Leeuwarden (stad) - Alle Vestingsteden van Nederland

Leeuwarden (stad) 1Leeuwarden (stad)LeeuwardenStad in NederlandSitueringProvincie FrieslandGemeente LeeuwardenCoördinaten53°12'N 05°47'E [1]AlgemeenInwoners (31 december 2008) 93.601OverigPostcode 8900 - 8939Netnummer 058Belangrijke verkeersadersA31/N31, A32/N32, N355, N357, N359PortaalNederland

Leeuwarden (stad) 2Leeuwarden ( uitspraak (info·uitleg)) (Stadsfries:Liwwadden; Fries: Ljouwert ( uitspraak (info·uitleg)))is de hoofdstad van de Nederlandse provincieFriesland en ook de hoofdplaats van de gelijknamigegemeente Leeuwarden.Op 31 december 2008 telde de gemeente 93.601inwoners. Leeuwarden vervult alsprovinciehoofdstad een centrumfunctie voorFriesland. Belangrijke sectoren in de stad zijn definanciële en zakelijke dienstverlening, de overheiden de non-profitsector. De stad is één van de Frieseelf steden en voert als gemeenteslogan 'Kijk, dat ishet mooie van Leeuwarden!'.Satellietfoto LeeuwardenGeschiedenisZie Geschiedenis van Leeuwarden voor het hoofdartikel over dit onderwerp.OntstaanHistorische kaart van Leeuwarden (stad)De geschiedenis van Leeuwarden gaat terug tot in deRomeinse tijd, toen woonden er al mensen op de plekwaar nu de Oldehove staat. Leeuwarden is ontstaan opterpen die werden opgeworpen aan een inham van deMiddelzee die later dichtslibde en werd ingepolderd.De riviertjes Ee, Vliet en Potmarge mondden bij dezeterpen uit in zee. De terpbewoners hielden zich bezigmet landbouw, visserij en scheepvaart. Leeuwarden laggunstig aan zee en onderhield handelscontacten metandere handelsplaatsen zoals Lübeck en met deOostzeelanden. Op de terpen ontstonden drienederzettingen: Oldehove, Nijehove en Hoek.Oldehove, dat van oudsher een uithof van het kloosterCorvey in Duitsland was, had in het midden van de twaalfde eeuw al een kerk, gewijd aan de heilige Vitus. In aktenuit de veertiende eeuw komt de Sint-Vituskerk van Oldehove voor onder de naam Liiewardensis. In 1285 stondLeeuwarden al als stad te boek in een Duitse handelsakte.Tussen 1200 en 1300 slibt de Middelzee dicht en nam de handel af vanwege het ontbreken van een haven. De nadrukvan de handel werd toen meer gelegd op de nabije regio.In 1392 stonden de omringende grietenijen (gemeenten) de magistraat van de stad hoge rechtspraak toe.

Leeuwarden (stad) 3StadsrechtenIn januari 1435 werden Oldehove, Nijehove en Hoek samengevoegd tot één stad, Leeuwarden, die in datzelfde jaarstadsrechten kreeg.De vijftiende eeuw werd beheerst door de strijd tussen Schieringers en Vetkopers. In het algemeen schaarden desteden en het platteland zich achter de Schieringers. Leeuwarden was het bolwerk van de Vetkopers. De partijstrijdleidde tot de bouw van nieuwe verdedigingswerken. Het intern verdeelde Friesland werd rond 1500 onderworpendoor Albrecht van Saksen.Na de onderwerping door Albrecht van Saksen werd Leeuwarden de zetel van het Hof van Friesland dat zichbezighield met bestuur en rechtspraak. Dit college kreeg in 1571 een eigen onderkomen, de Kanselarij. In dezelfdetijd werd in Leeuwarden ook het kerkelijk gezag gevestigd. De Sint-Vituskerk werd de zetel van de deken en debelangrijkste kerk van Friesland. Alle landsheren en stadhouders werden in deze kerk ingehuldigd. In 1559 werdLeeuwarden tot bisschopszetel verheven van het nieuw opgerichte bisdom Leeuwarden. Cunerus Petri, de enigebisschop, belandde bij de calvinistische machtsovername korte tijd in het gevang en vertrok daarna definitief uitFriesland. De Sint-Vituskerk werd in de jaren 1595 en 1596 wegens verregaande bouwvalligheid afgebroken.De zestiende en zeventiende eeuw vormden een gouden tijd voor Leeuwarden. Leeuwarden kreeg aanzien doordathet de residentie werd van de Friese Nassau's die stadhouder werden van de noordelijke provincies. In deze eeuwenkwam de stad tot grote bloei. Het aantal inwoners steeg van 5.000 rond het jaar 1500 tot 16.000 in 1650.Leeuwarden behoorde toen tot de tien aanzienlijkste steden van Nederland. Daarvan getuigen nu nog prachtigegebouwen als de Kanselarij (waar recht gesproken werd), het Stadhouderlijk Hof, de Waag (als centrum van dehandel), en de scheve toren de Oldehove.In 1523 werden te Leeuwarden de prominente rebellenleider en piraat Wijerd Jelckama en de laatste overlevendeleden van de Arumer Zwarte Hoop (ook wel Gelderse Friezen genaamd) onthoofd. De dood van Jelckama, die deneef was van Grote Pier, markeerde een einde in een lange periode van Friese opstanden sinds 1515.Na de middeleeuwenHet welvarende Leeuwarden moest wel beschermd worden tegen vijanden. Daartoe werd de stad rondom van eengracht en wallen voorzien. Deze verdedigingswerken zijn later, toen zij overbodig werden, afgebroken of totplantsoen gemaakt. De grachten in de binnenstad zijn op die van de Nieuwstad, Voorstreek, de Tuinen, de Weaze enhet noordelijke deel van het Schavernek na allemaal gedempt. De grachten die gedempt zijn betreffen o.a. die vanEewal, Tweebaksmarkt, Nieuweburen, Grote Kerkstraat, en De Oude Herengracht (zaailand). In de negentiendeeeuw ontstonden de eerste wijken buiten de stadsgracht.In de negentiende eeuw werden de verbindingen van de stad verbeterd. In 1827 begon het rijk met de aanleg vanstraatwegen van Leeuwarden naar Overijssel en naar Groningen, Harlingen, Sneek en Lemmer. Voorts werden deoude trekvaarten uitgediept en verbeterd. In 1863 ontstond de spoorverbinding tussen Leeuwarden en Harlingen.Snel daarna kwamen de lijnen met Zwolle, Groningen en Sneek tot stand.In 1944 werd een deel van de gemeente Leeuwarderadeel geannexeerd, waardoor Leeuwarden er 15.000 inwonersbij kreeg.

