DGD Jaarverslag 2011 - Buitenlandse Zaken - Belgium

JAARVERSLAG 2011

JAARVERSLAG 2011

Met dank aan
Dit jaarverslag kwam tot stand
met de medewerking van:
Alain Baetens, Marc Buys, Jean-Michel Corhay, Sylvia Croes,
Antoon Delie, Marc Deneer, Evelyn Depoortere, Geert Deserranno,
Martinus Desmet, Nora De Baets, Lutgarde De Greef,
Sophie De Groote, Lieven De La Marche, Christine de Mathelin,
Jan De Mets, Peter D’Huys, Jeroen François, Corentin Genin,
Catherine Gigante, Thomas Hiergens, Thierry Manhaeghe,
Hazel Onkelinx, Christian Panneels, Elise Pirsoul, Thomas Reynders,
Elodie Richard, Ignace Ronse, Xavier Rouha, Melanie Schellens,
Chris Simoens, Tineke Sonck, Joseph Tabury, Claire Terlinden,
Olivier Thery, Geert Vansintjan, Stefaan Van Bastelaere,
Antoon Van Broeckhoven, Annemarie Van der Avort,
Jan Van Ongevalle, Reinout Van Vaerenbergh, Pieter Vermaerke,
Martine Warck, Pierre Warnotte, Isabelle Wittoek
Foto cover: © Kris Pannecoucke
2

JAAR
VERSLAG
2011
Inhoudstafel
VOORWOORD .............................................................................................................................................................................................................. 5
INLEIDING ...........................................................................................................................................................................................................................7
DEEL I
De Belgische Ontwikkelingssamenwerking anno 2011
1. DGD IN VOLLE VERANDERING
Visie, missie en waarden ...................................................................................................................................................................................................................................9
Reorganisatie van DGD .......................................................................................................................................................................................................................................9
Nieuw organigram van DGD ...........................................................................................................................................................................................................................11
2. HERVORMEN, EVALUEREN, LEREN… VOOR MEER DOELTREFFENDE HULP
BUSAN: globaal partnerschap verwelkomt nieuwe actoren ........................................................................................................................................................ 12
New Deal voor fragiele staten ......................................................................................................................................................................................................................13
Een grootscheepse evaluatieoefening van bilaterale projecten ................................................................................................................................................14
Belgische betrokkenheid bij het MOPAN-netwerk geprezen ......................................................................................................................................................14
Confl ictpreventie en vredesopbouw in DR Congo .............................................................................................................................................................................15
Vierde Staten-Generaal van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking ............................................................................................................................ 17
3. DE OFFICIËLE ONTWIKKELINGSHULP ........................................................................................................................................................................... 18-23
4. GOUVERNEMENTELE SAMENWERKING : DRIE NIEUWE SAMENWERKINGSPROGRAMMA’S
Vietnam: De tijger is nog jong ......................................................................................................................................................................................................................24
Rwanda neemt het heft in eigen handen ...............................................................................................................................................................................................26
Nieuwe hoop voor een sterke Palestijnse Staat .................................................................................................................................................................................28
5. DE BELGISCHE HUMANITAIRE HULP
Een professionele, doelgerichte humanitaire hulp ............................................................................................................................................................................31
Humanitaire crisis in de Hoorn van Afrika .............................................................................................................................................................................................33
Overstromingen in Pakistan ..........................................................................................................................................................................................................................34
De aardbeving in Haïti .......................................................................................................................................................................................................................................36
6. NAAR EEN MILIEU- EN KLIMAATVRIENDELIJK ONTWIKKELINGSBELEID
Durban: Lauwe resultaten voor een brandend probleem .............................................................................................................................................................38
Snelstartfi nanciering: Meer geld voor dringende noden ...............................................................................................................................................................38
KLIMOS: Onderzoeksplatform voor klimaat en ontwikkelingssamenwerking ....................................................................................................................39
Leefmilieu: Woestijnvorming, biodiversiteit en ozonlaag ...............................................................................................................................................................39
3

7. DE MULTILATERALE SAMENWERKING
Arabische Lente: Overgang naar een democratisch bestel .........................................................................................................................................................41
Global Partnership for Education: Basisonderwijs voor iedereen .............................................................................................................................................42
Meer middelen voor IDA16 ........................................................................................................................................................................................................................... 44
Samenwerking met het World Bank Institute ..................................................................................................................................................................................... 44
8. SENSIBILISERING
Sensibilisering op 21 juli, onze nationale feestdag ..........................................................................................................................................................................45
Sterke groei voor magazine Dimensie 3 ................................................................................................................................................................................................45
Steun aan audiovisuele producties ...........................................................................................................................................................................................................46
PULSE: Onderzoek naar het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking .........................................................................................................................47
DEEL 2
DE MILLENNIUMDOELEN: sterke regionale verschillen,
onvoldoende vooruitgang
1. EEN MONDIALE STAND VAN ZAKEN
Millenniumdoel 1: In 2015 zijn extreme armoede en honger uitgebannen ...................................................................................................................... 50
Millenniumdoel 2: In 2015 gaan alle jongens en meisjes naar school ............................................................................................................................... 50
Millenniumdoel 3: In 2015 hebben mannen en vrouwen dezelfde rechten ......................................................................................................................51
Millenniumdoel 4: In 2015 is kindersterfte sterk afgenomen ....................................................................................................................................................51
Millenniumdoel 5: In 2015 sterven er minder vrouwen door zwangerschap ....................................................................................................................52
Millenniumdoel 6: In 2015 is de verspreiding van ziektes als aids en malaria gestopt ..............................................................................................52
Millenniumdoel 7: In 2015 leven meer mensen in een duurzaam leefmilieu ...................................................................................................................53
Millenniumdoel 8: Wereldpartnerschap voor ontwikkeling ..........................................................................................................................................................53
2. DE BELGISCHE BIJDRAGE AAN MDG’S 4 EN 5:
KINDERSTERFTE BESTRIJDEN EN DE GEZONDHEID VAN MOEDERS VERBETEREN
De Belgische inbreng ........................................................................................................................................................................................................................................55
Belangrijkste internationale vergaderingen over gezondheid .....................................................................................................................................................56
Gezondheidszorg per fi ets in Bangladesh - Wereldsolidariteit ..................................................................................................................................................57
Versnelde daling van de kindersterfte - Programma Nul Ondervoeding in Bolivia ........................................................................................................58
Steun aan het gezondheidssysteem in Kisantu - DR Congo ......................................................................................................................................................59
‘Bevalling met gering risico’ in DR Congo - SLCD ..............................................................................................................................................................60-61
Een licht in de gruwel - Koning Boudewijnprijs voor Denis Mukwege ...........................................................................................................................62
Toegang tot gezondheidsdiensten in Mali - UNICEF ..................................................................................................................................................................63
Toegang tot gezondheid voor geïsoleerde groepen in Kidal - Dokters van de Wereld ........................................................................................64
Budgetsteun voor de Rwandese gezondheidssector .................................................................................................................................................................65
4

JAAR
VERSLAG
2011
VOORWOORD
De Belgische Ontwikkelingssamenwerking staat voor belangrijke
uitdagingen. De Millennium Ontwikkelingsdoelen blijven onverminderd
onze aandacht vragen, de streefdatum 2015 komt immers
snel dichterbij. Er wordt voor een aantal doelen duidelijk vooruitgang
geboekt, maar door de context van de economische crisis
staat die vooruitgang opnieuw onder druk. Zoals in dit rapport
wordt aangetoond, is volhouden dan ook de boodschap.
Daarenboven wijzigt ook de context waarin we werken. Dat werd heel duidelijk
tijdens de conferentie van Busan (Zuid-Korea), waar begin december
2011 een Partnerschap voor Doeltreffende Ontwikkelingssamenwerking werd
gesloten. Het aantal spelers op het veld is enorm gegroeid. Hulp komt niet
langer enkel uit de klassieke donorlanden, de niet-gouvernementele organisaties
en de bekende multilaterale organisaties, zoals de VN-organisaties en
de Wereldbank. Er verschijnen steeds meer specifi eke fondsen op het toneel
en Zuid-Zuidsamenwerking - hulp uit ontwikkelingslanden die de afgelopen
jaren groeiden en soms zelf evolueerden tot donor - zit duidelijk in de lift. Al
deze actoren tekenden het partnerschapsakkoord in Busan
België heeft met de ondertekening zijn engagementen uit de Verklaring van
Parijs en de Accra Actie Agenda over hulpdoeltreffendheid opnieuw bevestigd.
Daarbij wordt, naast de klemtoon op resultaatgerichtheid en transparantie, de
nadruk gelegd op ownership van de partners, afstemming van de hulp op het
beleid van deze partners en harmonisering, complementariteit en de verdeling
van het werk tussen de donoren onderling. Het nieuwe partnerschapsakkoord
beklemtoont ook de diversiteit tussen verschillende categorieën van ontwikkelingslanden,
waarvoor vaak een aanpak op maat nodig is. België engageerde
zich in dat opzicht specifi ek voor de fragiele staten.
Een belangrijk aantal partnerlanden van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking
behoort tot die groep van fragiele staten (DR Congo, Burundi, Niger,
Oeganda en het Palestijns Gebied) en ontvangt een substantieel aandeel
van onze hulp. Deze landen behoren ook tot de armste landen en vragen
dan ook een geheel eigen aanpak. Maar situaties kunnen snel evolueren.
De Arabische lente maakte pijnlijk duidelijk dat ook ontwikkelingslanden uit
de hogere inkomensgroep, die als relatief stabiel werden beschouwd, snel
kunnen afglijden naar fragiele situaties. Er wordt van onze samenwerking dan
ook veel fl exibiliteit en aanpassingsvermogen vereist.
Ik schrijf samenwerking, omdat niet iedereen het nog aanvaardt om in termen
van hulp te spreken. Ook al zijn er grote verschillen tussen partnerlanden,
het aandeel van de ‘hulp’ in de fi nanciële stromen naar ontwikkelingslanden
bedraagt nog slechts 13%, in vergelijking met 70% in de jaren ’70. Hulp moet
dus in de eerste plaats een katalysator voor ontwikkeling worden.
In 2011 is hard gewerkt door DGD en haar partners, vertrekkend vanuit
ervaringen, evaluaties en een kritische refl ectie. In 2012 zal DGD dan ook
haar interne reorganisatie doorvoeren, waardoor men fl exibeler zal kunnen
inspelen op een veranderende omgeving. Om onze ontwikkelingssamenwerking
blijvend te moderniseren, zijn we met de nieuwe regering klaar om
ook andere uitdagingen aan te gaan: de herziening van de Wet op de Internationale
Samenwerking, de verschillende regelgevingen voor humanitaire
hulp, BTC, BIO en de niet-gouvernementele samenwerking.
Er wordt voor een aantal
Millenniumdoelen duidelijk vooruitgang
geboekt, maar door de economische
crisis staat die vooruitgang opnieuw
onder druk. Zoals in dit rapport wordt
aangeduid, is volhouden dan ook de
boodschap.
© TLB
PAUL MAGNETTE
Minister van Ontwikkelingssamenwerking
5

2011
DE 18 PARTNERLANDEN VAN DE
BELGISCHE GOUVERNEMENTELE
ONTWIKKELINGSSAMENWERKING
MIDDEN-OOSTEN
14. Palestijns Gebied
NOORD-AFRIKA
1. Marokko
2. Algerije
1
2
14
LATIJNS-AMERIKA
15. Ecuador
16. Peru
17. Bolivia
15
16
WEST-AFRIKA
3. Mali
4. Niger
5. Senegal
6. Benin
5
3
6
CENTRAAL-AFRIKA
7. DR Congo
8. Rwanda
9. Burundi
4
7
8
9
10
11
12
17
13
13. ZUID-AFRIKA
6

OOST-AFRIKA
10. Oeganda
11. Tanzania
12. Mozambique
AZIË
18. Vietnam
18
INLEIDING
Dit jaarverslag wil aantonen dat de Belgische Ontwikkelingssamenwerking een bijdrage
kan leveren aan de resultaten in de strijd tegen de armoede. Het verslag is een samengaan
van twee verslagen: het jaarverslag van DGD en de jaarlijkse rapportage aan het
Parlement over de Belgische bijdrage aan het behalen van de Millenniumdoelen.
Het verslag wil in de eerste plaats een resultatenrapport zijn. Uit de in 2011 uitgevoerde
evaluatie van de resultatenrapportage van DGD blijkt dat België de resultaten van
zijn ontwikkelingsacties beter dient aan te tonen, onder andere door zijn humanitaire
acties te belichten en te focussen op bepaalde ontwikkelingsdoelen. Dit jaarverslag
beantwoordt daar voor een stuk aan. We bespreken onze humanitaire acties in Haïti,
Pakistan en de Hoorn van Afrika en concentreren ons in deel twee op Millenniumdoelen
4 en 5. Het jaarverslag beoogt dan ook verantwoording af te leggen over de keuzes van
de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. Zowel de Belgische belastingbetaler als de
hulpontvangende landen hebben daar recht op. Het verslag wil echter evenzeer de complexiteit
aangeven van ontwikkelingshulp en haar omgeving, die maakt dat rigoureus
geplande doelen niet altijd het vooropgestelde resultaat bereiken.
In het eerste, omvangrijke deel schetsen we de grote tendensen, crisissen en evenementen
waarbinnen de belangrijkste activiteiten van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking
in 2011 plaatsvonden. Welke hervormingen drukt DGD intern door om
in een veranderende wereld haar rol als draaischijf van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking
te verzekeren? Welke humanitaire crisissen vroegen een antwoord van
onze hulp? Hoe evolueert de offi ciële ontwikkelingshulp (ODA) van België? Aan welke
sectoren geven we prioriteit in de nieuwe samenwerkingsakkoorden met Rwanda,
Vietnam en het Palestijns Gebied? Hoe helpt DGD het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking
in België versterken? Welke rol speelde België op de Top in Busan
over Hulpdoeltreffendheid? Bedreigt de klimaatverandering de ontwikkelingskansen?
Hoe steunen we de Arabische volkeren in hun herwonnen hoop voor democratie en
rechtvaardigheid? Wat leren we uit de evaluatie van de bilaterale projecten van BTC
en de diverse kennisplatformen? Op deze en andere vragen geeft deel 1 ‘De Belgische
Ontwikkelingssamenwerking anno 2011’ antwoorden.
Het tweede deel wijden we volledig aan Millenniumdoelen 4 en 5. Na een korte schets
van de mondiale stand van zaken van de 8 Millenniumdoelen, tonen we hoe België
meehelpt aan de bestrijding van kindersterfte (MDG 4) en de verbetering van
de gezondheid van moeders (MDG 5). Op de Millenniumtop (New York, 2010) riep
VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon terecht op hier werk van te maken. “We weten
wat werkt om levens te redden, en we weten dat vrouwen en kinderen cruciaal zijn
voor alle Millenniumdoelen. Investeren in hun gezondheid is investeren in stabiele,
vreedzame en productieve samenlevingen.”
Voor beide ontwikkelingsdoelen boekt de internationale gemeenschap stelselmatig
vooruitgang. In de voorbije twintig jaar nam het dagelijkse aantal kinderen dat sterft voor
zijn 5 jaar af met 12.000 en viel de moedersterfte in het Zuiden terug van 440 naar 290
per 100.000. En toch is er nog veel beterschap mogelijk, door goede geneesmiddelen
en zorg te verstrekken, kwalitatieve opleidingen te geven en aangepaste diëten aan te
leren. Want er is nog werk aan de winkel: een kind in het Zuiden heeft nog steeds 18
keer meer kans te sterven voor zijn 5 jaar dan een kind in het Noorden en er sterven
nog te veel moeders tijdens hun zwangerschap of bevalling. Kortom, de wereld is nog
een eind verwijderd van beide Millenniumdoelen.
Hoe we die strijd aangaan, met welke methodes en invalshoeken we dat doen, tonen
we aan de hand van een tiental projecten die worden uitgevoerd, gefi nancierd of
begeleid door de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. De voorbeelden komen
onder meer uit Bangladesh, Bolivia, DR Congo, Mali en Rwanda. We tonen de
Belgische bijdrage aan deze Millenniumdoelen op een exemplarische manier, met
de nodige aandacht voor de verschillende hulpvormen en –kanalen. Het is immers
onmogelijk alle projecten, programma’s, dossiers, discussies en onderzoeken die
bijdragen aan de bestrijding van kinder- en moedersterfte te belichten in dit jaarverslag.
Toch biedt deze niet-exhaustieve aanpak een reëel inzicht in de werking en
resultaten van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
7

DEEL
De Belgische
Ontwikkelingssamenwerking
anno 2011
© Curt Carnemark / The World Bank
8

JAAR
VERSLAG
2011
1. DE DIRECTIE-GENERAAL ONTWIKKELINGS-
SAMENWERKING IN VOLLE VERANDERING
Visie, missie en waarden
Met het oog op de hervorming van de Directie-generaal Ontwikkelingssamenwerking
(DGD) richtte de Directeur-generaal in 2011
een advieswerkgroep op. Deze werkgroep had als opdracht visie,
missie en gemeenschappelijke waarden te formuleren, als aanhef
voor een nieuwe organisatiecultuur bij DGD. Deze drie domeinen
zullen in de toekomst de dagelijkse werking beïnvloeden en de
ontplooiing van het personeel bepalen.
WAARDEN
De waarden die DGD zich heeft gesteld, refl ecteren de principes die ze
in de uitvoering van haar opdracht wenst toe te passen en uit te dragen.
DGD gelooft in deze waarden als een fundamentele houding om correct en
effi ciënt het Belgisch ontwikkelingsbeleid te kunnen uitvoeren.
Flexibiliteit
Transparantie
VISIE
Volgende elementen vormen de basispijlers in de visie van DGD:
• Samen met onze partners streven naar een rechtvaardige, evenwichtige
en duurzame wereld waar ieder in vrede, veiligheid en beschermd tegen
armoede leeft.
• Een vooraanstaande rol blijven vervullen door zich te scharen achter de
internationale agenda inzake ontwikkelingssamenwerking. DGD is een
effi ciënte actor wiens acties op resultaten gericht zijn.
• Op een adequate en proactieve manier het menselijk potentieel beheren om
zo bij te dragen aan de ontplooiing en het engagement van de medewerkers.
Respect
Professionalisme
Teamgeest
Engagement en
ontplooiing van
het personeel
MISSIE
DGD, als belangrijkste actor in het uitvoeren van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking,
moet:
• bijdragen aan de verbetering van de levensvoorwaarden van de mensen
in ontwikkelingslanden, aan hun socio-economische en culturele
ontwikkeling, aan een duurzame en evenwichtige economische groei
met respect voor de menselijke waardigheid, voor de rechtstaat, voor
de fundamentele vrijheden en voor de rechten van de mens;
• een federaal ontwikkelingsbeleid uitwerken; de Belgische openbare
ontwikkelingshulp toekennen aan de verschillende nationale en internationale
actoren die deze hulp in de praktijk omzetten; dit beleid opvolgen
en evalueren;
• actief participeren aan het debat over innovatieve concepten voor ontwikkelingssamenwerking
en deze durven toepassen in zijn beleid;
• de ontwikkelingsinspanningen en de strijd tegen armoede geleverd
door de ontwikkelingslanden actief ondersteunen, in synergie met de
andere Belgische en internationale partners en geldschieters;
• bijdragen aan de hulp voor landen en mensen in crisissituaties, volgens
de principes van de humanitaire hulp;
• zich verzekeren van de solidariteit en de steun van de publieke opinie
en van de Belgische politieke autoriteiten bij de uitvoering van haar
missie en acties.
Reorganisatie van DGD
De Directie-generaal Ontwikkelingssamenwerking is uitgegroeid
tot de motor en belangrijkste actor van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
Dat is een belangrijke verwezenlijking. De toegenomen
verantwoordelijkheid ging echter niet gepaard met een
versterking van de interne capaciteit. Terwijl het budget van DGD
een enorme groei kende, nam het aantal personeelsleden gestaag
af. Zonder een grondige herdenking van de interne werking dreigde
deze evolutie een zware hypotheek te leggen op zowel de individuele
werklast als op de realisatie van ontwikkelingsresultaten.
PEER REVIEW-PROCES
Het OESO-DAC peer review-proces van 2010 liet DGD toe verschillende
uitdagingen en specifi eke pijnpunten in kaart te brengen. In februari 2011
werd in opvolging van de review een proces opgestart dat zal leiden tot
een grondige hervorming in het eerste trimester van 2012. Het hele hervormingsproces
gebeurt in overleg met de minister van Ontwikkelingssamenwerking
en het directiecomité van de FOD, na een grondige consultatie
met alle personeelsleden van de Directie-generaal. Tijdens verschillende
personeelsvergaderingen, workshops en individuele gesprekken kwamen
alle betrokkenen tot een gezamenlijke probleemanalyse en werden hun
inzichten benut om creatieve oplossingen te vinden.
9

© DGD/Line Roloux
Het hervormingsproces stond stil bij de strategische uitbouw van competenties
van individuele medewerkers, de mogelijkheden tot reorganisatie
en het vereenvoudigen van bestaande procedures. De consultaties wezen
uit dat de verticale structuur, die gebaseerd was op de uitvoeringskanalen,
te veel het uitwerken van gezamenlijke projecten en de uitwisseling
van expertise ontmoedigt. Het volstond daarom niet om hier en daar een
muur te slopen. Het hele huis moest worden herdacht en ons activiteitenterrein
beter afgebakend. In de hervormde DGD worden nieuwe prioriteiten
gesteld, de versnippering van onze middelen en inspanningen
tegengegaan en wordt voorzien in een grotere kruisbestuiving tussen
het hoofdbestuur, het terrein en de diverse partners van de Belgische
Ontwikkelingssamenwerking.
VIER DIRECTIES
De hervormde DGD bestaat uit vier directies en uit transdirectioneel
samengestelde teams. Deze teams zullen expertise putten uit de verschillende
directies en het terrein.
• De eerste directie is een geografi sch kenniscentrum met een regionale
invalshoek die werkt volgens een contextspecifi eke benadering.
• De tweede directie is verantwoordelijk voor de internationale strategiebepaling
en de thematische ontwikkelingsinstrumenten.
• De derde directie is gespecialiseerd in de samenwerking met partners
uit de civiele maatschappij.
• De vierde directie staat in voor een betere organisatiebeheersing, capaciteitsontwikkeling,
meer resultaatsgerichtheid en een grotere transparantie
van het geheel.
De hervorming moet de toekomst en de relevantie van DGD veiligstellen en
toelaten om de confrontatie met de complexe realiteit met nieuwe moed en in
een grotere teamgeest aan te gaan. Het uiteindelijke doel van de hervorming is
een meer coherente aanpak van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
Daartoe moet DGD alle krachten bundelen en een organisatiecultuur uitbouwen
waarin innovatie, kennisdeling en het boeken van ontwikkelingsresultaten intern
worden aangemoedigd en extern naar alle partners worden uitgedragen.
10

JAAR
VERSLAG
2011
Nieuw organigram van de Directie-generaal
Ontwikkelingssamenwerking
DIRECTEUR-GENERAAL
ADJUNCT DG
STRATEGISCH COMITÉ
D1 - GEOGRAFISCHE
DIRECTIE
D2 - THEMATISCHE
DIRECTIE
D3 - CIVIELE
MAATSCHAPPIJ
D4 -
ORGANISATIEBEHEERSING
D1.0 - ADMINISTRATIEVE
EN FINANCIËLE CEL
D2.0 - ADMINISTRATIEVE EN
FINANCIËLE CEL
D3.0 - ADMINISTRATIEVE
EN FINANCIËLE CEL
D4.0 - ADMINISTRATIEVE
EN FINANCIËLE CEL
D1.1 - BELGISCH FONDS
VOOR VOEDSELZEKERHEID
D2.1 - HUMANITAIRE HULP
D3.1 -
ONTWIKKELINGSEDUCATIE
D4.1 - ALGEMEEN
BEHEER
D1.2 - NOORD- EN
WEST-AFRIKA, ARABISCHE
WERELD
D2.2 - INCLUSIEVE
GROEI
D3.2 - NOORD- EN
WEST-AFRIKA, ARABISCHE
WERELD
D4.2 - RISICOBEHEER
D1.3 - CENTRAAL-, OOST-
EN ZUIDELIJK AFRIKA
D2.3 - SOCIALE
ONTWIKKELING
D3.3 - CENTRAAL-, OOST-
EN ZUIDELIJK AFRIKA
D4.3 - RESULTATEN EN
KWALITEITSZORG
D1.4 - AZIË EN LATIJNS-
AMERIKA
D2.4 - KLIMAAT, MILIEU,
NATUURLIJKE RIJKDOMMEN
D3.4 - AZIË EN LATIJNS-
AMERIKA
D4.4 - COMMUNICATIE
EN VERANTWOORDING
D2.5 -
MAATSCHAPPIJOPBOUW
TRANSDIRECTIONELE LANDEN EN MULTITEAMS
11

