download - Samenlevingsopbouw Brussel

Nr 76 December 2002
Inleiding
In een recente studie * relativeert ULB-professor M. Van Criekingen de neiging om in alle
stedelijke evoluties waar residentiele vernieuwing in het geding is de hand van het gentrificatiefenomeen
te zien. Gentrificatie is het proces waarbij , doorheen een opwaardering
van de leef- en woonomgeving van oude, vervallen stadsdelen, een armlastige bevolking
de plaats moet ruimen voor gegoede nieuwkomers. Conceptueel vertoont het begrip
gentrificatie een aantal gebreken. Zo is het niet altijd duidelijk wat precies met gegoeden
bedoeld wordt. Zijn het de zgn. yuppies met hoge inkomens, werkend in economische
spitssectoren? Of studenten, artiesten of jongvolwassenen met een gemiddeld inkomen en
in een precaire, nog niet stabiele maatschappelijke positie? De neiging om alle etappes in
een stadsvernieuwingsproces te zien als etappes in een gentrificatieproces, belet het zicht
op andere belangrijke veranderingsprocessen (zoals upgrading: een niet zo kansarm gebied
dat verder aan waarde wint; zoals zelf-rehabilitatie: oorspronkelijke bewoners die op eigen
krachten of met overheidssteun hun wijk herwaarderen.) Neemt men een strenge definitie
van gentrificatie, dan kan het verschijnsel enkel gelokaliseerd worden in wijken van
werkelijke wereldsteden als New-York en Londen. Het van hieruit als passe-partoutbegrip
overplaatsen naar steden van beperkter belang, is de werkelijkheid geweld aandoen. Dat
geldt ook voor Brussel. Van Criekingen komt tot de conclusie dat slechts in een aantal
microgebieden, niet groter dan de schaal van één of een paar straten van gentrificatie in
eigenlijke zin sprake is (met name in de Begijnhof-, Dansaert-St Géry- en Zavelwijk). In
deze en een aantal andere wijken (type Anneessens, Hoog St-Gillis, Matongé) is er eerder
sprake van „marginale gentrificatie”: gebieden met een zeer gemengde bevolking van
kansarme oorspronkelijke bewoners en beter gesitueerde maar zeker niet hoogbemiddelde
nieuwkomers. Een wijk als het Rad is dan weer een typisch voorbeeld van „zelfrehabilitatie”:
ingezetenen die een (sociale) woning verwierven en renoveren maar ook
weer leven in een mix met minder begoeden in de sociale huursector. Tenslotte detecteert
Van Criekingen een aantal gebieden waar de stedelijke herwaardering nog steeds aan
voorbij lijkt te gaan en fungeren als „verzamel- en overlevingsplaatsen” voor de minst
begoeden. Iets, wat hij overtuigend aantoont in zijn analyse van de verhuisbewegingen
vanuit St-Gillis, een gemeente waar stadsherwaardering in een recent verleden een
prominente plaats innam. Hiermee toont Van Criekingen ons inziens ook aan dat, al is er
niet altijd sprake van gentrificatie in eigenlijke zin, er wel altijd processen van sociale
verdringing in het geding zijn, processen waarvoor de Brusselse overheden hun deel van
de verantwoordelijkheid dragen.
Tot zover deze aanhef, die in feite geen andere bedoeling had dan aandacht te vragen voor
een tekst, die, voor zover we weten, nog in publicatie is en die ons onder ogen kwam na
opmaak van de eigen externe omgevingsanalyse. Deze tekst geeft rugdekking aan onze
strategische doelstellingen. De sterke bewonersmix in veel Brusselse wijken in de
Opbouwwerk Brussel 5