Leeuwarden (stad) 4Recht en bestuurRechtTwee rechtsgebouwen staan er in Leeuwarden: een gerechtshof en eenrechtbank. Het gerechtshof staat aan de kopse kant van hetWilhelminaplein. Het zogenoemde Ressort Leeuwarden omvat dearrondissementen Leeuwarden, Assen en Groningen. De rechtbank zitin een nieuw gebouw van architect Abe Bonnema dat gesitueerd isaan de langszijde van het Wilhelminaplein. Zowel de kanton- alsarrondissementsrechtbank zitten hierin.Paleis van JustitieStadsbestuurZie ook het artikel over de gemeenteLeeuwardenDe burgemeester is Ferd Crone sinds begin 2008. B&W, degemeenteraad en hun medewerkers hebben hun werkplek in hetstadhuis van Leeuwarden. Tot 1993 zaten alle gemeentelijke dienstenin het stadhuis en bijgebouwen. Eind jaren tachtig kwam er vanwegeruimtegebrek een nieuw stadskantoor aan het Oldehoofsterkerkhofwaar een groot complex voor moest wijken. Het monumentaleBurmaniahuis bleef weliswaar overeind, maar werd ingesloten doorde nieuwbouw. In 1993 werd het stadskantoor in gebruik genomen.Iedere wijk beschikt over een wijkwethouder en eenstadsdeelbeheerder.StadhuisStedenbandenIn 1990 ging de gemeente een stedenband aan met de Russische stad Orjol. Nadat Orjol minder florissant voor hetdaglicht kwam en het nut van de band in twijfel werd getrokken en te duur werd bevonden, heeft de gemeente in2002 de band met haar zusterstad verbroken.In de periode van de stedenband is er onder meer een uitwisseling geweest van korfbalteams, hebben Leeuwarders deRussische stad bezocht en is er een Russische themaweek georganiseerd waarin het Verzetsmuseum van Leeuwardende expositie met als titel ‘Orjol 1941-1943, beeld van een Russische stad in oorlogstijd’ tentoonstelde.

Leeuwarden (stad) 5WonenWijkindelingDe stad is onderverdeeld in 24 wijken [2] die weer zijn onderverdeeld in 58 buurten.• Binnenstad • Vrijheidswijk• Vosseparkwijk (of Westerparkwijk) • Heechterp-Schieringen• Muziek-, Transvaal-, en Vogelwijk (ook wel afgekort tot • CamminghaburenMTV-wijk)• Vlietzone (Molenpad/Welgelegen/Zeehelden- en • WielenpôlleIndische Buurt)• Achter de Hoven • Schepenbuurt• Huizum-Oost • Aldlân• Huizum-West • Nijlân• Westeinde • Oranjewijk• Valeriuskwartier (incl. Bontekoe/Magere Weide) • Oldegalileën/Bloemenbuurt• Bilgaard en Havankpark • Tjerk Hiddes-Cambuursterhoek• Zuiderburen • Blitsaerd• De Zuidlanden • Bedrijventerreinen (Leeuwarden-Oost, Leeuwarden-West, Hemrik, Newtonparken Businesspark Leeuwarden)StadsvernieuwingDe binnenstad is deels autoluw gemaakt door een doorgaande weg te voorzien van beweegbare palen waarbij alleenbussen kunnen passeren. Verder is er verscherpt toezicht met het oog op de veiligheid in de binnenstad. Een aantaloude stadswijken met veel criminaliteit en leegstand is gerenoveerd. De volgende drie wijken zijn vernieuwd: deVegelinbuurt, de Vrijheidswijk en Schieringen-Heechterp.• De Vegelinbuurt is een oude arbeidersbuurt, een wijk met veel verslaafden en criminaliteit. Er waren veelhuisjesmelkers. Het grootste gedeelte van de buurt is gesaneerd waarna er nieuwe huizen zijn gebouwd voorgezinnen.• De Vrijheidswijk heeft veel hoogbouw uit de jaren zestig. Een aantal flats is gesloopt, hiervoor komenappartementencomplexen en eengezinswoningen in de plaats. Een belangrijke reden om voor sloop te kiezen wasom illegale bewoning een halt toe te roepen. Ook in deze wijk was veel criminaliteit. Anno 2007 wonen er veelstudenten.• De wijk Schieringen-Heechterp komt overeen met de Vrijheidswijk qua bouwjaar en soort bebouwing. Er wasveel criminaliteit, enkele flats zijn gesloopt t.b.v. eengezinswoningen met grote tuinen. Ook hier wonen veelstudenten en jongeren. Ook zijn er nieuwe appartementencomplexen gebouwd. Het komt voor op de lijst vanprobleemwijken van Vogelaar