2. HERVORMEN, EVALUEREN, LEREN...
VOOR MEER DOELTREFFENDE HULP
Kwaliteit van de hulp staat reeds enkele jaren als prioriteit aangevinkt bij de Belgische
Ontwikkelingssamenwerking. Zowel op nationale fora - zoals de vierde Staten-Generaal -
als internationale conferenties probeert ons land hierin een constructieve en actieve rol te
spelen. Zo was België betrokken bij het High Level Forum on Aid Effectiveness in Busan,
werkte het mee aan een New Deal om de kwetsbaarheid in fragiele staten aan te pakken en
evalueerde het de kwaliteit van 32 bilaterale projecten. Ons land ontving een prijs voor zijn
actieve inzet bij het evalueren van de efficiëntie bij multilaterale organisaties. En ten slotte
nam ons land het initiatief om het conflict in het Oosten van DR Congo te evalueren.
Busan: globaal partnerschap
verwelkomt nieuwe actoren
Begin december kwam in het Zuid-Koreaanse Busan de internationale
gemeenschap bijeen voor het vierde High Level Forum on Aid
Effectiveness. Busan was een belangrijk scharniermoment in de
zoektocht naar doeltreffende ontwikkelingssamenwerking. Een vernieuwd
globaal partnerschap is het resultaat, inclusief nieuwe actoren
zoals Brazilië en China. België leverde concrete bijdragen op het
vlak van fragiele staten, gender, hulparchitectuur, klimaatfinanciering
en privésector. We zetten de belangrijkste conclusies op een rijtje.
1. Het slotdocument Busan Partnership for Effective Development
Cooperation (Partnerschap voor Doeltreffende Ontwikkelingssamenwerking)
luidt een periode in waarbij de actoren ontwikkelingssamenwerking
steeds vaker in een strategische context plaatsen en nieuwe
partners betrekken, elk met hun eigen inbreng.
2. Intens overleg tot enkele uren voor de aanname van het slotdocument
leidde tot het aan boord houden van nieuwe actoren zoals China, India
en Brazilië. Daarmee krijgt de groeiende noodzaak om met deze nieuwe
spelers in een ontwikkelingsdialoog te treden een formele basis.
3. Negentien fragiele en door confl icten geteisterde landen, aangeduid als
de “G7+”, en een groep donoren, waaronder België, willen nadrukkelijker
samenwerken rond vredes- en staatsopbouw. Zij bekrachtigden een
New Deal voor Fragiele Staten (zie p.13). Vijf van de achttien partnerlanden
van België bevinden zich in een fragiele en/of confl ictsituatie.
4. De deelnemers aan de conferentie bereikten een consensus over de ontwikkeling
en toepassing van een standaard voor transparantie. Daarvoor zal
men gebruikmaken van de expertise van de statistische werkgroep van het
DAC en die van het International Aid Transparency Initiative (IATI). Nieuw
is de nadruk die de ontwikkelingslanden leggen op budgettransparantie.
5. Busan gaf een grotere erkenning aan de rol van de civiele samenleving.
Het Forum bevestigt dat de civiele samenleving mensen de
mogelijkheid geeft hun rechten op te eisen en dat zijn dienstverlening
complementair is aan die van de overheid.
6. De nadruk op resultaten was alomtegenwoordig. Busan belooft werk
te maken van naar sekse uitgesplitste data, alsook om de lokale statistische
capaciteit te ondersteunen.
© UN / Eskinder Debebe
7. Gastland Zuid-Korea illustreert perfect dat economische groei van fundamenteel
belang is voor ontwikkeling. Busan bracht een gezamenlijke
verklaring tot stand waarin de deelnemers de groeiende rol van de privésector
- internationaal en in de landen zelf - in het ontwikkelingsveld
erkennen.
8. Het slotdocument richt zich expliciet tot de donoren die zich achter
de Verklaring van Parijs en de Accra Actie Agenda (AAA) hebben
geschaard. De ontwikkelingslanden drongen aan op het verder uitvoeren
van deze onafgewerkte agenda.
9. Busan erkent de groeiende complexiteit van de hulparchitectuur.
Er is een proliferatie aan initiatieven en hulpverstrekkers. Meer samenwerking
in de ontwikkelingslanden en meer coherentie tussen de internationale
instellingen en hun fondsen en programma’s zijn geboden.
10. Voor klimaatfi nanciering zijn alle ogen gericht op de traditionele en
‘innovatieve’ geldstromen van overheden en privésector. De VN en de
OESO-DAC hebben elk hun eigen richtlijnen voor de rapportering over
klimaatfi nanciering. Om dit transparanter te maken, heeft de Belgische
Ontwikkelingssamenwerking ervoor geijverd de richtlijnen voor rapportering
over klimaatfinanciering te harmoniseren.
11. Zuid-Zuidsamenwerking werd erkend als een welgekomen aanvulling
aan de meer klassieke Noord-Zuidsamenwerking.
12. Een gericht Gender Actie Plan werd goedgekeurd, waaraan ook België
zijn steun betuigde.
12

JAAR
VERSLAG
2011
New Deal voor fragiele staten
De thema’s kwetsbaarheid en fragiele staten hebben sinds 2000
aan belang gewonnen. Het Ontwikkelingscomité van de OESO
(OESO-DAC) inventariseerde enkele relevante bevindingen. Deze
laten zien dat de toegenomen belangstelling zich niet vertaalt in
verbetering op het terrein zelf.
DIALOOG
De fragiele staten (de “G7+”, een groep van 19 staten in confl ictsituaties
en kwetsbaarheid) en donoren voerden intense en complexe discussies.
Zij kwamen samen in de “Internationale Dialoog over de Consolidatie van
de Vrede (Peacebuilding) en de Versterking van de Staat (Statebuilding)”.
Daar kwam een consensus uit voort over een “New Deal” die werd voorgesteld
in Busan, tijdens het 4th High Level Forum on Aid Effectiveness. Dit
document defi nieert een kader met vijf doelstellingen om de interventies
en hun impact in confl ictsituaties te verbeteren: het aanmoedigen van
een inclusief en legitiem beleid, de versterking van de veiligheid en toegankelijkheid
van het justitieapparaat, de ontwikkeling van economische
basispijlers, het innen van inkomsten en de uitbouw van dienstverlening
aan de burger.
De New Deal wordt opgesplitst in twee grote hoofdstukken, met name
FOCUS en TRUST:
• FOCUS onderlijnt het belang van een ontwikkelingsbeleid in de
partnerlanden.
• TRUST somt een reeks engagementen op met betrekking tot meer
openbaarheid, risicodeling, het gebruik en de versterking van landensysteem,
capaciteitsversterking en de voorspelbaarheid van de hulp.
Deze New Deal zal in een aantal partnerlanden in werking treden, met de
hulp van de donoren en op vrijwillige basis.
© Thomas Hiergens
13

BELGIË EN DE NEW DEAL
België hielp in 2011 bij de voorbereiding van de New Deal. Ons land heeft
via een brief ondertekend door Olivier Chastel, de voormalige minister van
Ontwikkelingssamenwerking, zijn steun aan de New Deal betoond. Tegelijk
heeft België een aantal opmerkingen doorgegeven die volgens ons land
fundamenteel zijn voor een versterkte uitvoering van de New Deal. Het gaat
onder meer om een kwaliteitsverbetering van de dialoog met de partnerlanden,
een verhoogde transparantie van deze uitwisseling, een beter
gebruik van de middelen die voorhanden zijn in de betrokken partnerlanden,
een sterkere impuls om in de uitvoering van het ontwikkelingsbeleid diverse
actoren te betrekken (meerbepaald de civiele samenleving). Bovendien heeft
de Directeur-generaal van DGD in Busan de ervaring van België in Burundi
ingebracht op een sessie gewijd aan landen in fragiele situaties.
Een grootscheepse evaluatieoefening
van bilaterale projecten
In 2011 is een grote evaluatie uitgevoerd van 32 projecten van de directe
bilaterale samenwerking in 12 partnerlanden van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
De bedoeling van de evaluatie was om in te zoomen
op de prestaties van het Belgisch Ontwikkelingsagentschap (BTC) en zijn
capaciteit om kwaliteitsvolle projecten uit te voeren.
De geselecteerde projecten liepen allemaal ten
einde en lieten dus toe om een goed beeld te
verkrijgen van de behaalde resultaten. Zoals
blijkt uit het onderstaande overzicht is het nog
steeds niet evident om overal goede resultaten te behalen en de doelstellingen
volledig te realiseren.
Relevantie Doeltreffendheid Efficiëntie Duurzaamheid
Heel goed 9 1 6 3
Goed 21 18 18 20
Zwak 2 12 7 9
Slecht 0 1 1 0
In 19 op de 32 projecten zijn goede resultaten geboekt, terwijl in 13
projecten niet aan de verwachtingen voldaan werd. Wat zijn nu de
factoren die ertoe leiden dat een project succesvol is of niet?
Een goed project begint in de eerste plaats bij een goede planning, want
hier wordt de basis gelegd voor een vlotte uitvoering, het behalen van
de resultaten en de duurzaamheid van de resultaten. Uit de cijfers voor
relevantie blijkt dat de projecten een bijzonder goede beoordeling krijgen.
Hier is onder meer gekeken naar de betrokkenheid van de lokale partners
en begunstigden in het planningsproces. Die betrokkenheid bleek er
zeker te zijn en zorgt ervoor dat de Belgische projecten goed ingebed zijn
in de lokale structuren en dus een goede kans hebben om structureel
verder ondersteund te worden. Dat blijkt ook uit de positieve cijfers voor
duurzaamheid, grotendeels te verklaren door de goede integratie van de
projecten in de lokale structuren en de steun die de activiteiten ook verder
blijven krijgen na het einde van de projecten.
Wat verklaart dan wel dat de resultaten niet overal even goed zijn? Een
opvallende vaststelling was dat 22 van de 32 projecten werden verlengd.
Een voor de hand liggende verklaring is dat de omstandigheden waarin
gewerkt moet worden niet altijd even gemakkelijk zijn. Een gebrek aan stabiliteit,
klimatologische omstandigheden en zware administratieve procedures
(zowel in België als in het partnerland) zijn enkele van de belangrijkste
factoren die aan de basis liggen van het tijdsgebrek. Anderzijds is in sommige
gevallen opnieuw gebleken hoe belangrijk een goede planning is. Voor
bepaalde projecten was de tijd nodig om de doelstellingen te behalen, niet
helemaal realistisch ingeschat. Een combinatie van deze redenen hebben
ertoe geleid dat zoveel projecten verlengd zijn. Verlenging op zich is echter
niet noodzakelijk negatief, wel integendeel. Vaak zorgden de verlengingen
ervoor dat projecten toch nog goede resultaten konden behalen.
Een grote uitdaging blijft echter het duurzaam maken van die resultaten.
Hoewel we duidelijk goede cijfers zien voor duurzaamheid, voornamelijk
gebaseerd op de goede integratie van de projecten in de lokale structuren,
blijft het fi nanciële aspect van de duurzaamheid problematisch. Dit is
een oud zeer in de ontwikkelingssamenwerking in haar geheel, waar nog
steeds een grote uitdaging ligt.
Belgische betrokkenheid bij het
MOPAN-netwerk geprezen
Het Multilateral Organisations Performance Assessment Network
(MOPAN) werd in 2002 opgericht en telt 16 landen als lid. MOPAN
ontwikkelde een evaluatie-instrument dat de bestuurlijke en institutionele
efficiëntie van multilaterale ontwikkelingsorganisaties meet.
België is in februari 2010 lid geworden omdat ons land wil dat de partnerorganisaties
op een correcte en efficiënte manier beheerd worden.
In 2011 is België actief betrokken geraakt bij de evaluaties.
EFFICIËNT BEHEER
Het MOPAN-netwerk bestaat uit zogenaamde ‘like-minded’ landen. Zij
hebben een gemeenschappelijk belang, met name kwaliteitsvolle informatie
verzamelen over de beheerseffi ciëntie van multilaterale organisaties.
Het genereren van deze data heeft twee doelstellingen:
1. De MOPAN-lidstaten kunnen zo vragen van hun parlementen en
civiele samenleving om verantwoording af te leggen (accountability),
beantwoorden;
2. MOPAN draagt bij aan een grotere bestuurlijke en institutionele effi -
ciëntie van de multilaterale organisaties, omdat dit op termijn ook de
effi ciëntie van de ontwikkeling(samenwerking) positief beïnvloedt.
14

JAAR
VERSLAG
2011
Met dit doel voor ogen evalueert MOPAN ieder jaar vijf à zes multilaterale
ontwikkelingsorganisaties, zowel op hun hoofdzetel als in een tiental partnerlanden.
In 2011 heeft MOPAN de volgende instellingen gescreend:
de FAO (Food and Agriculture Organisation), UNEP (United Nations Environment
Programme), AsDB (Asian Development Bank), UNHCR (UN High
Commissionner for Refugees) en UNRWA (UN Relief Works Agency).
ENGAGEMENT VAN BELGIË
Tijdens de attachédagen begin mei 2011 werd er een briefi ng aan MOPAN
gewijd. Dit was bedoeld om de attachés voor internationale samenwerking
in te lichten over de mogelijkheden en de implicaties van het Belgisch
lidmaatschap bij MOPAN. Daar zijn eveneens de engagementen van België
ten opzichte van de MOPAN-evaluaties voorgesteld. In 2011 heeft België
immers de volgende verantwoordelijkheden op zich genomen:
• UNHCR briefen en vertrouwd maken met de MOPAN-evaluatie, in
samenwerking met Noorwegen, en regelmatige uitwisselingen met de
directie van UNHCR organiseren om over de feitelijke inhoud van de
MOPAN-rapporten te discussiëren;
• de Tanzaniaanse regering briefen en vertrouwd maken met de
MOPAN-evaluatie, in samenwerking met Canada; de verwachtingen
van het netwerk ten opzichte van de regering kenbaar maken.
Met deze twee taken zat België in het hart van de MOPAN-evaluaties, zowel
op het terrein zelf (in Tanzania) als op het meer institutionele niveau (voor
UNHCR in Genève). Dit was de gelegenheid voor België om misverstanden
en vooroordelen ten aanzien van MOPAN te counteren.
België onderbouwde zijn engagement in het MOPAN-netwerk en stelde
voor om de tweede MOPAN-vergadering in het Egmontpaleis in Brussel
te organiseren, en dit op 24 en 25 mei 2011. Tijdens deze technische
werkvergadering werd op twee belangrijke terreinen vooruitgang geboekt:
1. de institutionele toekomst van MOPAN: op welke manier kan het secretariaat
van MOPAN bij de OESO worden ondergebracht?
2. de uitbreiding van de MOPAN-evaluaties naar de effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking:
hoe een betrouwbare methodologie uitwerken
en een pilootproject uitvoeren in 2012?
ERKENNING
Vermeldenswaard is nog dat België tijdens de MOPAN-vergadering
in Brussel een prijs ontving voor zijn uitstekende participatie aan de
MOPAN-evaluaties in 2011. De Belgische respondenten van de administratie
in Brussel en van de Permanente Vertegenwoordiging bij de multilaterale
organisaties hebben een participatiegraad van 90% gehaald, het
na Finland (94%) beste antwoordpercentage. Einde 2011 werd eveneens
besloten dat België voor 2012 als coördinator zou optreden voor het werk
van MOPAN in Marokko, samen met Frankrijk. Onze post in Rabat moet
dus zo goed mogelijk samenwerken met de Franse tegenhanger om zo
de doelen en verwachtingen van MOPAN aan de Marokkaanse regering
duidelijk te maken.
Conflictpreventie en
vredesopbouw in DR Congo
Zonder vrede, geen ontwikkeling. Deze eenvoudige vaststelling zet
donoren steeds meer aan te investeren in conflictpreventie en vredesopbouw.
Zo ook in de Democratische Republiek Congo, waar
het langdurige conflict in het Oosten een rem is op de heropleving
van het land.
Investeren in confl ictpreventie en preventieve diplomatie telt mee in de
offi ciële uitgaven voor ontwikkelingssamenwerking (ODA). Maar leveren
die investeringen ook wat op? Als het vaak al zo moeilijk is om ontwikkelingsresultaten
te halen, mogen we dan hopen dat het mogelijk is om
conflicten te beïnvloeden?
© Julien Harneis
15

ANALYSE VAN CONFLICTFACTOREN
De Dienst Bijzondere Evaluatie van de Internationale Samenwerking werkte
twee jaar lang aan een rapport dat voeding kan geven voor toekomstige
interventiestrategieën inzake vredesopbouw en confl ictpreventie in Oost-
Congo. Er werd een team met vijftien adviseurs van acht verschillende
nationaliteiten samengesteld om de evaluatie over een periode van twaalf
maanden in 2009 en 2010 uit te voeren. Het team kreeg de ondersteuning
van vier adviesgroepen in Kinshasa, Goma, Bukavu en Bunia. In 2011 werden
de onderzoeksresultaten en aanbevelingen gepresenteerd.
De analyse heeft betrekking op de provincies Noord- en Zuid-Kivu en
het Ituri-district, gelegen aan de grenzen met Burundi, Rwanda en
Oeganda. Het team nam het beleid van zes bilaterale donoren en vijf
multilaterale organisaties onder de loep en identifi ceerde de belangrijkste
confl ictfactoren. Vervolgens gingen de adviseurs via een vijftigtal
interventies op zoek naar concrete resultaten in de beïnvloeding van
die confl ictfactoren.
CONFLICTVERSNELLERS
Uit de evaluatie kwamen vier zaken naar voren als belangrijke ‘confl ictversnellers’
die invloed uitoefenen op het gebied:
• Zwakheid van de staat in landelijke gebieden: geen dienstverlening,
onregelmatige uitbetaling van salarissen en gebrekkige infrastructuur;
• Veelvuldige geschillen rond grondbezit die verband houden met
de incompatibiliteit tussen gewoonterecht en formeel recht, met de
talrijke demografi sche bewegingen ten gevolge van de oorlog en met
de ontginning van natuurlijke rijkdommen (voornamelijk bosbouw en
mijnbouw);
• Politieke ondernemers grijpen economische en politieke kansen en
mobiliseren gewapende groepen. Deze groepen versplinteren vaak
en vertragen de processen van demobilisatie en integratie in het leger
of de samenleving;
• Het ontstaan van officieuze structuren voor de exploitatie van
rijkdommen, met name het beheer van minerale rijkdommen door
smokkelaars, gewapende groepen en criminele netwerken.
Er is een nieuwe, eenvoudigere
benadering nodig, met twee
vereisten : uitgaan van de
realiteit op het terrein en nieuwe
partnerschappen vormen.
CONCLUSIES
Aangezien het praktisch onmogelijk is om de internationale hulpverlening
af te stemmen op de strategieën van de staat, wordt op gebied van confl
ictpreventie en vredesopbouw voornamelijk aan de hand van projecten
gewerkt. De algemene hindernis daarbij is de afstand die de donoren
scheidt van de feitelijke toestand ter plaatse, die door deze aanpak niet
wordt opgelost. Het ene project na het andere wordt opgestart, maar de
projecten houden nauwelijks verband met elkaar en de programmering
werkt de samenhang niet altijd in de hand.
Internationale organisaties hechten nochtans steeds meer belang aan
confl ictfactoren, directe investering in ‘DDR’ (ontwapening, demobilisatie
en re-integratie) en het beheer van de ontginningsindustrie. Bij gebrek
aan programma’s die aan de plaatselijke toestand zijn aangepast, blijft het
globale effect van de inspanningen echter kleiner dan de som der delen.
Het is moeilijk vast te stellen hoeveel vooruitgang er met de interventies
op gebied van confl ictpreventie en vredesopbouw is geboekt, omdat een
contextuele analyse ontbreekt. In feite vullen de operationele instrumenten,
zoals humanitaire hulpverlening, de leemte op die door de beleidsstrategie
wordt achtergelaten.
AANBEVELINGEN
Wanneer men dit alles als een strategische prioriteit voor de ontwikkeling
in DR Congo beschouwt, moet men de acties rond confl ictpreventie en
vredesopbouw aanpassen om de één miljard euro te rechtvaardigen die er
jaarlijks aan worden besteed. Er is een nieuwe, eenvoudigere benadering
nodig, met twee vereisten: uitgaan van de realiteit op het terrein en nieuwe
partnerschappen vormen. De evaluatie stelde 3 aanbevelingen op.
Aanbeveling 1: De programmering, monitoring en evaluatieanalyses
op de conflictversnellers baseren.
Programma’s rond confl ictpreventie en vredesopbouw moeten een centrale
rol spelen in de aanpak van de internationale hulp. Daarvoor is een permanente
analyse vereist van vredes- en confl ictversnellers, zoals geschillen
rond grondbezit, sociale omgeving, activiteiten van de gewapende groepen
en de sociaaleconomische omstandigheden rond de mijnbouwsites. Meer
middelen moeten worden vrijgemaakt voor situatieanalyses in het Oosten.
Uiteindelijk zullen hierdoor middelen worden uitgespaard.
Aanbeveling 2: Het evenwicht tussen de sectoren herstellen en
gezamenlijke interventies aanmoedigen.
De programmering van de donoren dient gebaseerd te zijn op een bepaling
van de meerwaarde van de verschillende sectoren op gebied van confl
ictpreventie en vredesopbouw. Ze moet berusten op een groter aantal
gezamenlijke interventies.
Aanbeveling 3: Een nieuwe relatie aangaan met de Congolese staat
en echte coalities vormen op lokaal niveau.
Indien de internationale organisaties hun verhouding tot de centrale regering en
het lokale bestuur duidelijker bepalen, kunnen zij nieuwe vormen van samenwerking
ontwikkelen. Deze moeten in een nieuwe benadering worden ingepast.
16

© DGD / Dimitri Ardelean
Vierde Staten-Generaal van de
Belgische Ontwikkelingssamenwerking
De Staten-Generaal is een jaarlijks forum van de Belgische
Ontwikkelingssamenwerking voor beleidsmakers, overheidsactoren,
civiele maatschappij, politici en academici. Opzet
van het forum is te informeren over de internationale inspanningen
voor ontwikkeling en te reflecteren over het Belgische
ontwikkelingsbeleid.
Het zijn budgettair moeilijke jaren, er is geen enkele garantie dat de socioeconomische
vooruitgang van de voorbije 50 jaar defi nitief is verworven en
we worden geconfronteerd met een snel veranderende wereld met nieuwe
uitdagingen, nieuwe ontwikkelingen en nieuwe actoren. In deze context
moet ook ontwikkelingssamenwerking zich bevragen over haar specifieke
rol en zich meer dan ooit kunnen bewijzen.
Vandaar de keuze ‘Recente tendensen in de internationale inspanningen
voor ontwikkeling’ als centraal thema voor de Staten-Generaal 2011.
Dit thema kwam aan bod in de voormiddag in een plenair debat. In de
namiddagsessie gingen werkgroepen het debat aan rond twee specifi eke
thema’s: “Naar een nieuwe rol voor de private sector?” en “Humanitaire
hulp en structurele ontwikkelingshulp – convergerende agenda’s?”.
Sprekers waren onder andere Kristalina Georgieva, Europees Commissaris
voor internationale samenwerking en humanitaire hulp, Brian Atwood,
voorzitter van het Comité voor Ontwikkelingshulp OESO-DAC, en Piet Vanthemsche,
voorzitter van de Boerenbond en Agricord.
17

3. DE OFFICIËLE ONTWIKKELINGSHULP (ODA)
In 2000 beloofde de Belgische regering tegen 2010 de Verenigde Natiesnorm
te halen die bepaalt dat industrielanden 0,7% van hun bruto nationaal
inkomen (bni) besteden aan ontwikkelingssamenwerking. Dit groeipad
werd bij wet vastgelegd in 2002. België was daarmee ambitieuzer dan de
Europese Unie, die 2015 als streefdatum heeft.
GROEIPAD TOT 2010
Tot 2007 schommelde de Belgische ODA in functie van het bni tussen 0,40
en 0,50%, met een eenmalige uitschieter in 2003 (0,60%) omwille van
een omvangrijke schuldkwijtschelding ten gunste van DR Congo. In 2008
bevestigde de regering het voornemen om in 2010 de 0,7% van het bni
te bereiken, en sindsdien is de ODA gestegen van 0,43% in 2007 naar
0,64% in 2010, of 2,265 miljard euro, het hoogste cijfer ooit bereikt door
België. Met dit percentage bekleedde België de zesde plaats op de lijst van
de donoren van het Ontwikkelingscomité (DAC) van de OESO, na Luxemburg,
de Scandinavische landen en Nederland.
De motor achter de sterke groei was de begroting ontwikkelingssamenwerking,
die gestegen is van 954 miljoen euro in 2007 naar bijna 1,460
miljard in 2010. Ook de kwijtschelding van de schulden van DR Congo
heeft bijgedragen aan het goede resultaat van 2010.
TERUGVAL IN 2011
In 2011 viel de Belgische ODA terug op iets meer dan 2 miljard euro of ongeveer
0,53% van het bni. Belangrijke oorzaken van deze vermindering zijn de afwezigheid
van omvangrijke schuldkwijtscheldingsoperaties en het feit dat de begroting
ontwikkelingsamenwerking onvoldoende kon stijgen om dit op te vangen,
ten gevolge van de gespannen budgettaire toestand. Bovendien was het tijdens
de lange periode van lopende zaken niet mogelijk meerjarenverbintenissen met
de partners aan te gaan, wat de uitvoering van de begroting bemoeilijkt heeft.
> 37% van de begroting ontwikkelingssamenwerking werd via multilaterale
kanalen gerealiseerd. De grootste posten zijn de verplichte bijdragen aan
de Internationale Ontwikkelingsassociatie (IDA), aan het Europees Ontwikkelingsfonds
en de vrijwillige bijdragen aan de 21 partnerorganisaties van de
multilaterale samenwerking. 22% ging naar de bilaterale samenwerking.
Het leeuwendeel hiervan werd gerealiseerd via het Belgisch Ontwikkelingsagentschap
(BTC).
> 18% werd besteed via diverse partners zoals de niet-gouvernementele organisaties,
de universiteiten, de wetenschappelijke instellingen, de verenigingen
voor opleiding in het buitenland, de gemeenten en provincies, de vakbonden,...
> De humanitaire uitgaven bedroegen ongeveer 12%. De steun aan de
private sector, hoofdzakelijk via de Belgische Investeringsmaatschappij
voor Ontwikkelingslanden (BIO), beloopt ongeveer 9%, de uitgaven van het
Belgisch Fonds voor Voedselzekerheid en de uitgaven voor sensibilisering
respectievelijk 1,5% en 0,5%.
TRANSPARANTE EN TOEGANKELIJKE GEGEVENS
Zowel op internationaal als op Belgisch vlak ging er in 2011 heel wat aandacht
naar transparantie van de hulp, als een van de vijf sleutelfactoren van
de hulpdoeltreffendheid, zoals verwoord in de Verklaring van Parijs en de
Accra Actie Agenda. Alle partners in de hulpgemeenschap - partnerlanden,
donoren, civiele maatschappij en onderzoekers - hebben immers nood
aan relevante informatie en cijfers over gerealiseerde en toekomstige
hulpactiviteiten. Donoren slagen er echter voorlopig vaak niet in om daar
tijdig en systematisch voor te zorgen.
Op het 4de High Level Forum over Hulpdoeltreffendheid in Busan (Zuid-
Korea) engageerde België zich, samen met vele anderen, om verder te
werken aan het verbeteren van de publieke toegankelijkheid van informatie
over ontwikkelingssamenwerking. Het gaat om volgende engagementen:
1. Alle informatie over ODA-activiteiten publiek toegankelijk maken: de
fi nanciering, de afspraken en voorwaarden, de mogelijke bijdrage tot
ontwikkelingsresultaten.
2. Op het niveau van het ontwikkelingsland, transparant beheer van
publieke financiën nastreven en beheerssystemen van informatie over
hulp opzetten. Daarom moet ieders capaciteit versterkt worden om van
deze informatie beter gebruik te maken in beslissingsprocessen en ter
bevordering van het afl eggen van rekenschap (accountability).
3. Een gemeenschappelijke open standaard implementeren voor de
elektronische publicatie van tijdige, volledige en voorspellende informatie
over de hulp. De afspraak is dat er tegen december 2012 een
akkoord moet zijn over hoe die standaard er precies moet uitzien, en
dat die systematisch moet toegepast worden tegen december 2015.
De Belgische offi ciële ontwikkelingshulp (ODA) is samengesteld uit
diverse uitgaven:
• bijdragen ingeschreven op de begroting ontwikkelingssamenwerking,
goed voor ongeveer 60% van de totale ODA;
• budgetten van andere federale overheden, behelst onder meer de
Belgische hulp via de Europese Commissie, een deel van de kosten
voor de opvang van vluchtelingen en een deel van de kosten voor
studenten uit ontwikkelingslanden in België;
• bijdragen van gewesten, gemeenschappen, provincies en gemeenten;
• internationaal afgesproken schuldkwijtscheldingen. In 2010 ging het
hoofdzakelijk over de schulden van DR Congo en Congo-Brazaville, in
2011 van Togo en Liberia.
18

