kOpjE - De Nederlandse Club aan de Côte d'Azur

Najaar 2008 werd bekend dat Marseille samen mét de regio Provence uitgekozen was als toekomstige
culturele hoofdstad van Europa. Inmiddels zijn we bijna vier jaar verder, over een half jaar is het zover:
12 en 13 januari 2013 beginnen in Marseille de meeste festiviteiten en culturele evenementen officieel:
zo’n 500 projecten op het gebied van theater, muziek, literatuur en beeldende kunsten. Het concept
van ‘Ateliers de l’Euroméditerranée’, dat sinds 2007 ten grondslag ligt aan alle opgestarte projecten
in dit kader, onderstreept bovenal een streven naar een noord-zuid dialoog, vruchtbare bijdragen aan
creativiteit en mobiliteit van kunstwerken en kunstenaars, maar tevens van wetenschappers. Ook na
2013 zal hiervan sprake moeten blijven: vooral de jeugd kan hier op de lange duur vruchten van een
culturele opleving gaan plukken, vindt de Europese Unie.
Over half jaar Europese culturele
hoofdstad, Marseille maakt zich op
MULTICULTUREEL MARSEILLE
Marseille (‘Massalia’ in de Griekse tijd)
is reeds ruim 26 eeuwen lang bij uitstek
dé interculturele Europese stad, gelegen
op een kruispunt van uiteenlopende
culturen. Deze strategische positie
draagt sinds jaren bij tot een grotere
culturele diversiteit dan in menig
andere Franse stad. De problematiek
die daar uit voortkomt krijgt vooral in
de pers nogal veel aandacht. Het negatieve
imago van Marseille kan wellicht
enigszins veranderen door het grote
aantal enthousiaste projecten dat sinds
enkele jaren is opgestart. Het is met
name de populaire cultuur in deze ‘cité
phocéenne’, die hoogtij viert. Films van
Marcel Pagnol of Robert Guédiguian
beelden die gemoedelijke sfeer uit. Maar
ook andere historische groten accentueerden
op poëtische wijze het licht en
de kleuren van de regio. De bijzondere
entree van de haven van Marseille bij
het fort Saint-Jean met de uit de Middeleeuwen
daterende toren van Roi René
en de abdij Saint-Victor, het Palais du
Pharo, de Art Deco-opera en ‘les îles du
Frioul’ typeren het centrum van de stad.
Toch lijkt de mediterrane regio zich
pas recentelijk bewust van de culturele
schatten.
De herdenking in 1999 van ‘Marseille,
2600 ans d’histoire’ heeft vele ogen
(ook van politici) geopend voor de
uitzonderlijke historische positie. De
discrete, bijna esotherische charme van
Marseille moet beetje bij beetje ontdekt
worden, en dat blijft tevens de grote
originaliteit van deze stad.
Door de aanleg van het Suezkanaal
werd de haven van Marseille na 1869
een belangrijke tussenstop en kreeg
daardoor de bijnaam ‘Porte de l’Oriënt’.
De stad kende gouden tijden, prachtige
bouwwerken verschenen in ‘La Belle
Epoque’. Industrialisatie op grote schaal
werkte tevens immigratie in de hand.
Menig kunstenaar kwam per trein of
per schip naar Marseille en raakte geïnspireerd
door de regio. Musea als het
Palais Longchamps, La Vieille Charité,
Cantini, Palais Borely en het recentelijk
geopende museum Ziem getuigen optimaal
hiervan via de collecties en presentaties.
Kunst en kunstenaars kennen immers
geen grenzen. De taal is internationaal:
Picasso, Raoul Dufy, Vincent van Gogh,
Albert Marquet, Le Corbusier, André
Masson, Max Ernst, Erwin Blumenfeld,
Jacques Lipchitz, André Breton en vele
anderen vertoefden hier en profiteerden
volop. Een groot aantal kunstenaars en
intellectuelen wist tijdens de Tweede
Wereldoorlog via Marseille naar Amerika
of Noord-Afrika te vertrekken, door hulp
en steun van de plaatselijke bevolking.
Later kwamen velen weer terug en
vestigden zich opnieuw in de regio,
vooral toen het rijke koloniale verleden
verloren ging. Nog steeds komen
kunstenaars uit heel Europa naar de
regio en vinden vooral in het achterland
geweldige atelierruimtes.
HEDENDAAGSE KUNST
“De FRAC Provence-Alpes-Côte d’Azur
(Fonds Regional d’Art Contemporain)
bestaat inmiddels zo’n dertig jaar
en bezit een uiteenlopende collectie
kunstwerken van zo’n 450 internationale
kunstenaars. Hedendaagse Kunst
Monique Teunissen, free-lance kunsthistoricus, woont ruim twintig jaar in Zuid-Frankrijk,
is gehuwd en heeft twee kinderen. Zij is o.a. auteur van monografieën over de ontwerpers/
architecten Paul Bromberg en Henk Wouda (uitgeverij 010) ; verder publiceerde zij in Industrie
& Vormgeving in Nederland 1850-1950, Holland in Vorm, Van Neorenaissance tot Postmodernisme
1870 -1995, Mac Millan’s Dictionary of Art, Jong Holland, Items, Bijvoorbeeld,
Nieuwsbrief Stichting Het Nederlandse Interieur… Van 2008 tot 2010 was zij bestuurslid
(evenementencoördinator) ANM (Association Néerlandaise du Midi).
Zie ook: http://www.linkedin.com/in/totema1324/nl
krijgt steeds meer aandacht in de regio.