Leeuwarden (stad) 7IndustrieterreinenEr zijn drie grote industrieterreinen in Leeuwarden: Leeuwarden West is het oudste industrieterrein, ditindustrieterrein wordt anno 2007 gerevitaliseerd. In de jaren '80 industrieterrein Hemrik aangelegd. Het nieuwsteindustrieterrein is Newtonpark, aan de zuidwest kant van de stad. Het terrein van Friesland Foods kan gezien zijngrootte ook als industrieterrein aangemerkt worden.WTC Expo LeeuwardenIn 1963 werd er een nieuwe veemarkthal gebouwd die De Frieslandhal heette. In de loop de jaren kwamen er steedsmeer voorzieningen bij. Na een brand in 1996, werd er een nieuw en groter gebouw neergezet. Zo ontstond het FEC(Frisian Expo Center), tegenwoordig WTC Expo Leeuwarden genaamd. Het WTC Expo Leeuwarden is eenmultifunctioneel gebouw met beurzen, evenementen, een veemarkthal, een ijsbaan, een ijshockeybaan, congressenen een casino.WinkelsLeeuwarden heeft een uitgebreid winkelaanbod, de belangrijkste winkelstraten zijn de Nieuwestad (in de volksmondNieuwstad genoemd), Wirdumerdijk, het Wilhelminaplein en de Voorstreek. Op het Wilhelminaplein is iederevrijdag een weekmarkt, maar die is tijdelijk verplaatst naar de nieuwestad omdat een winkelcentrum groots aan hetuitbreiden is.Aan de rand van het centrum zit het retailpark De Centrale, waar vroeger de PEB Centrale (P.E.B. staat voorProvinciaal Elektriciteits Bedrijf, later opgegaan in het huidige Nuon N.V.) was gevestigd. Toen dit bedrijfverdwenen was kwam het terrein in 1989 van 7 ha. te koop. Een projectontwikkelaar kocht het verlatenfabrieksterrein dat werd gesloopt om plaats te maken voor 12.000 m² winkellocatie. In 1991 openden de eerstewinkels hun deuren. Hier zijn winkels met grotere verkoopoppervlakken gevestigd zoals Media Markt. Ook zijn erenkele speciaalzaken en een bouwmarkt gevestigd. De komende jaren zal nog eens 13.000 m² bijgebouwd worden.Daarmee komt het totale winkeloppervlak op 42.000 m². De opzet en de branchering vindt plaats in nauwesamenwerking met de gemeente.MediaVoor nieuwsgaring zijn er in Leeuwarden diverse kanalen. De twee dagbladen die zich beide op de gehele provincierichten zijn de Leeuwarder Courant en het Friesch Dagblad. Verder zijn er de gratis bladen zoals de Huis aan Huis,De Stadskrant, Liwwadders, en UIT (ook als bijlage van de Leeuwarder Courant). Omrop Fryslân richt zich metradio, tv en internet met name op de gehele provincie en de lokale omroep Omroep Mercurius richt zich metdezelfde middelen specifiek op de gemeente Leeuwarden. Op internet is liwwadders.nl sterk vertegenwoordigd,evenals de sites van de beide dagbladen en de beide omroepen. NieuwsTV zendt nieuwsberichten uit, gecombineerdmet de radio-uitzendingen van Omroep Mercurius.De Raadsvergaderingen worden uitgezonden via het lokale radiostation dat ook uitzendt via internet.

Leeuwarden (stad) 8BezienswaardighedenMonumentenMet 620 rijksmonumenteninschrijvingen staat Leeuwarden in detop-15 van Nederlandse monumentengemeenten, dankzij eenhistorische binnenstad en woonwijken uit de late negentiende envroege twintigste eeuw. Ook heeft de stad beschermdestadsgezichten zoals de binnenstad met singels, het NieuweKanaalgebied en de Hollanderwijk. Deze worden beschermdomdat ze een bijzondere ruimtelijke structuur en karakter hebben,waarin een ontwikkelingsgeschiedenis van soms eeuwen is te zien.De bescherming geldt voor het historisch gegroeide patroon vangevelwanden, straten, pleinen, grachten en groengebieden en deonderlinge verhouding daarvan. Naast de rijksmonumenten zijn er375 beeldbepalende panden.De monumenten betreffen woonhuizen, kerken, molens,pakhuizen, winkel- en kantoorpanden en ook parken, eenmiddeleeuwse waterloop en standbeelden. Ook de kaden en pijpenin de binnenstad en delen van de oude omwalling en grachten zijnmonumentaal. De oudste monumenten dateren uit de dertiendeeeuw, waaronder de Grote of Jacobijnerkerk (kloosterkerk van deDominicanen) met beroemd Christian Müllerorgel en deparochiekerk van Swichum (gewijd aan de heiligen Nicolaas enCatharina). Het jongste monument is het Burmaniakamp uit 1940,de Duitse manschappenverblijven tegenover de vliegbasis. In detussenliggende eeuwen zijn panden gebouwd zoals de Kanselarij,de Waag (beide uit de Renaissanceperiode) en herenhuizen aan deTweebaksmarkt, de Voorstreek en de Nieuwestad. De grootstegroep rijksmonumenten bestaat uit eenvoudige woon- enwinkelpanden. Aan het Schapendijkje, tegen het terrein van devliegbasis bevindt zich de eeuwenoude grafkelder van de familieDorhout. Net buiten de stad staan twee poldermolens, deBullemolen en de Froskepôlemolen.OldehoveDe Waag van LeeuwardenOverigens zijn ook enkele archeologische vindplaatsen beschermdals monument vanwege een hoge archeologische verwachting.Oude architectuur• Kanselarij, waar recht werd gesproken tussen 1571 en 1811• Waag, het oude centrum van de handel• Oldehove, een onafgebouwde scheve kerktoren• Sint-Bonifatiuskerk, een van de belangrijkste neogotischebouwwerken van Nederland• Paleis van Justitie (1852) aan de kop van het Wilhelminaplein• Station Leeuwarden (1863)Oude hoofdpostkantoor