© EU, 2010
Bij het ter perse gaan van dit jaarverslag, waren enkel de cijfers van de budgetten beheerd door de Directie-generaal
Ontwikkelingssamenwerking (DGD) reeds volledig en gecontroleerd beschikbaar. De hierna gepresenteerde cijfers en
grafieken hebben dan ook enkel betrekking op de officiële ontwikkelingshulp van DGD (DGD-hulp).
De officiële ontwikkelingshulp van de andere budgethouders (andere federale overheidsdiensten, gewesten,
gemeenschappen, provincies en gemeenten) is vanaf juli 2012 consulteerbaar op www.dg-d.be (rubriek cijfers).
Regionale verdeling DGD-hulp
Absolute cijfers in miljoen euro
1400
1200
In miljoen euro
1251,77
1317,57
1338,53
AFRIKA ................................................... (37,48%) 501,75 miljoen
1000
1088,99
AZIË .............................................................(6,71%) 89,80 miljoen
800
AMERIKA .....................................................(5,94%) 79,50 miljoen
600
EUROPA ODA .................................................(0,03%) 0,41 miljoen
UNIVERSEEL/ONBEPAALD/BELGIË ........... (49,84%) 667,09 miljoen
TOTAAL ................................................................1 338,53 miljoen
400
200
0
2008
2009
2010
2011
0 % 6
Relatieve cijfers in %
NOORD-AFRIKA...................................................................... 6,90%
AFRIKA SUB-SAHARA .......................................................... 30,59%
AZIË ....................................................................................... 6,71%
AMERIKA ............................................................................... 5,94%
EUROPA ODA ......................................................................... 0,03%
UNIVERSEEL/ONBEPAALD/BELGIË ........................................ 49,84%
Europa ODA
7 %
Noord-Afrika
50 % 0 % 7 % 30 %
Afrika
Sub-Sahara
Universeel/
onbepaald/
België
7 %
6 %
Amerika
Azië
19

Overzichtstabel DGD-hulp per kanaal
DIRECTIE-GENERAAL DEVELOPMENT (DGD) 2008 2009 2010 2011
Directie-Generaal Development
Technische samenwerking en beurzen 160 515 819 178 857 533 207 378 414 207 394 349
Gedelegeerde samenwerking 18 174 701 29 895 700 25 935 784 16 385 216
Regionale samenwerking 2 200 000 9 244 590 8 100 000 11 700 000
Algemene en sectoriële begrotingshulp 27 377 140 20 531 193 47 246 017 25 137 498
Speciale noodhulp Centraal-Afrika 20 500 000 500 000 0 0
Microprojecten 3 467 803 2 638 488 3 721 098 3 311 247
Beheerskosten BTC 21 032 890 21 512 000 21 431 214 21 847 411
Leningen van staat tot staat 16 045 620 28 355 900 32 897 662 4 200 000
Subtotaal Gouvernementele samenwerking 269 313 972 291 535 404 346 710 188 289 975 721
Niet-gouvernementele samenwerking
Ngo-programmafi nanciering 99 612 783 125 299 255 117 842 543 123 316 050
VVOB 8 452 767 8 999 999 9 199 998 9 500 000
APEFE 8 094 522 9 000 000 9 200 000 9 500 000
VLIR - Vlaamse interuniversitaire raad 28 729 721 30 192 922 30 690 970 33 633 818
CIUF/CUD - Interuniversitair centrum van CFWB 23 782 966 26 721 492 27 984 233 28 683 876
Wetenschappelijke instellingen 14 150 776 15 712 880 17 290 455 17 120 199
Lokale civiele maatschappij 5 999 580 5 387 145 3 633 911 3 179 839
Africalia 2 015 000 2 360 000 2 125 000 1 529 500
Andere niet-gouvernementeel 10 425 793 9 358 774 10 109 729 11 915 580
Subtotaal Niet-gouvernementele samenwerking 201 263 907 233 032 467 228 076 839 238 378 863
Multilaterale samenwerking
Verplichte multilaterale bijdragen 9 049 347 10 082 195 10 922 064 10 605 208
Vrijwillige multilaterale bijdragen 94 567 930 111 180 728 113 153 830 121 059 169
Europees Ontwikkelingsfonds en Bank 132 560 006 135 044 009 146 608 405 119 919 211
Wereldbankgroep 175 320 000 102 833 000 109 294 000 132 430 000
Regionale ontwikkelingsbanken 30 860 353 45 655 381 27 669 325 62 457 975
Milieuverdragen 12 679 354 24 863 448 38 327 148 38 334 019
Multilaterale Schuldkwijtschelding 18 674 711 15 060 874 16 150 608 18 255 953
Subtotaal multilaterale samenwerking 473 711 701 444 719 636 462 125 381 503 061 536
Belgisch Fonds voor Voedselzekerheid
Gouvernementeel/beheer/sensibilisering 13 313 634 8 218 146 2 693 421 3 138 718
Via ngo's 13 843 855 15 681 107 9 181 907 12 249 759
Via multilaterale instellingen 6 484 181 7 543 855 4 666 001 5 864 392
Subtotaal Belgisch Fonds voor Voedselzekerheid 33 641 671 31 443 107 16 541 329 21 252 869
Maatschappijopbouw 19 183 806 27 112 570 35 201 208 48 908 085
Humanitaire en voedselhulp 26 960 444 56 057 930 97 983 370 106 913 322
Steun aan de privésector, BIO 44 626 496 142 351 398 118 322 746 120 438 248
Rentebonifi caties (2004-2009) 13 053 489 18 517 825 0 0
Sensibilisering in België (excl. ngo's) 6 022 630 5 494 561 9 935 828 7 370 453
Administratie, evaluatie, andere 1 213 826 1 505 431 2 673 300 2 232 320
Totaal DGD 1 088 991 943 1 251 770 330 1 317 570 188 1 338 531 417
20

JAAR
VERSLAG
2011
DGD-hulp per kanaal
0,6 % 0,2%
GOUVERNEMENTELE SAMENWERKING ...................... 21,7%
NIET-GOUVERNEMENTELE SAMENWERKING .............. 17,8%
MULTILATERALE SAMENWERKING ............................. 37,6%
BELGISCH FONDS VOOR VOEDSELZEKERHEID ............. 1,6%
MAATSCHAPPIJOPBOUW ............................................. 3,7%
HUMANITAIRE EN VOEDSELHULP................................. 8,0%
STEUN AAN DE PRIVÉSECTOR, BIO .............................. 9,0%
SENSIBILISERING IN BELGIË (EXCL. NGO'S) ................. 0,6%
ADMINISTRATIE, EVALUATIE, ANDERE .......................... 0,2%
8 %
37 %
22 % 18 %
1,6 % 21
3,7 % 9 % 10 % 10 %
DGD-hulp per sector
ONDERWIJS ..................................................136,0 miljoen
GEZONDHEID ................................................122,5 miljoen
BEVOLKING EN REPRODUCTIEVE
GEZONDHEID ...................................................27,7 miljoen
WATER EN SANERING ......................................57,1 miljoen
OVERHEID EN CIVIELE MAATSCHAPPIJ ...........131,4 miljoen
CONFLICT, VREDE, VEILIGHEID ............................6,2 miljoen
SOCIALE DIENSTEN .........................................37,2 miljoen
TRANSPORT EN OPSLAG .................................54,3 miljoen
COMMUNICATIE .................................................0,4 miljoen
ENERGIE ..........................................................43,9 miljoen
BANKEN EN FINANCIËLE DIENSTEN ...............117,9 miljoen
ONDERNEMINGEN .............................................4,3 miljoen
LAND-EN BOSBOUW, VISVANGST ...................122,3 miljoen
INDUSTRIE, MIJNBOUW
EN CONSTRUCTIE ............................................13,7 miljoen
HANDEL EN TOERISME ....................................12,7 miljoen
MILIEUBESCHERMING ......................................48,8 miljoen
MULTISECTOR ..................................................76,6 miljoen
HUMANITAIRE HULP .......................................144,6 miljoen
VOEDSELHULP ...................................................5,6 miljoen
ALGEMENE BEGROTINGSHULP ........................36,9 miljoen
SCHULDVERLICHTING ......................................55,9 miljoen
SENSIBILISERING IN BELGIË ............................18,3 miljoen
ADMINISTRATIEKOSTEN ..................................22,8 miljoen
SECTOR NIET GESPECIFICEERD........................41,6 miljoen
3 %
%
0 % 4 % 0 %
0 %
11 %
6 % 4 %
3 %
2
4 % 0 %
3 % 9 %
4 %
3 %
1 % 1 %
1 %
9 %
9 % 2 %

Regionale verdeling gouvernementele DGD-hulp
Absolute cijfers in miljoen euro
AFRIKA .................................................. (37,48 %) 227,30 miljoen
AZIË ............................................................(6,71 %) 24,54 miljoen
AMERIKA ....................................................(5,94 %) 19,92 miljoen
UNIVERSEEL/ONBEPAALD/BELGIË .............(49,84 %) 18,21 miljoen
TOTAAL ...................................................................298,98 miljoen
400
350
300
250
200
150
100
50
In miljoen euro
269,31
291,54
346,71
289,98
0
2008
2009
2010
2011
Relatieve cijfers in %
NOORD-AFRIKA..................................................................... 7,38 %
AFRIKA SUB-SAHARA ......................................................... 71,01 %
AZIË ...................................................................................... 8,46 %
AMERIKA .............................................................................. 6,87 %
UNIVERSEEL/ONBEPAALD/BELGIË ......................................... 6,28 %
Azië
Universeel/
onbepaald/België
Amerika
6 %
7 %
7
%
9 %
Noord-Afrika
71 %
Afrika
Sub-Sahara
22

JAAR
VERSLAG
2011
Regionale verdeling niet-gouvernementele DGD-hulp
Absolute cijfers in miljoen euro
AFRIKA .....................................................(39,06 %) 93,12 miljoen
AZIË ............................................................(8,70 %) 20,75 miljoen
AMERIKA ..................................................(15,37 %) 36,64 miljoen
UNIVERSEEL/ONBEPAALD/BELGIË .............(36,87 %) 87,88 miljoen
300
250
200
150
100
In miljoen euro
201,26
233,03
228,08
238,38
TOTAAL ...................................................................238,38 miljoen
5
Relatieve cijfers in %
NOORD-AFRIKA..................................................................... 1,68 %
AFRIKA SUB-SAHARA ......................................................... 37,38 %
AZIË ...................................................................................... 8,70 %
AMERIKA ............................................................................ 15,37 %
UNIVERSEEL/ONBEPAALD/BELGIË ....................................... 36,87 %
Verdeling niet-gouvernementele
DGD-hulp per kanaal
NGO PROGRAMMAFINANCIERING ........................................ 51,73 %
VVOB ................................................................................... 3,99 %
APEFE ................................................................................... 3,99 %
VLIR - VLAAMSE INTERUNIVERSITAIRE RAAD ...................... 14,11 %
CIUF/CUD - INTERUNIVERSITAIR CENTRUM VAN CFWB ........ 12,03 %
WETENSCHAPPELIJKE INSTELLINGEN ................................... 7,18 %
LOKALE CIVIELE MAATSCHAPPIJ ........................................... 1,33 %
AFRICALIA ............................................................................. 0,64 %
ANDERE NIET-GOUVERNEMENTEEL ....................................... 5,00 %
0
2008
Universeel/
onbepaald/België
2009
2010
37 % 37 %
Afrika
Sub-Sahara
15 % 9
%
Amerika
Azië
5 %
7 %
12 % 52 %
14 %
2011
Noord-Afrika
2 %
1 % 1%
4 %
4 %
23

4. GOUVERNEMENTELE SAMENWERKING:
DRIE NIEUWE SAMENWERKINGSPROGRAMMA’S
In 2011 ondertekende België Indicatieve Samenwerkingsprogramma’s (ISP’s) met Vietnam,
Rwanda en de Palestijnse Autoriteit. De samenwerkingsprogramma’s worden normaliter om de
vier jaar afgesloten met de officiële partnerlanden van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
In overleg met de overheid van het partnerland, legt een ISP het ontwikkelingsbudget vast en
maakt het keuzes in de sectoren waarin we actief zijn. De drie samenwerkingsprogramma’s
ondertekend in 2011 belopen samen een totaalbedrag van 291,6 miljoen euro. Ons land streeft
in zijn ISP’s hoofdzakelijk naar verdere specialisatie in sectoren waarin het door ervaring een
meerwaarde te bieden heeft en naar continuïteit met vorige inspanningen.
De tijger is nog jong
De hernieuwde samenwerking
met Vietnam
Door zijn steile economische klim staat Vietnam voor nieuwe uitdagingen.
België en Vietnam hebben voor de periode 2011-2015 een
nieuw Indicatief Samenwerkingsprogramma getekend ten belope van
60 miljoen euro. Het akkoord legt de nadruk op de hervorming van de
overheidsadministratie en op water en sanitaire voorzieningen, sectoren
waarin België al actief is en die erg belangrijk zijn voor Vietnam.
MINDER AFHANKELIJK VAN DONOREN
Nu Vietnam erin geslaagd is om in 2010 het statuut van middeninkomensland
te verwerven, rijst de vraag waarom België Vietnam fi nancieel blijft
bijstaan. Is Vietnam immers niet een van die Aziatische tijgers die jaarlijks
een groeivoet van 6 à 7 procent voorleggen? Heeft Vietnam in 2010 de
armoede niet tot onder 10 procent teruggedrongen?
Een pak donoren, onder meer Zweden, Nederland, Zwitserland en het Verenigd
Koninkrijk, zijn dan ook hun fi nanciële toezeggingen aan het afbouwen.
De offi ciële ontwikkelingshulp is onder de 5% van het Vietnamees bruto nationaal
inkomen gedoken. Het land is dan ook heel wat minder donorafhankelijk
geworden, want de economische ontwikkeling genereert eigen inkomsten.
Met het volume van zijn offi ciële ontwikkelingshulp bekleedt België in
Vietnam een zevende plaats onder de Europese lidstaten.
NIEUWE UITDAGINGEN
Vietnam heeft de laatste decennia jaarlijks zowat 2 miljoen inwoners aan
de armoede onttrokken. En de meeste Millenniumdoelen heeft Vietnam al
gehaald, met uitzondering van Millenniumdoel 6 (dodelijke ziektes) en Millenniumdoel
7 (een duurzaam milieu). Dat is niet alleen dankzij de steun van
donoren, maar vooral dankzij een aanzienlijke industriële ontwikkeling. Als
lagelonenland kan Vietnam immers goedkoop goederen produceren.
Maar deze evolutie heeft ook haar prijs: de arbeidsomstandigheden zijn
vaak ellendig, natuurlijke rijkdommen worden in een ijltempo opgeofferd
en de vervuiling is enorm. Voeg hieraan toe dat Vietnam sterk door de
© Nguyen Thi Thuy Linh
klimaatsveranderingen zal getroffen worden – een stijgende zeespiegel
zou de vruchtbare rijstvelden in het zuiden gedeeltelijk onder water zetten
– en men begrijpt dat Vietnam zijn huidige koers dringend zal moeten
bijstellen. Weigert het deze aanpassingen, dan is de kans groot dat het
terugvalt in het groepje van arme of laaginkomenslanden.
Gezien de competitie met andere lagelonenlanden moet Vietnam dringend
meer investeren in onderwijs om het menselijk kapitaal en de binnenlandse
innovatie te verbeteren. En Vietnam zal zich moeten toeleggen op
‘goed bestuur’ dat innovatie bevordert en corruptie bestrijdt. Ten derde
moet de regering alle relevante regelgeving uitvoeren over de veiligheid
van producten, intellectueel eigendomsrecht en consumentenrecht.
ISP 2007-2010
Het vorige Indicatief Samenwerkingsprogramma (ISP) tussen België en
Vietnam liet weinig ruimte om lessen te trekken uit de behaalde resultaten
en ook de beleidsdialoog was beperkt. Het nieuwe ISP creëerde evenwel
een aantal mogelijkheden om deze punten te verbeteren.
België heeft de afgelopen jaren geïnvesteerd in de verbetering van de kwaliteit
van toegankelijke eerstelijnsgezondheidszorg via het KICH-project (Key
Improvements in Community Health). Hoewel dit project in de lokale bestuursniveaus
goed geïntegreerd was, had het geen link met het nationale gezondheidsbeleid.
Hierdoor riskeerde het project irrelevant te zijn en – erger – in te
24

De Vietnamese maatschappij
wordt gekenmerkt door een snelle
industrialisering en verstedelijking
en is zeer kwetsbaar voor de
gevolgen van de klimaatverandering.
Een coherent beleid op het vlak
van water, afvalverwerking en
stadsplanning is dan onontbeerlijk.
© Peter d’Huys
gaan tegen het Vietnamese beleid. Bijgevolg heeft België tijdens de onderhandelingen
voor het nieuwe ISP de noodzaak onderstreept dat Vietnam hieruit
lessen moest trekken, om fi naal betere strategieën te kunnen ontwikkelen.
ISP 2011-2015
De Vietnamese maatschappij wordt gekenmerkt door een snelle industrialisering
en verstedelijking en is zeer kwetsbaar voor de gevolgen van de klimaatverandering.
Een coherent beleid op het vlak van water, afvalverwerking
en stadsplanning is dan onontbeerlijk. De hernieuwde samenwerking
Universiteiten zetten samenwerking
op een nieuw spoor
In een Memorandum of Understanding van april 2011 hebben de Belgische
en Vietnamese universiteiten de wens uitgedrukt om hun samenwerking
te vernieuwen. De nadruk ligt voortaan op gemeenschappelijke
opleidingen en onderzoek. Er wordt ook geëxperimenteerd met
formules van publiek-private samenwerking. De universiteiten willen
ook hun beurzenprogramma’s beter op elkaar afstemmen.
Vietnamese partneruniversiteiten zoals Can Tho University, waar sinds
1998 intens mee wordt samengewerkt, zijn uitgegroeid tot internationaal
erkende dynamische onderwijs- en onderzoeksinstellingen. Met
hen zullen de Belgische universiteiten voortaan meer op gelijke voet
samenwerken. Voor de minder ontwikkelde Vietnamese instellingen
blijft de klassieke aanpak van universitaire ontwikkelingssamenwerking
aangewezen.
Heel wat voormalige Vietnamese bursalen aan Belgische universiteiten
bekleden vandaag topposities in Vietnam, zowel in de politiek, de
bedrijfswereld als de academische wereld. Op initiatief van de Belgische
Ontwikkelingssamenwerking in Hanoi werd een website van Vietnamese
alumni uitgewerkt (www.vietbelalumni.org).
30 jaar samenwerking
België-Vietnam
Ruim dertig jaar geleden werd Vietnam een partnerland van België.
De eerste jaren steunde ons land hoofdzakelijk de heropbouw. De tijdens
de oorlog beschadigde infrastructuur was immers dringend aan
herstel toe. Later verschoof de aandacht naar sociale sectoren en de
plattelandsbevolking, om de impact van de economische hervormingen
in de richting van een markteconomie te verzachten. Vandaag werkt
België aan sterkere instellingen, capaciteitsopbouw en betere levenskwaliteit.
Vietnam is het enige Aziatische partnerland van de Belgische
Ontwikkelingssamenwerking.
legt daarom de nadruk op de hervorming van de overheidsadministratie
en op water en sanitaire voorzieningen.
De modernisering van het beheer van de overheidsadministratie is een
belangrijke hervorming voor ‘beter bestuur’, een onmisbaar onderdeel van
een duurzame socio-economische ontwikkeling. Het nieuwe samenwerkingsprogramma
wil dan ook de capaciteit van het overheidspersoneel
versterken. Het budget voor opleiding is verdrievoudigd.
In het kader van de gedelegeerde samenwerking wordt ook een bijdrage
gereserveerd voor een programma van de Verenigde Naties. Dit programma
moet Vietnam ondersteunen om de parlementaire opvolging en controle
te verbeteren, de strijd tegen corruptie op te voeren en de betrokkenheid van
de burgers, de media en het lokale middenveld te verhogen.
Verder werd ook een economisch programma uitgewerkt dat de band
tussen Belgische en Vietnamese ondernemingen zal versterken. België
voerde al verkennende gesprekken over samenwerking rond voedselveiligheid.
Ook de universitaire samenwerking tussen beide landen betreedt
nieuwe paden (zie kader).
25

© US AID
Hoewel Rwanda nog erg
hulpafhankelijk is, is de wil
van de overheid om zelf
het eigenaarschap van zijn
ontwikkeling in handen
te nemen erg groot.
Rwanda neemt het heft
in eigen handen
De hernieuwde samenwerking
met Rwanda
Ondanks de sterke economische groei en een vastberaden overheid,
is Rwanda nog steeds een erg hulpafhankelijk land. De hulpsector
is er goed gestructureerd en de wil van de Rwandezen om
zelf de touwen in handen te nemen groot. Het land is de tweede
grootste begunstigde van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking,
na DR Congo. Met zijn hernieuwde samenwerking zit België
op de lijn van de ontwikkelingsprioriteiten van de Rwandese
overheid. Voor de periode 2011-2014 werd 160 miljoen euro gereserveerd
voor gezondheidszorg, energie en decentralisering, met
speciale aandacht voor goed bestuur.
GROEI, VOORUITGANG EN ARMOEDE
Rwanda is een erg dichtbevolkt land, met naar schatting 11 miljoen inwoners
op een oppervlakte van 26.338 km² (België: 30.528 km²). Ongeveer
85% van de bevolking leeft van een landbouwinkomen, ruim de helft heeft
een inkomen onder de armoedegrens en een derde leeft zelfs in extreme
armoede. Op de Human Development Index 2011 werd Rwanda de
166ste plaats toebedeeld op een totaal van 187 landen. De economische
vooruitgang en de vastberadenheid van de Rwandese overheid mogen
dan al hoge ogen werpen, het land blijft met serieuze armoede kampen.
Op het vlak van gezondheidszorg tonen recente data een opmerkelijke
vooruitgang. Het aantal volledig gevaccineerde kinderen bereikte eind 2009
93%, in 2006 was dat nog 75%. Het aantal geassisteerde bevallingen steeg
in dezelfde periode tot 66,2%. Deze opmerkelijke vooruitgang is grotendeels
toe te schrijven aan de mutualiteit die meer en meer ingang vindt, ook
bij de minder gegoeden. Voor zij die te arm zijn om een mutualiteitsbijdrage
te betalen, wordt een systeem toegepast met gediversifi eerde bijdragen volgens
het inkomen en worden cash transfers naar de allerarmsten georganiseerd,
met als doel uiteindelijk de hele bevolking te dekken.
80% van de bevolking heeft toegang tot proper drinkwater en 56% tot
sanitaire voorzieningen. In 2010-2011 werden in Rwanda 260 km
nieuwe rurale waterleidingen gelegd, en 290 km leidingen gerehabiliteerd.
Ook werden werken voor de bescherming van 400 bronnen uitgevoerd. Om
het Millenniumdoel voor deze sector te halen, zouden tegen 2015 nog 2,2
miljoen mensen toegang moeten krijgen tot proper drinkwater en 4 miljoen
tot sanitaire voorzieningen. De meeste problemen op dit vlak situeren zich
in de steden, vooral Kigali.
HULPAFHANKELIJK, MAAR GESTRUCTUREERD
EN VEEL EIGENAARSCHAP
Rwanda blijft erg afhankelijk van buitenlandse hulp. Hoewel de trend
dalend is, bestond in het fi scaal jaar 2009-2010 ongeveer 50% van de
overheidsbegroting uit donorgelden en buitenlandse leningen. Rwanda
ontvangt algemene begrotingshulp - de door de overheid geprefereerde
hulpvorm - van de Wereldbank, de Europese Unie, de Afrikaanse Ontwikkelingsbank,
het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. België en Nederland
verschaffen sectorale budgetsteun.
26

JAAR
VERSLAG
2011
© BTC/DGD
De ontwikkelingssamenwerking is er in vergelijking met andere arme landen
erg goed gestructureerd. De Nationale Strategie inzake Armoedereductie,
waarop het huidige samenwerkingsprogramma is afgestemd, wordt
opgevolgd op het niveau van de Rwandese regering, de partners en de
ministeries. Ondanks de hoge hulpafhankelijkheid, is het ownership (eigenaarschap)
van de ontwikkelingsagenda er zeer hoog. Verminderen van
de hulpafhankelijkheid en verhogen van de lokale overheidsinkomsten
staan bijzonder hoog op de agenda van de Rwandese overheid, evenals het
aantrekken van buitenlandse investeringen.
KWALITEIT VAN HET BESTUUR
De doortastende campagne van Rwanda om corruptie uit te roeien, lijkt
vruchten af te werpen. Tussen 2008 en 2010 won Rwanda 44 plaatsen in
de Corruption Perception Index (CPI) van Transparency International (van
102 naar 66 op 180 landen). Rwanda staat daarmee op de 6de plaats van
de 48 Afrikaanse landen opgenomen in de index.
Het ownership van de nationale ontwikkelingsagenda is zeer hoog in
Rwanda, wat vrij merkwaardig is voor een land waarvan bijna 50% van de
overheidsbegroting bestaat uit donorgelden. De Rwandese visie op ontwikkeling
wordt verwoord in ‘Vision 2020’, een document dat zeer sterk de
nadruk legt op economische groei en exportpromotie. Het beheer van de
openbare fi nanciën is er van goede kwaliteit en aan mogelijke verbeteringen
wordt veel aandacht besteed.
Toch blijft de institutionele capaciteit, ook na jaren van inspanningen, een
probleem. Dat is hoofdzakelijk het gevolg van het feit dat hooggekwalifi -
ceerd overheidspersoneel veelvuldig overstapt naar andere diensten, ngo’s
en internationale instellingen.
RECENTE EVOLUTIE IN DE BELGISCHE HULP
Rwanda is de tweede grootste begunstigde van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking,
na DR Congo. De Belgische offi ciële ontwikkelingshulp
nam er toe van 32,5 miljoen euro in 2007 tot 50,5 miljoen euro in 2010.
Daarmee is België in fi nancieel volume de zesde donor van Rwanda en de
derde bilaterale donor, na de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.
Het Indicatief Samenwerkingsprogramma 2007-2010 focuste op de sectoren
gezondheid, justitie, onderwijs en rurale ontwikkeling. Een aanzienlijk deel van
dit programma is momenteel nog in uitvoering. De belangrijkste uitdaging waar
de Belgische coöperatie in Rwanda momenteel voor staat, is het terugdringen
van de versnippering. Op dit vlak brengt het nieuwe ISP soelaas.
INDICATIEF SAMENWERKINGS-
PROGRAMMA 2011-2014
Het samenwerkingsprogramma 2011-14 sluit volledig aan bij de in juli
2010 goedgekeurde werkverdeling tussen de donoren. België kreeg de
sectoren gezondheid, energie en decentralisatie toegewezen. De sectoren
vertegenwoordigen een goed evenwicht tussen de Rwandese ontwikkelingsprioriteiten
en de Belgische expertise. Dat betekent echter ook dat
sectoren als landbouw en onderwijs, in het verleden belangrijke pijlers van
de Belgische hulp, worden verlaten. 2011 werd dan ook gekenmerkt door
de beëindiging van een aantal bilaterale landbouwprojecten, voortspruitend
uit vorige samenwerkingsprogramma’s.
België is een van de belangrijkste donoren voor steun aan de Rwandese
civiele samenleving. Deze steun verloopt zowel direct als indirect
en wordt beschouwd als een belangrijk onderdeel van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking
in het land. Gedurende de periode juni 2010 -
juni 2011 steunde België 16 lokale ngo’s, 20 Belgische ngo’s actief in
Rwanda en superviseerde ons land 4 projecten van het Belgisch Fonds
voor Voedselzekerheid.
BUDGET EN PRIORITEITEN
Het nieuwe Indicatief Samenwerkingsprogramma 2011-2014, ondertekend
in mei 2011, beloopt 160 miljoen euro over vier jaar (het vorige ISP
bedroeg 145 miljoen euro). Het gros van dit bedrag gaat naar gezondheidszorg
en energie. Beide sectoren worden voor 55 miljoen euro gefi nancierd.
De sector decentralisering krijgt 28 miljoen euro toebedeeld.
Het nieuwe ISP geeft speciale aandacht voor goed bestuur (governance).
Door te investeren in ‘decentralisering’, toont België dat goed bestuur en
democratie belangrijke aspecten zijn in zijn ontwikkelingsbeleid. De aanpak
moet bijzondere aandacht besteden aan participatie, transparantie en
verantwoording.
De nieuwe samenwerkingsprogramma’s hechten veel belang aan politiek en
economisch bestuur en mensenrechten, zowel bij het bepalen van het budget
als via specifi eke ondersteuning of politieke dialoog. In het ISP met Rwanda
heeft België een systeem van ‘aanmoedigingsbedragen’ opgenomen. Dat
systeem laat toe een bijkomend budget van 40 miljoen euro vrij te maken,
mits een aantal voorwaarden op het vlak van goed bestuur en persvrijheid zijn
vervuld. Doel is om hervormingen en vooruitgang op het vlak van governance,
dat een onmisbaar element is voor ontwikkeling, te stimuleren.
27

