Vernietiging arbitraal vonnis en motiveringsgebreken: de ... - Stibbe

Nieuwsbrief NbBW
het bezwaar van de verkoper tegen wijziging van de
koopovereenkomst heeft ondervangen, geeft geen blijk
van werkelijke bereidheid over de voorgelegde problematiek
na te denken.
Het derde voorbeeld van de KNB betreft het geval dat na
de koop maar vóór de levering blijkt dat de buurman van
de verkoper een recht van overpad heeft ten aanzien van
het erf van de verkoper. Deze komt met de koper een
lagere koopprijs overeen. Deze wijziging van de koop
zou, aldus de KNB, een nieuwe koopovereenkomst met
opnieuw een bedenktijd betekenen. De vraag is volgens
de KNB of de koper, gezien de verzwaring die de erfdienstbaarheid
meebrengt, in de leveringsakte rechtsgeldig
afstand zou kunnen doen van zijn ontbindingsbevoegdheid.
De minister antwoordt:
‘Het komt mij voor dat de hier door de KNB opgeworpen
vraag ontkennend moet worden beantwoord.
De verkoper kan echter het opnieuw ontstaan
van een bedenktijd voorkomen door overeenkomstig
artikel 7:15 BW de koper tijdig, dus bij de koop,
de bijzondere lasten en beperkingen uitdrukkelijk te
laten aanvaarden.’
Ik ben het eens met de minister dat afstand van de
bedenktijd niet mogelijk is. Dit leidt tot het gevolg dat
door de wijziging van de koopovereenkomst bedenktijd
opnieuw gaat lopen (dit blijkt impliciet ook uit het hiervoor
weergegeven citaat). De suggestie van de minister
om de koper bij de koop het recht van overpad te laten
aanvaarden is een door hemzelf aangebrachte verandering
van het voorgelegde probleem. De casus was dat pas
ná de koop van dit recht van overpad is gebleken. Nu
geen verplichte deskundige bijstand bij de totstandkoming
van de koop is voorgeschreven, kan een geval
waarin verkoper noch koper zich van een erfdienstbaarheid
bewust is, zich eenvoudig voordoen. De notaris
wordt immers pas ná de koop ingeschakeld. Hetzelfde
geldt voor de oplossing dat de verkoper het ontstaan van
een nieuwe bedenktijd kan voorkomen door de bijzondere
lasten en beperkingen overeenkomstig art. 7:15 BW
bij de koop te laten aanvaarden. Dat is nu juist het probleem.
Hoeveel verkopers hebben ooit van art. 7:15 BW
gehoord? Zonder inschakeling van een juridisch deskundige
bij de koop zullen zij van het bestaan van deze
bepaling niet weten. Wanneer verkoper en koper toevalligerwijze
een modelovereenkomst gebruiken, waarin
een dergelijke algemene lusten- en lastenclausule voorkomt
(overigens is nog niet duidelijk of dit een geldige
clausule is) zou het bovendien wenselijk zijn dat de
koper zich ervan bewust is dat hij hiermee zijn recht op
een onbelaste verkrijging prijsgeeft.
Slot
De minister is niet bereid de Wet Koop van onroerende
zaken op de door de Eerste Kamer voorgelegde punten
te wijzigen. De meeste argumenten die hiervoor worden
aangedragen kunnen echter niet overtuigen. Dit was te
verwachten. Doordat in de nieuwe wet een grote inbreuk
is gemaakt op rechtsbeginselen als de vormvrijheid van
rechtshandelingen en de gebondenheid aan een overeenkomst,
zijn vele problemen gecreëerd. De minister zegt
in het begin van zijn brief dat hij bij de beantwoording
van de vraag of verdergaande wijziging van de wet wenselijk
is, de beginselen die aan het contractenrecht ten
grondslag liggen tot uitgangspunt wil nemen. Hij noemt
het beginsel van de vormvrijheid, het beginsel van de
gebondenheid aan het gegeven woord en het beginsel dat
partijen vrij zijn als het gaat om de inhoud van de overeenkomst.
De late terugkeer naar deze beginselen met
betrekking tot een wet bij de totstandkoming waarvan
deze geen rol hebben gespeeld, leidt tot moeizame redeneringen.
De minister is kennelijk niet van plan op het
hellende vlak dat met de Wet Koop van onroerende
zaken is betreden, verder af te glijden. Het is de vraag of
in dit stadium een beroep op rechtsbeginselen nog kan
baten.
Mr. C.G. Breedveld-de Voogd
Vernietiging arbitraal vonnis en
motiveringsgebreken:
de stand van zaken
HR 9 januari 2004, RvdW 2004, 11
(Nannini/SFT Bank N.V.)
