Groningen (stad) - Alle Vestingsteden van Nederland

Groningen (stad) 1Groningen (stad)GroningenStad in Nederland(Details)(Details)SitueringProvincie GroningenGemeente GroningenCoördinaten53°13'N 6°34'E [1]AlgemeenInwoners (30 nov. 2009)187623 (gemeente)OverigNetnummer 050Belangrijke verkeersadersWebsiteA28 A7 N46www.groningen.nl [2]Foto's

Groningen (stad) 2De 97 meter hoge Martinitoren (d'Olle Grieze) aan de Grote MarktPortaalNederlandGroningen uitspraak (info·uitleg) (Gronings: Grunnen, Fries: Grins) is de hoofdstad van de Nederlandse provincieGroningen en de grootste kern in de gelijknamige gemeente. De plaats wordt in grote delen van Noord-Nederlandook kortweg aangeduid met Stad.De gemeente Groningen had per 30 nov. 2009 187623 inwoners (bron: CBS). Hoewel de stad zelf een lagerinwoneraantal heeft, behoort Groningen tot de tien grootste steden in Nederland. Het is een stad met veel gevarieerdehandel en industrie. Groningen is ook een studentenstad met bijna 50.000 studenten, waarvan 23.000 in de stadwonen. [3] De stad werkt samen met de omliggende gemeenten in de Regiovisie Groningen-AssenNaamgevingDe oorsprong en betekenis van de naam Groningen en de oudere variant 'Groeningen' zijn niet zeker. Dichtersprobeerden het te koppelen aan een volksverhaal over ballingen uit Troje die onder leiding van een zekere mythischefiguur Gruno (of Grunius, Gryns of Grunus) hier een nederzetting met Frygiërs uit Duitsland zou hebben gesticht in453 v.Chr. (volgens een andere overlevering in 130 v.Chr.) en een kasteel hebben gebouwd aan de Hunze dat hij'Grunoburg' noemde. Dat kasteel zou later weer door de Vikingen zijn verwoest en later zou mogelijk op defundamenten hiervan de Sint-Walburgkerk zijn gebouwd. Er is echter geen enkel bewijs voor deze verhalen. [4]Een andere theorie over de oorsprong is dat de oude naam Groeningen is afgeleid van 'Groen-inge'; "groenevelde(n)". 'groen' zou daarbij van 'cruon' komen en een inge (of enge) is een oude Nederlandse benaming voor eenopen veld. In het wapen van Groningen (en de vlag) zou dit terugkomen in de groene streep; een groene strook land;tussen de Lauwers, de Eems en de Waddenzee.De dialectnaam Grunnen heeft dezelfde etymologie. Grun, van het oudere gruun en -inge werd vertaald naar -en of-ens, net zoals in de naam Kantens, dat vroeger waarschijnlijk Kantinge was en wat tegenwoordig nog steeds in hetGronings gebeurt, bijvoorbeeld Thesinge wordt Taisen. Zoals bij de meeste Groningse woorden die op -en eindigen,valt ook hier de -e weg, waardoor je de uitspraak grunn krijgt. Doordat het Groningen is, had het in het Gronings ookGrunnens kunnen zijn, zoals bij Kantens, wat de Friese naam Grins tevens verklaart (vergelijk ookHarlingen-Harns).In grote delen van Noord-Nederland wordt Groningen wel "Stad" genoemd, hoewel de meeste Friezen Grins zullenzeggen. Ten tijde van de Franse bezetting heette Groningen Groningue. Zelf noemen de inwoners zich "Stadjer" of"Stadjeder". De stad wordt ook wel de "metropool van het Noorden" genoemd. Stadjers noemen haar liefkozend ookwel "Groot Loug", dat wil zeggen "Groot Dorp". Zelf hebben de stad-Groningers als bijnaam: mollebonen.

Groningen (stad) 4In de late middeleeuwen maakte de stad deel uit van de Hanze. Dehandel van de stad lijkt dan echter al voornamelijk een lokalefunctie te hebben. Waar in de dertiende eeuw kooplieden uitGroningen nog in bronnen zijn te traceren in verre streken wordtde stad in de veertiende eeuw vooral de marktplaats voor deomliggende, dan nog Friese Ommelanden. De stad ziet zich indeze periode zelf ook als Fries. In 1361 is Groningen dan ook devergaderplaats van de Upstalbeam. Nadien wordt overigens vandeze algemene vergadering van alle Friese gebieden niets meervernomen.StadstaatIn de vijftiende eeuw beleeft Groningen een periode van grotebloei. Friesland is al sinds de veertiende eeuw het toneel van detwisten tussen Schieringers en Vetkopers. In het aangrenzendeOost-Friesland vindt in deze periode een vergelijkbare strijd plaatsdie uiteindelijk door de Cirksenas wordt gewonnen. Als grootsteDe stedenmaagd van Groningen (schilderij in hetstadhuis van Groningen)stad in het gebied beschikt Groningen over een aanzienlijke strijdkracht die een doorslaggevende rol kan spelen inlokale conflicten. Hoewel ook de stad zelf strijdtoneel is van de conflicten tussen Schieringers en Vetkoopers weetde stad zich na de zoen van Groningen op te werken als pacificator van de omgeving.Binnen de huidige provincie wordt het Oldambt in deze periode een van de stad afhankelijk gebied. Met hetWesterkwartier, Hunsingo en Fivelingo worden verdragen gesloten of vernieuwd die de invloed van de stadvastleggen of versterken. Ook over de Lauwers sluit de stad verdragen. In Kollum stelt Groningen een kastelein, ookin Oostergo wordt Groningen gezien als de enige kracht die voor rust kan zorgen. Leeuwarden accepteert eenGronings garnizoen. In Westergo weigert enkel Franeker de macht van Groningen te accepteren.De bloei van de stad blijkt ook uit de bouw van de huidige Martinitoren die in deze periode plaatsvind. De torensymboliseert de macht die de stadjers zich zelf toedichten.Groningen tijdens de RepubliekGroningen had uiteindelijk zijn hand in Friesland overspeeld. De Duitse keizer had Groningen het potestaatschappover Friesland aangeboden, maar Groningen had dit als te duur, de keizer verlangde een jaarlijkse vergoeding,afgewezen. De keizer had het vervolgens aangeboden aan Albrecht van Saksen die het accepteerde. Hetpotestaatschap omvatte geheel Friesland, in de visie van Albrecht betekende dat niet enkel de huidige provincieFriesland, maar ook de Ommelanden met inbegrip van de stad.De stad was niet opgewassen tegen de macht van Albrecht en diens zoon George. Om het vege lijf te reddenonderwierp de stad zich eerst aan de graaf van Oost-Friesland en later aan Karel van Gelre. Uiteindelijk wendde destad zich tot Karel V en werd samen met de Ommelanden opgenomen in de Bourgondische Kreits.De stad koos uit eigen belang na het uitbreken van de opstand voor Spanje, maar sloot zich in 1594, de reductie vanGroningen, alsnog aan bij de Republiek. Binnen het verband van de Republiek bleef de stad echter als dominantefactor binnen het gewest Stad en Lande tot aan de Franse tijd feitelijk een zelfstandige eenheid.Groningen kreeg in 1614 zijn universiteit, primair voor de opleiding van predikanten. Eveneens in de zeventiendeeeuw werd de stad fors uitgebreid en kreeg zij een nieuwe omwalling. Die nieuwe vesting werd in het rampjaar 1672vruchteloos belegerd door de bisschop van Münster, Bernhard von Galen. Ieder jaar op 28 augustus viert de stad deoverwinning op Bommen Berend (zie Gronings Ontzet). In 1698 werd de vesting versterkt met 'Nieuwe Werken',namelijk de Linie van Helpman, ontworpen door Menno van Coehoorn.