Nieuwe hoop voor een sterke
Palestijnse Staat
De hernieuwde samenwerking met
het Palestijnse Gebied
België kiest voor continuïteit en verhoging van de steun in zijn hernieuwde
samenwerking met het Palestijnse Gebied. Met het nieuw
Indicatief Samenwerkingsprogramma schaart het zich achter de
ontwikkelingsprioriteiten van de Palestijnse Autoriteit. Onderwijs
en lokaal bestuur blijven de concentratiesectoren van de Belgische
hulp. De politieke context en de bezetting van het Palestijnse
Gebied bemoeilijken echter het werk.
MOEIZAAM WERKEN
Sinds België in 1997 zijn samenwerking opstartte met Palestina, is er
veel veranderd: de tweede intifada (2000-2003), de bouw van de scheidingsmuur
(vanaf 2002) en de controle
via check-points in de Westbank, de
verkiezingsoverwinning van Hamas in
2006 met de daaropvolgende Hamas-
Fatah-crisis en de machtsovername door
Hamas in Gaza. Dit alles had een negatieve
invloed op de ontwikkelingssamenwerking
in en economische ontwikkeling
van Palestina.
Daar waar in de meeste landen de
politieke processen evolueren met de
economische vooruitgang, hangt de
economische doorbraak van Palestina in grote mate af van het politiek
vredesproces. 2011 was in dat opzicht een heel belangrijk jaar. De Arabische
Lente heeft in de regio de hoop op verbetering doen opleven. Palestina
wil zijn onafhankelijkheid doen erkennen binnen de VN, het Plan Fayyad
kan leiden tot staatsopbouw, de verzoening tussen Fatah en Hamas kwam
stilaan op gang. De donorgemeenschap, die haar middelen optrok na de
Palestijnse crisisperiode in 2006-2007, blijkt weer wat te aarzelen, mede
door de fi nanciële crisis in het Westen.
Daar waar in de meeste
landen de politieke processen
evolueren met de economische
vooruitgang, hangt de
economische doorbraak van
Palestina in grote mate af van
het politiek vredesproces.
gespannen politieke toestand. Toch kan algemeen gesteld worden dat de
hulp steeds efficiënter wordt na de politieke crisis in 2006-2007, mede
dankzij de inspanningen van de regering van premier Fayyad.
Ook de Belgische Ontwikkelingssamenwerking heeft de laatste jaren een
inhaalbeweging gemaakt. De uitvoering van het Indicatief Samenwerkingsprogramma
2000-2006 heeft lange tijd zwaar onder druk gestaan als gevolg
van de moeilijke politieke situatie. Maar sinds 2008 zet België met toenemende
intensiteit zijn bilaterale activiteiten en uitgaven voort.
PALESTIJNSE PRIORITEITEN
De grote lijnen van het ontwikkelingsbeleid van de Palestijnse overheden
ligt vervat in het nieuwe Palestijnse Ontwikkelingsplan 2011-2013.
Hoofddoel van het plan is de evolutie van een Bezet Palestijns Gebied naar
een Palestijnse Staat. We halen hier beknopt de belangrijkste punten van
het Ontwikkelingsplan aan.
- Als de creatie van een Palestijnse Staat het hoogste doel is, dan is logischerwijs
staatsopbouw ingeschreven als primordiaal voor het ontwikkelingsbeleid
van de jonge Palestijnse Staat. Het Plan legt herhaaldelijk de
nadruk op staats- en capaciteitsopbouw.
- Hoewel Palestina een middeninkomenland is, blijft
het heel afhankelijk van internationale hulp. Het
is daarom de bedoeling om doelmatig de eigen
fi nanciële middelen te beheren en de afhankelijkheid
van buitenlandse hulp te verlagen. De eigen
staatsinkomsten zouden moeten verhogen van 2
miljard naar 3 miljard dollar per jaar.
- Hoewel Palestina geen uitgewerkte armoedebestrijdingstrategie
heeft, schenkt het Plan veel
aandacht aan de sociale aspecten van armoedebestrijding.
Specifi eke doelstellingen werden opgezet voor ondersteuning
aan arme bevolkingsgroepen en de bijdrage voor sociale werken moet tussen
2011 en 2013 stijgen van 28% naar 35% van het ontwikkelingsbudget.
- De hoofdsector is en blijft onderwijs. Daarna zijn gezondheidszorg en
local governance uiteraard belangrijk, maar ook veiligheid blijkt veel ontwikkelingsbudget
op te slorpen. Het Belgische ontwikkelingsbeleid sluit
hier naadloos op aan, met zijn keuze voor onderwijs en local governance
als concentratiesectoren.
IN EEN GESPANNEN CONTEXT
De delicate politieke situatie en de bezetting bemoeilijken de uitvoering
van de samenwerkingsakkoorden en hebben een negatieve invloed op vele
aspecten van het ontwikkelingswerk, zoals personeel, contracten, toegang,
vervoer, kosten, enzovoort. De kwaliteit van het Palestijns bestuur - cruciaal
voor de doeltreffendheid van de hulp - wordt uiteraard beïnvloed door de
HET DONORVELD
Op het vlak van de Millenniumdoelen is Palestina niet te vergelijken met
arme ontwikkelingslanden. Capaciteit en activiteit staan op een redelijk hoog
niveau. De politieke toestand, de bezetting en de oorlog in Gaza (eind 2008)
blijven wel een zware tol eisen van de sociale ontwikkeling en gezondheid
van de bevolking en bemoeilijken een normale economische ontwikkeling.
28

JAAR
VERSLAG
2011
© DGD / Elise Pirsoul
Elke inwoner van Palestina ontvangt jaarlijks gemiddeld ruim 600 dollar
aan offi ciële ontwikkelingshulp (ODA). Dat is erg veel, dat maakt van
Palestina een hulpafhankelijk land. Het grote hulpvolume wordt verklaard
door de humanitaire situatie resulterend uit de bezetting (grensovergangen,
check points, controle op grondwater, …) en de daaruit voortvloeiende
onmogelijkheid om hun natuurlijke rijkdommen te beheren.
De top-5-donoren (in fi nancieel volume) in 2009 waren in volgorde van
grootte de Verenigde Staten, de Europese Commissie, Duitsland, Noorwegen
en Spanje. België bekleedde met bijna 20 miljoen euro een vijftiende plaats.
Indien men rekening houdt met het Belgisch aandeel in de hulp van de Europese
Commissie, was België er in 2009 het elfde grootste donorland.
Naast de jonge Palestijnse staatsinstellingen speelt de lokale civiele samenleving
een belangrijke rol. Donoren en private stichtingen fi nancieren hier
gul de bestaande actoren voor ongeveer 250 miljoen dollar, dus 10% van de
totale hulp. Ook België ondersteunt de civiele samenleving door bij te dragen
via meerdere begrotingslijnen: steun aan lokale ngo’s, fi nanciering van Belgische
ngo-programma’s, confl ictpreventie en micro-interventies.
BELGISCHE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING
Het Palestijnse Gebied is qua fi nanciële steun het vierde partnerland van de
Belgische Ontwikkelingssamenwerking. In 2011 beliep de offi ciële ontwikkelingshulp
van België aan Palestina 22,1 miljoen euro. Daarvan ging 12
miljoen (55%) naar humanitaire hulp (vooral via UNRWA, het VN-agentschap
voor de Palestijnse vluchtelingen in de regio), een derde (7 miljoen euro) naar
bilaterale samenwerking, ongeveer 6% naar niet-gouvernementele samenwerking
en 4,5% naar confl ictpreventie en preventieve diplomatie.
29

© DGD / Elise Pirsoul
België positioneerde zich in 2010 in ‘de kop van het peloton’ voor de sectoren
onderwijs en local governance, en wordt met het nieuwe Indicatief
Samenwerkingsprogramma (ISP 2012-2015) nog meer actief in deze twee
sectoren. België zou in beide sectoren zelfs kunnen evolueren naar een
‘leiderspositie’ (de lead nemen in het vakjargon), meer dan waarschijnlijk
in de sector local governance.
INDICATIEF SAMENWERKINGSPROGRAMMA 2008-2011
In 2008 tekende België een samenwerkingsprogramma met de Palestijnse
Autoriteit van 50 miljoen euro. Daarbij lag de nadruk op onderwijs en lokaal
bestuur. De voornaamste resultaten gerealiseerd onder dit akkoord zijn de
bouw van 9 nieuwe scholen, de verbetering van de infrastructuur, de
bevoorrading met nieuw materiaal van een aantal ziekenhuizen in Gaza
en Ramallah en de voortgezette steun aan lokale overheden. Er werd ook
geïnvesteerd in capaciteitsopbouw en institutionele versterking van diverse
Palestijnse instellingen.
De Palestijnse Autoriteit uitte zijn bijzondere waardering voor de aanhoudende
inspanningen van België in de concentratiesectoren en voor het
innovatieve karakter van de interventies. Ook onze bereidwilligheid om een
pioniersfunctie op te nemen in bepaalde subdomeinen van deze sectoren
wordt geapprecieerd, evenals de klemtoon op capaciteitsopbouw en
institutionele versterking.
INDICATIEF SAMENWERKINGSPROGRAMMA 2012-2015
In 2011 sloot ons land een nieuw samenwerkingsprogramma af met de
Palestijnse Autoriteit. In de periode 2012-2015 zal in totaal 71,6 miljoen
euro gaan naar (vooral) onderwijs en lokaal bestuur. Het nieuwe programma
beloopt dus ruim 20 miljoen euro meer dan het vorige en kiest voor continuiteit
door aanwezig te blijven in dezelfde concentratiesectoren.
De 33 miljoen euro voor onderwijs dienen vooral om scholen te bouwen en
de kwaliteitsverbetering van het onderwijs te ondersteunen. Deze hulp zal
worden verstrekt via de Joint Financing Agreement en het Strategisch Plan
voor de Ontwikkeling van het Onderwijs.
De 20 miljoen euro voor lokaal bestuur moet de lokale Palestijnse overheden
in staat stellen hun eigen ontwikkelingsbeleid effectief uit te voeren aan de hand
van het Municipal Development Program (Gemeentelijk Ontwikkelingsplan). Dat
plan moet leiden tot de heropleving van de lokale economie. In deze sector zal
ook gewerkt worden aan de regeneratie van historische dorpskernen.
Voor de gedelegeerde samenwerking (14 miljoen euro) werden vier interventies
voorgesteld: 9 miljoen euro steun voor armoedebestrijding via het
PEGASE-fonds van de Europese Commissie, bijdragen voor afvalwaterverwerking
in Gaza via de Wereldbank, een milieuproject van UNDP en een
interventie van UN Habitat in Oost-Jerusalem. België vindt het net als de EU
belangrijk om aanwezig te zijn in alle regio’s van Palestina, dus ook in zone
C op de Westelijke Jordaanoever, Oost-Jeruzalem en Gaza.
30

JAAR
VERSLAG
2011
5. DE BELGISCHE HUMANITAIRE HULP
© Gérald Talpaert
Een professionele,
doelgerichte humanitaire hulp
Bij iedere crisis blijkt dat de wereld onvoldoende gewapend is om
slachtoffers van natuurrampen of geweld te helpen. Sinds de grote
tsunami van 2004 maken diverse instanties grondige analyses over
welke aanpak werkt en welke niet. Zo wordt de respons telkens
efficiënter.
VAN NOODHULP NAAR HUMANITAIRE HULP
Humanitaire organisaties worden gevraagd de conclusies van deze analyses
te integreren in hun dagelijks werk. Donoren, zoals de Belgische overheid,
zouden dan enkel die activiteiten fi nancieren die daarvan getuigen. De
belangrijkste conclusies van de analyses zijn samengebracht in de Europese
Consensus voor Humanitaire hulp.
Primair is dat hulp gegeven volgens de humanitaire principes (neutrale
hulp gericht op de ergste noden) beter werkt. Die principiële benadering
is essentieel voor de acceptatie en het vermogen van België om in
noodsituaties via partnerorganisaties bijstand te leveren in vaak moeilijke
politieke en veiligheidsomstandigheden. De Belgische inzet voor deze fundamentele
beginselen van het humanitair optreden hangen nauw samen
met het gedrag en het engagement op het terrein van alle door België
ondersteunde actoren.
De meeste noden doen zich voor in langdurige, complexe crisissen en niet
bij plotse natuurrampen. Van zeer groot belang is dan ook de voorspelbaarheid
van de hulp en de flexibiliteit van de inzet. Partners moeten in staat
zijn het verwachte werk uit te voeren en verantwoording af te leggen.
DOELGERICHT EN GEBASEERD OP NODEN
Om goed te kunnen werken, is het van belang te kunnen rekenen op professionele
partners. Hun verantwoording en hun diensten moeten minimaal
aan de kwaliteit van de afgesproken humanitaire standaarden voldoen.
Bij een crisis analyseert de administratie de noden, steunend op rapporten
van betrouwbare organisaties zoals ECHO, ICRC, UN-OCHA. Op basis van
die noden en de Belgische expertise en mogelijkheden wordt een fi nancieringsvoorstel
opgemaakt. Dit vormt dan de basis voor de fi nanciering van
specifi eke projecten met de verschillende partners.
Voor langdurige crisissen of voor een snelle respons bij een plotse crisis
zal er ook een belangrijk deel van deze toewijzing gebeuren in samenwerking
met partners die zelf voor de allocatie instaan. Daardoor kan het geld
veel sneller worden toegewezen. Voorbeelden zijn de core-fi nanciering van
UNHCR en het Central Emergency Response Fund (CERF) van het Rode
Kruis en de Rode Halve Maan. Het spreekt vanzelf dat de opvolging van
deze fondsen grondig moet gebeuren.
PLANNEN VOOR VERANDERING EN CONTINUÏTEIT
De rol van de administratie wordt door deze hervormingen omgegooid.
Naast de bewaking van de fi nanciële en administratieve procedures komt
het belang van de slachtoffers en de resultaten op het terrein prominent
op het voorplan.
De humanitaire hulp besteedt ook steeds meer aandacht aan innovatie. Tot
enkele jaren geleden werden voedselpakketten nog standaard gegeven. Maar
steeds vaker onderzoeken de humanitaire organisaties de mogelijkheid de
hulpgoederen te voorzien via de lokale markten, door lokale aankopen of zelfs
cash transfers. Technologie speelt hierin een steeds grotere rol. De administratie
moet zijn processen flexibel aan deze snelle evoluties kunnen aanpassen.
31

JAAR
VERSLAG
2011
Humanitaire crisis
in de Hoorn van Afrika
De grootste humanitaire crisis van 2011 was de hongersnood in
de Hoorn van Afrika. De vluchtelingenkampen in de regio zagen
gedurende meer dan een jaar een ongezien hoog aantal mensen
toestromen. Zolang de veiligheidssituatie in Somalië niet verbetert,
zullen de vluchtelingen niet terugkeren naar hun land. Dat is
misschien wel de grootste tragedie: velen zullen er hun hele leven
blijven, wat hen tot permanente vluchtelingen maakt, structureel
afhankelijk van humanitaire hulp. Tienduizenden jonge Somaliërs
worden er geboren als permanente vluchtelingen.
Door het langdurig uitblijven van de regens kampte de regio met
extreme droogte. De combinatie van droogte en de oorlog in
Somalië leidde tot een hongersnood die tot de ergste van de voorbije
60 jaar wordt gerekend. De VN riep in de zomer van 2011 op
2,5 miljard dollar bijeen te brengen om de ergste noden te lenigen.
De honger sloeg het hardst toe in Somalië en Ethiopië en de stroom
vluchtelingen kwam op gang.
DADAAB, DE DERDE ‘STAD’ VAN KENIA
Op deze manier is ook het grootste vluchtelingenkamp ter wereld tot stand
gekomen in Dadaab, Noordoost-Kenia. Begin 2012 stond de teller op meer
dan 500.000 mensen. Dadaab is met de recente toestroom uitgegroeid tot
het grootste ‘kamp’ ter wereld en de derde grootste ‘stad’ van Kenia. De lokale
bevolking van ruim 50.000 mensen wordt er omsingeld door een almaar verder
uitdijende zee van tenten. Spanningen tussen de gemeenschappen over het
gebruik van de natuurlijke hulpbronnen zijn er schering en inslag.
BEZOEK AAN VLUCHTELINGENKAMP IN DADAAB
Voormalig minister van Ontwikkelingssamenwerking Olivier Chastel bezocht
in september het vluchtelingenkamp. De minister deed dat in het gezelschap
van vertegenwoordigers van het consortium voor noodhulp 1212.
Journalisten van VRT, La Libre Belgique, Le Soir, Metro en Sudpresse reisden
ook mee. De minister peilde naar de noden van de vluchtelingen door
de activiteiten van diverse hulporganisaties (UNHCR, WFP, Oxfam, CARE,
Unicef, Handicap International, …) te bezoeken: de registratie van vluchtelingen,
een medische controle, een voedselbedeling, een school en de
bouw van een nieuw tentenkamp.
Het persbezoek was een gelegenheid om de Belgische bevolking op de
hoogte te brengen van onze inspanningen. De Belgische Ontwikkelingssamenwerking
maakte in totaal 12 miljoen euro extra vrij voor humanitaire
hulp in de Hoorn van Afrika.
© DGD / Thomas Hiergens
© DGD / Thomas Hiergens
Consortium 1212
Het consortium 1212 of het Belgisch consortium voor noodhulpsituaties
groepeert 5 hulporganisaties die samen geld inzamelen bij rampen:
Caritas International, Oxfam Solidariteit, Handicap International, Dokters
van de Wereld en Unicef België. Artsen zonder Grenzen en het Rode
Kruis maken er geen deel van uit. Al deze hulporganisaties ontwikkelen
noodhulpactiviteiten in de Hoorn van Afrika.
33

12 MILJOEN EURO HUMANITAIRE HULP
Aangezien de toestand in de loop van 2011 serieus verslechterde en op een
gegeven moment een kritiek punt bereikte, was een opvoering van de humanitaire
hulp dringend en noodzakelijk. Naarmate de situatie verslechterde,
maakte België almaar meer geld vrij, bovenop de vaste bijdragen van België
aan de algemene budgetten van de hulporganisaties (core funding). We geven
een overzicht van de speciale fi nancieringen voor de Hoorn van Afrika.
EERSTE FINANCIERING – 4 miljoen euro
Het Wereldvoedselprogramma (WFP) in:
Kenia: 1 miljoen euro voor de vermindering van acute ondervoeding bij
jonge kinderen en moeders, het slagvaster maken van gemeenschappen
en het onderhoud en herstel van bestaansmiddelen.
Ethiopië: 1 miljoen euro voor de vermindering van de acute ondervoeding,
de versterking van de capaciteit om crisissen te beheren en van hun
weerstand, de ontwikkeling van basiskennis over voeding, de verbetering
van de levenskwaliteit van hiv- en aidspatiënten en de verhoging van de
scholingsgraad van wezen en kwetsbare kinderen.
Somalië: 1 miljoen euro voor de verbetering van de voedingsgewoonten,
de vermindering van acute ondervoeding bij jonge kinderen en zwangere
en zogende vrouwen, de organisatie van schoolrefters en de opbouw van
tegoeden.
De Voedsel- en landbouworganisatie van de VN (FAO):
Regionaal programma Hoorn van Afrika: 1 miljoen euro om 4.500 herdersfamilies
te helpen door diergeneeskundige zorgen aan te bieden voor
135.000 dieren. Ook werden cash for work-activiteiten opgezet om de
productie-infrastructuur te herstellen. Met het verdiende geld konden
2.500 kwetsbare gezinnen voedsel kopen.
TWEEDE FINANCIERING – 4 miljoen euro
Het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen van de VN (UNHCR) in
Somalië: 1 miljoen voor de verdeling van Emergency Assistance Packages
(EAPs) met energierijke biscuits en rehydraterende zouten, de verbetering
van de toegang tot drinkbaar water en voedsel en de versterking van de
tracking systemen om de volksverhuizingen te kunnen volgen.
Het Bureau voor de Coördinatie van de Humanitaire Hulp (OCHA) in
Somalië: 500.000 euro om effi ciënte en goed gecoördineerde humanitaire
bijstand te kunnen verzekeren.
Het Belgische Rode Kruis in Ethiopië: 1 miljoen euro voor de bevoorrading
met 8.315 ton levensmiddelen (graan, bonen en zaden) en 230.000
liter bakolie en voor de verdeling van het voedsel onder 115.000 personen
in de regio Oromiya.
Ngo Oxfam in Somalië: 500.000 euro voor de vermindering van de kinderen
moedersterfte als gevolg van ondervoeding in de regio Hiran.
De Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO) in Somalië:
1 miljoen euro voor de bescherming van de resterende middelen voor
levensonderhoud van 4.500 herdersfamilies door het verstrekken van
diergeneeskundige zorgen aan 135.000 dieren, en voor de cash for workactiviteiten
die de rehabilitatie van productie-infrastructuur beogen.
DERDE FINANCIERING – 1.050.000 euro
De Luchttransportdienst van de VN (UNHAS) laat toe om personeel en
humanitaire vracht te vervoeren. 350.000 euro werden toegewezen voor
de operaties in Ethiopië en 700.000 euro voor die in Somalië. De diensten
van UNHAS zijn noodzakelijk, gezien de onveiligheid, de slechte staat van
de weginfrastructuur, de lange afstanden en het gebrek aan betrouwbare
luchtvaartmaatschappijen in de regio.
VIERDE FINANCIERING – 3 miljoen euro
De Kinderrechtenorganisatie van de VN (Unicef) verzekert lessen en
opleidingen voor de vluchtelingenkinderen in de kampen. Slechts 30 tot
40% van de kinderen gaat er naar school. België maakte 1,5 miljoen euro
vrij voor Unicef.
Het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen van de VN (UNHCR) in
Kenia: 1 miljoen voor de verbetering van de opvangcondities van Somalische
vluchtelingen.
Dokters van de Wereld in Ethiopië: 500.000 euro voor de verbetering
van de gezondheidsdiensten voor vluchtelingen en gastgemeenschappen
in Dollo Ado en Filtu.
Overstromingen in Pakistan
Een humanitaire catastrofe
grotendeels gekanaliseerd
In augustus 2010 werd Pakistan door een gigantische humanitaire
crisis getroffen. Overstromingen zonder voorgaande overspoelden
een gebied zo groot als het Verenigd Koninkrijk. Twintig miljoen
mensen werden geraakt door deze ‘trage tsunami’. De internationale
gemeenschap organiseerde zich om deze onuitgegeven humanitaire
uitdaging aan te gaan. Binnen enkele dagen moesten miljoenen
mensen een nieuwe toevlucht zoeken. Sommigen vonden onderdak
bij familie of vrienden. Maar voor velen was de toevlucht tot een
kamp, opgebouwd met internationale steun, de enige uitkomst.
ZES MILJOEN EURO BELGISCHE HULP
Zodra de omvang van de catastrofe bekend was, kende België een eerste
schijf van 2 miljoen euro toe aan het Wereldvoedselprogramma om de
eerste voedselnoden te lenigen. Een C130 van het ministerie van Defensie
vervoerde voor Unicef eerste-hulpgoederen. In september 2010 nam België
de beslissing om bijkomend vier miljoen euro vrij te maken. Deze middelen
werden toegewezen aan projecten voor renovatie en heropbouw
onder een looptijd van twee jaar.
34