Leeuwarden (stad) 9• Stadhuis• Provinciehuis• Grote of Jacobijnerkerk• Blokhuispoort• Stadsweeshuis verbouwd tot Fries Natuurmuseum• Westerkerk verbouwd tot theaterruimte• de Beurs verbouwd tot bibliotheek• Voormalig hoofdpostkantoor verbouwd tot Grand HotelPost-PlazaModerne architectuurVoormalige kanselarij uit 1566, nu Fries Museum• Belastingkantoor (voormalig Waterschapskantoor) (1972), Tesselschadestraat• Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Vondelstraat; architect: Haag• Postbank-gebouw(1974), architect: Abe Bonnema. De top van het gebouw wordt gesierd door een grootkunstwerk van Marte Röling.• Averotoren Het gebouw is 77 meter hoog, en is daarmee het één na hoogste kantoorgebouw in Leeuwarden. Hetgebouw werd in 1991 voltooid en het telt 17 verdiepingen. De toren is ontworpen door Bonnema architecten.(1991), architect: Abe Bonnema.• de 114 meter hoge Achmeatoren (2001), architect: Abe Bonnema. De toren haalde enkele malen het landelijknieuws door spontaan vallende gevelplaten.• het business center Crystalic (2002), architect: Gunnar Daan• De uitbreiding van het hoofdkantoor van de Friesland Bank. Een groot atrium en een transparante koepel zorgenvoor overzicht en grote ruimtelijkheid van binnenuit en geven het complex identiteit en herkenbaarheid in de stad.(2003), architect: Van Tilburg Ibelings von Behr ArchitectenCultuurLeeuwarden beschikt over een uitgebreide culturele infrastructuurwaaronder een schouwburg, musea en kleinschalige podia.CultuurbeleidIn 1989 werd middels een omstreden herenakkoord tussen decommissaris van Friesland (Hans Wiegel) en Groningen (HenkVonhoff) overeengekomen dat de kunstvakopleidingen zoudenverhuizen naar Groningen. Dit betekende het vertrek van deMuziekpedagogische Akademie Leeuwarden(MPA)/Conservatorium Leeuwarden, kunstacademie Vredeman deVries en ook het Frysk Orkest (en de komst van agrarischopleidingsinstituut Van Hall). In 1998 verscheen de eerstegemeentelijke cultuurnota onder de titel 'Tussen de stenen hetcement' (nota 1998-2000); deze behelsde een weergave van deaanwezige infrastructuur. Met de opvolgende nota 'Uit hetcultureel receptenboek' (nota 2001-2004) werden bezuinigingendoorgevoerd. Onder de nota 'Behouden Vaart' (nota 2005-2008)werden bezuinigingen gerealiseerd door taken toe te voegen aanHet oude Princessehof

Leeuwarden (stad) 10bestaande instellingen, Theater Romein als vernieuwend vlakkevloertheater te laten verdwijnen en flink tebezuinigen op de Leeuwarder bibliotheken. Een nieuwe stichting is in het leven geroepen om in het voormaligetheater een poppodium te realiseren. In de nota 'Cultuurvuur' (nota 2008-2012) zijn ambities geformuleerd tenaanzien van het versterken van de bestaande culturele infrastructuur, meer reuring in de stad en het realiseren vanproductiefuncties, inclusief een gooi naar de kandidaatstelling voor de Europese Culturele Hoofdstad 2018.Musea• Fries Museum• Pier Pander Museum• Verzetsmuseum Friesland• Princessehof - nationaal keramiekmuseum, zie ook: Papingastins• Natuurmuseum Fryslân• Tresoar - Fries Historisch en Letterkundig Centrum• Historisch Centrum LeeuwardenBeeldhouwkunstZie ook: Lijst van beelden in LeeuwardenIn de stad staat een ruime collectie aan beelden, waaronder een aantal van oud-Leeuwarders als Mata Hari, PieterJelles Troelstra en Piet Paaltjens.Theater en muziek• WTC Expo Leeuwarden• De Harmonie, stadsschouwburg• Poppodium Romein• Podium 058• Grandcafé Rembrandt• Alternatief Rockcafé Mukkes• Muziekcafé de GloppeFilmIn Leeuwarden bevindt zich het Centrum voor Film in Friesland. Ook zijn er het Filmhuis en de bioscopen Tivoli enCinema.UitgaanslevenEr zijn meer dan 100 horeca-gelegenheden in Leeuwarden, waaronder veel kroegen, een aantal feestcafés en vierdiscotheken. Alle horeca sluit uiterlijk om 3 uur 's ochtends, maar mag een geleidelijke uitstroom hanteren tot 6 uur.Eetgelegenheden (denk aan shoarmazaken) mogen nog wel nieuwe bezoekers toelaten tot 6 uur - vanaf dat tijdstiptot 8 uur moet alles dicht zijn.Leeuwarden kent een groot aantal kroegen. Deze zijn vooral geconcentreerd in de Doelesteeg, rond hetRuiterskwartier, bij het Gouverneursplein en aan de Nieuwestad. Enkele cafés hebben een podiumfunctie, ziedaarvoor bij 'Cultuur' onder '[[#Theater en muziek|Theater en muziek]]'. Irish Pub Paddy O'Ryan, Café De Stee enCafé De Stroohoed staan alledrie in de landelijke Café Top 100 van het horecavakblad Misset Horeca. Het oudstecafé van de stad is Café Blauwhuis.