Buiten het MAC (Musée d’Art Contemporain),
dat tegenwoordig helaas nog
maar over een beperkt budget beschikt,
zijn er verschillende actieve galeries en
stichtingen, die presentaties mogelijk
maken”. Zo vond dit voorjaar voor de
vierde keer ‘Printemps de l’Art contemporain’
plaats op een twintigtal locaties.
Een van de interessante daarbij aangesloten
instellingen is CIRVA (Centre
International de recherche sur le verre
et les arts plastique), sinds 1986 gevestigd
in Marseille. De atelierfunctie
maar ook het stimulerende beleid gaf
in het verleden kunstenaars als Olivier
Gagnère, Bořek Šípek, Bruno Ninaber
van Eyben, Hanneke Fokkelman en
Gaetano Pesce de gelegenheid hun
techniek te verfijnen en daarmee voor
de dag te komen. Panorama, een nieuw
te openen expositieruimte in Friche La
Belle de Mai krijgt momenteel van de
plaatselijke overheid een flinke impuls
om exposities op te zetten.
Waardevolle initiatieven komen van de
grond zoals van Fondation de France
(Krijn de Koning in het College Notre
Dame de la Major), maar ook Vacances
Bleues (Mécènes du Sud) tonen het
grote belang van het mecenaat. ‘Quartiers
créatifs’ geeft kunstenaars de
mogelijkheid in woongebieden samen
met de bevolking projecten te ontwikkelen.
MUCEM en J4
Welhaast het grootste project in het
kader van Marseille-Provence 2013
is het MUSÉE DES CIVILISATIONS DE
L’EUROPE ET DE LA MÉDITERRANÉE,
kortweg Mucem, een echt museum
van de 21ste eeuw gewijd aan de
diverse culturen rond de Middellandse
Zee. Het wordt het eerste grote nationale
museum gelegen buiten Parijs.
Duizenden museumstukken en objecten
van het Etnografisch Museum aan het
Trocadero te Parijs komen over naar het
nieuwe pand, gelegen naast het Fort
Saint-Jean. Dit ‘neo-expressionistische’
ontwerp van de Bandolse architect
Rudy Ricciotti, dat welhaast drijvende
lijkt bij de ingang van de Vieux-Port
te Marseille, is eind 2003 gekozen na
een internationale prijsvraag, waaraan
bovendien architecten als Rem Koolhaas
en Zaha Hadid meededen.
Rudy Ricciotti, deze eigenzinnige mediterrane
architect, weet maar al te goed
waarover hij het heeft: in bijzondere
nationale én internationale bouwwerken
geeft hij uitgesproken blijk van een
weloverwogen minimalisme in ontwerp
en helderheid in materiaalkeuze zonder
daarbij zijn stijlgevoel, dat vooral zijn
vroege regionale oeuvre typeert, teniet
te doen. Hoe visueel verschillend dit
Mucem-ontwerp ook lijkt ten opzichte
van zijn recentelijk geopende Cocteaumuseum
te Menton: beiden laten door
de lichte, open structuur de museale
objecten optimaal tot recht komen.
De totale oppervlakte van zo’n
15.000 vierkante meter zullen in het
nieuwe Mucem gebruikt worden om
de geschiedenis van de mediterrane
beschavingen toe te lichten in een
permanente presentatie op de begane
grond en in wisselende exposities op de
eerste etage. Een eerste tentoonstelling
zal vanaf voorjaar 2013 het thema ‘Le
Noir et le Bleu, Un Rêve Méditerranéen’
behandelen.
In het aansluitende Fort Saint-Jean, een
monument uit de 12de eeuw, worden
met name presentaties over thema’s als
feesten en evenementen gepland.
Ook een documentatiecentrum CCR,
gebouwd nabij het station Saint-Charles,
hoort tot dit grootse Mucemproject,
onderdeel van het urbanisatieplan
‘Euroméditerrannée’ dat door de Franse
overheid mét de lokale instanties is
ontwikkeld om vooral de verpaupering
in deze metropool tegen te gaan.
De gehele westelijke zône tussen de
Vieux-Port en La Joliette, gekenmerkt
als J4, krijgt hierdoor een opmerkelijk
nieuwe uitstraling, gemarkeerd door
de vorig jaar geopende 29 etages hoge
CMA-CGM-toren naar ontwerp van
architect Zaha Hadid en de Silo d’Arenc,
een optimaal voorbeeld van hergebruik,
inmiddels in gebruik genomen als ‘Salle
de spectacles’ met ruim 2000 plaatsen.
Andere belangrijke gebouwen met
een culturele bestemming die hier
binnenkort worden geopend zijn het
Centre Regional de la Mediterranée
naar ontwerp van Stephano Boeri en
de FRAC Provence-Alpes-Côte d’Azur
van de Japanse architect Kengo Kuma.
‘Euroméditerrannée’ is volop in ontwikkeling
en belooft veel voor Zuid-Frankrijk.
MARSEILLE-PROVENCE in 2013
“Car Marseille est faite d’ailleurs, d’exils,
et elle se donne sans résistance à ceux
qui savent le prendre, l’aimer”, schreef
auteur Jean-Claude Izzo (1945-2000)
over zijn geboorteplaats.
Marseille, Europese metropool en
bijzondere haven, stad van extremen,
stad van het volk maar ook van een
van de belangrijkste universiteiten van
Frankrijk, op weg naar Europese culturele
hoofdstad. Is Marseille in 2013 een
waardige opvolger van de voorgaande
steden (sinds 1985) als Athene, Berlijn,
Amsterdam en Parijs?
Frankrijk wil graag, de regio ook
26 De Nederlandse Club aan de Côte d’Azur
De Nederlandse Club aan de Côte d’Azur 27