Vijf miljoen Pakistani
hadden voor het eerst
dagelijks toegang tot
drinkbaar water. Tien
miljoen kinderen werden
gevaccineerd tegen
polio en mazelen.
© New Statesman
De helft van dit budget ging naar drie Belgische ngo’s voor projecten in de
Sind-provincie. Ook vóór de catastrofe was de situatie vanuit humanitair
oogpunt voor het merendeel van de Sind-bevolking al zeer verontrustend.
Vooral ondervoeding bij jonge kinderen is een zeer groot probleem. De
Vlaamse vleugel van het Rode Kruis opereert samen met het Duitse Rode
Kruis in het Dadu-district. Zij zetten een medische eenheid voor basiszorgen
op, in het bijzonder voor moeders en kinderen. In drie andere Sinddistricten
stelt Oxfam Solidariteit voor om acties te ontplooien met kleine
lokale ngo’s. Deze acties omhelzen het herstel van water- en sanitaire
voorzieningen en de ontwikkeling van irrigatienetwerken voor de landbouw.
Caritas Internationaal legt zich toe op voedselveiligheid en -zekerheid van
kwetsbare bevolkingsgroepen in de noordelijke districten.
BASISHYGIËNE
Ook aan Unicef werd twee miljoen euro toegewezen, met name voor acties
in de zogenaamde ‘WaSH’-sector: drinkbaar water, sanitaire en hygiënische
voorzieningen. Kort na een dergelijke natuurramp is het van primordiaal
belang om epidemieën te voorkomen. Daarom moet men aan alle
slachtoffers prioritair de toegang tot en de sanering van water garanderen.
In honderden dorpen en gehuchten werden er waterpompen en latrines
geïnstalleerd en hygiënische kits uitgedeeld.
Naast deze materiële ondersteuning is omgaan met hygiëne onontbeerlijk.
Volwassenen en kinderen kregen informatiesessies over hoe de basishandelingen
correct uit te voeren.
Voor de kinderen verkoos men een didactische en speelse aanpak. ‘Kinderruimtes’
bieden de allerkleinsten de mogelijkheid om te spelen en te leren.
In deze beschermde omgeving krijgen ze psychosociale hulp. Scholen werden
gebouwd op plaatsen waar er vóór de overstromingen geen waren.
Meerdere projecten hebben het daglicht gezien door de samenwerking
met lokale gemeenschappen.
RESULTATEN
Vanaf half december 2010, nadat het water zich begon terug te trekken,
konden velen terug naar hun dorp. Aangemoedigd door fi nanciële prikkels
van de Pakistaanse overheid (niet altijd even rechtvaardig verdeeld)
en bovenal ondersteund door ngo’s en andere humanitaire organisaties,
begon de bevolking met de heropbouw van woningen, vooral opgetrokken
uit takken en gedroogde aarde.
Sommige regio’s van het land hadden in 2011 opnieuw te lijden van zware
overstromingen. Toch heeft de hulp van de internationale gemeenschap
zijn vruchten afgeworpen en de levensomstandigheden van de slachtoffers
gevoelig verbeterd.
Eén jaar na de catastrofe konden we, binnen de context van ons partnership
met Unicef, vaststellen dat vijf miljoen Pakistani voor het eerst
dagelijks toegang hadden tot drinkbaar water en dat drie miljoen onder
hen sanitaire voorzieningen konden gebruiken. Tien miljoen kinderen werden
gevaccineerd tegen polio en mazelen. Bijna 300.000 kinderen konden
genieten van een pedagogische omkadering.
35

De aardbeving in Haïti
Tussen noodhulp en structurele
ontwikkelingshulp
De aardbeving die op 12 januari 2010 een belangrijk deel van Haïti
trof, heeft het leven gekost aan 230.000 mensen. Bovendien werden
er 300.000 gewonden geteld en 4.000 mensen van wie dringend
een ledemaat geamputeerd moest worden. Van de ongeveer
1,3 miljoen daklozen verlieten er tussen de 400 en 600.000 Portau-Prince
om naar de kleinere steden en dorpen te trekken. Daardoor
kwamen deze plaatsen onder zware druk te staan. Twee jaar
na de ramp leven nog een half miljoen mensen in kampen.
NOODZAKELIJKE MIDDELEN
Een evaluatie van de noden na de ramp (Post Disaster Needs Assessment)
uitgevoerd in februari 2010 schatte de kosten voor de wederopbouw op
11,5 miljard dollar: 50% voor de sociale sector, 17% voor infrastructuur,
15% voor het milieu en het beheer van crises. De evaluatie legt geen prioriteiten
vast. Op basis hiervan heeft de Haïtiaanse regering haar Actieplan
voor de heropbouw en ontwikkeling van het land gepresenteerd op de
internationale conferentie in New York (over Haïti) op 31 maart 2010.
De internationale gemeenschap kwam snel in actie om de zwaar getroffen bevolking
en de regering te helpen. Na de eerste noodfase zijn de acties voor de
heropbouw half februari opgestart. Tijdens de conferentie in New York heeft de
internationale gemeenschap zich geëngageerd om binnen de 18 maanden 5,3
miljard dollar te storten en nog eens 9,9 miljard dollar de komende drie jaar.
© EU / ECHO
36

JAAR
VERSLAG
2011
DE BELGISCHE REACTIE NA DE AARDBEVING
België heeft deelgenomen aan de eerste noodhulpoperaties (B-Fast) en
maakte snel fondsen vrij voor de humanitaire noodhulp van verschillende
organisaties. Bovendien heeft de Belgische minister van Ontwikkelingssamenwerking
tijdens de conferentie van New York beslist om de komende
drie jaar een aanvullend bedrag van 20 miljoen euro vrij te maken (over een
periode van drie jaar). Die 20 miljoen moeten worden ingezet ter fi nanciering
van drie prioritaire domeinen: 1) landbouw, plattelandsontwikkeling
en voedselveiligheid, 2) onderwijs, 3) bescherming van de kinderen.
HET NGO-CONSORTIUM
De minister besliste verder om 6 van de 20 miljoen euro toe te wijzen aan
een consortium van Belgische ngo’s actief in Haïti. Deze bijdrage aan
de heropbouw en de structurele ontwikkeling van het land is bestemd voor
een programma dat de overgang tussen noodhulp en structurele ontwikkeling
op lange termijn mogelijk moet maken.
De voorwaarden om deel te nemen aan dit consortium waren:
• ervaring op het terrein – meer bepaald een goede kennis van de lokale
realiteit,
• minstens drie jaar actief in de structurele ontwikkelingshulp,
• ervaring in de prioritaire domeinen: onderwijs, kinderbescherming,
landbouw en plattelandsontwikkeling,
• fi nanciële capaciteit om het project en de boekhoudkundige procedures
te ondersteunen.
De projecten moesten een duidelijke band aantonen met de gedetecteerde
noden en wezenlijk verankerd zijn in het lokale Haïtiaanse structuren.
HET ONDERSTEUNINGSPROGRAMMA VOOR
DE WEDEROPBOUW VAN HAÏTI
Vijftien ngo’s 1 en hun partner 2 op het terrein stelden een geïntegreerd
programma samen waarbij de onderdelen sterk complementair zijn.
11.11.11 werd aangeduid als de coördinator en hoofdcontractant met
de Belgische regering. Het geïntegreerde programma valt onder een cofi -
nanciering: de Belgische regering voorziet 80% van het budget, 20% komt
van eigen middelen.
Het programma heeft twee doelstellingen. Op operationeel niveau moet het
bijdragen aan de heropbouw en het herstel van Haïti. Op strategisch niveau
moet het de actieve deelname van lokale actoren aan de wederopbouw, het
herstel en de politieke dialoog aanzwengelen.
Opvolgmissie op het terrein
“Er zijn honderdduizenden doden gevallen, maar er zijn veel overlevenden”,
stelde een van onze gesprekspartners in Port-au-Prince laconiek
vast. Met deze overlevenden voor ogen bezochten vertegenwoordigers
van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking en van 11.11.11, de koepel
van de ngo’s, het land. Het doel van dit bezoek was om ter plaatse de
resultaten te beoordelen die het consortium had gerealiseerd.
De dragers van de projecten zijn de lokale gemeenschappen, landbouwverenigingen,
religieuze organisaties, die elk op hun manier en op hun
niveau de Haïtiaanse samenleving nieuw leven inblazen. De heropbouw
van het land is titanenwerk, maar iedere bijdrage en elk project vormen
een welgekomen ondersteuning voor de slachtoffers.
Tijdens deze missie konden we de meeste actoren van het consortium
ontmoeten, de vooruitgang peilen, de noodzaak van de interventies vaststellen.
Het ging onder meer om de heropbouw van centra voor onderwijs
en beroepsvorming, van gezondheidscentra en projecten voor groenteteelt
en veeteelt.
De missie confronteerde ons met de littekens van de aardbeving en met
de vele gezichten van de internationale samenwerking: tentenkampen van
USAID, Unicef-schooltassen... Ontegensprekelijk nuttige en noodzakelijke
interventies maar waarvan het duurzame nut voor de Haïtianen niet altijd
even duidelijk is. Door deze enorme uitgaven vergeet men soms – of is
men nalatig om – rekening te houden met een beleid op lange termijn.
Twee jaar na de aardbeving is de situatie voor de kinderen eindelijk aan
het verbeteren, zij het eerder langzaam. Dat stelt Unicef, het kinderfonds
van de VN. Er is vooruitgang op het gebied van onderwijs, gezondheid
en voeding en de kinderen worden beter beschermd. Maar armoede en
onderontwikkeling blijven aanzienlijk. De meer dan vier miljoen kinderen
onder de 18 jaar blijven het moeilijk hebben om te overleven. Unicef
heeft meer dan 750.000 kinderen weer naar school geholpen.
CLAIRE TERLINDEN
SYLVIA CROES
1. Actec, ADI, Broederlijk Delen, Caritas Belgique, Cidecs Haïti-Belgique,
Codéart, DMOS-COMIDE, Entraide et Fraternité, Géomoun, Oxfam, Protos,
Solidariteit om Leven, Tearfund, Wereldsolidariteit + 11.11.11
2. Atelier-Ecole Camp Perrin, Caritas Haïti, Cidecs Haïti, DDA, Mairie de Beelladère, CUSIC,
UCOBEL, Fondation Imagine, GADRU, Guali, FCIPB, ITECA, MOSCTHA, PAPDA, SAKS, Tèt
kole Nasyonal, SOFA, ICKL, Pères Salésiens, Sœurs Salésiennes, Timkatec, Veterimed
© DGD / Claire Terlinden
37

6. NAAR EEN MILIEU- EN KLIMAATVRIENDELIJK
ONTWIKKELINGSBELEID
In dit deel gaan we dieper in op de belangrijkste milieu- en klimaatdossiers van het
voorbije jaar. Ook worden enkele speciale activiteiten en financieringen van de Belgische
Ontwikkelingssamenwerking belicht.
Durban: lauwe resultaten voor
een brandend probleem
Na marathonberaadslagingen
besliste de klimaatconferentie
in het Zuid-Afrikaanse Durban
(november 2011) om de opvolger
van het Kyoto-protocol tot
2015 uit te stellen. Dit protocol
is de internationale overeenkomst
tussen de EU en enkele andere
staten om de wereldwijde uitstoot
van broeikasgassen terug
te dringen. Landen zoals Canada,
Japan en Rusland blijven uit het
© Flickr / Adopt a Negotiator
Kyoto-protocol weg zolang grote
vervuilers als China en de VS niet
meedoen. De opwarming van de aarde beperken tot 2°C lijkt wel erg veraf.
Durban ging wel van start met het Green Climate Fund. Dit fonds moet
tegen 2020 een deel van de beloofde 100 miljard dollar per jaar verzamelen,
om zo de ontwikkelingslanden te beschermen tegen de gevolgen van
de klimaatverandering. Een comité met vertegenwoordigers uit Noord en
Zuid zal toezien op de geldstromen.
Een gelijkaardig comité zal de wereldwijde inspanningen voor aanpassing
(adaptation) opvolgen. De ontwikkelingslanden zullen nationale aanpassingsplannen
opmaken om hun kwetsbaarheid voor klimaatverandering te
verminderen. De meest kwetsbare landen zouden beter beschermd worden
tegen schade door extreme weersomstandigheden. Durban boekte
weinig vooruitgang in het dossier REDD+, een instrument om de uitstoot
door ontbossing tegen te gaan, en stelde een beslissing over de fi nanciering
ervan uit tot de volgende conferentie.
Meer geld voor dringende noden
Voor ontwikkelingssamenwerking is de opvolging van het klimaatverdrag
vooral van belang voor volgende domeinen: aanpassing aan de gevolgen
van klimaatverandering, maatregelen tegen ontbossing, transfer van kennis
en technologie, en de fi nanciering van dit alles.
Tijdens de klimaatonderhandeling in Kopenhagen 2009 werd afgesproken
dat de industrielanden zouden zorgen voor de zogenaamde ‘snelstartfinanciering’.
Dit zijn fi nanciële middelen voor het Zuiden om de meest
dringende noden in de strijd tegen klimaatverandering te lenigen. Tegen
eind 2012 zou deze fi nanciering in totaal 30 miljard dollar moeten opleveren.
De Belgische Ontwikkelingssamenwerking heeft in 2010 en 2011 60
miljoen euro geschonken via verschillende klimaatfondsen (het LDCF en
SCCF, zie verder) en de Belgische Investeringsmaatschappij voor Ontwikkelingssamenwerking
(BIO). Ook de Vlaamse en Waalse gewesten deden
al een duit in het zakje.
HULP BIJ AANPASSING EN TECHNOLOGIE
Het Least Developed Countries Fund (LDCF) werd in het leven geroepen om
de minst ontwikkelde landen (MOL’s) te ondersteunen bij het uitwerken en
uitvoeren van nationale programma’s voor aanpassing aan de gevolgen van
klimaatverandering. Het fonds wordt beheerd door de Global Environmental
Facility (GEF). Tien uitvoerende agentschappen, zoals UNDP, UNEP en de
Wereldbank, staan de overheden in het Zuiden bij om ontwikkelingsactiviteiten
aan te passen aan een veranderend maar moeilijk te voorspellen
klimaat. België gaf in 2011 10 miljoen euro aan dit fonds.
In tegenstelling tot het LDCF staat het GEF-Special Climate Change Fund
(SCCF) ter beschikking van alle landen in het Zuiden. België heeft ervoor
gekozen om in 2011 10 miljoen euro aan dit fonds bij te dragen. Dit geld
wordt besteed aan het stimuleren van technologieoverdracht voor zowel
mitigatie als aanpassing.
38

JAAR
VERSLAG
2011
KLIMOS: Een onderzoeksplatform voor
klimaat en ontwikkelingssamenwerking
KLIMOS is een samenwerkingsverband tussen KULeuven, VUB, UGent
en de Katholieke Hogeschool Sint-Lieven waarbij verschillende onderzoeksgroepen
werken rond klimaat en ontwikkelingssamenwerking.
De focus ligt daarbij op energie, voedselzekerheid en bossen. Het
wetenschappelijk onderzoek ondersteunt de Belgische Ontwikkelingssamenwerking
bij het uitwerken van het beleid voor integratie
van mitigatie en aanpassing in ontwikkelingssamenwerking.
© DGD
PAPERS EN VORMING
Hoe verloopt deze beleidsondersteuning? Enerzijds formuleert KLIMOS
beleidsaanbevelingen in verschillende papers en policy briefs, die voortvloeien
uit onderzoek dat zowel in het Noorden als het Zuiden wordt
opgezet. Anderzijds geeft KLIMOS vormingsessies over verschillende
milieuthema’s voor het personeel van DGD en onze partners in het Zuiden.
KLIMOS verleent verder op een ad-hocbasis ondersteuning bij de ‘klimaaten
leefmilieuanalyse’ ter voorbereiding van de gemengde commissies met
onze partnerlanden (bv. input voor de basisnota van Palestina, aanbevelingen
voor het samenwerkingsprogramma met Rwanda…).
In 2011 werden de volgende papers afgewerkt:
• de invloed van certifi cering op het stoppen van ontbossing,
• klimaatverandering en voedselzekerheid,
• REDD (Reducing Emissions from Deforestation and Land Degradation):
het verminderen van koolstofuitstoot afkomstig van ontbossing en
landdegradatie,
• Climate matching en climate envelope analysis als ondersteuning van
een beleid voor voedselzekerheid,
• de ecologische voetafdruk van de mobiliteit van ontwikkelingsorganisaties
(draft),
• nieuwe trends in traditionele bio-energie in ontwikkelingslanden (in review).
ONDERZOEK
In verschillende landen in het Zuiden werd in 2011 (veld)onderzoek
uitgevoerd door doctoraatsstudenten van het KLIMOS-netwerk. Ze
ontvingen voor een aantal studies aparte fi nanciering van VLIR-UOS.
Gegevens vanuit Peru zullen geanalyseerd worden om te bekijken hoe
koffi eplantages een rol kunnen spelen in REDD. In samenwerking met de
Jimma-universiteit in Ethiopië is onderzoek naar koolstofopslag in bossen
en bomen lopende.
KLIMOS werkt ook samen met de universiteit van Limpopo in Zuid-Afrika
rond duurzaam hoger onderwijs en de KLIMOS-toolkit. Een projectvoorstel
voor onderzoek in Kisangani in de DR Congo rond REDD+ en de valorisatie
van non-timber forest products werd goedgekeurd en zal hopelijk in 2012
kunnen starten.
In 2010 reeds startte KLIMOS met de ontwikkeling van een toolkit die ‘duurzaam
leefmilieu’ moet helpen integreren in onze ontwikkelingsprogramma’s.
De toolkit werd in 2011 verder op punt gesteld en verschillende vormingsessies
werden georganiseerd om het gebruik van dit instrument te ondersteunen.
Daarnaast verzorgde KLIMOS een belangrijke bijdrage tijdens een
vierdaagse cursus rond ‘Klimaataanpassing en ontwikkelingssamenwerking’.
Deze cursus werd aangeboden aan het personeel van DGD en introduceert
een stapsgewijze methodologie om het klimaatprobleem te integreren bij het
uitwerken van strategieën, plannen, programma’s en projecten. Ook onze
partnerlanden en uitvoerende partners krijgen in de toekomst deze cursus
aangeboden. Twee regionale workshops in Bamako (voor Benin, Niger,
Senegal, Marokko en Mali) en Kampala (voor Rwanda, Mozambique, Tanzania,
Zuid-Afrika en Oeganda) zijn gepland voor begin 2012.
Leefmilieu: woestijnvorming,
biodiversiteit en ozonlaag
Sinds 2008 krijgt klimaat als milieuthema heel wat aandacht.
Gezien de kwetsbaarheid van onze partnerlanden voor de gevolgen
van de opwarming van de aarde, is dit voor België een prioritair
transversaal thema. Dit betekent echter niet dat andere aspecten
van het leefmilieu uit het oog worden verloren.
WOESTIJNVORMING
Het VN-verdrag ter bestrijding van verwoestijning (UNCCD) wordt in het Noorden
vaak gezien als het kneusje van de Rio-verdragen. In het Zuiden is de
oprukkende landdegradatie en verwoestijning een prangend probleem dat in
de eerste plaats de armste gemeenschappen treft. Op de tiende Conference of
the Parties van UNCCD in Zuid-Korea (oktober 2011) werd beslist de werking
van het verdragssecretariaat en van het Global Mechanism te verbeteren. Dit
mechanisme ondersteunt landen in het Zuiden bij het vinden van financiering
voor duurzaam landbeheer. Daarnaast werd een nieuw werkprogramma en
een budget van bijna 18 miljoen euro voor 2012 en 2013 vastgelegd.
39

osbeheer zijn lopende in bilaterale (Peru, Rwanda, DR Congo), multilaterale
(DR Congo) en de indirecte (Senegal, DR Congo, Bolivia en Burkina
Faso) samenwerking.
© EU/ECHO/Christophe Reltien
BIODIVERSITEIT
Een evaluatie van het ‘federaal plan voor de integratie van biodiversiteit in 4
federale sleutelsectoren’ stond in 2011 op het programma. Ontwikkelingssamenwerking
is een van de 4 sectoren opgenomen in het plan. Acties in
zowel het Noorden als het Zuiden moeten de integratie van biodiversiteit
in ontwikkeling bevorderen.
Verschillende acties in dit plan vallen onder de noemer ‘kennisbeheer van
en sensibilisering over het belang van biodiversiteit voor ontwikkeling’. In
dit domein hebben vooral het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen
(KBIN) en het Belgisch Ontwikkelingsagentschap (BTC)
bijdragen geleverd. De VLIR-UOS (Vlaamse Interuniversitaire Raad – Universitaire
Ontwikkelingssamenwerking) en CIUF-CUD (Conseil Interuniversitaire
de la Communauté Française – Commission Universitaire pour le
Développement) werkten aan capaciteitsopbouw voor de identifi catie, de
opvolging en de evaluatie van projecten en programma’s die de verbetering
van de biodiversiteit nastreven.
De bananengenenbank in het Instituut voor Tropische Landbouw van de KU
Leuven wordt door de Belgische Ontwikkelingssamenwerking gesteund voor
het ex-situ bewaren en onderzoeken van de verschillende bananenvariëteiten.
Het is erg belangrijk om deze biodiversiteit in stand te houden, omdat voor een
groot deel van de bevolking in het Zuiden de banaan basisvoedsel is.
Op het terrein worden projecten ondersteund om de traditionele kennis
van biodiversiteit te valoriseren. Zo is er de steun voor het Koninklijk
Museum voor Midden-Afrika (KMMA) dat wetenschappers werkzaam in het
Luki-biosfeerreservaat in DR Congo opleidt en ondersteunt. Verder werkt
het museum nog aan de verbetering van gegevensverzameling en -analyse
in Centraal-Afrika. Met de opstart van een ‘Informatienetwerk voor de
biodiversiteit van Midden-Afrika’ werken diverse wetenschappelijke instellingen
en musea samen om wetenschappers in het Zuiden betere toegang
te geven tot bestaande gegevens over biodiversiteit. Daarnaast wordt
de capaciteit in het Zuiden versterkt zodat nieuw verzamelde gegevens
beantwoorden aan de internationale standaarden van de Global Biodiversity
Information Facility.
De strijd tegen de illegale houtkap en handel in illegaal hout werd
concreet door de steun aan het opstarten van het FLEGT-proces (Forest
Law Enforcement and Trade) in DR Congo. Verschillende programma’s voor
BESCHERMING VAN DE OZONLAAG
Het Verdrag van Wenen ter bescherming van de ozonlaag (1985) en
zijn Montreal Protocol ter eliminatie van ozonafbrekende stoffen (1987)
behoren tot de oudste en meest succesvolle internationale leefmilieuovereenkomsten.
Het protocol verplicht deelnemende partijen tot een geleidelijke
vermindering en uiteindelijke totale eliminatie van de scheikundige
stoffen die de ozonlaag afbreken volgens een vastgelegd tijdsschema. Om
deze verplichtingen na te komen, verleent het Multilateraal Fonds van het
Montreal Protocol fi nanciële en technische ondersteuning aan ontwikkelingslanden.
De 23e Conference of the Parties (oktober 2011) besliste om
het fonds opnieuw aan te vullen met 450 miljoen dollar voor de periode
2012-2014. Voor België betekent dit een jaarlijkse bijdrage van 1,317
miljoen euro.
IN EIGEN HUIS
In 2011 kreeg het personeel van DGD een grondige bijscholing rond de
verschillende leefmilieuproblemen. In samenwerking met het onderzoeksplatform
KLIMOS werd een vierdaagse cursus ‘Integratie van klimaataanpassing
in ontwikkelingssamenwerking’ georganiseerd.
Het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen ontwikkelde,
afgestemd op de noden van DGD, een uitgebreide cursus over het belang
van bescherming van de biodiversiteit in ontwikkelingsactiviteiten. KBIN
kon putten uit zijn jarenlange ervaring met capaciteitsopbouw in het Zuiden
voor een geslaagde en fel gesmaakte vorming.
BOLO: Belgisch Overlegplatform
Landbouwonderzoek
Landbouw is een prioritaire sector voor de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
Onderzoek naar variëteiten, landgebruik en landbouwmethoden
is niet alleen nodig voor een verhoging van de landbouwproductie
in het Zuiden, maar ook voor de verbetering van de positie van de
kleine boer en van het beheer van natuurlijke rijkdommen.
In 2011 werd gestart met het Overlegplatform Landbouwonderzoek. Dit
platform omvat zowel alle Belgische entiteiten - federaal en gewestelijk
- als de civiele samenleving, die actief zijn rond landbouwonderzoek
voor ontwikkeling.
Het platform staat in voor informatieverspreiding en gestructureerd
overleg. Zo willen de leden gecoördineerde interventies plannen en
een strategie ontwikkelen om samen de uitdagingen van het wetenschappelijk
onderzoek aan te pakken. Deze aanpak moet zowel de
impact als de zichtbaarheid van het onderzoek vergroten en rechtstreekse
resultaten opleveren voor onze doelgroep: de kleine familiale
landbouwonderneming.
40

JAAR
VERSLAG
2011
7. DE MULTILATERALE SAMENWERKING
Op verschillende domeinen speelt België zijn rol in programma’s van multilaterale instellingen.
Ons land staat vooraan bij het nemen van nieuwe initiatieven die inspelen op actuele
gebeurtenissen. Zo draagt het bij aan een anticorruptie- en integriteitsprogramma van de UNDP
in Arabische landen en vernieuwt het mee het programma om iedereen aan basisonderwijs te
helpen (Global Partnership for Ecucation). België zorgt mee voor nieuwe middelen via IDA16 en
geeft input aan het nieuwe Open Development-programma van het World Bank Institute.
© Nasser Nouri
De overgang naar een democratisch
bestel in de Arabische wereld
De revoluties tijdens de Arabische Lente van 2011 hebben de drang naar
vrijheid, rechtvaardigheid en democratisch zelfbestuur van de bevolking, en
meer bepaald van de jongeren, in de schijnwerpers geplaatst. België wil
bijdragen aan de vorming van duurzame democratische regimes met respect
voor de principes van de rechtstaat. Daarom heeft België zijn steun verleend
aan twee projecten met regionale dimensie. Deze worden geleid door het
Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP), een van de 21
partnerorganisaties van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
België wil bijdragen aan de vorming van
duurzame democratische regimes met respect
voor de principes van de rechtstaat.
REGIONALE ONDERSTEUNING
De ministerraad van juni 2011 keurde een eerste Belgische bijdrage van 1 miljoen
euro aan het regionale programma ‘Anticorruptie en integriteit in Arabische
landen’ (ACIAC) van UNDP goed. De bijdrage kwam uit het budget “Transitiemaatregelen”
van de humanitaire dienst van DGD. Het ACIAC-programma
wil het regionale ontwikkelingsbeleid aanzwengelen en collectieve acties tegen
corruptie promoten. Op die manier wil men de slagkracht van de nationale,
regionale en lokale autoriteiten versterken. Het project wordt opgezet in onze
drie partnerlanden in de regio (Algerije, Marokko en Palestina) en verder in
Tunesië, Egypte, Libanon, Irak, Djibouti, Jemen, Qatar en Somalië.
Enkele maanden later gaf België de toestemming om het saldo van een
fonds dat nog niet was aangesproken - met meer dan 300.000 dollar
aan middelen - over te maken aan een steunprogramma voor de Arabische
landen in transitie, waaronder Egypte en Tunesië. Het programma
is bedoeld voor hun parlementen, regeringen en civiele samenleving. Het
fonds vloeide voort uit een pilootproject van UNDP, met name het Regionaal
Ondersteuningsprogramma voor Parlementen.
41