Leeuwarden (stad) 11Club Noa (voorheen Vat '69), Fire Palace, Room '91 (voorheen Rumours), Podium 058 en Club Xtra zijnLeeuwarder discotheken. Verder zijn er diverse cafés zoals Café Café, De Dikke van Dale en kroegen in deDoelesteeg.Evenementen• Bloemenmarkt. Deze grootste bloemenmarkt van Nederland vindt altijd plaats op Hemelvaartsdag.• Dancetour Leeuwarden• Domino Day• Elfstedentocht. Leeuwarden is start- en eindpunt van deze schaatstocht.• Fries Straatfestival• Friesland Vaart• Ljouwert Culinair. Eetfestijn georganiseerd door de plaatselijke serviceclub Lions Ljouwert '80.• Media Art Festival. Jaarlijks festival voor audiovisuele-mediakunst.• Noordelijk Film Festival• Noorderlicht. Fotomanifestatie die om het jaar in Leeuwarden en Groningen plaatsvindt.• Veemarkt. De grootste veemarkt van Nederland.Parken en natuurgebieden• Prinsentuin. De omgeving van dit stadspark vormt het hoofddecor van De koperen tuin, de roman van SimonVestdijk waar tevens het etablissement in dit park naar is vernoemd.• Rengerspark• Froskepôlle• Leeuwarder Bos• Westerpark of Vossepark• Dr. Zamenhofpark• Julianapark• Abbingapark• Bennerpark• Groeneheuvels (Teletubbieland)• De Groene Ster (een recreatiegebied met natuur, een camping, een strand en een naaktstrand)Verkeer en vervoerWegverkeerEen aantal hoofdwegen verbindt Leeuwarden met andere steden:• A31 Leeuwarden - Harlingen - Afsluitdijk - Amsterdam• A32 Leeuwarden - Heerenveen - Zwolle• N31 Leeuwarden - Drachten - Emmen• N355 Leeuwarden - GroningenIn de jaren 50 en zestig is er een ringweg om Leeuwarden aangelegd, die nu midden in de stad ligt. Anderebelangrijke wegen in Leeuwarden zijn de Groningerstraatweg, de Harlingerstraatweg en de Mr. P.J. Troelstraweg.Met de voorlichtingscampagne “Ruim baan voor bereikbaarheid” wil de gemeente zoveel mogelijk bekendheid gevenaan de infrastructurele werkzaamheden. Het verbeteren van de bereikbaarheid van Leeuwarden is een belangrijk doelvan het Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan (GVVP). Met de uitvoering van onderhoudswerkzaamheden en deaanleg van nieuwe infrastructuur wil men hiermee bereiken dat Leeuwarden ook in de toekomst bereikbaar blijft, datmen makkelijk en snel zijn weg kan vinden en dat er voldoende parkeerplaatsen zijn. In 2007 is er een tweede grote

Leeuwarden (stad) 12parkeergarage in het centrum bij gekomen, onder het Oldehoofsterkerkhof.In april 2009 is er definitief 742 miljoen euro vrijgekomen voor het GVVP. Dit bedrag wordt voor 70%gefinancieerd door het rijk, 20% door de provincie Friesland en 10% door de gemeente Leeuwarden. Het bedragwordt gebruikt voor de aanleg van de Haak om Leeuwarden, een aquaduct en verbetering van het kruispunt bij hetDrachtsterplein, realisatie Station Leeuwarden Werpsterhoek, aanleg van een vijfde openbare parkeergarage bij hetWTC Leeuwarden, aanleg van een fietstunnel bij het Oostergoplein en verdubbeling van het spoor tussenLeeuwarden en Groningen.SpoorwegenLeeuwarden is een spoorwegknooppunt en heeft eenintercitystation, en twee andere stations. In de toekomst is nog eenstation gepland. De stations zijn:• Station Leeuwarden• Leeuwarden Achter de Hoven, station met beperktedienstregeling• Station Camminghaburen• Station Leeuwarden Werpsterhoek Een toekomstig station, aande spoorlijn naar ZwolleLeeuwarden heeft verbindingen met Zwolle, Schiphol, Utrecht/Rotterdam, Groningen, Harlingen en Stavoren.Station LeeuwardenLeeuwarden had ook een spoorverbinding naar Anjum/Dokkum - bekend onder de naam Dokkumer Lokaaltje - ennaar Harlingen/Franeker via Stiens. Deze spoorlijnen, onderdeel van het NFLS-netwerk, zijn echter lang geledenopgeheven.BusvervoerNaast het treinstation Leeuwarden is een busstation. Van hieruit zijn er lijnen naar o.a. Dokkum, Buitenpost,Drachten, Heerenveen, Joure, Sneek Bolsward, Franeker, Harlingen en Alkmaar.Via de stadsdienstlijnen van de Maxx is vanaf het busstation elke wijk bereikbaar.WaterwegenLeeuwarden ligt aan het druk bevaren Van Harinxmakanaal, dat Leeuwarden verbindt met Harlingen en het PrinsesMargrietkanaal. Deze routes worden vooral gebruikt voor goederenscheepvaart. Voor pleziervaart wordt voor deDokkumer Ee tussen Leeuwarden en Dokkum gebruikt. Het is een doorgaande vaarroute die belangrijk is voor depleziervaart in Noord-Friesland. Een (eveneens doorgaande) zijvaart van de Dokkumer Ee, is de Bonkevaart, heteindpunt van de Schaats-Elfstedentocht. De Zwette verbindt Leeuwarden met het Friese Merengebied vanZuidwest-Friesland.