Groningen (stad) 5Franse tijdDe bijzondere positie van de stad, als Heer van grote delen van de provincie, eindigde in de Franse tijd.Negentiende eeuwDe vestingwet in 1874 maakte een einde aan de Vesting Groningen, op de oude wallen ontstond hetNoorderplantsoen en werd het Academisch Ziekenhuis gevestigd.Twintigste eeuwIn 1945 ging een groot deel van de binnenstad in vlammen op bij de bevrijding van Groningen. De gehele noord- enoostwand van de Grote Markt werden o.a. verwoest, de Martinitoren en -kerk bleven wonderwel gespaard.IndelingDe stad wordt veelal vereenzelvigd met de gemeente, maar dat isniet correct. De gemeente omvat naast de stad ook een aantaldorpen. Voor een overzicht van die dorpen wordt verwezen naarde betreffende pagina.De stad is onderverdeeld in 5 stadsdelen en een groot aantalwijken. Bestuurlijk hebben de wijken overigens geen aparte status.Hieronder volgt een overzicht van alle wijken in de stadGroningen:Bevolking van Groningen in 2007 verdeeld over dewijken (gebaseerd op gegevens van het CBS N.b. deCBS-indeling kent slechts 10 wijken!)██ Binnenstad16.050██ Schilders- en Zeeheldenwijk22.430██ Oranjewijk 23.140██ Korrewegwijk16.710██ Oosterparkwijk10.550██ Oosterpoortwijk 7.660██ Herewegwijken Helpman 22.940██ Stadsparkwijk15.140██ Hoogkerk 14.100██ Noorddijk 32.880• Beijum • Hoornse Meer • Oranjewijk• Binnenstad • Hortusbuurt • Paddepoel• Buitenhof • De Hunze • Piccardthof• Coendersborg • Klein Martijn • Reitdiep• Corpus den • Korrewegwijk • RivierenbuurtHoorn• Europapark • Kostverloren • Ruischerbrug*• Gravenburg • Laanhuizen • Schildersbuurt• Grunobuurt • Lewenborg • Selwerd• De Held • De Linie • Stadsparkwijk• Heemwerd • Meerstad • Ter Borch**• Helpman • Noorddijk* • Ulgersmaborg• Herewegwijk • Noorderhoogebrug* • Vinkhuizen• Hoogkerk* • Oosterhoogebrug* • De Wijert• De Hoogte • Oosterparkwijk • Zeeheldenwijk• Oosterpoortwijk

Groningen (stad) 6(*) Hoogkerk en Noorddijk worden door de oorspronkelijke inwoners nog steeds als apart dorp gezien en in hetbeleid van de gemeente Groningen wordt geprobeerd dit karakter in stand te houden. Inwoners vanNoorderhoogebrug, Oosterhoogebrug en Ruischerbrug zien hun dorpen in mindere mate ook nog steeds als aparteplaatsen.(**) Ter Borch wordt grotendeels gebouwd op het grondgebied van de gemeente Tynaarlo, maar ligt wel tegen destad aan.Kunst en cultuurGroningen is de grootste, Groningers zouden zeggen enige, stad in het noorden van Nederland. De stad vervultdaardoor een centrumfunctie, die nog versterkt wordt door de aanwezigheid van de universiteit en het grote aantaljonge inwoners die dat meebrengt. Dat uit zich in een zeer gevarieerd cultureel aanbod.BezienswaardighedenGroningen heeft het zwaar te verduren gehad tijdens de TweedeWereldoorlog. Met name de Grote Markt werd tijdens debevrijding in april 1945 zwaar beschadigd. Het symbool van destad, de Martinitoren (door de "stadjers" d'Olle Grieze genoemd)en de bijbehorende kerk bleven gespaard, evenals het Goudkantooren het stadhuis.Ten noordoosten van de Grote Markt ligt het Martinikerkhof methet provinciehuis en het Prinsenhof. Achter dat pand ligt de fraaiePrinsentuin met hierin een van de rijkst vormgegevenzonnewijzers van het land.Aan de westkant van de Grote Markt ligt de Vismarkt. Met namede zuidkant van dit plein bevat een aantal fraaie panden. Het pleinwordt aan de westkant begrensd door de Korenbeurs, eenverwijzing naar de rijkdom van de provincie in de 19e eeuw diegebaseerd was op de graanteelt op de vruchtbare zeeklei.Achter de Korenbeurs verheft zich de Der Aa-kerk, na deMartinikerk de tweede parochiekerk van de historische stad. Ietsverder naar het westen, langs het water, of in het Gronings 'hetGoudkantoordiep', staat langs de Hoge der Aa een aantal fraaie pakhuizen en woonhuizen. Ook langs de Noorderhaven staandergelijke panden.Vanaf de Grote Markt naar het noorden loopt de Oude Boteringestraat met een van de oudste huizen van de stad, hetCalmershuis en de oude Rechtbank. Over de diepenring loopt de straat door als Nieuwe Boteringestraat en loopt danlangs de Nieuwe Kerk, uit 1660 en de eerste kerk in Groningen die gebouwd is voor de Protestantse eredienst.Aan de Radesingel staat de Sint-Jozefkathedraal, een schepping van Pierre Cuypers die sinds 1981 kathedrale kerk isvoor het bisdom Groningen.Uit het begin van de twintigste eeuw dateert het opvallende Academiegebouw in neorenaissancestijl.