Inleiding
Arbitrale vonnissen kunnen ter vernietiging aan de overheidsrechter
worden voorgelegd. In zijn arrest van
9 januari 2004 heeft de Hoge Raad zich wederom uitgelaten
over de vraag wanneer moet worden aangenomen
dat een arbitraal vonnis niet in stand kan blijven omdat
het niet ‘met redenen is omkleed’. In deze bijdrage ga ik
nader in op de door de Hoge Raad beantwoorde vraag,
en tracht ik aan te geven of op grond van dit arrest moet
40
NbBW maart 2004, nr. 3

Nieuwsbrief NbBW
worden aangenomen dat de Hoge Raad zijn eerdere
principiële uitspraak van 25 januari 2000, NJ 2000, 508
heeft willen nuanceren.
De door de Hoge Raad berechte casus wordt beheerst
door Antilliaans recht. Het Gemeenschappelijk Hof van
Justitie van de Nederlandse Antillen en Aruba (wiens uitspraak
in deze kwestie het onderwerp van de cassatieprocedure
vormt), hierna het ‘GHvJ’, heeft de litigieuze
arbitrale uitspraak vernietigd op grond van art. 527 Wetboek
van Burgerlijke Rechtsvordering van de Nederlandse
Antillen. Deze bepaling van Antilliaanse recht
komt inhoudelijk overeen met het oude Nederlandse art.
649 Rv, dat gold tot aan de inwerkingtreding van het vierde
boek van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering
in december 1986. De ‘oude’vernietigingsgronden
zijn thans terug te vinden in art. 1065 Rv. Op grond van
het concordantiebeginsel (zie art. 39 lid 1 van het Statuut
van het Koninkrijk der Nederlanden) dient echter bij de
uitleg van de relevante Antilliaanse wettelijke bepaling
ook het Nederlands recht te worden betrokken. Om die
reden heeft het arrest van 9 januari 2004 ook voor de
Nederlandse praktijk relevantie.
Stand van zaken
De gronden waarop naar Nederlands recht een arbitraal
vonnis vernietigd kan worden zijn limitatief opgesomd
in art. 1065 lid 1 Rv:
a. Het ontbreken van een geldige arbitrageovereenkomst.
b. De samenstelling van het scheidsgerecht is geschied
in strijd met de daarvoor geldende regels.
c. Het scheidsgerecht heeft zich niet aan de opdracht
gehouden.
d. Het vonnis is niet overeenkomstig het in art. 1057
bepaalde ondertekend of met redenen omkleed.
e. Het vonnis of de wijze waarop het tot stand is gekomen
is in strijd met de openbare orde of de goede
zeden.
In het vonnis van het GHvJ komt een aantal vernietigingsgronden
aan de orde. Gelet op de gang van zaken
in cassatie beperk ik me in het kader van deze bijdrage
tot de vernietigingsgrond genoemd in art. 1065 lid 1 sub
d Rv: het vonnis is ‘niet met redenen omkleed’, of wel
niet (voldoende) gemotiveerd.
In het algemeen wordt aangenomen dat wanneer
partijen hebben gekozen voor arbitrage, de rol van de
‘gewone’rechter in vergaande mate beperkt dient te zijn.
Door te kiezen voor private rechtspraak in één enkele
feitelijke instantie (hoger beroep is in arbitrage immers
zelden mogelijk) moeten partijen geacht worden te hebben
willen vermijden dat de overheidsrechter het werk
van arbiters overdoet: het is een beginsel van ieder ontwikkeld
arbitragestelsel dat een verkapt hoger beroep
tegen een arbitraal vonnis niet aan de orde mag zijn.
Tegelijkertijd aanvaarden de meeste jurisdicties (en ook
bijvoorbeeld de UNCITRAL Model Law) dat ten minste
een marginale toetsing door de overheidsrechter moet
kunnen plaatsvinden, mede om te bevorderen dat – wanneer
bijvoorbeeld arbiters bij hun oordeelsvorming fundamentele
normen hebben geschonden – het vertrouwen
van de samenleving in arbitrage niet op de tocht komt te
staan. Arbitrage is gebaat bij een zeer vergaande mate
van bescherming tegen de bemoeienissen van de overheidsrechter,
maar kan uiteindelijk niet zonder het ‘ultimum
remedium’van externe toetsing met betrekking tot
de naleving van bepaalde fundamentele rechtsbeginselen.
