Familie in de langdurige ggz - Trimbos-instituut

Ook in de Nederlandse GGz staat de samenwerking met familieleden nog in de kinderschoenen,
zo blijkt uit onderzoek van Morée en Van Lier (2006). De divisies jeugd en
ouderen lijken wat meer op samenwerking met betrokkenen gericht en hebben meer oog
voor de ondersteuningsbehoeften dan de langdurende zorg voor volwassenen. Verder
blijken vooral behandelaars te hechten aan hun eigen autoriteit en daarom het minst
geneigd te zijn om de ervaringsdeskundigheid van familieleden te erkennen en daar gebruik
van te maken. Bij verpleegkundigen lijkt deze bereidheid groter te zijn.
Ook in de ambulante teams, zoals Assertive Community Treatment (ACT) is het actief
betrekken van de leefomgeving van de cliënt, waaronder de partner, familieleden, vrienden
en kennissen, geen vanzelfsprekendheid. Hoewel de werkwijze van ACT-teams er op
gericht is om familieleden en andere betrokkenen actief bij de zorg te betrekken, blijkt de
communicatie tussen het ACT-team en de betrokkenen in de praktijk tegen te vallen. Uit
onderzoek in ACT-teams blijkt dat hulpverleners vaak nog onduidelijk zijn over de rol van
familieleden in het ondersteuningsproces en dat familie-interventies als psycho-educatie
en familiebegeleiding nog geen onderdeel vormen van de standaardzorg (MacFarlane,
2002, Verhaegh e.a., 2007).
Er zijn diverse redenen waarom de samenwerking tussen hulpverleners en familieleden
stagneert. Volgens Bovenkamp en Trappenburg (2008, 2009) gebruiken veel GGz
hulpverleners de privacywetgeving als reden om weinig met familieleden en betrokkenen
samen te werken. De heersende cultuur in de GGz is dat grote waarde wordt gehecht aan
de autonomie en privacy van de cliënt. Andere redenen die hulpverleners geven voor het
niet betrekken van familieleden zijn: te weinig tijd en financiering (Resnick e.a., 2005),
beperkt of verstoord contact tussen cliënt en familie, en overbelasting van familieleden
(Bijma & Hutschemakers, 2007).
2.4 Effectiviteit van familie-interventies
De term familie-interventies omvat een breed scala aan interventies voor familieleden en
andere betrokkenen, zoals psycho-educatie voor familieleden, familiegroepen en gezinsbegeleiding.
De interventies variëren onder meer in duur en aantal sessies, één of meer
gezinnen, met of zonder cliënten erbij, en de focus van de interventie (voorlichting, trainen
van copingvaardigheden, betrekken bij de zorg).
Familie-interventies worden in de Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie (2005) aanbevolen
aan gezinnen die met een gezinslid met schizofrenie wonen of daarmee nauw
contact onderhouden. Uit meta-analyses van Pilling e.a. (2002) en Pharoah e.a. (Cochrane
(2002) blijkt dat familie-interventies terugval bij cliënten uitstellen, dat ze tot minder
heropnames leiden en dat ze de medicatietrouw bij cliënten bevorderen. Hoewel de effecten
voor cliënten dus gunstig zijn, zijn de effecten voor de familieleden zelf (burden on
the family) gering. De effecten worden bewerkstelligd door interventies die minstens zes
maanden en minimaal 10 sessies beslaan en waarbij de cliënt aanwezig is.
2.4.1 Reviews vanaf 2004
Een update (tot juni 2005) van de Cochrane review waarin 15 extra RCT’s zijn toegevoegd
beschrijft een groter aantal positieve bevindingen over de werkzaamheid van familie-interventies
dan de oorspronkelijke review. Deze interventies kunnen de kans op terugval
bij cliënten verminderen en de medicatietrouw bevorderen. Ook kunnen familie-
Familie in de langdurige GGZ, deel 1: Interventies TRIMBOS-INSTITUUT 13