© BTC / Dieter Telemans
Zeven partnerlanden van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking
hebben een onderwijsplan dat door het Global
Partnership for Education is aanvaard. De Belgische bijdrage
aan het Partnerschap steeg in 2011 tot 6 miljoen euro.
INSTITUTIONELE ONDERSTEUNING
In december 2011 gaf de minister van Ontwikkelingssamenwerking zijn
toestemming om een bedrag van 8,7 miljoen euro te besteden aan het
UNDP-project ‘Responding to a changing Region: Seizing the opportunity for
transformational change in the Arab States’. Dit project wil de overgang naar
de democratie in de regio ondersteunen door het institutionele kader van
de landen in hervorming te versterken. Er is immers nood aan steun voor een
goed verloop van de verkiezingen, met extra aandacht voor de deelname van
vrouwen en burgers in de rand van de samenleving.
Dit project ondersteunt verder ook de hervorming van de veiligheidsdiensten
in de richting van meer respect voor de mensenrechten, de vorming
van democratische partijen als steunpilaren van de civiele samenleving in
volle turbulentie en het effi ciënt functioneren van het parlement. Dit parlement
moet immers een rationeel en open debat mogelijk maken tussen
alle politieke tendensen van democratische aard.
Het project telt vijf dimensies waarbij de uitvoering varieert tussen 12 en
18 maanden:
• steun aan het constitutionele en parlementaire proces en aan de
nationale dialoog in Tunesië,
• steun aan de veiligheidsdiensten (justitie en politie) in Tunesië,
• steun aan de verkiezingen in Egypte,
• steun op korte termijn aan de Hulpmissie van de VN in Libië (MANUL),
• steun aan inclusieve en participatieve politieke instellingen in de
Arabische staten.
Een nieuwe en frisse aanpak
Global Partnership for Education -
basisonderwijs voor iedereen
Tien jaar geleden besloot de internationale gemeenschap om werk te
maken van de vele beloften die in de tweede helft van de vorige eeuw
werden gemaakt met betrekking tot basisonderwijs. Na een grondige evaluatie
van de initiatieven van het voorbije decennium (vooral het Fast Track
Initiative) werd het tijd voor een tandje meer.
MEER KINDEREN NAAR DE BASISSCHOOL
In 2002 werd het Education for All - Fast Track Initiative gelanceerd. De bedoeling
was om op korte termijn een stevige stuwing te geven aan het trage ritme
waarmee de kinderen in ontwikkelingslanden een plaats kregen op de lagere
schoolbanken. Ontwikkelingslanden moesten ervoor zorgen dat er een degelijk
uitgewerkt en geloofwaardig sectoraal beleidsplan zou komen om de toegang
tot basisonderwijs te realiseren. De internationale donoren beloofden
de externe middelen, nodig om die beleidsplannen uit te voeren, ter beschikking
te stellen. De buitenlandse hulp zou via sectorale programma’s worden
verstrekt, waarbij de landen zelf de nodige leiding en opvolging geven en de
donoren een geharmoniseerde benadering hanteren.
Na bijna tien jaar bleek dat het Fast Track Initiative (FTI) niet de vooropgestelde
resultaten had behaald. Hoewel enkele donoren behoorlijke inspanningen
hebben geleverd (onder meer Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Spanje)
42

JAAR
VERSLAG
2011
slaagden de meeste donorlanden er niet in om hun hulp in de sector van
het basisonderwijs fors op te drijven. Overigens talmden ook veel ontwikkelingslanden
bij het opstellen van de sectorplannen. Op dit ogenblik maakt een
veertigtal landen deel uit van het partnerschap. Met andere woorden, ondanks
het woordje ‘fast’ in de naam liep het Fast Track Initiative veel te traag.
Niettemin concludeerde de evaluatie van het FTI in 2009 dat er geen
andere optie bestond dan de inspanningen een nieuwe impuls te geven.
Het had dus weinig zin om iets anders op poten te zetten om dezelfde
doelstellingen te bereiken. Er moest meer energie en fi nanciering aan het
bestaande initiatief besteed worden.
NIEUWE IMPULS
Om de vooruitgang te versnellen, werd het Fast Track Initiative in de loop
van 2011 grondig hertekend. Het beheer werd gedemocratiseerd met
formele en volwaardige deelname van de partnerlanden en de civiele
maatschappij, de besluitvorming werd gestroomlijnd en versterkt door het
oprichten van een stevige beheerraad en de leiding werd toevertrouwd aan
een gezaghebbende fi guur in de persoon van Carol Bellamy, de voormalige
Uitvoerende Directeur van Unicef. Om de hervorming af te ronden, werd
ook een wijziging van de benaming doorgevoerd: voortaan is het initiatief
bekend onder de naam van het Global Partnership for Education.
De eerste belangrijke onderneming van het nieuwe Partnerschap was het
organiseren van een Pledging Conferentie in Kopenhagen op 8 november
2011. Tijdens deze conferentie kondigden de deelnemers belangrijke
toezeggingen aan voor nieuwe steun aan de onderwijssector in ontwikkelingslanden.
Voor de donoren gaat het om anderhalf miljard dollar, voor
de partnerlanden om 5 miljard dollar en voor de andere partners (civiele
samenleving en privésector) om 2,75 miljard dollar.
BELGISCHE BIJDRAGE
Sinds zijn oprichting draagt België bij tot de fi nanciering van dit mondiaal
initiatief. Tussen 2003 en 2009 bedroeg de jaarlijkse Belgische bijdrage 1
miljoen euro. In 2010 werd dit bedrag opgetrokken tot 5 miljoen euro, en
in 2011 zelfs naar 6 miljoen euro.
Zeven van de 18 partnerlanden van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking
hebben een onderwijsplan dat door het partnerschap is aanvaard
en fi nancieel ondersteund, met name Niger, Mozambique, Vietnam, Mali,
Rwanda, Senegal en Benin.
Er is goede hoop dat de nieuwe fi nanciële toezeggingen een sterke impuls
zullen geven aan de gestage vooruitgang. Zoals blijkt uit de grafi eken hiernaast
is er wel degelijk vooruitgang te merken in de landen van het partnerschap,
maar blijven vooralsnog een kwart van de jongens en een derde van de meisjes
in deze landen verstoken van een volledige cyclus basisonderwijs.
Acht concrete resultaten van het Global Partnership for Education tussen
2002 en 2011 (cijfers slaan enkel op de landen die deelnemen aan het
Partnerschap):
• Financiële hulp: 2,2 miljard dollar hulp tussen 2004 en 2010;
• Leerkrachten: meer dan 300.000 extra leerkrachten tussen 2002 en 2009;
• Klaslokalen: bijdrage aan de bouw van meer dan 30.000 klaslokalen;
Het Globaal Partnerschap voor
Onderwijs werpt vruchten af!
TABLE 1 - TOTAL PRIMARY SCHOOL ENROLMENT AND NUMBER
OF OUT-OF-SCHOOL CHILDREN IN THE GLOBAL PARTNERSHIP FOR
EDUCATION DEVELOPING COUNTRY PARTNERS
100
80
60
40
20
68
27
83
TABLE 2 - PRIMARY SCHOOL COMPLETION RATE IN THE GLOBAL
PARTNERSHIP FOR EDUCATION DEVELOPING COUNTRY PARTNERS
75
70
65
• Schoolmaaltijden: 700.000 kinderen ontvangen nu dagelijks een
schoolmaaltijd;
• Schoolboeken: 200 miljoen schoolboeken werden in basisscholen
uitgedeeld sinds 2003;
• Inschrijvingen: in 2009 zijn er 19 miljoen kinderen meer
ingeschreven op school dan in 2002;
• Basisschool doorlopen: het percentage van kinderen dat de
basisschool afmaakt, is gestegen van 60% in 2002 naar 72% in 2009;
• Meisjes: 68% van de meisjes maakt de basisschool af.
98
ENROLMENT
OUT-OF- SCHOOL CHILDREN
23
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
60 56,1
55
million
%
17
69,2
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
43

Meer middelen voor IDA16
België neemt zijn verantwoordelijkheid
De Internationale Ontwikkelingsassociatie (IOA of IDA – International
Development Association) is een filiaal van de Wereldbankgroep.
Zij werd in 1960 opgericht om de economische en sociale
ontwikkeling van de armste landen te ondersteunen door de toekenning
van concessioneel krediet met een zeer lange looptijd en
zonder interest. België blijft bij de sterkste donors van IDA.
ONDERHANDELINGEN AFGEROND
IDA hanteert een contextspecifi eke, multisectorale benadering, gebaseerd
op een landenstrategie (Country Assistance Strategy) die in overleg met het
partnerland wordt uitgewerkt. Sinds 2005 worden naast dit krediet ook giften
verstrekt. Het grootste deel daarvan - minstens 50% - gaat naar Afrika.
IDA gaat regelmatig over tot wedersamenstelling van haar middelen. De
16de wedersamenstelling, IDA16, heeft betrekking op de fi nanciële middelen
die worden toegekend tijdens de periode van 1 juli 2011 tot 30 juni 2014.
De onderhandelingen over deze wedersamenstelling werden in december
2010 in Brussel afgerond.
IDA concentreert zich in haar basisfi nanciering op de sectoren infrastructuur,
landbouw, ontwikkeling van de privésector, onderwijs, gezondheidszorg
en sociale bescherming. Daarnaast stelt IDA16 vier specifi eke
aandachtspunten voorop: gender, fragiele staten, klimaatverandering en
crisisrespons. De eerste drie worden als transversale thema’s geïntegreerd
in de globale werking. Voor de crisisrespons wordt een specifi eke fi nancieringsfaciliteit
in het leven geroepen, het Crisis Response Window. Deze
faciliteit moet een snel antwoord kunnen bieden op economische crisissen
en natuurrampen, onder de vorm van bijkomende fi nanciële steun, om zo
de basisuitgaven voor ontwikkeling van het partnerland te beschermen.
Maximaal 5% van de totale enveloppe wordt gereserveerd voor deze crisisrespons.
Goed bestuur en duurzaam schuldbeheer - met het voortzetten
van schuldkwijtscheldingsoperaties - blijven speciale aandachtspunten.
IDA16 voorziet in totaal 49,3 miljard dollar, een verhoging van de werkingsmiddelen
met 19,9% ten opzichte van IDA15. De middelen bestaan uit donorbijdragen
(31,7 miljard dollar, een stijging met 2% in vergelijking tot IDA15) en
bijdragen uit interne middelen (17,6 miljard dollar, een stijging van 75,3%).
Met deze belangrijke stijging kan IDA de partnerlanden beter bijstaan om de
gevolgen van de fi nancieel-economische crisis het hoofd te bieden.
Voor de Belgische Ontwikkelingssamenwerking betekent de 16 de
wedersamenstelling van de IDA-middelen een financiële inspanning
van ongeveer 415 miljoen euro, verdeeld over 3 jaar. België levert hiermee
bijna 2% van het totaal aan donorbijdragen.
‘Open Development’
als nieuwe strategie
Samenwerking met het
World Bank Institute
Het World Bank Institute legt zich toe op vorming, technische assistentie en
capaciteitsopbouw voor ontwikkelingslanden. Het wordt aangezien als het
kenniscentrum van de Wereldbank. Zijn belangrijkste rol is het wereldwijd
verbinden van kennis, leren en innovaties op het vlak van ontwikkeling, en
het katalyseren van resultaatsgerichte veranderingen op het terrein.
Op 16 november 2011 organiseerde de instelling samen met de Belgische
Ontwikkelingssamenwerking een donorconferentie in Brussel met als titel
Towards a New Approach for Capacity Development. De conferentie had tot
doel de strategische partners van het World Bank Institute samen te brengen
voor een discussie rond de nieuwe strategie Open Development en de
donoren warm te maken voor deelname aan de nieuwe Umbrella facility for
capacity development.
België was in 2011 met een bijdrage
van 1,7 miljoen euro de eerste
donor van de multi donor facility
for capacity development.
De Open Development-strategie werd in 2011 gelanceerd, met als doel de
inspanningen van alle actoren meer open en transparant te maken en op
die manier de ontwikkelingsresultaten te verbeteren. De nieuwe benadering
heeft drie pijlers:
Het luik Open Knowledge beoogt meer uitwisseling tussen experts en het
beter verspreiden van de beschikbare kennis via e-learning en door vernieuwing
uit open sources;
Open Governance gaat over bestrijden van corruptie, bevorderen van transparantie,
openheid en rekenschap afl eggen bij de overheid;
Met Open Aid wil men informatie over de hulp in een bepaald land of gebied
op een bevattelijke manier ter beschikking stellen van belanghebbende
partijen zoals de bevolking, ngo’s, de lokale overheid, enz.
De Wereldbank heeft zich voorgenomen om het beheer van de omvangrijke
portefeuille aan trustfondsen te vereenvoudigen. Trustfondsen rond gelijkaardige
thematische programma’s worden samengebracht onder nieuwe
umbrella facilities. België schrijft zich in in deze dynamiek. België was in
2011 met een bijdrage van 1,7 miljoen euro de eerste donor van de Multi
donor facility for capacity development. Tijdens de conferentie toonde een
viertal landen belangstelling om deel te nemen aan deze umbrella facility.
44

JAAR
VERSLAG
2011
8. SENSIBILISERING
De Belgische Ontwikkelingssamenwerking vindt ook bewustmaking een belangrijk
onderdeel van haar werkterrein. Met sensibiliseringsacties wenst België de internationale
solidariteit te stimuleren. Dat gebeurt via rechtstreekse communicatie met de burger of via
onze partners. In dit deel belichten we enkele van de belangrijkste activiteiten in 2011.
Sensibilisering op 21 juli,
onze nationale feestdag
© DGD / Dimitri Ardelean
Op 21 juli nam de Belgische Ontwikkelingssamenwerking deel aan
de feesten ter gelegenheid van onze nationale feestdag. In Brussel
zijn er dan leuke activiteiten waaraan iedereen gratis kan deelnemen.
Diverse overheidsdiensten en ministeries zoals politie, defensie en
ontwikkelingssamenwerking organiseren activiteiten waarmee de
burger al doende kan leren over hun werk. Net zoals in 2010 stond er
een grote stand van DGD in de Regentschapsstraat in Brussel.
Voor de Belgische Ontwikkelingssamenwerking is het een uitgelezen kans
om haar thema’s in de kijker te plaatsen en de burger warm te maken voor
het Zuiden. DGD bouwde een enorme stand met acht leerrijke spelletjes
en een interactieve quiz, dat alles in het kader van de 8 Millenniumdoelen.
Passanten konden er in een Marokkaanse dadelpalm klimmen, vuilnis vissen
uit een zandbak, een wereldbol vooruitduwen, zichzelf fotograferen, een
bibberspel spelen, ballen werpen naar malariamuggen en een levensgrote
puzzel maken. Wanneer je zes spellen had gespeeld, kreeg je een T-shirt.
Dat het een succes was, bleek duidelijk uit de mensenzee op en rond de stand.
Honderden jongeren hingen in de touwen van de dadelpalm en wierpen ballen
naar malariamuggen. In totaal bezochten ongeveer 6.000 mensen actief de
stand. Ze speelden allen samen 5.000 keer en wonnen daarmee 500 T-shirts.
DGD mocht ook hoog bezoek verwelkomen. Prins Filip en Prinses Mathilde
bezochten de volledige stand, lieten hun oprechte bewondering blijken voor de
opzet en namen zelfs aan enkele spelen deel. Het bezoek van het prinsenpaar
aan de stand werd die avond een nieuwsitem in diverse media.
Sterke groei voor
magazine Dimensie 3
Dimensie 3 is het magazine van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
Vlot en stevig gedocumenteerd brengt Dimensie 3
vijf maal per jaar nieuws, trends en achtergrond over de onlosmakelijke
band tussen Noord en Zuid. Het tijdschrift wordt gemaakt
op maat van de burger, een breed publiek.
Aan de hand van analyse, interviews, getuigenissen, thematische fi ches
en fotoreportages houdt Dimensie 3 de vinger aan de pols van de internationale
samenwerking. Een greep uit de waaier van thema’s: migratie,
klimaatverandering, ontbossing, voedselzekerheid, internationale instellingen,
geschiedenis van de staat, duurzame ontwikkeling, DR Congo, de
ontwikkelingswerker, water, enz.
Het magazine wordt sterk gewaardeerd in educatieve milieus, want de
thema’s sluiten nauw aan bij de eindtermen van het secundair onderwijs
(aardrijkskunde, geschiedenis, milieueducatie, opvoeden tot burgerzin…).
De helder geschreven thematische fi ches geven gebruiksklare informatie
voor de klas.
Begin 2011 werd Dimensie 3 gerestyled. Een meer aantrekkelijke grafi
sche vormgeving, goed beeldmateriaal en vlotter geschreven teksten
moesten het magazine nog toegankelijker maken. Als gevolg van deze
inspanningen zag het magazine op één jaar tijd het aantal abonnees
met 6.500 toenemen, van
om en bij de 14.000 tot ruim
20.000 eind 2011. Dit succes
werd gerealiseerd mede
dankzij gerichte inspanningen
om de civiele samenleving,
sociaal-medische organisaties
en overheidsinstellingen
te abonneren.
Op www.dimensie-3.be
kunt u een gratis
abonnement nemen en alle
vorige nummers bekijken.
45

© La source des femmes
Steun aan audiovisuele producties
In het kader van haar sensibiliseringprogramma’s treedt DGD elk
jaar op als cofinancier van audiovisuele producties. We sommen
er enkele op.
In 2011 werkte DGD voor het eerst samen met Wajnbrosse Production voor
een televisieprogramma genaamd “La Terre, des hommes”, uitgezonden
op TV5 Monde. In dit programma praten Belgische landbouwers met hun
Congolese collega’s in hun dorpen en op hun velden. Uit deze ontmoetingen
blijkt dat hun productiemethoden weliswaar verschillen maar hun
bekommernissen gelijklopend zijn.
Voor de tweede maal heeft de Belgische Ontwikkelingssamenwerking
het crossmediaal project Music for Life ondersteund. Deze keer werd een
grootschalige actie op het getouw gezet ter preventie en genezing van
diarree in Nepal.
Na het grote succes van de televisiereeks “Yes, we can” op TMF breide het
productiehuis Breedbeeld een vervolg op deze reeks. In “Yes, you can”
gingen zes Vlaamse jongeren naar Burundi om in een Afrikaans ziekenhuis
te leven en te werken.
DGD heeft eveneens een documentaire gefi nancierd “LoveMEATender”
van ATP Productions. Dit programma, zowel vertoond in de bioscoop als
op de RTBF, stelt de volgende vraag: “kan men iedere dag 7 miljard mensen
voeden met vlees?”. De documentaire werd geregisseerd door Manu
Coeman en heeft de Magritte 2012 voor beste documentaire gewonnen.
Een andere opvallende samenwerking betreft “La source des femmes”,
gepresenteerd in avant-première op het Festival International du Film Francophone
in Namen. De fi lm zoomt in op de situatie van de vrouw in een
afgelegen dorp in een Maghrebland. “La source des femmes” maakte op
het festival van Cannes deel uit van de offi ciële selectie en kende daarna
een internationaal succes.
Nathalie Meskens trok voor de zender Acht naar Nepal voor de realisatie
van de documentaire “Kleine mensen, dromen en wensen”, met als rode
draad de sectoren onderwijs, gezondheidszorg en kinderrechten.
Het productiehuis Off World maakte de pakkende documentaire “Little
Heaven” over de aidsproblematiek in Addis Abeba (Ethiopië). Het weeshuis
Little Heaven biedt kinderen met hiv/aids een nieuwe toekomst door
hen kwalitatief onderwijs te geven en te leren omgaan met de stigma’s
van de ziekte.
46

JAAR
VERSLAG
2011
PULSE: onderzoek naar het draagvlak
voor ontwikkelingssamenwerking
PULSE (www.pulse-oplatform.com) is een samenwerkingsverband
tussen het HIVA (Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving
- KU Leuven), het IBBT-SMIT (Vrije Universiteit Brussel), het
Leuven Centre for Global Governance Studies (KU Leuven), het
Centre d’Economie Sociale (ULg) en CIDIN (Radboud Universiteit
Nijmegen). Deze onderzoeksinstellingen werken nauw samen
met beleidsmensen en ngo’s. Het platform voert wetenschappelijk
onderzoek uit en ondersteunt zo het Belgische beleid inzake
ontwikkelingssamenwerking.
HOUDING T.A.V. ONTWIKKELINGSSAMENWERKING
Sinds 2009, en tot 2013, onderzoekt het PULSE-onderzoeksplatform het
draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking in België. In 2010 werd een
eerste enquête bij het algemene publiek gehouden, waaruit de Belgen
als solidaire maar kritische burgers naar voor kwamen. De volgende
enquête in 2012 zal toelaten de evolutie in de kennis, houding en gedrag
van de Belgen t.a.v. ontwikkelingssamenwerking na te gaan.
In 2011 werd een bevraging bij de politieke partijen gehouden en het
draagvlak bij de Belgische bedrijven doorgelicht. PULSE bekeek in
welke mate bedrijven zich engageren in certifi ceringsinitiatieven met een
ontwikkelingsrelevante Noord-Zuidcomponent. Voorbeelden hiervan zijn
© DGD / Dimitri Ardelean
het fair-tradelabel Max Havelaar en het Forest Stewardship Council (het
FSC-label). Uit de analyse blijkt dat het totaal aantal bedrijven dat aan
dergelijke initiatieven deelneemt momenteel beperkt is. Opvallend is dat de
participatie bij ondernemingen met meer dan 500 werknemers in proportie
een stuk hoger is. Zo is 6,61% van deze ondernemingen gecertifi ceerd.
PULSE onderzoekt ook mogelijkheden voor een betere afstemming tussen
vraag en aanbod van draagvlakversterkende activiteiten in België.
Binnen dit onderzoeksluik werd aangetoond dat België behoort tot de top
vijf van Europese landen die investeren in het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking,
naast het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Spanje en
Nederland. Men richt zich hierbij vooral op jongeren en onderwijs, hoewel
het technisch en beroepsonderwijs relatief weinig aandacht ontvangt. Ook
blijken ouderen, allochtonen en bedrijven in mindere mate op te treden als
specifi eke doelgroepen van draagvlakversterkende activiteiten. Inhoudelijk
wordt er vooral gewerkt rond kennis en houding betreffende Noord-Zuidthema’s.
Activiteiten die doelgroepen via mobilisatie aanzetten tot specifi
eke acties komen minder aan bod.
EFFECTEN
Nochtans bieden ‘nieuwe media’ hier heel wat opportuniteiten. PULSE
heeft vastgesteld dat organisaties met succes nieuwe media zoals Twitter,
YouTube en Facebook kunnen gebruiken om jongeren te engageren in
draagvlakversterkende activiteiten door hen specifi eke verantwoordelijkheden
te laten opnemen. De uitwerking van educatieve online games en het
onderhouden van een specifi eke Facebookpagina zijn hier voorbeelden van.
Naast het afstemmen van vraag en aanbod blijft ook
het meten van de effecten van draagvlakversterkende
activiteiten een belangrijke uitdaging. Daartoe
wordt er binnen het PULSE-platform geëxperimenteerd
met alternatieve monitoring en evaluatiemethodieken
waaronder ‘outcome mapping’, ‘most significant
change’ en web surveys. Op die manier is een aantal
organisaties erin geslaagd om hun effecten op individueel
en institutioneel niveau aan te tonen. Zo constateerde
een scholenband-programma veranderingen
in attitude en gedrag bij leerkrachten. Verandering
in het aankoopgedrag van scholen kon dan weer vastgesteld
worden als resultaat van een programma dat
duurzame voeding promoot.
België behoort tot de top
vijf van Europese landen die
investeren in het draagvlak voor
ontwikkelingssamenwerking.
47

DEEL
De Millenniumdoelen:
Sterke regionale
verschillen, onvoldoende
vooruitgang
© Unicef/NYHQ2009-1913/Pirozzi
48

JAAR
VERSLAG
2011
1. EEN MONDIALE STAND VAN ZAKEN
Het voorbije decennium ging het al bij al vrij goed vooruit op het vlak van de Millennium
Ontwikkelingsdoelen (kortweg Millenniumdoelen). Dat niet alle Millenniumdoelen tegen
deadline 2015 zullen worden gehaald, staat nu reeds vast. Enkele doelstellingen echter
werden wel al bereikt, andere binnenkort, en voor alle doelen werd concrete vooruitgang
geboekt. De internationale gemeenschap moet de sinds 2000 toegenomen inspanningen
aanhouden en verder opvoeren.
Verder in dit jaarverslag geven we enkel voor Millenniumdoelen 4 en 5 activiteiten
weer van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. Dat belet ons echter niet een
mondiale stand van zaken mee te geven voor alle Millenniumdoelen. Hoe staat het
met het uitbannen van de honger? Gaan meer meisjes dan jongens naar school? Wat
met gendergelijkheid? Is de kinder- en moedersterfte gedaald? Zijn er grote regionale
verschillen? En hoe ver staan we nog af van het Millenniumdoel?
Extreme armoede en
honger bestrijden
De gezondheid van
moeders verbeteren
Basisonderwijs
voor iedereen
Hiv/aids, malaria
en andere dodelijke
ziekten bestrijden
Gelijke kansen
Zorgen voor een
duurzaam milieu
De kindersterfte
terugdringen
Een wereldpartnerschap
voor ontwikkeling
creëren
49

MILLENNIUMDOEL 1
IN 2015 ZIJN EXTREME ARMOEDE
EN HONGER UITGEBANNEN
Ondanks de terugval in vooruitgang door de economische crisis
in 2008-2009, werd volgens de Wereldbank de doelstelling dat
minder dan 15% van de wereldbevolking onder de armoedegrens
van 1,25 dollar per dag leeft, begin 2012 bereikt. De
economische groei in de ontwikkelingslanden houdt aan, maar de ongelijkheid
blijft hardnekkig en de groei vertaalt zich niet in degelijk werk voor
iedereen. China en India blijven de sterkste terugval in armoede noteren,
terwijl Sub-Sahara Afrika achterop hinkt. Toch verwacht men dat ook daar
de extreme armoede tegen 2015 onder de 36% zal vallen. Vandaag leven
de meeste armen in de stedelijke gebieden van middeninkomenslanden en
nog steeds werken erg veel vrouwen in kwetsbare jobs en sectoren.
1 op 5 arbeiders en hun families leeft onder de armoedegrens. Zij zijn de
werkende armen. Ook blijft bijna een kwart van alle kinderen onder 5 jaar
in de ontwikkelingslanden ondervoed. Sub-Sahara Afrika is er inzake
honger het slechtst aan toe, met zorgwekkende cijfers in Centraal-Afrika,
de Hoorn van Afrika en de Sahel.
Vandaag leven de meeste armen in de stedelijke
gebieden van middeninkomenslanden.
MILLENNIUMDOEL 2
IN 2015 GAAN ALLE JONGENS EN
MEISJES NAAR SCHOOL
De wereldwijde geletterdheid van jongeren tussen 15 en 24 jaar
steeg van 83% in 1990 tot 89% in 2009. Het percentage ingeschreven
leerlingen in het basisonderwijs blijft gestaag
vooruitgaan, maar remt de laatste jaren af. Afrika laat de
sterkste stijging optekenen (18% meer tussen 1999 en 2009), terwijl er
in de Kaukasus en Centraal-Azië sprake is van een lichte terugval. Verwacht
wordt dat de doelstelling dat alle kinderen wereldwijd het volledige
basisonderwijs doorlopen, niet wordt gehaald tegen 2015. Momenteel
doorlopen 87 op 100 kinderen het volledige basisonderwijs. Sociale en
culturele barrières om school te lopen, verschillen sterk van land tot
land. In Ethiopië gaat drie kwart van alle out-of-school kinderen alsnog
opnieuw naar school, in Nigeria gaat drie kwart van hen nooit meer naar
school. Hoopgevend is dat in sommige van de armste landen (Madagaskar,
Burundi, Rwanda, Sao Tomé en Principe, Samoa, …) zo goed als alle
kinderen op de schoolbanken zitten. De afschaffing van het schoolgeld
is een belangrijke factor geweest in dit succes.
Sub-Sahara Afrika laat de scherpste vooruitgang optekenen
op het vlak van inschrijvingen in het basisonderwijs.
50