Het motiveringsvereiste wordt algemeen als voorbeeld
van een fundamenteel rechtsbeginsel gezien. De
vraag is op welke wijze dit criterium in het geval van
toetsing van arbitrale vonnissen door de overheidsrechter
dient te worden uitgelegd.
Snijders (H.J. Snijders, Nederlands Arbitragerecht.
Artikelsgewijs commentaar op de art. 1020-1076, Kluwer
2003) noemt drie mogelijke motiveringsgebreken in het
geval van een beroep op vernietiging op grond van
art. 1065 lid 1 sub d:
1. Het arbitraal vonnis is in het geheel niet gemotiveerd
en is derhalve zonder meer vernietigbaar.
2. Het vonnis is niet fraai maar ook niet hoogst ondeugdelijk
gemotiveerd en kan derhalve niet worden vernietigd.
3. Het vonnis is hoogst ondeugdelijk gemotiveerd, in
welk geval de meningen verschillen over het al dan
niet slagen van een beroep op de vernietigingsgrond
van art. 1065 lid 1 sub d Rv.
In zijn conclusie bij het arrest van 9 januari 2004 heeft
de A-G in onderdeel 11 een aantal nadere ‘markeringspunten’
aangegeven en de door Snijders genoemde
mogelijkheden van nuanceringen voorzien. Uit de
opsomming van deze ‘markeringspunten’ blijkt in ieder
geval dat het motiveringsvereiste niet op een eenvoudige,
eenduidige wijze kan worden ingevuld: de A-G
noemt acht mogelijke varianten van ontbrekende c.q.
gebrekkige motivering.
De Hoge Raad heeft in zijn arrest van 25 februari
2000, NJ 2000, 508 m.nt. Snijders (‘Benetton III’)
geoordeeld dat vernietiging van een arbitraal vonnis
ingevolge art. 1065 lid 1 aanhef en onder d Rv, op de
grond dat het arbitraal vonnis niet met redenen is
omkleed, slechts mogelijk is wanneer motivering ont-
NbBW maart 2004, nr. 3 41

Nieuwsbrief NbBW
breekt, en dus niet mogelijk is in gevallen van ondeugdelijke
motivering (cursivering in navolging van de Hoge
Raad). De rechter heeft niet de bevoegdheid om op grond
van deze vernietigingsgrond een arbitraal vonnis naar
zijn inhoud te toetsen. Daarmee leek de Hoge Raad duidelijk
positie te hebben gekozen in de controverse in literatuur
en lagere rechtspraak of motivering slechts een
formeel punt is, in die zin dat alleen het ontbreken van
elke motivering tot vernietiging kan leiden, dan wel of in
het kader van de toetsing van wat Snijders noemt een
‘apert onbehoorlijke motivering’, een dergelijke motivering
moet worden gelijkgesteld aan het ontbreken van
iedere motivering, en het arbitrale vonnis dient te worden
vernietigd. Het recente arrest van de Hoge Raad werpt de
vraag op of voorstanders van een minder restrictieve uitleg
van art. 1065 lid 1 aanhef en onder d Rv steun kunnen
ontlenen aan deze nieuwe uitspraak. A-G Bakels, die
in zijn conclusie bij Bennetton III ‘een kleine stap verder’
voorstond, in die zin dat een voltrekt onbegrijpelijke
motivering niet ongemoeid zou mogen worden gelaten
(zie onderdeel 3.18), en Snijders, die zich in zijn noot bij
Benetton III kritisch uitlaat over het oordeel van de Hoge
Raad, kunnen worden gerekend tot het kamp van degenen
die een minder restrictieve uitleg van het motiveringsvereiste
voorstaan.
Feiten en procesverloop
Nannini en SFT Bank N.V. (‘SFT’) hebben een overeenkomst
gesloten met betrekking tot de verkoop en levering
aan Nannini van alle aandelen in Treasure Ltd., de eigenaar
van het ‘Treasure Island Resort’. In de koopovereenkomst
heeft SFT gegarandeerd dat het resort onbezwaard is, op
een hypotheek ten behoeve van SFT na. In de koopovereenkomst
is bepaald dat bij schending van de garanties SFT
verplicht is om de schade die voorvloeit uit deze schending
te vergoeden. In het geval partijen over de hoogte van de
schade geen overeenstemming kunnen bereiken dient het
bedrag door arbiters te worden vastgesteld.
Een aantal jaren later doet een derde een bod op het
resort, maar Nannini en deze derde weten geen overeenstemming
te bereiken. Nannini stelt zich vervolgens op
het standpunt dat het feit dat het resort – in strijd met de
door SFT afgegeven garantie – toch bezwaard was de
reden geweest is voor het afketsen van deze transactie.