Groningen (stad) 7Een bijzonder aspect van Groningen zijn de vele hofjes, inGroningen gasthuizen genoemd. De bekendste zijn hetPelstergasthuis en het Pepergasthuis. Het hoofdstation uit 1896,direct buiten de zogenaamde diepenring, staat bekend als een vande fraaiste stations in Nederland.Aan de zuid-west kant staat het markante Gasuniegebouw,hoofdkantoor van de Gasunie. Het is gebouwd in de stijl van deorganische architectuur. Andere interessante moderne architectuuris te vinden in de wijk Hoornse Meer. Hier is het Wall House #2 tevinden, het enige gerealiseerde ontwerp uit een serie die wel alshet meesterstuk van de Amerikaanse architect John Hejduk wordtbeschouwd. [6]De Hoge der A en de Der Aa-kerkMuseaGroninger MuseumHet Groninger Museum is zonder meer het belangrijkste museumvan de stad. Oorspronkelijk was dit een vrij traditioneelprovinciaal streekmuseum maar het heeft zich ontwikkeld tot éénvan de meest vernieuwende musea in Nederland, met name sindsde nieuwbouw, op een kunstmatig eiland in hetVerbindingskanaal.De stad heeft nog enkele andere musea. Zo is er het Universiteitsmuseum, waar tentoonstellingen over zowel degeschiedenis van de universiteit als de nieuwste ontwikkelingen in het onderzoek te zien zijn. De geschiedenis vanGroningen, stad en provincie, op zeevaartgebied is het thema van het Noordelijk Scheepvaartmuseum in deBrugstraat. Het Grafisch Museum is gewijd aan de grafische kunst en druktechnieken.Voorts zijn er het Nederlands Stripmuseum, aan de Westerhaven, en het Niemeyer Tabaksmuseum, eenrokersmuseum.Kunst in de openbare ruimteZie ook: Beelden in GroningenEr zijn in Groningen veel beeldhouwwerken (circa 400) in de openbare ruimte te zien waaronder enkele vanWladimir de Vries. Ook het beeldenproject van de Rijksuniversiteit Groningen heeft meerdere kunstwerkenopgeleverd. Verder bevindt zich bij iedere uitgaande weg van de gemeente een beeld of installatie van hetzogenaamde "project Stadsmarkeringen" uit 1990.

Groningen (stad) 8ParkenHet grootste park van de stad is van oudsher het Stadspark, aan dewestzijde van de stad. De aanleg van de westelijke Ringweg heefthet park in tweeën gedeeld. In het park bevindt zich ook eenatletiekbaan en de Groningse drafbaan.Op en langs een deel van de oude omwalling van de stad is aan denoordzijde van de binnenstad het Noorderplantsoen aangelegd.Dankzij het eerste referendum in Groningen is het tegenwoordigautovrij. In de zomer is het plantsoen decor voor het festivalNoorderzon.Het oudste park van de stad is het Sterrebos, al aangelegd in deachttiende eeuw tussen de stad en Helpman. Door de aanleg vanNoorderplantsoende zuidelijke ringweg is ook dit park in tweeën gedeeld. Er zijn plannen om de ringweg te verbouwen, waarbij ookeen tunnel of overkapping ter hoogte van het Sterrebos tot de mogelijkheden behoort. [7]Theater en muziekGroningen heeft een uitbundig cultureel leven. Naast gevestigdeinstellingen zoals de Stadsschouwburg aan de Turfsingel,cultuurcentrum de Oosterpoort aan de Trompsingel, Vera aan deOosterstraat, Grand Theatre aan de Grote Markt en Simplon aanhet Boterdiep, is er een levendig circuit van kroegen waartenminste een keer in de week live muziek wordt gebracht.Groningen heeft als een van de weinige grote steden ook een echteundergroundscene. Het Prinsentheater is een belangrijkamateurtheaterpodium aan de Noorderbuitensingel. Voor groteproducties is er sinds enige jaren een nieuwe zaal in Martiniplaza.Ieder jaar wordt op de tweede zaterdag in januari in Groningen hetDe StadsschouwburgNoorderslag-festival georganiseerd, waarop de Nederlandse Popprijs wordt uitgereikt. In augustus vindt in hetNoorderplantsoen het theater-festival Noorderzon plaats.

Groningen (stad) 9UitgaanslevenHet uitgaansleven telt vele cafés, voornamelijk rond de Grote Markt, Vismarkt, de Poelestraat, Peperstraat en deKromme Elleboog. Groningen heeft ook twee hoerenbuurten, zie Prostitutie in Groningen.Economie en werkgelegenheidGroningen is steeds een belangrijke handelsstad gebleven en istegenwoordig ook een centrum voor de voedingsmiddelenindustrie(suiker, tabak, koffie). De laatste jaren wordt er vanuit degemeente veel nadruk gelegd op de zakelijke dienstverlening(voornamelijk in de ICT-sector) en de zogenoemde "LifeSciences". In 2004 telde Groningen rond de 125.000arbeidsplaatsen, en is daarmee veruit de belangrijkste werkplek inhet noorden. Na Groningen komt Leeuwarden met goed 55.000.Het gemiddelde aantal arbeidsplaatsen per inwoner is veel hogerdan dat van Nederland als geheel (696 per 1000 tegen 464 per1000).De KorenbeursIndustrieDe industrie neemt een steeds kleiner deel van de totalewerkgelegenheid in de stad voor zijn rekening. Was in 1999 nogca. 15% werkzaam in de industrie, in 2004 was dit afgenomen totongeveer 12%. Een onderdeel van de industrie waar Groningenwijd en zijd om bekend staat is de suikerindustrie. Groningen is degrootste 'suikerstad' in Europa en vervult traditioneel eenbelangrijke rol in de Nederlandse bietsuikerindustrie.De stad telde tot voor kort twee grote suikerverwerkende fabriekenbinnen haar grenzen. De fabriek van de Suiker Unie, hoewelorigineel gebouwd ten westen van de stad, is recentelijk helemaaldoor de uitbreidende stad omgeven en werd na de campagne van2008/2009 gesloten. De productie in de laatste jaren bedroeg250.000 ton met 250 werknemers. De enige nog overblijvendesuikerfabriek is de CSM Vierverlaten in Hoogkerk. Dezeproduceert jaarlijks 235.000 ton suiker met 283 werknemers. In2008 werd bekend gemaakt dat de vier grote opslagsilo's -vangrote afstand zichtbaar- met nog eens twee zullen wordenuitgebreid.In vroeger jaren vormde de suikerbietencampagne in het najaareen welkome bron van inkomsten voor arbeiders uit de verreomgeving. Duizenden van hen begaven zich ieder najaar naar defabrieken.NiemeyerGasuniegebouwAndere bekende Groninger bedrijven zijn Hooghoudt (alcoholische dranken, waaronder jenever), uitgeverijNoordhoff en Theodorus Niemeyer (tabaksproducten, waaronder Samson-shag).