JAAR
VERSLAG
2011
MILLENNIUMDOEL 3
IN 2015 HEBBEN MANNEN EN VROUWEN
DEZELFDE RECHTEN
Per 100 jongens zijn er 96 meisjes ingeschreven in het basis- en
secundair onderwijs in de ontwikkelingslanden. Dat is een fl inke
stap vooruit sinds 1999. In Oost-Azië echter zitten er zelfs meer
meisjes in het basisonderwijs dan jongens, en in Latijns-Amerika en
het Caribische gebied volgen meer meisjes dan jongens secundair onderwijs.
Vrouwen blijven wereldwijd sterk tewerkgesteld in de landbouwsector,
in Noord-Afrika blijft die situatie zelfs volledig ongewijzigd. Minder dan
1 op 5 vrouwen heeft er een betaalde baan buiten de landbouwsector. Terwijl
de werkloosheid opnieuw daalt na de economische crisis van 2008-2009,
gaat die daling trager bij vrouwen dan bij mannen. Begin 2011 was 19,3%
van alle parlementariërs vrouw, in 1995 was dit nog 11,6%. Hoewel het
hoogste cijfer ooit, is de wereld nog heel ver af van gelijke politieke vertegenwoordiging.
In Rwanda (56,3%), Zweden (45%), Zuid-Afrika (44,5%) en
Cuba (43,2%) zijn vrouwen goed vertegenwoordigd in het parlement. In negen
landen (Belize, Micronesië, Nauru, Palau, Oman, Saudi-Arabië, Qatar, Tuvalu
en de Salomoneilanden) helemaal niet.
Met 19,3% vrouwen in parlementen is de wereld nog
heel ver af van gelijke politieke vertegenwoordiging.
MILLENNIUMDOEL 4
IN 2015 IS KINDERSTERFTE
STERK AFGENOMEN
Geleidelijke vooruitgang wordt geboekt op het vlak van kindersterfte.
Mondiaal daalde de sterfte bij kinderen onder 5 jaar met
een derde, van 89 per duizend in 1990 naar 60 in 2009. Dat
komt overeen met een vermindering van ongeveer 12.000
kindersterftes per dag. De hoogste kindersterfte vindt men nog steeds
in Sub-Sahara Afrika, waar 1 op 8 kinderen zijn 5de verjaardag niet haalt.
Dat is 129 kindersterftes op 1.000, ofwel 18 keer meer dan in rijke
landen. Steeds meer data wijzen erop dat de doelstelling kan worden
gehaald, maar enkel als we onze inspanningen substantieel opvoeren om
de hoofdoorzaken van kindersterfte aan te pakken. Diarree, malaria en
longontsteking, drie te voorkomen en genezen ziektes, blijven dood
zaaien onder kinderen. In Sub-Sahara Afrika en Zuid-Azië is ondervoeding
de onderliggende oorzaak voor meer dan een derde van de kindersterfte.
Rurale gebieden en arme huishoudens blijven het meest kwetsbaar.
De overlevingskansen van kinderen stijgen fors naarmate moeders
beter zijn opgeleid.
De overlevingskansen van kinderen stijgen fors
naarmate moeders beter zijn opgeleid.
51

MILLENNIUMDOEL 5
IN 2015 STERVEN ER MINDER VROUWEN
DOOR ZWANGERSCHAP
Gezonde voeding, pre- en postnatale zorg en bevallen in het bijzijn
van opgeleide gezondheidswerkers kunnen de moedersterfte
sterk terugdringen. Tussen 1990 en 2008 viel de moedersterfte
in de ontwikkelingslanden terug van 440 naar 290 per 100.000.
Ondanks die grote vooruitgang zijn we nog ver verwijderd van de doelstelling.
Sub-Sahara Afrika en Zuid-Azië nemen 87% van de moedersterftecijfers
voor hun rekening, waarbij de situatie in Sub-Sahara
Afrika minder snel verbetert dan die in Zuid-Azië. Moedersterfte is een
met relatief kleine ingrepen en investeringen te voorkomen fenomeen.
Toch blijft zwangerschap vandaag een groot gezondheidsrisico voor
vrouwen. Bloeding is de hoofdoorzaak. De aanwezigheid van opgeleide
gezondheidswerkers bij een bevalling is dan ook cruciaal. In de ontwikkelingslanden
steeg die aanwezigheid van 55% in 1990 naar 65% in
2009. De marge voor verbetering is dus nog zeer groot. Jongeren informeren
over familiale planning en gezondheidsrisico’s heeft een erg hoge
invloed op andere ontwikkelingsdoelen.
Ondanks de vooruitgang blijft zwangerschap een
serieus gezondheidsrisico voor vrouwen.
MILLENNIUMDOEL 6
IN 2015 IS DE VERSPREIDING VAN ZIEKTES
ALS AIDS EN MALARIA GESTOPT
Tussen 2001 en 2009 daalde het aantal met hiv besmette personen
met bijna 25%. Er zijn echter grote regionale verschillen.
Terwijl Sub-Sahara Afrika en Zuid-Azië genoten van de sterkste
daling, blijft het aantal besmettingen in Oost-Azië, West- en
Centraal-Europa en Noord-Amerika gelijk. Erger is dat het aantal besmettingen
in Oost-Europa en Centraal-Azië sinds enkele jaren stijgt. Het aantal
personen dat antiretrovirale geneesmiddelen krijgt toegediend,
verdertienvoudigde tussen 2004 en 2009. Daardoor is het aantal
sterftes gerelateerd aan aids in diezelfde periode met 19% afgenomen.
Vrouwen en jongeren zijn de meest kwetsbare groepen. De strijd tegen
malaria laat goede resultaten optekenen dankzij de verhoogde fi nanciering
en het verstrekken van antimalariamiddelen en met insecticide
geïmpregneerde netten. Tussen 2008 en 2010 werden niet minder dan
290 miljoen muskietennetten verdeeld in Sub-Sahara Afrika. Het aantal
malariadoden viel het voorbije decennium terug met 20%. 90% van
alle malariadoden vallen in Sub-Sahara Afrika.
Tussen 2008 en 2010 werden niet minder dan 290 miljoen
muskietennetten verdeeld in Sub-Sahara Afrika.
52

JAAR
VERSLAG
2011
MILLENNIUMDOEL 7
IN 2015 LEVEN MEER MENSEN IN
EEN DUURZAAM LEEFMILIEU
Hoewel de wereldwijde ontbossing alarmerend hoog ligt, neemt de
snelheid ervan gestaag af. De grootste ontbossing vindt plaats
in de tropische regio’s van Zuid-Amerika en Afrika. In Azië is er
een netto winst van beboste hectares door middel van grootschalige
bebossing in China, India en Vietnam. Hoewel de wereld nog elke dag
fors inboet aan biodiversiteit, is het aantal beschermde natuurregio’s
sterk gestegen tot bijna 13% van ’s werelds bosoppervlakte. Anderzijds
hinkt de bescherming van watergebieden ver achterop. Het mondiale
visbestand neemt zienderogen af: 50% van het visbestand is overbevist.
De globale uitstoot van koolstofdioxide stijgt verder met ongeveer 2% per
jaar en heeft een negatieve invloed op de klimaatverandering. 2000-2010
was volgens de Wereld Meteorologische Organisatie het warmste decennium
sinds de start van de metingen in 1880. Inzake waterbestanden
staan Noord-Afrika en West-Azië er het slechtst voor. Men gebruikt er reeds
meer dan 75% van de hernieuwbare waterreserves. In 1990 had 77% van
de wereldbevolking toegang tot drinkbaar water, in 2008 was dat al 87%.
De drinkwaterdoelstelling van 89% zal waarschijnlijk worden bereikt,
maar van de sanitaire doelstelling zijn we nog ver af. Maar liefst 2,6 miljard
mensen hebben geen toegang tot sanitaire voorzieningen. Noord-
Afrika maakte op dit vlak de meeste vooruitgang en heeft de doelstelling al
bereikt. Toiletten en sanitaire voorzieningen zijn essentieel om ziektes
zoals diarree - doodsoorzaak nummer 1 bij kinderen - te bestrijden.
Het decennium 2000-2010 was volgens de Wereld
Meteorologische Organisatie het warmste decennium
sinds de start van de metingen in 1880.
MILLENNIUMDOEL 8
WERELDPARTNERSCHAP
VOOR ONTWIKKELING
Sinds 2004 steeg de mondiale offi ciële ontwikkelingshulp (ODA) met
34% of 30 miljard dollar, om met 128,7 miljard dollar een nieuw
recordniveau te bereiken in 2010. Dat komt neer op 0,32% van het
samengevoegde bruto nationaal inkomen van de donorlanden.
Mondiale projecties tonen dat de ODA de komende jaren wellicht zal blijven
stijgen, maar veel minder hard. Met een derde van alle hulpstromen ontvangen
de Minst Ontwikkelde Landen (MOL) een steeds groter deel van
de hulpkoek. Tussen 2000 en 2008 daalde de schuldratio (overheidsschuld/
exportinkomsten) van de ontwikkelingslanden van 12,5% naar 3,6% in 2009.
36 van de 40 landen onder het Heavily Indebted Poor Countries initiatief (HIPC,
het initiatief voor landen met een erg hoge schuldenlast) genoten van verdere
schuldkwijtscheldingen doordat het beheer van hun overheidsfi nanciën was
verbeterd. Eind 2010 werd 90% van de wereldbevolking gedekt door een
mobiel telefoonnetwerk en gebruikten 2 miljard mensen het internet. In het
Noorden is de penetratiegraad van het internet 72%, in het Zuiden 21%.
In de Minst Ontwikkelde Landen duikt dat percentage onder de 3%.
Mondiale projecties tonen dat de ODA de komende jaren
zal blijven stijgen, maar veel minder scherp.
53

© UNICEF/NYHQ2007-1506/Khemka
54

JAAR
VERSLAG
2011
2. DE BELGISCHE BIJDRAGE AAN MDG’S 4 EN 5:
KINDERSTERFTE BESTRIJDEN EN DE GEZONDHEID
VAN MOEDERS VERBETEREN
Een laatste deel wijden we volledig aan Millenniumdoelen 4 en 5. Hoe helpt België mee
aan de bestrijding van kindersterfte en de verbetering van de gezondheid van moeders?
Op beide ontwikkelingsdoelen boekte de internationale gemeenschap vooruitgang. In de
voorbije twintig jaar nam het dagelijkse aantal kinderen dat sterft voor zijn 5 jaar af met
12.000 en viel de moedersterfte in het Zuiden terug van 440 naar 290 per 100.000. En toch
is er nog veel beterschap mogelijk, door goede geneesmiddelen en zorg te verstrekken,
kwalitatieve opleidingen te geven en aangepaste diëten aan te leren. Want er is duidelijk
nog veel werk aan de winkel: een kind in het Zuiden heeft 18 keer meer kans te sterven
voor zijn 5 jaar dan een kind in het Noorden.
Hoe we die strijd aangaan, met welke methodes en invalshoeken we dat doen, tonen we
aan de hand van een tiental projecten die worden uitgevoerd, gefinancierd of begeleid
door de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. De voorbeelden komen onder meer uit
Bangladesh, Bolivia, DR Congo, Mali en Rwanda. We tonen de Belgische bijdrage aan deze
Millenniumdoelen op een exemplarische manier. Het is immers onmogelijk alle projecten,
programma’s, dossiers, discussies en onderzoeken die bijdragen aan de bestrijding van
kinder- en moedersterfte te belichten in dit jaarverslag.
De Belgische inbreng
Gezondheid blijft een pijler van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. De
beleidsnota’s gezondheidszorg, aids en reproductieve gezondheid stellen het
recht op gezondheid centraal. Dit komt ook tot uiting in de inspanningen die
België levert om de Millenniumdoelen te verwezenlijken. Het gaat niet alleen
om de drie doelen die rechtstreeks met gezondheid te maken hebben (MDG’s
4, 5 en 6), maar ook om de doelen die er onrechtstreeks mee verbonden zijn,
zoals voedselzekerheid (MDG 1) en watervoorziening (MDG 7).
MULTISECTORALE EN HOLISTISCHE
BENADERING VAN GEZONDHEID
Binnen een brede ontwikkelingsstrategie moeten de behaalde resultaten
zowel leiden tot verbeteringen in de gezondheid als in de ontplooiing van de
armste bevolkingsgroepen. Naast gezondheid gaat het dus om onderwijs,
drinkbaar water, hygiëne, voeding, huisvesting, vrouwen- en kinderrechten.
Zo beïnvloedt het vormingsniveau van de moeder in belangrijke mate de
gezondheidstoestand van haar kinderen, en gebrek aan drinkbaar water of
fatsoenlijke huisvesting leiden tot gezondheidsproblemen. Maar de impact
is ook omgekeerd. Gezondheidsproblemen hebben een belangrijk effect op
de economische ontwikkeling: absenteïsme, verminderde effi ciëntie van de
beroepsbevolking, enz. Daarom is het universele recht op toegang tot
kwaliteitsvolle gezondheidszorgen zo belangrijk.
VERSTERKING VAN DE NATIONALE SYSTEMEN
België benadrukt het belang van basisgezondheidszorg om het universeel
recht op gezondheid te kunnen realiseren. Samen met andere donoren
ijvert ons land om de partnerlanden te helpen bij de verbetering van de
gezondheidszorgsystemen, onder meer door opleiding van gezondheidspersoneel
en integratie van de strijd tegen specifi eke ziektes.
De Belgische belangstelling voor gezondheidszorg vertaalt zich ook in een
sterk financieel engagement. In 2011 besteedde de Belgische offi ciële
ontwikkelingshulp meer dan 122 miljoen euro aan deze sector, verdeeld
over verschillende hulpkanalen. Bovendien schenkt ze nog ongeveer 68
miljoen euro aan de internationale organisaties actief op gezondheidsvlak
(WHO, Unicef, UNFPA, UNAIDS, GFATM).
HARMONISATIE EN AFSTEMMING
De Millenniumdoelen halen betekent ook samenwerken onder leiding van
het partnerland, met de richtlijnen van de Verenigde Naties voor een overeengekomen
doel. België steunt zijn partnerlanden bij het opstellen van
degelijke nationale gezondheidsplannen. Via zijn multilaterale hulp steunt
België ook internationale organisaties actief in dit domein, zoals de Wereldgezondheidsorganisatie
(WHO), UNAIDS en Unicef.
BE-CAUSE HEALTH
De nauwe samenwerking van de overheid met de academische wereld
zorgde voor een sterke traditie in internationale gezondheidszorg. De
samenwerking met het maatschappelijk middenveld uit zich onder meer
in het platform Be-cause Health. België is door deze sterke samenwerkingsverbanden
zeer actief op vlak van humanitaire hulp en ontwikkeling.
Be-cause health is een Belgisch kennisuitwisselingsplatform over
internationale gezondheidszorg. De leden zijn academische instellingen,
medische ontwikkelingsorganisaties, ngo’s, studiebureaus, overheidsdiensten,
partnerorganisaties in het Zuiden, en een hele resem individuen uit
diverse verwante sectoren en organisaties. Hier komen alle actoren actief
55

in deze sector samen om regelmatig informatie uit te wisselen en te zoeken
naar oplossingen. Werkgroepen werden gevormd rond belangrijke thema’s
zoals reproductieve en seksuele gezondheid en rechten, aids, kwaliteitsvolle
geneesmiddelen, gezondheidspersoneel en ziekteverzekering.
Doel van Be-cause Health is het versterken van de rol en doeltreffendheid
van de actoren van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking in het
wereldwijd toegankelijk maken van kwalitatieve gezondheidszorg. Hiervoor
worden overleg, coördinatie en organisatieoverstijgende activiteiten
georganiseerd. Dat moet resulteren in een grotere invloed op het internationale
gezondheidsbeleid, wetenschappelijke en technische kennisuitwisseling,
grotere samenwerking tussen de verschillende actoren en een beter
antwoord op de noden in het Zuiden.
Tijdens het jaarlijks seminarie 2011 van Be-cause Health stonden de sociale
gezondheidsdeterminanten centraal. Het seminarie ging dieper in op de
uitdagingen die geïdentifi ceerd werden tijdens de conferentie in Rio over
sociale gezondheidsdeterminanten.
De Belgische Ontwikkelingssamenwerking investeert per jaar 40.000 euro
in Be-cause Health via het raamakkoord met het Instituut voor Tropische
Geneeskunde.
Belangrijkste internationale
vergaderingen over gezondheid in 2011
VN-VERGADERING ROND HIV/AIDS, NEW YORK
In 2011 was het 30 jaar geleden dat de eerste aidspatiënt werd gerapporteerd.
Ter gelegenheid van deze verjaardag hield de Algemene Vergadering
van de Verenigde Naties een vergadering op hoog niveau over aids.
Wereldleiders keurden er een belangrijke politieke verklaring goed met tien
© ITG
ambitieuze doelen. Zo zal men tegen 2015 streven naar een halvering van
zowel seksuele besmettingen als besmetting via intraveneus druggebruik;
de volledige eliminatie van nieuwe hiv-infecties bij kinderen; de behandeling
van de 15 miljoen aidspatiënten en de eliminatie van genderongelijkheid
waarbij vrouwen en meisjes zich ook kunnen beschermen tegen aids.
Eind 2010 leefden er naar schatting 34 miljoen mensen met hiv, w aarvan
14,2 miljoen in lage- en middeninkomenslanden die in aanmerking kwamen
voor antiretrovirale behandeling. 6,6 miljoen mensen (47%) hadden
ook effectief toegang tot deze levensreddende medicatie. In 2010 kwamen
er wereldwijd ongeveer 2,7 miljoen nieuwe hiv-infecties bij en stierven 1,8
miljoen mensen van aids-gerelateerde aandoeningen.
VN-TOP OVER NIET-OVERDRAAGBARE
AANDOENINGEN, NEW YORK
In september 2011 vond ook een tweede VN-vergadering op hoog niveau
plaats rond de preventie en controle van niet-overdraagbare aandoeningen.
Daarin worden vier grote groepen onderscheiden: cardiovasculaire
aandoeningen, kanker, chronisch respiratoire aandoeningen en diabetes.
De VN-top keurde een verklaring goed die aanzet om tegen 2013 plannen
af te ronden om de gekende risicofactoren zoals tabak, alcoholgebruik,
ongezonde voeding en gebrek aan fysieke activiteit, in te perken. De top
benadrukte ook het belang van internationale en multisectoriële samenwerking
voor de preventie en controle van deze groep aandoeningen.
Volgens schattingen veroorzaken niet-overdraagbare aandoeningen 63%
van alle mortaliteit wereldwijd. Jaarlijks sterven 9 miljoen mensen onder
de 60 jaar aan niet-overdraagbare aandoeningen, waarvan 80% in ontwikkelingslanden.
De vroegtijdige sterfte in deze leeftijdsgroep heeft ook een
belangrijke socio-economische impact. Het is slechts de tweede keer in de
geschiedenis van de VN dat een speciale top rond een gezondheidsthema
wordt georganiseerd. De eerste was in 2001 rond hiv/aids.
SOCIALE GEZONDHEIDSDETERMINANTEN,
RIO DE JANEIRO
Gezondheid wordt beïnvloed door een veelheid van factoren, zoals voeding,
woon-, werk- en leefomstandigheden, schoolopleiding, enz. Dergelijke
factoren - die gezondheid op een directe of indirecte manier beïnvloeden
- worden de sociale gezondheidsdeterminanten genoemd. Ze zijn een
geheel van condities waarin mensen geboren worden, opgroeien, leven,
werken en ouder worden, inclusief het gezondheidssysteem.
In oktober 2011 organiseerde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een
conferentie over deze sociale determinanten om politieke leiders bewust te
maken over de ongelijkheid in gezondheid en hoe dit aan te pakken. De
politieke verklaring van de conferentie weerspiegelt een globaal engagement
om de sociale determinanten deel te laten uitmaken van nationale
actieplannen en strategieën. De conferentie stelde onder meer internationale
en intersectorale samenwerking en het streven naar een universele
dekking van de gezondheidszorg voor.
56

JAAR
VERSLAG
2011
BANGLADESH
China
Gezondheidszorg per fiets
Wereldsolidariteit en
Gonoshasthaya Kendra
Nepal
Indiad a
THIMBU
Rangpur
Bhutan
Bangladesh
Puthia
DACCA
Comilla
India
CALCUTTA
CU TA
Khulna
Chittagong
Myanmar
ar
De gezondheidsindicatoren van Bangladesh
zijn weinig opbeurend. Het kindersterftecijfer
bedraagt 78 op 1000 en slechts 30%
van de bevolking heeft toegang tot primaire
gezondheidszorgen. Het land scoort daarmee
slecht op de Millenniumdoelen. De overheid
kan haar bevolking, vooral op het platteland,
geen toegang tot gezondheidszorg garanderen.
Nochtans hebben de lokale actoren
aangetoond dat men met een beperkt aantal
middelen en veel goede wil de moeder- en
kindersterfte effi ciënt kan bestrijden.
TOEGANKELIJKE ZORG
VOOR DE ARMSTEN
Dit is het geval voor Gonoshasthaya Kendra
(“Geneeskunde voor het Volk”). Deze organisatie
is veertig jaar geleden opgericht ten tijde
van de onafhankelijkheid. Ze heeft zich tot doel
gesteld de gezondheidszorg in alle landen te
organiseren en erover te waken dat ze toegankelijk
worden voor de allerarmsten. Haar acties hebben, in samenwerking
met Wereldsolidariteit, het leven van anderhalf miljoen mensen veranderd
door het oprichten van 6 ziekenhuizen en 39 gezondheidscentra. Opmerkelijk
is het engagement van 2.200 paramedici die geregeld alle dorpen
bezoeken om er de nodige zorgen te verlenen. Dit doen ze per fi ets, want de
dorpen zijn op geen andere vervoerswijze bereikbaar. Dit alles wordt aangeboden
tegen een gewaarborgd solidair tarief terwijl ook de lokale overheid
geresponsabiliseerd wordt.
De voorbije jaren heeft de organisatie de bejaarden als nieuwe doelgroep
gekozen. In veel dorpen blijven zij alleen achter omdat de jongere mensen
naar de steden trekken op zoek naar werk. Bij het huisbezoek aan
de bejaarden wordt de bloeddruk gemeten en nagels geknipt, met aandacht
voor de persoonlijke hygiëne. Maar bovenal is dit ook een sociaal
contact. Soms volstaat een klein gesprek om de gezondheid op peil te
In de zones waar
Gonoshasthaya Kendra actief
is, is de kindersterfte met
60% gedaald tot 20,5 op
1000 en de moedersterfte
tot 95,7 op 100.000.
© Wereldsolidariteit
houden. Indien nodig kan de bejaarde een
beroep doen op een fysiotherapeut die aan
huis komt. In bepaalde dorpen neemt men
het initiatief om deze mensen met elkaar in
contact te brengen, zodat ze bijvoorbeeld een
namiddag kunnen praten bij een maaltijd of
een kop koffi e. Niet minder dan 20.311 mensen
krijgen op deze manier een bezoekje van
medisch personeel.
Bovendien blijft Gonoshasthaya Kendra in
271 dorpen pre- en postnatale zorg aanbieden.
Door de intensieve opvolging van jonge
moeders (7.325 vrouwen in 2011) ligt het
sterftecijfer bij pasgeborenen en hun moeders
veel lager dan in de naburige regio’s waar de
organisatie geen activiteiten ontplooit.
MOEILIJK BEREIKBARE DORPEN
Sinds 2009 begeeft Gonoshasthaya Kendra
zich meer richting de rivierenregio. Erosie
sluit de rivierenregio soms af van de buitenwereld.
De bevolking is er arm en leeft op kleine eilandjes in de enorme
beddingen van de rivieren. Tijdens het regenseizoen moeten de families
zich terugtrekken in kleine paaldorpen. In de dorpen is er geen elektriciteit
en zijn er geen medische voorzieningen. Om deze ongeveer 50 dorpen te
doorkruisen, heeft men 7 à 10 dagen nodig. Ook hier heeft Gonoshasthaya
Kendra lokale medische centra opgericht waardoor 60.000 à 70.000 mensen
toegang hebben tot gezondheidszorg.
Gonoshasthaya Kendra bewijst dat het beter is de noodzakelijke voorzieningen
bij de mensen te brengen, dan hen vele kilometers te laten afl eggen
naar het dichtstbijgelegen medisch centrum. Dankzij deze strategie van
nabijheid zijn de resultaten indrukwekkend. In de zones waar de organisatie
in 2010 actief was, is de kindersterfte met 60% gedaald. De moedersterfte
is er gedaald tot 95,7 op 100.000. Deze cijfers tonen aan dat het bereiken
van Millenniumdoelen 4 en 5 haalbaar is.
57

BOLIVIA
Naar een versnelde daling
van de kindersterfte
Het programma voor
‘Nul Ondervoeding’
LIMA
Peru
Cobija
Riberalta
Trinidad
LA PAZ
Bolivia
Cochabamba
Oruro
Santa Cruz
Sucre
Brazilië
ië
Potosi
Tarija
Paraguayay
Chili
Argentinië
Chronische ondervoeding treft een op drie kinderen jonger dan vijf jaar
in Bolivia. Het is een van de grootste zorgen van de bevolking, vooral in
gemeenten met een hoge graad van voedselonzekerheid en armoede.
Kinderen van wie de moeder analfabeet of slecht geschoold is, zijn het
kwetsbaarst. Het gebrek aan micronutriënten zoals ijzer, vitamine A, jodium
en calcium, komt vaak voor bij de Boliviaanse bevolking.
© BTC
EEN MULTISECTORIËLE EN
GEDECENTRALISEERDE FOCUS
In 2009 ondertekenden de regeringen van Bolivia, Canada, Frankrijk en
België een Memorandum of Understanding die de medefi nanciering van
het ‘Programma Nul Ondervoeding’ regelde via een gemeenschappelijk
fonds. Op die manier waren er middelen om dit programma op volle
toeren te laten draaien. Speciale aandacht gaat naar kinderen onder de
twee jaar.
Bijzonder aan het programma is de multisectoriële benadering die rekening
houdt met de brede waaier aan sociaaleconomische determinanten
van ondervoeding. Het programma wordt beheerd door vertegenwoordigers
uit verschillende sectoren, verenigd in de Nationale Raad voor
Voedsel en Voeding (CONAN). Deze is samengesteld uit negen ministeries,
onder meer onderwijs, water en sanitaire voorzieningen, landbouw,
industrie, economie, enz.
GEMEENTELIJKE PREMIE
Om in het hele land de ondervoeding te verminderen, betrekt men via de
‘Gemeentelijke Premie’ de lokale overheden bij het nationaal programma
‘Nul Ondervoeding’. Gemeenten die met schrijnende ondervoeding te kampen
hebben, kunnen sponsoring ontvangen uit het gemeenschappelijke
fonds voor initiatieven rond bestrijding van de ondervoeding. Bovendien
kan men de sponsoring van 50.000 dollar pas in ontvangst nemen als
de gemeente voldoet aan de verschillende eisen van het programma. Zo
betrekt men alle sectoren in het programma en versterkt men de participatie
van lokale gemeenschappen. Ook zorgt het voor een beter lokaal beheer
van de investeringen.
De deelname van het Belgisch Ontwikkelingsagentschap (BTC) aan het
basketfund van dit programma kadert volledig in het 5de Millenniumdoel.
Ondervoeding is immers een onderliggende oorzaak van ongeveer de helft
van de kindersterfte in Bolivia.
58