Nannini begint een procedure. Het GHvJ verklaart in zijn
vonnis van 6 november 1998 voor recht dat SFT de schade
moet vergoeden die het gevolg is van de onjuistheid
van de garantie in de koopovereenkomst. Het GHvJ overweegt
dat SFT zal moeten vergoeden de schade van Nannini
die hij heeft geleden als gevolg van de bezwaardheid
van het onroerend goed en dat het hierbij aannemelijk
(cursivering KC) is dat deze bezwaardheid aan de verkoop
van het resort aan de derde in de weg heeft gestaan.
De GHvJ heeft partijen verwezen naar arbitrage voor de
vaststelling van de hoogte van de schade, zulks conform
de overeenkomst.
Arbiters hebben SFT bij vonnis van 30 juni 2000 veroordeeld
tot vergoeding van schade. In het arbitrale vonnis
overwegen arbiters dat het aan SFT was aannemelijk
te maken dat de bezwaardheid van de onroerende zaak
aan de doorverkoop in de weg heeft gestaan, nu het GHvJ
reeds als vaststaand feit had aangenomen dat zulks het
geval was. Arbiters zijn van oordeel dat SFT daarin niet
was geslaagd.
Vervolgens heeft SFT een procedure tot vernietiging
van het arbitraal vonnis ingesteld bij het Gerecht in
Eerste Aanleg van de Nederlandse Antillen en Aruba
(‘GEA’). Het GEA wijst de vordering van SFT af en laat
het vonnis in stand. SFT gaat in beroep bij het GHvJ. Het
GHvJ vernietigt het arbitraal vonnis. Tegen dit vonnis van
het GHvJ van 28 mei 2002 heeft Nannini beroep in cassatie
ingesteld. De conclusie van de A-G strekt tot vernietiging
en verwijzing, maar de Hoge Raad verwerpt het
beroep in cassatie. Op het vonnis van het GHvJ, de conclusie
van de A-G en het arrest van de Hoge Raad zal ik
hierna meer uitvoerig ingaan.
GHvJ
Zoals reeds gesteld heeft het GHvJ in zijn vonnis van
6 november 1998 overwogen dat SFT gehouden is de
schade te vergoeden die Nannini als gevolg van de
bezwaardheid heeft geleden en dat het aannemelijk was
dat deze bezwaardheid aan de verkoop in de weg heeft
gestaan. Arbiters zijn er in hun vonnis in de procedure ter
vaststelling van de hoogte van de schade van uitgegaan
dat het GHvJ als vaststaand heeft aangenomen dat de
bezwaardheid aan de verkoop in de weg heeft gestaan.
SFT stelt in hoger beroep dat het vonnis van arbiters dient
te worden vernietigd omdat arbiters hebben nagelaten
een onderzoek te verrichten naar het causale verband tussen
de onjuistheid van de door SFT gegeven garantie en
de door Nannini gestelde schade, althans dat hun oordelen
omtrent de door SFT gevoerde causaliteitsverweren
onvoldoende expliciet zijn. Het GHvJ komt tot het oordeel
dat de beslissing van arbiters, dat SFT aannemelijk
dient te maken dat de bezwaardheid niet aan het totstandkomen
van een koopovereenkomst tussen Nannini en de
derde in de weg heeft gestaan, de wettelijk vereiste motivering
ontbeert, nu deze beslissing voortbouwt op de
onjuiste aanname dat het GHvJ in zijn vonnis van 6
november 1998 heeft beslist dat die bezwaardheid de oorzaak
is van het niet doorgaan van de verkoop. Kortom,
42
NbBW maart 2004, nr. 3

Nieuwsbrief NbBW
arbiters hebben miskend dat het GHvJ het causaal verband
slechts aannemelijk achtte, maar niet als vaststaand
aannam.
Het GHvJ stelt voorts dat arbiters de causaliteitsverweren
van SFT zodanig gebrekkig hebben beoordeeld
dat het arbitrale vonnis niet aan de minimumeisen van
motivering voldoet, althans dat de arbiters hebben nagelaten
om te beslissen over het met deze verweren aan de
orde gestelde geschilpunt.
Het GHvJ wijst daarom de vordering van SFT tot vernietiging
van het arbitraal vonnis toe.
A-G
De A-G besteedt in zijn conclusie expliciet aandacht aan
de ‘ruimte voor twijfel’ of de maatstaf die de Hoge Raad
in ‘Benetton III’heeft gehanteerd ook geldt onder het oude
Nederlandse recht en derhalve ook in het in deze zaak toepasselijke
Antilliaanse recht. Uit de conclusie volgt mijns
inziens dat de A-G aanneemt dat ‘Benetton III’ ook geldt
voor wat betreft het oude Nederlandse recht.