Groningen (stad) 10Zakelijke dienstverleningDe zakelijke dienstverlening levert ongeveer 30% van de totalearbeidsplaatsen (in 2004 rond de 36.000) in Groningen. Hiermee ishet de op één na grootste sector. Binnen de sector zijn er ingemeentelijk beleid een aantal subsectoren aangegeven diekansrijk worden genoemd. Dit zijn de ICT-sector, de LifeSciences, Toerisme en Energie & Milieu. Van deze subsectorenpresteren vooral de eerste drie sectoren erg goed, met gemiddeldegroeicijfers van rond de 5% per jaar van 1999 tot 2004.Het belangrijkste bedrijf in deze sector is de Gasunie. In 2005 ishet bedrijf gesplitst in een handelspoot (GasTerra), en een bedrijf,onder de oude naam, dat het beheer heeft over het buizennet.Beide zijn in Groningen gevestigd.Grote Markt Zuidzijde, met een aantalhorecagelegenheden, gezien vanaf de MartinitorenHandel en horecaDe handel en horeca vormen de op twee na grootste sector binnen de Stadgroninger werkgelegenheid. In totaalwaren er in 2004 rond de 20.000 arbeidsplaatsen, een aantal dat nauwelijks is veranderd in de afgelopen 5 jaar. In2005 heeft Groningen de titel Beste Binnenstad van Nederland gekregen. Markant figuur binnen de horeca is SjoerdKooistra, die eigenaar is van de meeste etablissementen aan de Grote Markt.Niet-zakelijke dienstverleningDe aanwezigheid van de Rijksuniversiteit, de Hanzehogeschool, het Universitair Medisch Centrum en Groningensstatus als provinciehoofdstad en regionaal centrum maakt dat de stad een groot deel van zijn werkgelegenheid (meerdan 40% in 2004) te danken heeft aan deze sector.

Groningen (stad) 11Religie en levensbeschouwingGroningen hoort samen met Amsterdam, de Zaanstreek en hetoosten van de provincie Groningen tot de minst kerkelijkegebieden van Nederland. Voor zover de stadjers wel kerkelijk zijn,vertoont hun voorkeur een opvallend verschil met de directeomgeving.Het is niet bekend wie het christendom als eerste in de stad heeftgepredikt. In de Ommelanden was dat Liudger, in Drenthe was hetwaarschijnlijk Willehad. Of een van beiden daarbij ook de stad,toen nog een Drents dorp, heeft aangedaan is onbekend. De eerstekerk, een voorloper van de Martinikerk dateert overigens wel uitdie periode.Tot 1594, de reductie van Groningen, was Groningen eenkatholieke stad. In 1559 werd de stad zetel van een bisschop en deMartinikerk verheven tot kathedraal. Na de reductie werd deNederlands Hervormde kerk ook in Groningen de officiële kerk,maar zeker niet de algemene kerk. Een aanzienlijk aantal stadjersbleef katholiek, terwijl ook de doopsgezinden hun eigen plek in destad hadden.Sint-JozefkathedraalIn de zeventiende eeuw koos de kerkenraad van de stad de zijdevan de contra-remonstranten en werd Franciscus Gomarus tothoogleraar benoemd aan de hogeschool. In de negentiende eeuwwas de universiteit broedplaats voor een beweging de andere kantop als Petrus Hofstede de Groot en anderen de Groninger richtingvormgeven. De heftigste reactie tegen deze Groninger richtingkomt van Hendrik de Cock die dan predikant in Ulrum is. Zijnafscheiding leidt uiteindelijk tot de gereformeerde kerk, die ook inde stad velen bekoort. Halverwege de twintigste eeuw vindt er nogeen afscheiding plaats als een aanzienlijke groep Groningergereformeerden Klaas Schilder volgt in de vrijmaking.Voor de Tweede Wereldoorlog kende de stad een bloeiendeJoodse gemeenschap die vooral in en rond de Folkingestraatwoonde. De synagoge was na de oorlog door de gedecimeerdegemeenschap niet meer te onderhouden en dreigde geheel teverpauperen. Na aankoop door de gemeente werd het gebouwgerestaureerd en weer als synagoge in gebruik genomen.In 1956 kregen de Groninger katholieken weer een eigen bisschopmet de oprichting van het bisdom Groningen.De Synagoge aan de Folkingestraat