Leeuwarden (stad) 13Onderwijs, welzijn en sportOnderwijsIn Leeuwarden zijn diverse scholen voor middelbaarberoepsonderwijs en voortgezet onderwijs gevestigd, waaronderhet Friesland College, de Friese Poort, CSG Comenius, AOCFriesland, Christelijk Gymnasium Beyers Naudé en 5 scholen diehoren bij de Friese scholengemeenschap Piter Jelles. Ook heeft hetscholen van het speciaal onderwijs, zoals de professorGrewelschool.In Leeuwarden zijn drie scholen voor hoger beroepsonderwijsgevestigd: Hogeschool Van Hall Larenstein, NHL Hogeschool enStenden Hogeschool (fusie van de Christelijke HogeschoolNederlanden de Hogeschool Drenthe).Piter Jelles GymnasiumOok telt Leeuwarden vestigingen van de Universiteit Wageningen, Rijksuniversiteit Groningen en deHanzehogeschool Groningen. De in Leeuwarden gevestigde Academie voor Popcultuur is van deze laatstgenoemdeHBO-instelling een opleiding. Verder is de Open Universiteit ook in Leeuwarden gevestigd. De Open Universiteitbiedt hoogwaardig afstandsonderwijs aan voor iedereen boven de 18 jaar.BibliothekenEr zijn drie bibliotheken in Leeuwarden. De hoofdlocatie is gevestigdaan de Wirdumerdijk (centrum) in het voormalig Beurs- enwaaggebouw. Verder is er de bibliotheek Leeuwarden-Aldlan (zuid) ende bibliotheek Leeuwarden-Bilgaard (noord), die (tijdelijk) buitengebruik was, omdat het winkelcentrum waarin de bibliotheek gevestigdwas, was afgebrand. De bibliotheek is inmiddels heropend.Verder is er nog Tresoar, het Fries Historisch en LetterkundigCentrum, waarvan de voormalige Provinciale Bibliotheek deeluitmaakt, gevestigd aan het Oldehoofsterkerkhof. Hier is veelOpenbare Bibliotheekinformatie over de provincie Friesland te vinden. Ook zijn hier krantenarchieven zoals die van de LeeuwarderCourant en het Friesch Dagblad.GezondheidszorgHet MCL (Medisch Centrum Leeuwarden) is met 990 bedden het grootste algemene ziekenhuis vanNoord-Nederland en tevens een van de grootste van Nederland. In het MCL zijn alle medische en verpleegkundigespecialismen te vinden. Sinds 2004 is het MCL (voormalig MCL-Zuid) het enige ziekenhuis van Leeuwarden.SportLeeuwarden is bekend als start- en finishplaats van de Elfstedentocht. Ook wordt in de stad de Marathon vanLeeuwarden gehouden.LVV Friesland, L.A.C Frisia 1883 (ook wel: Cricketclub Frisia) en CVV Blauw Wit '34 zijn enkele van desportverenigingen uit Leeuwarden. Ook is er de profvoetbalclub Cambuur Leeuwarden. Cambuur komt uit in deEerste divisie en speelt haar thuiswedstrijden in het Cambuurstadion op het cambuurplein. Het stadion staat bijnamidden in de stad, wat niet vaak meer voorkomt in Nederland. Naast het Cambuurstadion zijn er nog drie grote

Leeuwarden (stad) 14sportparken: Kalverdijkje, Sportpark Nylân en Sportpark De Magere Weide. Her en der in de stad liggen nog watandere, kleinere sportparken. Verder zijn er twee overdekte zwembaden: Zwembad De Blauwe Golf en ZwembadKalverdijkje.Leeuwarden heeft ook een eigen skûtsje in de SKS zeilklasse. Het zeilteken is een leeuw.ReligieIn Leeuwarden zijn vele geloofsgemeenschappen vertegenwoordigd zoals het rooms-katholieke geloof, protestantsgeloof en de islam.ProtestantsOnder de protestantse kerk i.o. vallen de volgende kerkgemeenten:• Grote of Jacobijnerkerk, met Müller-orgel (1727); P.J.Vermeulen-orgel in het koor (1977) en J. Meister-orgel in desacristie (1766)• De Adelaar/De Regenboog• De Schakel• Fenix/Goede Herder• Koepelkerk, architect Tjeerd Kuipers; Vermeulen-orgel (1935)• Pelikaankerk (gebouw uit 1932 van architect Egbert Reitsma,lid van De Ploeg); Valckx en Van Kouteren-orgel• Salvatorkerk/De Open Hof• Kapel-Schranswijk• Kurioskerk• De Oase• Dorpskerk (in Huizum-Dorp)De Grote- of Jacobijnerkerk uit de 13e eeuwHet periodiek van de protestantse kerken heet 'De Geandewei'.

Leeuwarden (stad) 15Rooms-katholiekDe parochie van de rooms-katholieke kerk in Leeuwarden heet deTitus Brandsma Parochie die ontstaan is na een fusie van meerdereparochies in 1986. Deze reorganisatie was noodzakelijk door detoenemende ontkerkelijking in Leeuwarden. De parochie heeft debeschikking over twee kerkgebouwen: de Sint-Bonifatiuskerk meteen Aristide Cavaillé-Coll-orgel uit 1887 en de Dominicuskerk.Het aantal parochianen bedraagt anno 2008 circa 6000. In 2009vierde de parochie een aantal jubilea. Het gaat om gebeurtenissenin 1559, 1609 en 1884. In 1559 richtte de Paus een groot aantalnieuwe bisdommen op. Een daarvan was het bisdom Leeuwarden.Het heeft maar kort gefunctioneerd, tot ongeveer 1580. Maar hetleeft voort in de huidige naam van het bisdom, dat sinds 2006herdoopt is tot Bisdom Groningen Leeuwarden. In 1609, middenin de Reformatieperiode en de Tachtigjarige Oorlog, durfden tweepriesters zich weer in Leeuwarden te vestigen en werden de eerstestaties gesticht. In die tijden waarin de katholieke eredienst inFriesland verboden was, ontstond een ‘statie’ als een priester in hetgeheim niet alleen praktiserende katholieken bezocht en met hende H. Mis vierde, maar ook bij hen ging wonen. Dat hebben inSint-Bonifatiuskerk uit 18841609 twee priesters gedaan, aan de Vleesmarkt (waar nu bioscoop Tivoli zit) en aan de Bontepapensteeg. Eigenlijkkun je zeggen, dat de katholieken in Leeuwarden 400 jaar geleden zich als gemeenschap opnieuw hebbengeorganiseerd. Op 19 november 1884 werd de nieuwe St. Bonifatiuskerk, toen aan de Voorstreek maar nu aan eeneigen plein (Bonifatiusplein), door de aartsbisschop ingewijd.Islam• moskee Ulu Camii (Turks)• moskee as salam (Marokkaans)Overig• Christelijke Gereformeerde Kerken: Bethelkerk• Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt: De Morgenster• remonstrantse gemeente: Waalse Kerk; Johann Michaell Schwartzburg-orgel (1740)• doopsgezinde gemeente; Strumphler (1768) en een Van Dam-orgel (1858)• Christengemeenschap Galileakapel• baptisten gemeente: De Parkkerk• vrije baptisten gemeente: De Wijngaard• evangelische gereformeerde gemeente• evangelische gemeente De Salvator, evangelische gemeente De Deur• evangelische gemeente Perspectief• evangelisch Lutherse gemeente; Van Dam-orgel (1869)• vrije evangelische gemeente• volle evangelische gemeente Nieuw Leven• volle evangelische gemeente: Opstandingskerk• pinkstergemeente: Elim• Vergadering Van Gelovigen