De A-G volgt niet het oordeel van het GHvJ dat arbiters
hebben nagelaten over de causaliteitsverweren te oordelen.
Nu arbiters in hun vonnis uitgegaan zijn van causaal
verband tussen de bezwaardheid van het onroerend
goed en het afketsen van de verkoop, is het arbitraal vonnis
met redenen omkleed. De loutere verwijzing naar een
bepaalde premisse (namelijk dat op grond van de eerdere
uitspraak van het GHvJ moet worden aangenomen dat
van causaal verband sprake is) kwalificeert in de optiek
van de A-G als een motivering, ook al zou deze premisse
onjuist zijn.
Volgens de A-G legt het GHvJ de lat voor rechterlijke
toetsing van arbitrale vonnissen te hoog, omdat bij hantering
van het criterium van het GHvJ niet onderzocht wordt
of het arbitrale vonnis op een bepaald punt een beslissing
inhoudt die aan de motiveringseis voldoet, maar of deze
beslissing inhoudelijk juist en voldoende daadkrachtig
gemotiveerd is. De A-G houdt onverkort vast aan ‘Benetton
III’.
De A-G behandelt voor de volledigheid tevens de
vraag of, indien de deugdelijkheid van de motivering
marginaal getoetst wordt (volgens de norm van Snijders),
het arbitraal vonnis dient stand te houden. De A-G beantwoordt
deze vraag bevestigend: de motivering van arbiters
is niet ‘apert onbehoorlijk’.
Hoge Raad
De Hoge Raad neemt de conclusie van de A-G niet over,
maar verstaat het vonnis van het GHvJ aldus, dat arbiters
een onjuiste uitleg hebben gegeven aan het vonnis van het
GHvJ van 6 november 1998 en dat dit moet leiden tot de
slotsom dat arbiters dit oordeel niet naar behoren hebben
gemotiveerd nu hieraan een onjuist uitgangspunt ten
grondslag ligt. Arbiters hebben de vereiste causaliteit weliswaar
gemotiveerd, maar een verkeerd uitgangspunt
gehanteerd. Om die reden is de Hoge Raad van oordeel
dat het GHvJ terecht heeft geconcludeerd dat de vereiste
motivering ontbrak.
Conclusie
Heeft de Hoge Raad met dit arrest afstand willen nemen
van de norm van ‘Benetton III’: geen inhoudelijke toetsing
van de motivering van een arbitraal vonnis? In het
licht van het voorgaande ben ik geneigd om de vraag of
de Hoge Raad in dit arrest de principiële maatstaf van
‘Benetton III’ heeft genuanceerd in de door onder meer
annotator Snijders voorgestane zin ontkennend te beantwoorden.
In afwijking van de A-G overweegt de Hoge
Raad weliswaar dat arbiters een onjuist uitgangspunt aan
de beoordeling van het punt van de causaliteit ten grondslag
hebben gelegd, en bij eerste lezing van het arrest zou
men kunnen menen dat daarmee de weg naar inhoudelijke
toetsing is opengesteld. De Hoge Raad stelt echter duidelijk
dat in het litigieuze arbitrale vonnis ‘de vereiste
motivering ontbreekt’, zonder dat ook maar op enigerlei
wijze wordt gesuggereerd dat ‘Benetton III’als uitgangspunt
wordt verlaten en ook zonder dat begrippen als ‘apert
ondeugdelijke motivering’ worden gehanteerd. Zou de
Hoge Raad anders zijn gaan denken over de marginale
toetsing van de inhoud van een arbitraal vonnis vanwege
motiveringsgebreken, dan zou ik aannemen dat de dragende
overweging van dit arrest anders zou zijn geformuleerd.
Mr. K.N. Claassens, advocaat bij Stibbe te Amsterdam
Bewijslastverdeling bij een
beroep op art. 3:70 BW
HR 20 februari 2004, RvdW 2004, 36
De vraag of er sprake is van onbevoegde vertegenwoordiging
of niet, doet zich met regelmaat voor in de praktijk.
In het bijzonder jurisprudentie rond de kwestie of er
sprake is van schijn van volmachtverlening trekt de aandacht.
Wanneer er geen sprake is van een schijn van volmachtverlening,
rijst de vraag op welke wijze de schade
kan worden verhaald. De wet geeft hiertoe een voorziening
in art. 3:70 BW. Ingevolge dit artikel kan de schade
worden verhaald op degene die zich heeft voorgedaan als
NbBW maart 2004, nr. 3 43