Groningen (stad) 12Sinds 1772 zijn er vrijmetselaarsloges in de stad aanwezig. Doorde eeuwen heen hebben de leden van de loges gewerkt aan hunpersoonlijke vorming en getracht naar vermogen bij te dragen aaneen betere samenleving. De oudste Loge is l' Union Provinciale.Zowel de naam als het zegel en de onderscheidingskleuren (rooden groen) van L'Union Provinciale duiden er op dat de loge bijhaar oprichting de heersende sociale en economischeomstandigheden in de provincie Groningen ten positieve wenste tebeïnvloeden. Er was immers in die tijd geregeld strijd tussen deStad en de Ommelanden. Van 1812 tot 1842 kende de stad een vanoorsprong Franse loge l'Union Maçonnique. Ook hebben eenHet huidige Logegebouw der Vrijmetselaren aan de aantal ambulante loges Groningen aangedaan, vrijmetselaarslogesTurfsingel 46die onder militairen waren opgericht en zich met de garnizoenenverplaatsten. De laatste ambulante loge was de loge"Gastvrijheid", opgericht onder in Groningen geïnterneerde Engelse militairen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Na deTweede Wereldoorlog maakte de Groninger Vrijmetselarij een grote bloei door. Onder de herwonnen vrijheidontstonden de loges "De Drieslag", "In Tenebrix Lux", de "Bouwketen" en de voormalige loge "Libra".Verkeer en vervoerAutoDe autosnelweg A28 biedt een directe verbinding naar het zuidenrichting Zwolle, Amersfoort en Utrecht. Op het knooppuntJulianaplein sluit de A28 aan op de ringweg van Groningen. Vanafdaar biedt de snelweg A7 verbindingen naar zowel het westen(Drachten, Leeuwarden, Amsterdam) als het oosten (Winschotenen de Duitse A31). Belangrijke verkeersaders naar de rest van deprovincie zijn de N46 richting Eemshaven, de N361 richtingWinsum, de N360 richting Delfzijl en de N355 richting Zuidhorn.Op zeven punten langs de voornaamste toegangswegen tot de stadzijn in de jaren negentig zogenaamde stadmarkeringen geplaatst.Ieder daarvan is door een andere kunstenaar ontworpen en ze zijndan ook zeer divers qua ontwerp.De binnenstad van Groningen is voor autoverkeer opgedeeld invier sectoren die onderling niet per auto bereikbaar zijn. Om vande ene naar de andere sector te komen moet men via de diepenringrijden. Dit zogenaamde verkeerscirculatieplan is in 1977 in hetleven geroepen. Instigator en voorvechter van dit plan was(toenmalig) wethouder en huidig commissaris van de koninginMax van den Berg samen met (toenmalig) wethouder en latereburgemeester Jacques Wallage. Het VCP zou scherpe kritiekoogsten en leiden tot langdurige discussies tussen hetgemeentebestuur en (vooral) binnenstadsondernemers.Locatie van de Ring Groningen op een satellietfotoHet hoofdstation, gezien vanaf het Museumeiland

Groningen (stad) 13TreinVanaf het hoofdstation [8] , net ten zuiden van de binnenstad, rijdenrechtstreekse treinen in de richtingen:• Assen – Zwolle – Amersfoort – Hilversum – Amsterdam Zuid– Schiphol• Assen – Zwolle – Amersfoort – Utrecht – DenHaag/Rotterdam• Leeuwarden• Hoogezand-Sappemeer - Winschoten – Nieuweschans – Leer• Groningen Noord – Delfzijl/RoodeschoolPlaatsnaambord van GroningenBehalve het hoofdstation heeft de stad nog twee treinstations. Opde lijn naar Roodeschool / Delfzijl ligt Groningen Noord, ook welNoorderstation genoemd. Het derde station in de stad isGroningen Europapark. Dit station bevindt zich in de nabijheidvan voetbalstadion Euroborg. Vanaf oktober 2007 doen treinen ophet traject Groningen - Nieuweschans dit station aan. Treinen vanen naar Assen zullen vanaf 2011, als het nieuwe station GroningenEuropapark voltooid is, stoppen op het nieuwe station.BusLuchtfoto van Groningen Airport EeldeGroningen had oorspronkelijk een eigen GemeentelijkVervoerbedrijf. In het verleden reden er trams en trolleybussen,maar tegenwoordig rijden er alleen nog bussen. De stadsbussenrijden tegenwoordig voor Qbuzz. Voor een overzicht van allelijnen: zie openbaar vervoer in Groningen.Naast de stadsbussen is er een uitgebreid lijnennet vanuitGroningen naar bestemmingen in de provincie en plaatsen inDrenthe en Friesland. Deze bussen vertrekken vanaf hetbusstation, direct voor het hoofdstation. Vandaar vertrekken ookbussen naar Oldenburg en Bremen in Duitsland.TramDe Oostersluis tussen Van Starkenborghkanaal enEemskanaalIn het verleden reed er al een Gemeentetram in Groningen, maardie werd op 12 december 1949 opgedoekt en vervangen door de trolleybus. Een van de plannen van het projectKolibri is om weer een tram door Groningen te laten rijden. Er is sprake van twee lijnen: een van het hoofdstationnaar het Zernikecomplex en een van het hoofdstation via het UMCG naar Kardinge. De exacte route staat nog nietvast, daar mogen de bewoners over meebeslissen. De eerste lijn, waarmee in 2011 zal worden begonnen, moet in2014 gereed zijn. [9] De aanleg van de nieuwe tramlijnen wordt grotendeels gefinancierd met compensatiegelden voorhet afblazen van de Zuiderzeelijn.

Groningen (stad) 14FietsOmdat Groningen een studentenstad is en vanwege het verkeerscirculatieplan is de fiets een zeer populairvervoermiddel. Onder studenten en andere jeugdigen vindt een levendige handel in tweedehands fietsen plaats.Politie en gemeente voeren een schier hopeloze strijd tegen rondslingerende fietswrakken. Bij de reconstructie vanhet Stationsplein voor het hoofdstation is een ondergrondse parkeerplaats of opslagplaats voor rijwielen gebouwd,ook wel stadsbalkon genoemd. In 2002 heeft Groningen de titel Fietsstad 2002 gekregen.LuchtvaartVlak bij het dorp Eelde (Drenthe), zo'n 10 kilometer ten zuiden van de stad, ligt het vliegveld Groningen AirportEelde. Naast vakantiecharters is er een lijnverbinding met Aberdeen.ScheepvaartGroningen is nog steeds een belangrijk knooppunt van vaarwegen. De stad is ontstaan langs twee relatief kleinestroompjes, de Hunze en de Aa. Ten noorden van de stad kwamen deze samen, deze oudste verbinding met de zee istegenwoordig het Reitdiep, dat vooral een functie heeft voor de pleziervaart.Richting Appingedam en Delfzijl werd al in de middeleeuwen het Damsterdiep gegraven. De capaciteit van dit diepbleek in de 19e eeuw onvoldoende, waarop het Eemskanaal werd aangelegd.Het oosten van de provincie, in het verleden met name belangrijk voor de aanvoer van turf werd ontsloten door hetSchuitendiep en in het verlengde daarvan het Winschoterdiep. Via Veendam en Wildervank werd een aansluitinggemaakt richting Stadskanaal, zoals de naam zegt, het kanaal van de stad.Het Hogeland was bereikbaar via het Boterdiep. Richting Friesland werd eerst het Hoendiep gegraven, in de jarendertig van de 20e eeuw werd het Van Starkenborghkanaal aangelegd als werkverschaffingsproject. Dit kanaal vormtde verbinding tussen de stad en Amsterdam via Lemmer en het IJsselmeer.De verbinding met Drenthe werd in de 19e eeuw verbeterd door de aanleg van het Noord-Willemskanaal, dat deelsde functie van de Drentsche Aa heeft overgenomen. Het staat via het Verbindingskanaal midden in de stad inverbinding met het Eemskanaal en Winschoterdiep.