JAAR
VERSLAG
2011
DR CONGO
Steun aan het
gezondheidssysteem
in Kisantu
Nigeria
Port Harcourt
MALABO
Bioko
(Equat. G.)
Bata
E. Guinée
SAO TOMÉ LIBREVILLE
Kameroen
YAOUNDÉ
Gabon
Congo
BRAZZAVILLE
KINSHASA
Centraal-Afrikaanse Rep.
BANGUI
Kikwit
Kananga
anga
Aketi
DR Congo
Mbuji-Mayi
Ma
Zuid-Soedan
da
Doruma
Kisangani
Isiro
KAMPALA
KIGALI
Rwanda
Bukavu
Burundi
undi
BUJUMBURA
UMBURA
Kasongo
Oeganda
Kenia
Tanzania
LUANDA
Angola
Lubumbashi
um
Malawi
aw
LILONGWE
LONGWE
De Congolese minister van Volksgezondheid heeft in 2006 de Strategie voor
Versterking van het Gezondheidssysteem aangenomen. De strategie biedt
een gemeenschappelijk kader voor het geheel van interventies en actieve
programma’s in de gezondheidssector. Om de strategie
in de praktijk om te zetten, werkte de Belgische
Ontwikkelingssamenwerking een ondersteuningsprogramma
uit: het Ondersteuningsprogramma voor het
Gezondheidssysteem, Intermediair en Perifeer Niveau
(ASSNIP). Het programma is verdeeld over vijf luiken.
Het derde luik omvat drie gezondheidszones in de provincie
Bas-Congo.
PRIMAIRE GEZONDHEIDSZORG
De doelstelling van ASSNIP is tweeledig. Enerzijds wil het programma de
belangrijkste gezondheidsstructuren (gezondheidscentra en ziekenhuizen)
ondersteunen opdat deze in staat zijn de bevolking kwaliteitsvolle, globale,
geïntegreerde, effi ciënte en toegankelijke primaire gezondheidszorgen toe
te dienen. Anderzijds moet het programma geleidelijk aan een zorgmodel
ontwikkelen dat t oepasbaar is over het hele land.
© BTC
FORFAITAIRE TARIEVEN EN FINANCIËLE ONDERSTEUNING
Het referentieziekenhuis in de gezondheidszone Kisantu is het referentiepunt
geworden voor het gezondheidssysteem in het algemeen. Hier gebruikt men
forfaitaire tarieven en fi nanciële ondersteuning in de
vorm van een subsidie voor de patiënten die door
de gezondheidscentra werden doorverwezen. Met
andere woorden, de fi nanciële drempel in dit ziekenhuis
ligt lager voor iedere patiënt die het meest adequate
niveau in het systeem gebruikt. Dit zorgt voor
een rationeler gebruik van de beschikbare middelen.
Zo zijn 65% van de kosten voor een bezoek aan de
pediater en 85% van het tarief voor een keizersnede
ten laste van het Belgisch Ontwikkelingsagentschap
(BTC). Deze bijdrage wordt rechtstreeks aan het referentieziekenhuis betaald.
De patiënten betalen enkel het niet-gesubsidieerde deel van het forfaitaire tarief.
In de gezondheidszone
Kisantu is de
moedersterfte gedaald
van 192 op 100.000
geboorten in 2008 naar
64 op 100.000 in 2010.
RESULTATEN
De resultaten tonen een verhoogde toegang tot gezondheidszorg voor
de bevolking in de ondersteunde zones, en een verbeterde financiële
leefbaarheid van het referentieziekenhuis van Kisantu en de dichtstbijgelegen
gezondheidscentra. Verder valt onder meer een daling op van de
moedersterfte van 192 op 100.000 geboorten in 2008 tot 64 op 100.000
in 2010. Dit cijfer is gebaseerd op het aantal bevallingen in het gezondheidssysteem
van zone Kisantu, waar 85% van de bevallingen begeleid
worden. Een gelijkaardig cijfer wordt verwacht voor 2011.
Het doel is om zowel aan de kwaliteit van de gezondheidszorg te kunnen werken
als verder te gaan met de rationalisering van de middelen. Daarom worden
de ziekenhuisprotocollen voor het referentieziekenhuis en de ordinogrammen
voor de gezondheidscentra doorgevoerd. Een intensieve rationalisering van
de laboratorium- en medische beeldvormingdiensten werd doorgevoerd alsook
de informatisering van de administratieve en medische gegevens.
Het ASSNIP-programma ondersteunt ondertussen ook de oprichting van
een ziekteverzekering in Kisantu. Het aandeel van de bevolking van
Kisantu dat bij de ziekteverzekering is aangesloten, is gestegen van 1%
in 2007 naar 8% in 2011.
59

DR CONGO
‘Bevalling met
gering risico’
Nigeria
Kameroen
Centraal-Afrikaanse Rep.
Port Harcourt
MALABOA
ABO
BANGUI
Bioko
(Equat. G.)
YAOUNDÉ
Aketi
Bata
E. Guinée
SAO TOMÉ LIBREVILLE
Congo
Gabon
BRAZZAVILLE
KINSHASA
DR Congo
Zuid-Soedan
da
Doruma
Isiro
Oeganda
Kisangani
KAMPALA
Kenia
KIGALI
Rwanda
Bukavu
Burundi
u
BUJUMBURA
UMBURA
Kasongo
Kikwit
Kananga
anga
Mbuji-Mayi
Ma
Tanzania
LUANDA
Angola
Lubumbashium
Malawi
aw
LILONGWE
De SLCD (Service Laïque de Coopération au Développement) begon zijn
activiteiten in de gezondheidszone Kisantu in 1997. Hij richt zich vooral
op de primaire gezondheidszorgen: herstel van de gezondheidsstructuren,
verbeteren van de kwaliteit, enz. Toen de dorpen in Kisantu sterfte bij
bevallingen als prioritair probleem hadden aangeduid, besloot de SLCD een
bevallingsprogramma uit te werken.
Ervaring heeft aangetoond dat de belangrijkste elementen die zowel oorzaak
als gevolg van sterftes zijn, samengevat kunnen worden in vier “te’s”:
te veel zwangerschappen (meer dan zes), te snel op elkaar, te vroeg en te
laat. Daar horen nog drie “te laats” bij: te late beslissing om op consultatie
te komen, te laat aankomen in het gezondheidscentrum en te laat handelen
vooraleer de nodige verzorging te ontvangen.
STERFTES VOORKOMEN
Het programma wil vrouwen beter verzorgen om zo de moedersterfte en
sterfte bij pasgeborenen te verminderen. Het proces van het verzorgen
van de zwangere vrouw begint in haar dorp. Zij moet in het gezondheidscentrum
geraken wanneer er zich een probleem stelt. Vervolgens moet
men haar correct verzorgen. En tot slot moet de vrouw kunnen worden
overgebracht naar een gespecialiseerd ziekenhuis. De methodologie
bestaat er dan in om tussenbeide te komen op deze drie niveaus: in het
dorp, in het nabij gelegen gezondheidscentrum en in het gespecialiseerde
ziekenhuis.
De dorpelingen worden voorgelicht over voortplanting. Bovendien worden
er lokale tussenpersonen opgeleid en diagnostiek in focusgroepen georganiseerd.
Dit heeft ervoor gezorgd dat meer vrouwen de prenatale consultaties
gingen volgen en dat de steun die de zwangere vrouwen van hun
omgeving en echtgenoten krijgen, nu veel beter is. Het aantal prenatale
consultaties is er gestegen van 30 naar 62,5%.
Het programma heeft verder tot doel de competenties van de gezondheidsactoren
te verbeteren door vorming, bijscholing en supervisie. Ook hebben betere
uitrusting en infrastructuur gezorgd voor meer kwalitatieve dienstverlening.
ZORGINDICATOREN
De verbetering van de zorgen voor vrouwen vertaalt zich in een verbetering
van de zorgindicatoren (zie tabel).
ZORGINDICATOREN IN DE
GEZONDHEIDSZONE KISANTU
Basis 2010 Verbetering
Aandeel zwangere vrouwen dat minstens
drie prenatale consultaties volgden (%)
30 62,5 Signifi cant
Percentage zwangere vrouwen met
complicaties na bevalling (%)
0,7 0,2 Signifi cant
Percentage baarmoederbreuken 0,2 0,3 Signifi cant
Percentage zwangerschappen met
hoog risico gedetecteerd in het
2 4,4 Signifi cant
gezondheidscentrum
Percentage zwangerschappen met
hoog risico dat aangekomen is in het 83,2 68,3 Signifi cant
referentieziekenhuis
Aandeel van baby’s gestorven in
het kraambed op 100.000 levende 271 154 Signifi cant
geboortes
Aandeel van gestorven pasgeboren
baby’s op 1.000 geboortes
5,6 5,8 Niet- Signifi cant
Aandeel van doodgeboren baby’s op
1.000 geboortes
27,1 21,8 Niet- Signifi cant
Percentage vrouwen die familiale
planning gebruiken
5,1 10,7 Niet- Signifi cant
60

JAAR
VERSLAG
2011
© SLCD
Wanneer er een dringend verloskundige en/of neo-nataal ingrijpen nodig
is, moet dit zonder talmen aangepakt worden. De kwaliteit van de zorgen
moet bovendien uitmuntend zijn. De opleiding, bijscholing en de uitrusting
zijn van primordiaal belang om dit tot een goed einde te brengen. Uit de
cijfers blijkt dat de zorgindicatoren verbeterd zijn wat betreft het referentieziekenhuis
(zie tabel).
Het proces van het
verzorgen van de zwangere
vrouw begint in haar dorp.
ZORGINDICATOREN VAN HET
ALGEMEEN REFERENTIEZIEKENHUIS
Aantal in het kraambed gestorven baby’s
op 100.000 levende geboortes
Aantal gestorven pasgeboren baby’s op
1.000 geboortes
Aantal doodgeboren baby’s op 1.000
geboortes
Basis 2010 Verbetering
1569 900 Signifi cant
39,2 16,5 Signifi cant
43,2 16,2 Signifi cant
61

EEN LICHT IN DE GRUWEL
Congolese gynaecoloog Denis Mukwege
ontving de Koning Boudewijnprijs
Bukavu, het Panzi-ziekenhuis. Een oord van vrede voor de veel te
talrijke slachtoffers van verkrachtingen in de streek. Ze kunnen
hier terecht voor medische verzorging en psychosociale ondersteuning,
voor hun re-integratie in de maatschappij en zelfs voor
juridische follow-up. Aan het hoofd staat de stichter van het ziekenhuis,
zelf gynaecoloog en eeuwig bestrijder van het geweld
tegen vrouwen: dokter Denis Mukwege. Zijn werk werd bekroond
met de Koning Boudewijnprijs.
Lange tijd was dokter Mukwege de enige gynaecoloog in de regio. “In ‘99
zag ik voor het eerst een vrouw met genitale letsels die ‘iemand’ haar had
toegebracht. Ik begreep er niets van en ze wilde mij toen ook geen verdere
Ik verzorg de
menselijke domheid.
Sinds 1978 wordt de Koning Boudewijnprijs, waaraan een bedrag van 150.000
euro is verbonden, uitgereikt aan pioniers van de sociale vooruitgang in de ontwikkelingslanden.
Naast de financiële steun, is de prijs ook goed voor de zichtbaarheid
en promotie van de laureaten. Bekende laureaten waren onder meer
Ousmane Sy, Paulo Freire en Muhammad Yunus.
© Stephan Vanfl eteren
uitleg geven. Ik was ervan overtuigd dat deze afschuwelijke letsels een
alleenstaand geval betroffen, maar in de daaropvolgende weken nam het
aantal slachtoffers alleen maar toe.” Vandaag horen deze verkrachtingen
tot de dagelijkse realiteit in Oost-Congo. “Deze week werden er 102 vrouwen
verkracht.”
“Wie een vrouw vernietigt, vernietigt een hele maatschappij”, betoogt de dokter.
Dit is een verschrikkelijk ‘oorlogswapen’ in handen van milities die zich schuilhouden
op dit grondgebied rijk aan ertsen. En daarnaast spelen ook andere
factoren: de vroegere opstandelingen die opnieuw in het reguliere leger werden
geïntegreerd, de burgers die worden aangemoedigd door de banalisering van
dit soort daden en de straffeloosheid die heel lang de regel was.
Oorspronkelijk wou dokter Mukwege kinderarts worden. Toen hij als jonge
arts echter vaststelde in welke omstandigheden vrouwen moesten bevallen,
besloot hij gynaecologie te studeren. Hij vestigde zich in Bukavu, waar
hij in 1999 het Panzi-ziekenhuis oprichtte, een gezondheidscentrum dat
hulp zou verlenen bij bevallingen. Al heel snel behandelde dokter Mukwege
er vrouwen die het slachtoffer waren van seksueel geweld. Het ziekenhuis
vervulde een voorbeeldfunctie in het Gebied van de Grote Meren. De voorbije
10 jaar behandelde de gynaecoloog samen met zijn team meer dan
30.000 slachtoffers.
De patiënten krijgen er een allround behandeling. Medische zorgen, maaltijden
en geneesmiddelen zijn er gratis voor patiënten die er erg aan toe
zijn en voor alle slachtoffers van seksueel geweld. Niet alleen fysische
en emotionele letsels krijgen aandacht. In een transitcenter bereiden de
patiënten zich voor op de herintegratie in de maatschappij. Ze worden er
psychologisch opgevolgd en er wordt voor gezorgd dat ze vóór hun vertrek
een inkomen hebben. Een juridische dienst zorgt ondersteuning. Uiteindelijk
komen de slachtoffers er fysisch en moreel bovenop en krijgen ze een
zekere waardigheid terug. ‘Mobiele ziekenhuizen’ zoeken de slachtoffers
op, om zowel de eerste zorgen als juridische raadgevingen te verstrekken.
Tegelijk blijft de dokter onverminderd de gruwel waarvan hij getuige is aanklagen.
Hij lanceert sensibiliseringscampagnes en zet meer personeel in
voor de opvang van slachtoffers. “Jammer genoeg blijft de situatie onveilig.
Het is niet uitzonderlijk dat we bij nieuwe slachtoffers van verkrachting vrouwen
terugzien die we 2 jaar eerder voor dezelfde letsels hebben behandeld.
Ik zou liever anoniem zijn dan wereldwijde erkenning genieten voor een situatie
die de wereld geen halt wil toeroepen”, verklaarde Denis Mukwege op de
receptie na de uitreiking van de prestigieuze Koning Boudewijnprijs.
België was als pionier de aansturende kracht in de strijd tegen seksueel
geweld in DR Congo. Ons land ondersteunt sinds 2004 een gezamenlijk
programma in de strijd tegen seksueel geweld. Momenteel werkt België
mee aan een globale aanpak met medische, psychosociale en juridische
begeleiding en met een re-integratieprogramma voor de slachtoffers
van seksueel geweld, in het kader van het Plan de stabilisation et de
reconstruction in het oosten van Congo (STAREC). België beloofde aan het
Panzi-ziekenhuis een zuurstofeenheid voor het operatiekwartier en een
voor de intensive-careafdeling.
62

JAAR
VERSLAG
2011
MALI
Betere toegang tot
gezondheidsdiensten
België steunt Unicef in
haar programma’s
Toegang tot basisgezondheidszorg is geen evidentie in Mali. Meer dan de helft
van de bevolking woont verder dan 5 km van een gezondheidscentrum. Te
weinig moeders krijgen de kans om op geschoolde gezondheidswerkers een
beroep te doen. De gevolgen daarvan zijn treffend: Mali heeft de op één na
hoogste kindersterfte onder 5 jaar ter wereld. Eén vrouw op 22 sterft tijdens
haar zwangerschap.
MOBIELE MEDISCHE ZORGEN
Lange rijen moeders met kinderen wachten langs de stoffi ge weg voor
het dorp gelegen in Kayes, een arrondissement in West-Mali. In de verte
komt de verpleger met de geneesmiddelen en de vaccins op zijn brommer
aangereden.
DAKAR
Gambia
G
NOUAKCHOTT
Senegal
BANJUL
BISSAU
Marokko
Mauritanië
Kayes
BAMAKO
Ségou
Taoudenni
Mali
Tombouctou
Gao
OUAGADOUGOU
ADOUGOU
Guinee-Bissau
u
sa
u
Sikasso
Burkina Faso
Guinee
Benin
CONAKRY
Ivoorkust
Ghana
FREETOWN
Si
L
Om de jonge Malinese moeders beter te beschermen, vaccineren vrijwilligers
uit de gemeenschap de kinderen. De verpleger verricht prenataal
onderzoek bij zwangere vrouwen, geeft hen ijzertabletten en deelt met
insecticide geïmpregneerde bednetten uit. De zorg rond de zwangerschap
is erg belangrijk om verwikkelingen tijdens de bevalling te voorkomen.
BEWUSTMAKING
In Mali zijn vroegtijdig huwen en genitale verminking van vrouwen
schering en inslag. Gericht onderwijs en sensibilisering moeten de
schadelijke gewoontes en gebruiken afraden, het belang van prenataal
onderzoek duidelijk maken en de toekomstige moeders overtuigen in een
gezondheidcentrum te bevallen.
Unicef, het kinderrechtenfonds van de Verenigde
Naties, steunt het Malinese ministerie
van Volksgezondheid om de toegang tot
basisgezondheidszorg te verbeteren voor
hen die er het meest nood aan heeft. Op zijn
beurt steunt België Unicef met een bijdrage
aan de algemene middelen (core-bijdrage),
waarbij de organisatie vrij kan beslissen waar
het die steun op de meest nuttige manier kan
gebruiken. In 2011 beliep de totale Belgische
bijdrage aan Unicef 23,7 miljoen euro. Dat is
ongeveer 5% van het globale jaarbudget van
het kinderrechtenfonds.
Togo
Algerije
Kidal
NIAMEY
Niger
Nigeria
Abuja
© Unicef//NYHQ2009-2392/Pirozzi
Mali heeft de op één na
hoogste kindersterfte
onder 5 jaar ter
wereld. Eén vrouw
op 22 sterft tijdens
haar zwangerschap.
63

MALI
Toegang tot gezondheid
voor geïsoleerde
groepen - Kidal
Dokters van de Wereld
DAKAR
Gambia
G
NOUAKCHOTT
T
Senegal
S
BANJUL
BISSAU
Marokko
Mauritanië
Guinee-Bissau
u
sa
u
Guinee
CONAKRY
FREETOWN
Kayes
BAMAKOAKO
Ségou
Sikasso
Ivoorkust
Taoudenni
Mali
Burkina Faso
Benin
Ghana
Togo
Algerije
Kidal
Tombouctou
Gao
NIAMEY
OUAGADOUGOU
U
Niger
Nigeria
Abuja
Dokters van de Wereld is bezorgd om die groepen mensen die in de dagelijkse
nieuwsberichten steeds weer vergeten worden. De ngo wil zo bijdragen
aan de Millenniumdoelen. Dokters van de Wereld wil de sanitaire
voorzieningen van de meest kwetsbare bevolkingsgroepen - in de eerste
plaats vrouwen en kinderen - verbeteren.
GEZONDHEIDSZORG NAAR DE MENSEN BRENGEN
Dit is ook de focus van het project dat Dokters van de Wereld meer dan een
decennium geleden in het noorden van Mali opstartten, meerbepaald in de
Kidal-regio. Het project richt zich vooral naar de Tamasheq-nomaden (Touareg)
en de plattelandsbevolking. De toegang tot kwaliteitsvolle zorgen is
minimaal en de regio telt daardoor een hoge kindersterfte bij bevallingen. Dit
heeft vooral te maken met een gebrek aan fi nanciële, materiële en culturele
middelen: overstromingen, geen wegen, traditionele methodes, gebrek aan
veiligheid, enz. Kidal telde in 2010 57.708 inwoners. Voor deze geïsoleerde
bevolkingsgroepen is een falend gezondheidssysteem een belangrijke mortaliteitsoorzaak
waarvan de vrouwen en kinderen de eerste slachtoffers zijn.
Bijgevolg heeft Dokters van de Wereld een programma opgestart, aangepast
aan de specifi eke behoeften van deze bevolkingsgroepen. Het is
erop gericht toegang te garanderen tot de primaire gezondheidszorgen. Ter
ondersteuning van wat de Algemene Directie voor de Gezondheid van de
regio Kidal (GOKJE) al doet, heeft dit project in de directe nabijheid van de
nomadische bevolking vooruitgeschoven gezondheidsposten opgericht
en bevoorraad. Door deze nieuwe sanitaire structuren en de mobiele polyvalente
ploegen kunnen opnieuw zowel curatieve als preventieve zorgen
toegediend worden. Tegelijk wordt de bevolking hierover gesensibiliseerd.
In 2010 voerden deze teams 9.621 curatieve consultaties, 589 zwangerschapsconsultaties,
171 postnatale consultaties, 436 consultaties voor
leerlingen en 373 vaccinaties uit.
In de regio Kidal bevielen in 2010 drie
op de vier vrouwen thuis. Ze worden
bijgestaan door vroedvrouwen gevormd
door Dokters van de Wereld.
© Dokters van de Wereld
VORMING
Om de culturele tradities te verzoenen met kwaliteitsvolle gezondheidszorg
organiseert Dokters van de Wereld opleidingen bestemd voor het lokale verzorgende
personeel en voor de traditionele vroedvrouwen. Hun competenties
worden versterkt door bijvoorbeeld risicozwangerschappen te leren detecteren
of door tijdig in te grijpen en te waarschuwen bij besmettelijke ziektes.
In de regio Kidal bevielen in 2010 drie op de vier vrouwen thuis, bijgestaan
door vroedvrouwen gevormd door Dokters van de Wereld.
64

JAAR
VERSLAG
2011
RWANDA
België investeert verder in
goede resultaten
Budgetsteun voor
de Rwandese
gezondheidssector
Ruhengeri
eri
Byumba
Gisenyi
KIGALI
Kibuye
Cyangugug
u
Butare
Oeganda
Rwanda
Burundi
DR
Congo
Kibuye
Tanzania
BUJUMBURA
Budgetsteun is een vorm van ontwikkelingshulp waarbij meerdere donoren
hun ontwikkelingsgeld bij elkaar brengen om een nationaal ontwikkelingsprogramma
gecoördineerd uit te voeren. Mits een aantal welomschreven
condities vervuld zijn, wordt het geld naar de nationale schatkist van het
ontvangende land overgemaakt om een welbepaalde ontwikkelingsstrategie
uit te voeren. In dit geval gaat het om het Strategisch Plan voor de
Gezondheidssector (Health Sector Strategic Plan).
VERANKERING
België geeft sinds 2008 sectorale budgetsteun aan de Rwandese gezondheidssector,
zoals overeengekomen in het Indicatief Samenwerkingsprogramma
(ISP) 2008-2011.
De doelstelling van de Belgische bijdrage aan dit gezamenlijke programma
was om de armen en kwetsbaren toegang te verlenen tot kwalitatieve
gezondheidsdiensten, zowel op het vlak van eerste- als tweedelijnsgezondheidszorg.
Zoals gepland was eind 2010 de voorziene Belgische steun
© BTC
van 13 miljoen euro volledig besteed. In combinatie hiermee gaf België
gedurende het vorige ISP ook nog steun aan het gezondheidssysteem
in stedelijke gebieden. Daarnaast fi nancierde ons land een project voor
institutionele versterking van het Rwandese nationale gezondheidsbeleid
en nam het deel aan de sectorale beleidsdialoog. Dit alles zorgde ervoor
dat de Belgische inspanningen in de gezondheidssector beter verankerd
werden. Ons land slaagde erin om een positieve bijdrage te leveren aan de
uitvoering van het Rwandese programma budgetsteun.
OPVALLENDE RESULTATEN
Mede door de donorsteun heeft Rwanda de voorbije jaren aanzienlijke
vooruitgang geboekt in de gezondheidssector. Tussen 2005 en 2010
deed men 3 Demographic and Health Surveys, waaruit gebleken is dat
Rwanda zeer toegewijd is om de Millenniumdoelen te halen. Voor Millenniumdoelen
4 en 5 werden tussen 2005 en 2010 een aantal opmerkelijke
resultaten bereikt:
• Het aantal vrouwen tussen 15 en 49 jaar dat moderne anticonceptiemiddelen
gebruikt, is gestegen van 10% tot 45%;
• Het aantal bevallingen in een geaccrediteerde gezondheidsfaciliteit is
gestegen van 30% naar 69%;
• Het aantal volledig gevaccineerde kinderen tussen 12 en 23 maanden
is gestegen van 75% naar 90%;
• Het aantal kinderen dat slaapt onder muskietennetten, behandeld met
insecticide, is gestegen van 13% naar 70%;
• Het aantal kinderen dat sterft onder de 5 jaar, is gedaald van 152 per
1000 levend geborenen naar 76;
• Het percentage kinderen dat lijdt aan chronische ondervoeding is
gedaald van 51 naar 44.
Omdat het gezondheidsprogramma goede resultaten wist te bereiken,
werd tijdens de laatste Gemengde Commissie beslist om in het nieuwe ISP
2011-2014 andermaal 32 miljoen euro te voorzien voor budgetsteun
in de gezondheidssector.
65

Colofon
REDACTIE EN COÖRDINATIE:
Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking
HOOFDREDACTIE:
Thomas Hiergens
EINDREDACTIE:
Jan De Mets - Jan.De.Mets@fulladsl.be
ONTWERP EN REALISATIE:
MWP
PRODUCTIE:
Dienst Communicatie
CONTACT:
02/501 81 11
VERANTWOORDELIJK UITGEVER:
Dirk Achten, Karmelietenstraat 15, 1000 Brussel
De gegevens in deze publicatie zijn louter informatief
en binden de FOD juridisch op generlei wijze.
WETTELIJK DEPOT:
0218/2012/06
Mei 2012
www.diplomatie.belgium.be
www.dg-d.be

Het DGD-Jaarverslag 2011 is een uitgave van de Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken,
Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.
Gratis verkrijgbaar in het Nederlands, Frans en Engels.

L’UNION
KONINKRIJK BELGIË
FEDERALE OVERHEIDSDIENST
BUITENLANDSE ZAKEN,
BUITENLANDSE HANDEL EN
ONTWIKKELINGSSAMENWERKING
EENDRACHT MAAKT MACHT
FAIT
LA
FORCE