong>?uselang=nl#mw-subcategories <strong>Culemborg</strong>] <strong>van</strong><br />
Wikimedia Commons.<br />
51°57'N, 5°14'O [2]<br />
<strong>Culemborg</strong><br />
Stad: <strong>Culemborg</strong> Buurtschap:<br />
Goilberdingen<br />
Provincie Gelderland<br />
Aalten · Apeldoorn · Arnhem · Barneveld · Berkelland · Beuningen · Bronckhorst · Brummen · Buren · <strong>Culemborg</strong> · Doesburg<br />
· Doetinchem · Druten · Duiven · Ede · Elburg · Epe · Ermelo · Geldermalsen · Groesbeek · Harderwijk · Hattem · Heerde ·<br />
Heumen · Lingewaal · Lingewaard · Lochem · Maasdriel · Millingen aan de Rijn · Montferland · Neder-Betuwe · Neerijnen ·<br />
Nijkerk · Nijmegen · Nunspeet · Oldebroek · Oost Gelre · Oude IJsselstreek · Overbetuwe · Putten · Renkum · Rheden ·<br />
Rijnwaarden · Rozendaal · Scherpenzeel · Tiel · Ubbergen · Voorst · Wageningen · West Maas en Waal · Westervoort ·<br />
Wijchen · Winterswijk · Zaltbommel · Zevenaar · Zutphen<br />
<strong>Nederland</strong> · Provincies · Gemeenten
<strong>Culemborg</strong> 8<br />
Referenties<br />
[1] http:/ / www. culemborg. nl/<br />
[2] http:/ / www. nsesoftware. nl/ wiki/ maps. asp?params=51_57_0_N_5_14_0_E_type:city_region:NL& pagename=<strong>Culemborg</strong>
Paginabronnen en auteurs 9<br />
Paginabronnen en auteurs<br />
<strong>Culemborg</strong> Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=19514089 Auteurs: .Koen, Abnormaal, Ahoerstemeier, Alex1706, Andre Engels, Arch, ArjanH, Avezaat, B.F.G., Baswerkhoven,<br />
Bdijkstra, Besednjak, Bezeh.nl, Bramvr, Bvdbijl, CborG82, Chielio0ow, Cicero, Ciell, Cycn, Devio, Dinsdagskind, Dolfy, Dolledre, DrBorka, DustSpinner, Ellywa, Floris V, Freek Verkerk,<br />
Gangleri, GerardM, GijsvdL, Hardscarf, Hsf-toshiba, Hustla, Japiot, JassinV, Josq, KKJansma, Karel Anthonissen, Kleuske, Kooij, Känsterle, LennartBolks, Leo R., Look Sharp!, MADe,<br />
Maarten Hagi, Maarten1963, MartinD, Meursault2004, Mexicano, Michiel1972, MoiraMoira, Mork, Mtcv, Muijz, Opanerd, Peter b, PinIntel, Pjetter, Quichot, Quistnix, ReWinD, Reya,<br />
Richardkiwi, Rikipedia, Rmfloris, RobSchop, Serassot, Siebrand, Snoop, Sonuwe, Starless, Steinbach, T Houdijk, TUFOWKTM, Template namespace initialisation script, Tibor, Titusmars,<br />
Tukka, VanBeem, Vels, Vliegenmepper, Vvulto, Waldo79, Wikix, 76 anonieme bewerkingen<br />
Afbeeldingsbronnen, licenties en bijdragers<br />
Bestand:Flag of the Netherlands.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Flag_of_the_Netherlands.svg Licentie: Public Domain Auteurs: -<br />
Bestand:<strong>Culemborg</strong>_flag.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:<strong>Culemborg</strong>_flag.svg Licentie: Public Domain Auteurs: User:Quistnix<br />
Bestand:Coat of arms of <strong>Culemborg</strong>.gif Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Coat_of_arms_of_<strong>Culemborg</strong>.gif Licentie: Public Domain Auteurs: Ralf Hartemink<br />
Bestand:Map - NL - Municipality code 0216 (2009).svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Map_-_NL_-_Municipality_code_0216_(2009).svg Licentie: Creative<br />
Commons Attribution-Sharealike 3.0 Auteurs: User:Michiel1972<br />
Bestand:Gelderland-Flag.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Gelderland-Flag.svg Licentie: Public Domain Auteurs: -<br />
File:Bevolkingspiramide 2008 - CBS gemeentecode 0216.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Bevolkingspiramide_2008_-_CBS_gemeentecode_0216.svg Licentie:<br />
Public Domain Auteurs: Michiel1972<br />
Bestand:Portal icon.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Portal_icon.svg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Auteurs: WikiPedia<br />
Bestand:Map - NL - <strong>Culemborg</strong> (2009).svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Map_-_NL_-_<strong>Culemborg</strong>_(2009).svg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike<br />
3.0 Auteurs: -<br />
Bestand:<strong>Culemborg</strong>2.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:<strong>Culemborg</strong>2.jpg Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs: Original uploader was B.F.G. at<br />
nl.wikipedia<br />
Bestand:Martktplein culemborg.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Martktplein_culemborg.JPG Licentie: Public Domain Auteurs: User:Arch<br />
Image:Loudspeaker.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Loudspeaker.svg Licentie: Public Domain Auteurs: -<br />
Afbeelding:1rightarrow.png Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:1rightarrow.png Licentie: GNU Lesser General Public License Auteurs: David Vignoni<br />
Bestand:Spoorbrugculemborg.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Spoorbrugculemborg.JPG Licentie: Public Domain Auteurs: CborG82<br />
Image:Brosen windrose_nl.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Brosen_windrose_nl.svg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Auteurs:<br />
User:GeertW<br />
Bestand:Panorama <strong>Culemborg</strong>.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Panorama_<strong>Culemborg</strong>.JPG Licentie: Public Domain Auteurs: User:Arch<br />
Afbeelding:Commons-logo.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Commons-logo.svg Licentie: logo Auteurs: User:3247, User:Grunt<br />
Image:Internet-web-browser.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Internet-web-browser.svg Licentie: onbekend Auteurs: -<br />
Licentie<br />
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported<br />
http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/
Change language