Groningen (stad) 15Onderwijs, welzijn en sportOnderwijsGroningen is al eeuwenlang een studentenstad. DeRijksuniversiteit Groningen werd opgericht in 1614, en is daarmeena Leiden de oudste nog bestaande universiteit van Nederland. Deuniversiteit heeft na een voortvarende start ook slechte tijdengekend, waarbij opheffing een kwestie van tijd leek.Tegenwoordig heeft de universiteit meer dan 25.000 (2008)studenten. Naast de Rijksuniversiteit heeft Groningen ook eenvestiging van de Open Universiteit in het monumentaleCalmershuis aan de Oude Boteringestraat. In de zelfde straat isook de Volksuniversiteit gevestigd. De universiteit heeft meer dan2000 studenten.Het hoger beroepsonderwijs geconcentreerd in deHanzehogeschool is voornamelijk gevestigd op hetZernikecomplex. De hogeschool heeft ruim 24.000 studenten. Ookheeft de Stenden Hogeschool een dependance aan de Phebenstraatin de stad,waar de Pabo-opleiding gevolgd kan worden.Academiegebouw van de universiteitEen aantal instellingen is elders gesitueerd, zoals het Prins ClausConservatorium en Academie Minerva. De geschiedenis van deschool gaat terug tot 1798, het stichtingjaar van de Academie Minerva. Het Van Hall Instituut heeft tegenwoordigslechts een kleine nevenvestiging in Groningen.De oudste school voor voortgezet onderwijs is het Praedinius Gymnasium dat ontstond in de veertiende eeuw toen deLatijnse school werd gesticht. Die school trok leerlingen vanuit de wijde omgeving. Ook tegenwoordig trekken nogsteeds leerlingen uit de provincie en uit Drenthe naar de stad om daar de middelbare school te volgen.Hoewel tegenwoordig gevestigd in Haren heeft het Henri Daniel Guyot Instituut zijn wortels in Groningen. Ditoudste doveninstituut van Nederland werd in 1790 gesticht door de predikant Henri Daniel Guyot. Het instituut stondjarenlang aan de beplante Ossenmarkt. Dit deel van de Ossenmarkt is nu vernoemd naar Guyot, ter plaatse staattegenwoordig de rechtbank.

Groningen (stad) 16GezondheidszorgNaast diverse zorginstellingen telt de stad Groningen twee grote ziekenhuizen: het Universitair Medisch CentrumGroningen en het Martini Ziekenhuis. Het UMCG is één van de tien traumacentra in Nederland en heeft daardoor debeschikking over een traumahelikopter.SportGroningen heeft een rijke sporttraditie. De eerste Nederlandsewereldkampioen schaatsen (en baanwielrennen) Jaap Eden waseen Groninger van geboorte. In 1905 werd Coen de Koning inGroningen de tweede Nederlander die de wereldtitel schaatsenbehaalde.De plaatselijke voetbaltrots is tegenwoordig FC Groningen.Historisch gezien is Be Quick de belangrijkste club. Als enigeGroninger voetbalclub heeft het een landstitel op haar conto(1920). Velocitas wist (in 1934) als enige de beker te winnen. Hetstadion van FC Groningen is sinds januari 2006 de Euroborg. Voorde Euroborg gebouwd was speelde de plaatselijke FC in hetOosterparkstadion dat een capaciteit van 12.500 zitplaatsen had.Het stadion staat in het zuidoosten van Groningen en heeft eencapaciteit van 22.329 zitplaatsen.De EuroborgNaast voetbal is basketbal in Groningen een grote sport. GasTerraFlames, vroeger Donar geheten en in de volksmond nog vaak zoSportcentrum Kardingegenoemd, trekt al jarenlang de meeste toeschouwers in deEredivisie en was twee keer landskampioen (in 1981/1982 en2003/2004). De basketbalvereniging speelt haar wedstrijden in de sporthal van het Martiniplaza. Ook de vrouwenvan Celeritudo komen uit op het hoogste niveau.Volleybalclub Lycurgus en korfbalvereniging Nic. (landskampioen veld 1994 en 1998) hebben beide hun thuisbasisin de topsporthal van het Alfacollege nabij Kardinge en spelen allebei op het hoogste niveau. Evenzo horen GijsGrizzlies (ijshockey, landskampioen 1986) in hun sport tot de nationale top. Ook de dames van hockeyclubGroningen spelen regelmatig hoofdklasse. De Groninger studentenroeivereniging Gyas heeft tijdens de OlympischeSpelen van 2000 en 2004 twee maal zilver behaald met Anneke Venema in de damesacht in Sydney (2000) enJan-Willem Gabriëls in de herenacht in Athene (2004).Ieder jaar, op de tweede zondag van oktober, wordt de 4 Mijl van Groningen gehouden, een van de grootstehardloop-evenementen van Nederland waaraan zo'n 17.500 mensen kunnen deelnemen. Van 1980 tot 2000 vondjaarlijks de Lauwersloop plaats, een estafettehardloopwedstrijd tussen Groningen en Leeuwarden. Het Pieterpadloopt door Groningen heen. De route geeft een goed beeld van de overgang tussen het van oorsprong Friesekleigebied en het Drentse eslandschap, waarbij de stad precies op het scharnierpunt ligt.In het noorden van de stad aan de oostelijke ringweg ligt de overdekte ijsbaan Kardinge, die een opvallend uiterlijkheeft. Naast een 400-meter ijsbaan omvat het complex ook een ijshockeyvloer, tennisvelden en fitnessruimtes. Hetomvat ook nog een sportterrein met een 10-tal sportvelden. Zwemmen kan in Groningen in meerdere overdektebaden. Het enige openluchtbad, De Papiermolen, is sinds 2007 een rijksmonument.