Leeuwarden (stad) 16• Leger des Heils• Ark of Covenant Church• De Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen• Gemeenschap van Christus• Vrijmetselarij: vrijmetselaarsloge (nr. 282) 'Het Azuren Gewelf'; in het Odd FellowshuisVerder zijn er bijeenkomsten in de kerkzaal van het ziekenhuis MCL-Zuid, in verzorgingshuis De Hofwijck enverpleeghuis Parkhove, en in Het Aanloophuis.Bekende LeeuwardersZie Lijst van Leeuwarders voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Externe links• Website van de gemeente [3]• Alles over de geschiedenis van Leeuwarden [4]Bronnen, noten en/of referentiesVoor meer mediabestanden zie de categorie [/wiki/Commons:Category:Leeuwarden?uselang=nl#mw-subcategories Leeuwarden] vanWikimedia Commons.Plaatsen in de gemeente LeeuwardenSteden, dorpen en gehuchten: Goutum · Hempens · Leeuwarden · Lekkum · Miedum · Snakkerburen · Swichum · Teerns ·Wirdum · WijtgaardBuurtschappen: Hoek · Noardein · Tjaard · VierhuisFriesland: Steden en dorpen Nederland: Provincies · GemeentenFriese elf stedenBolsward · Dokkum · Franeker · Harlingen · Hindeloopen · IJlst · Leeuwarden · Sloten · Sneek · Stavoren ·Workum53° 12' NB, 5° 47' OL (http:/ / www. nsesoftware. nl/ wiki/ maps.asp?params=53_12_0_N_5_47_0_E_type:city_zoom:14_region:NL& pagename=Leeuwarden_(stad))