Groningen (stad) 17Bekende GroningersZie lijst van Groningers(stad)De hoogste onderscheiding die de stad Groningen kent is het bijschrijven van een persoon in het Gulden Boek. Debetreffende persoon wordt daarmee benoemd tot ereburger van de stad.StedenbandenGroningen heeft officiële banden met twee steden: San Carlos (Nicaragua) en Moermansk (Rusland). Verderonderhoudt de stad contacten met een aantal steden op de zogenaamde Noordelijke Ontwikkelingsas, een netwerkvan plaatsen tussen Amsterdam en Sint-Petersburg: de Duitse steden Oldenburg, Bremen en Hamburg, de Deensestad Odense; de Russische stad Kaliningrad en de Estlandse hoofdstad Tallinn. Verder heeft Groningensamenwerkingsrelaties met Newcastle (Verenigd Koninkrijk), Graz (Oostenrijk), Katowice (Polen), Zlín (Tsjechië),Jabalia (Palestijnse Autoriteit), Tianjin en Xi'an (China) en Holland (Michigan) (Verenigde Staten). [10]Zie ook• Gemeente Groningen• Groningen van A tot Z• Lijst van rijksmonumenten in de stad Groningen• Lijst van stadspoorten van Groningen• Straatnamen in de stad Groningen• StadsmarkeringenExterne links• Officiële website van de gemeente Groningen [11]• Historische foto's van Groningen [12]Bronnen, noten en/of referenties• Groningen Economisch Bekeken 2004 (http:/ / gemeente. groningen. nl/ assets/ pdf/ roez-economischbekeken. pdf), Dienst RO-EZ,Gemeente GroningenVoor meer mediabestanden zie de categorie [/wiki/Commons:Category:Groningen (city)?uselang=nl#mw-subcategories Groningen (city)]van Wikimedia Commons.Plaats met start- of eindpunt aan het PieterpadPieterburen · Winsum · Groningen · Zuidlaren · Rolde · Schoonloo · Sleen · Coevorden · Hardenberg · Ommen · Hellendoorn · Holten ·Laren · Vorden · Hoch-Elten · Doetinchem · Millingen aan de Rijn · Groesbeek · Gennep · Vierlingsbeek · Swolgen · Venlo · Roermond· Pey · Sittard · Strabeek · Maastricht · Sint-PietersbergLange-afstand-wandelpad · Pieterpad53°13'N, 6°34'O (http:/ / www. nsesoftware. nl/ wiki/ maps.asp?params=53_13_0_N_6_34_0_E_type:city(181000)_region:NL& pagename=Groningen_(stad))