Paginabronnen en auteurs 17Paginabronnen en auteursLeeuwarden (stad) Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=19517387 Auteurs: .Koen, 3wisemen, A Duck, AST, Abnormaal, Afhaalchinees, Ajox, Alankomaat, Aleichem, Algont,Amgeest, Andre Engels, AndrysDykstra, Argilio, ArnaudH, Baldrick, Baudouin, BlackNight, Bob.v.R, Bouwe Brouwer, Brandsrus, Brbbl, Bromr, Casper, Cicero, CommonsDelinker,CrazyPhunk, CvdLeij, Cycn, D.r.mirck, DaProx, Daniel575, Danielm, Dapsv, Dimitri, Dinsdagskind, Dolfy, Dolledre, DéRahier, Ed Stevenhagen, Edoderoo, Edwinb, Ellywa, Elmo87, EmielH,Emmelie, Erwin, Eugene, Eve, Exclusivia, F.Karels, Fogeltje, Folke093, Fred Lambert, Fresh-maker, Fruggo, G.Lanting, Gangleri, GeeKaa, Geoffrey F, Gerrit Last, GijsvdL, GoodnessShamrock, Goudsh, Groetenuitleeuwarden, Guusb, H.Loper, Hallo12345, Handige Harrie, Hanhil, Hans B., Hansbro, Harm, HarmN, Henkgron, Henricus, Hsf-toshiba, J.M.v.d.W., JanKeizer,Janmeut, JePe, Jeroen, Jeronimus72, Jillids, Johan Ligger, Joost, Judith20, Jvhertum, KKoolstra, Kalsermar, Ken123, Kevin.messak, Khx023, KittenKlub, Klaas1978, Kleparz, Kleuske, Kwiki,KyraWerþo, LennartBolks, Lexw, Lieuwe wijma, Limburg1991, LimoWreck, Look Sharp!, Lymantria, Løde, Maarten Hagi, Maarten1963, Maasje, Magalhães, Maniago, MartinD, Mexicano,Michiel1972, Mimse, Mogelijk, MoiraMoira, MrBlueSky, Mtcv, Muijz, Niekemans, Niels, Nikio, Ninane, Olivier Bommel, Otto.Ramaker, Patio, Paul B, PeHa, Peter b, Peterson, Pieter100,Pimvantend, Piter Wilkens, Pompidom, ReWinD, Rekelbast, Rex, Rhion, Richardkiwi, Rickpastoor, Rietvogel, Rob Hooft, Roepers, RonaldB, Ronn, Ruud64, SanderK, Serassot, Servien,Siebrand, Sonuwe, Sumurai8, T Houdijk, TUFOWKTM, Takentruth, Template namespace initialisation script, Theo Oppewal, Theunis48, Tholdos, Tony99, Tukka, Vijverln, WZ, Waerth,Westermarck, Weze15, Wikifalcon, Wikix, Wilhoy, Wnauta, Woehoe, Woodgarden, Wutsje, Xvibe, Zandramas, Zoro arifi, 273 anonieme bewerkingenAfbeeldingsbronnen, licenties en bijdragersAfbeelding:flag of the Netherlands.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Flag_of_the_Netherlands.svg Licentie: Public Domain Auteurs: Anarkangel, Bawolff,Dbenbenn, Fibonacci, Klemen Kocjancic, Madden, Ms2ger, Odder, Pumbaa80, RaakaArska87, Reisio, Rfc1394, SB Johnny, Upquark, Urhixidur, Wisg, Zscout370, 21 anonieme bewerkingenimage:OSM - provincie Friesland.png Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:OSM_-_provincie_Friesland.png Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0Auteurs: User:Michiel1972Image:Red pog.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Red_pog.svg Licentie: Public Domain Auteurs: User:AnduxAfbeelding:LocatiestadLeeuwarden.png Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:LocatiestadLeeuwarden.png Licentie: Public Domain Auteurs: Original uploader was Nikioat nl.wikipediaBestand:Frisian flag.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Frisian_flag.svg Licentie: Public Domain Auteurs: Al Silonov, Anime Addict AA, Cycn, GeeKaa, Hardscarf,Mattes, Phlegmatic, Slomox, TUFOWKTM, 1 anonieme bewerkingenBestand:Leeuwarden flag.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Leeuwarden_flag.svg Licentie: Public Domain Auteurs: Andreas TrepteBestand:Portal icon.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Portal_icon.svg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Auteurs: WikiPediaBestand:Leeuwarden 5.79772E 53.20009N.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Leeuwarden_5.79772E_53.20009N.jpg Licentie: onbekend Auteurs: EugeneZelenko,Khx023, Red devil 666, Rex, SiebrandImage:Loudspeaker.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Loudspeaker.svg Licentie: Public Domain Auteurs: Bayo, Gmaxwell, Husky, Iamunknown, Nethac DIU,Omegatron, Rocket000, 5 anonieme bewerkingenAfbeelding:1rightarrow.png Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:1rightarrow.png Licentie: GNU Lesser General Public License Auteurs: David VignoniBestand:Oud Leeuwarden jpg.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Oud_Leeuwarden_jpg.jpg Licentie: onbekend Auteurs: J. Blaeu. Original uploader was WZ atnl.wikipediaBestand:Gerechtshof in leeuwarden.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Gerechtshof_in_leeuwarden.jpg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5Auteurs: Original uploader was CrazyPhunk at nl.wikipedia (Original text : )Bestand:Stadhuis Leeuwarden.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Stadhuis_Leeuwarden.jpg Licentie: Public Domain Auteurs: WZ at nl.wikipediaBestand:Amicitia.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Amicitia.jpg Licentie: Public Domain Auteurs: Original uploader was WZ at nl.wikipediaBestand:Achmeatoren Leeuwarden.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Achmeatoren_Leeuwarden.jpg Licentie: Public Domain Auteurs: Bouwe Brouwer, Cicero,Japiot, Khx023, Lymantria, TUFOWKTMBestand:leeuwardenoldehove.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Leeuwardenoldehove.JPG Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs: Original uploaderwas Fnorp at nl.wikipediaBestand:WaagLwd.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:WaagLwd.JPG Licentie: Public Domain Auteurs: Original uploader was Elmo87 at nl.wikipediaBestand:Leeuwarden - Oude hoofdpostkantoor.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Leeuwarden_-_Oude_hoofdpostkantoor.jpg Licentie: Public Domain Auteurs:WZ at nl.wikipediaBestand:Leeuwarden - Fries Museum.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Leeuwarden_-_Fries_Museum.jpg Licentie: Public Domain Auteurs: Original uploader wasWZ at nl.wikipediaBestand:Het Oude Princessehof.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Het_Oude_Princessehof.jpg Licentie: Public Domain Auteurs: Albedo-ukr, Alus, Khx023,Kilom691Bestand:Leeuwarden station.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Leeuwarden_station.jpg Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs: User:Bouwe BrouwerBestand:Stedelijk Gymnasium Leeuwarden.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Stedelijk_Gymnasium_Leeuwarden.jpg Licentie: Public Domain Auteurs: Originaluploader was WZ at nl.wikipedia (Original text : Gebruiker: WZ)Bestand:Bibliotheek Leeuwarden 03.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Bibliotheek_Leeuwarden_03.JPG Licentie: Creative Commons Attribution 3.0 Auteurs:Udo OckemaBestand:Leeuwarden - Grote- of Jacobijnerkerk.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Leeuwarden_-_Grote-_of_Jacobijnerkerk.jpg Licentie: Public Domain Auteurs:Original uploader was WZ at nl.wikipediaBestand:Leeuwarden - Sint-Bonifatiuskerk.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Leeuwarden_-_Sint-Bonifatiuskerk.jpg Licentie: Public Domain Auteurs: Originaluploader was WZ at nl.wikipediaAfbeelding:Commons-logo.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Commons-logo.svg Licentie: logo Auteurs: User:3247, User:GruntAfbeelding:Frisian flag.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Frisian_flag.svg Licentie: Public Domain Auteurs: Al Silonov, Anime Addict AA, Cycn, GeeKaa,Hardscarf, Mattes, Phlegmatic, Slomox, TUFOWKTM, 1 anonieme bewerkingenImage:Internet-web-browser.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Internet-web-browser.svg Licentie: onbekend Auteurs: Abu badali, Bdesham, Sasa Stefanovic,SkyBonLicentieCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unportedhttp:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/