Paginabronnen en auteurs 18Paginabronnen en auteursGroningen (stad) Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=19521701 Auteurs: .Koen, 3wisemen, Abnormaal, AdWeterings, Advance, Afhaalchinees, Airflow, Ajwkam, Alankomaat,Aleichem, Algont, Andre Engels, Arafi, ArjanH, Arne pronk, Bas Taats, Basjuh, Bean 19, Boertjens, Borg05, Breadian, CaAl, Canidæ, Capaccio, Chris, Classical geographer, Coenneervoort,CommonsDelinker, Corriebert, Crcd, Cycn, Daniel575, Dapsv, De Slager, Den Hieperboree, Dengar, Dmitri, Dolfy, Dolledre, DrBorka, DéRahier, Ed Stevenhagen, Eddylandzaat,Edjeleeuwarden, Edmond Dantes, Edoderoo, Edwinb, Effeietsanders, Elisabethsmit, Ellywa, Emmelie, Empoor, Encyo, Eoosterhof, Erik Baas, ErikJanVens, ErikWarmelink, Eriksw, Erwin,Eugene, F.C.Vermeer, Falcongj, Forzaflip, Fransvannes, Freako, Fred Lambert, Friedricheins, Fruggo, G.Lanting, Gangleri, GerardusS, Gerrit, Gesina11, GijsvdL, Glatisant, Gouwenaar, GrouchoNL, Gruna 1, H.Loper, HandigeHarry, Hans B., Hardscarf, Harm, Henk van Haandel, Henkgron, Hsf-toshiba, Iijjccoo, Inge Habex, J.W.M. Hagelaars, JZ85, Jansma, Japiot, Jas01, JePe,JePeAWB, Jeroen, JimmyShelter, JoeyT, Johjak, Juf 57, Jvhertum, K.feringa, Kameraad Pjotr, Kees crisp, Ken123, Kevster, Kleuske, Knillis, Kweniston, Lampje, Lempkesfabriek, LennartBolks,Leopard, Lestari, Lexw, LimoWreck, Look Sharp!, M0, MADe, MHD, Maarten Hagi, Maarten1963, Maasje, Maniago, Marrakech, MartinD, Mastadc, Maurits90, McCaine, McSmit, Mdd,Melsaran, Michiel1972, Michielverbeek, MigGroningen, Mike91, MoiraMoira, Morax, MrBlueSky, Muijz, Nachtwerker, Nederduivel, Neet, Netraam, Niels, Nijman, Nikio, Notum-sit, Noudux,OekelWm, Onderwijsgek, Oskkar, PaFlo, Paidiagames, Pantalone, Pascal d82, Patio, Patrick, PatrickVanM, Paul B, PeHa, Pepijntje, Peter b, Pieter, Pookiehcar, Quasar, Queenfanmichel,Quichot, Quistnix, RJB, Ra-smit, Rekelbast, Rex, Rhion, Rolandas, RonaldB, Ronn, Rudolphous, SDH88, Scafloc, Serassot, Sherpa, Siebrand, Simeon, Simon-sake, Skuipers, Smithereens,Soczyczi, Sonett72, Sonty567, Sonuwe, Sop, Speurlicht, Svdmolen, T Houdijk, Tdevries, Thomso, Tibor, Tijnos, Tomgreep, Tomsintown, Tony99, Trewal, Troefkaart, Tsjanl, Ucucha, VanBeem,VanBuren, Vijverln, Vinvlugt, Vis met 1 oog, Vvulto, WH1953, Waerth, Westermarck, Westermark, Wickey, Wikifalcon, Wikix, Woudpiek, Writeroscar, Wutsje, Www.sportstatistieken.nl,Wybe, Ype, Zanaq, ZanderZ, 303 anonieme bewerkingenAfbeeldingsbronnen, licenties en bijdragersAfbeelding:flag of the Netherlands.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Flag_of_the_Netherlands.svg Licentie: Public Domain Auteurs: Anarkangel, Bawolff,Dbenbenn, Fibonacci, Klemen Kocjancic, Madden, Ms2ger, Odder, Pumbaa80, RaakaArska87, Reisio, Rfc1394, SB Johnny, Upquark, Urhixidur, Wisg, Zscout370, 21 anonieme bewerkingenAfbeelding:Flag Groningen city.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Flag_Groningen_city.svg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Auteurs:User:PeterKleiwegAfbeelding:Coat_of_arms_of_Groningen.png Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Coat_of_arms_of_Groningen.png Licentie: Public Domain Auteurs: Ralf Harteminkimage:OSM - provincie Groningen.PNG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:OSM_-_provincie_Groningen.PNG Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0Auteurs: User:Michiel1972Image:Red pog.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Red_pog.svg Licentie: Public Domain Auteurs: User:AnduxAfbeelding:LocatieGroningen (city).png Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:LocatieGroningen_(city).png Licentie: Public Domain Auteurs: Michiel1972, Raymond, Reddevil 666, SiebrandBestand:Flag Groningen.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Flag_Groningen.svg Licentie: Public Domain Auteurs: Black Orchid, Dinsdagskind, Erik Warmelink,GeeKaa, Kwj2772, Phlegmatic, Pumbaa80Bestand:Flag of Groningen City.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Flag_of_Groningen_City.svg Licentie: Public Domain Auteurs: User:QuistnixBestand:Martini Toren.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Martini_Toren.JPG Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs: Original uploader was Ra-smitat nl.wikipediaBestand:Portal icon.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Portal_icon.svg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Auteurs: WikiPediaImage:Loudspeaker.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Loudspeaker.svg Licentie: Public Domain Auteurs: Bayo, Gmaxwell, Husky, Iamunknown, Nethac DIU,Omegatron, Rocket000, 5 anonieme bewerkingenAfbeelding:1rightarrow.png Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:1rightarrow.png Licentie: GNU Lesser General Public License Auteurs: David VignoniBestand:Groeninga - Groningen (Atlas van Loon).jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Groeninga_-_Groningen_(Atlas_van_Loon).jpg Licentie: Public DomainAuteurs: unknownBestand:Stedemaagd.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Stedemaagd.jpg Licentie: Public Domain Auteurs: Original uploader was Gouwenaar at nl.wikipediaBestand:Bevolking van Groningen2.png Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Bevolking_van_Groningen2.png Licentie: Public Domain Auteurs: GouwenaarBestand:Goudkantoor Groningen Netherlands.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Goudkantoor_Groningen_Netherlands.JPG Licentie: Creative CommonsAttribution-Sharealike 2.5 Auteurs: Andre Engels, Erik Warmelink, Gerardus, LeRoc, Pieter Kuiper, Ronn, WutsjeBestand:Hoge der Aa3.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Hoge_der_Aa3.jpg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Auteurs:User:WenkbrauwalbatrosBestand:Groninger Museum 2.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Groninger_Museum_2.jpg Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs: User:LyzzyBestand:Noorderplantsoen.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Noorderplantsoen.JPG Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Auteurs:User:BZ.TE.GA.ZIIBestand:Stadsschouwburg Groningen.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Stadsschouwburg_Groningen.jpg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0Auteurs: User:ZanderZBestand:Groningenkorenbeurs.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Groningenkorenbeurs.jpg Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs: Fnorp atnl.wikipediaBestand:Theodorus Niemeyer.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Theodorus_Niemeyer.JPG Licentie: Creative Commons Attribution Auteurs: Fruggo atnl.wikipediaBestand:Gasuniegebouw.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Gasuniegebouw.jpg Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs: User Www.sportstatistieken.nlon nl.wikipediaBestand:Grote markt zuidzijde.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Grote_markt_zuidzijde.jpg Licentie: Public Domain Auteurs: Original uploader was Thomso atnl.wikipediaBestand:Sint-Jozefkathedraal2.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Sint-Jozefkathedraal2.jpg Licentie: Public Domain Auteurs: Original uploader was Gouwenaar atnl.wikipediaBestand:Synagoge Groningen Folkingstraat.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Synagoge_Groningen_Folkingstraat.jpg Licentie: Public Domain Auteurs:User:GouwenaarBestand:Loge Groningen Vrijmetselaren1.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Loge_Groningen_Vrijmetselaren1.jpg Licentie: Public Domain Auteurs:User:GouwenaarBestand:Ringweg Groningen.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Ringweg_Groningen.jpg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Auteurs: Sander deJongBestand:Station Groningen vanaf Groninger Museum 2005 Fruggo.jpg Bron:http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Station_Groningen_vanaf_Groninger_Museum_2005_Fruggo.jpg Licentie: onbekend Auteurs: Original uploader was Fruggo at nl.wikipediaBestand:Plaatsnaambord Groningen.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Plaatsnaambord_Groningen.jpg Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs:Original uploader was Kevster at nl.wikipediaBestand:Groningen Airport Eelde overview.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Groningen_Airport_Eelde_overview.jpg Licentie: GNU Free Documentation LicenseAuteurs: Mark BrouwerBestand:Oostersluis 1a RA.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Oostersluis_1a_RA.jpg Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs: Original uploader wasSerassot at nl.wikipedia

Afbeeldingsbronnen, licenties en bijdragers 19Bestand:RijksUniversiteit Groningen - University of Groningen.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:RijksUniversiteit_Groningen_-_University_of_Groningen.jpgLicentie: onbekend Auteurs: FruggoBestand:Euroborg.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Euroborg.jpg Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs: Original uploader was Kevster atnl.wikipediaBestand:Kardinge.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Kardinge.jpg Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs: Original uploader was Ra-smit atnl.wikipediaAfbeelding:Commons-logo.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Commons-logo.svg Licentie: logo Auteurs: User:3247, User:GruntBestand:Crystal 128 yast boot .png Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Crystal_128_yast_boot_.png Licentie: GNU Lesser General Public License Auteurs: Liquid 2003,Loyna, Mardus, Rocket000Afbeelding:RomanW-01.png Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:RomanW-01.png Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs: Denniss, Javierme, Jerem43, Nd,PseudomoiImage:Internet-web-browser.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Internet-web-browser.svg Licentie: onbekend Auteurs: Abu badali, Bdesham, Sasa Stefanovic,SkyBonLicentieCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unportedhttp:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/