Kracht en steun voor ouderschap van mensen met ... - Expoo

Hoofdstuk 1. Introductie
Ouderschap
Ouderschap is een veelomvattende rol. Het bestaat uit veel taken zoals het
fysiek en geestelijk verzorgen van kinderen en het werken aan de zelfstandigheid
van kinderen en het loslaten van hen om zelfstandig te kunnen gaan leven. Het
is een voortdurend inspelen op de behoeften, zoals de voedingen in de babyfase
en later het verschaffen van snoepgoed en speelgoed, maar ook werken aan
(o.i.d.) begrenzing van de bevrediging van deze behoeften. Het ouderschap
omvat gedrag, cognities, en emoties en het varieert van wat genoemd wordt
‘goed genoeg ouderschap’ tot ‘problematisch ouderschap’ (Van der Pas, 2006).
De relatie tussen ouders en kinderen is dynamisch. Deze relatie speelt een
belangrijke rol in het bewuste en onbewuste leven en verandert voortdurend met
het verstrijken van de jaren (Weisfelt, 1996)
Ouderschap en psychische aandoeningen
Tijdens een episode met psychische problemen verlaat men veelal voor een
kortere of langere tijd, een of meer maatschappelijke rollen, zoals die van
werknemer of student. Ook de ouderrol wordt meestal beperkt door een opname
in een GGz-instelling of door (verheviging van) de psychische problematiek, die
al of niet uitmondt in een (langdurig) verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis of in
een beschermende woonvorm.
Mede door de extramuralisering en de vermaatschappelijking van de GGz is het
mogelijk geworden dat ouders met ernstige psychische aandoeningen geheel of
gedeeltelijk zelfstandig leven, meer eigen keuzes kunnen maken en hierdoor
meer gelegenheid hebben om het ouderschap vorm te geven.
Uit schattingen komt naar voren dat 48% van de mensen met psychische of
ernstig psychische aandoeningen (EPA) kinderen heeft. In absolute aantallen
komt dit neer op 633.000 voor de gehele groep van mensen met psychische
aandoeningen en op 68.000 voor mensen met EPA (Van der Ende e.a. 2011).De
combinatie van een psychische aandoening en de zorg voor kinderen levert voor
deze ouders een verhoogde kwetsbaarheid op. Aangetoond is dat zij een hoge
drempel voor het gebruik van professionele hulp ervaren (Howard & Kumar,
2001) vanwege een dreigend verlies van de ouderlijke macht. Daarnaast lopen
kinderen van ouders met psychische aandoeningen een vergroot risico om zelf
psychische aandoeningen te ontwikkelen (Vollebergh e.a., 2003; Landman
2007). Overigens zijn er voor deze kinderen mogelijkheden voor informatie en
steun via de zogeheten KOPP-projecten (Kinderen van ouders met
Psychiatrische Problematiek, Petilon e.a., 2010).
In het algemeen is de GGz-hulp afgestemd op de manifeste psychische
problematiek, zoals depressies en angststoornissen. De belangrijkste rollen die
mensen vervullen komen in mindere mate aan de orde (Nicholson e. a. 2001a,
2009). In de rehabilitatiepraktijk wordt wel gewerkt aan het verkrijgen en
behouden van maatschappelijke rollen, zoals die van werknemer, bewoner,
leerling/student en van de sociale rollen. Maar aan de specifieke rol van ouder
wordt in de Nederlandse rehabilitatieliteratuur nauwelijks aandacht besteed (van
der Pas 2001; Brok & van Doesum, 1998). In Angelsaksische landen wordt hier
meer aandacht aan besteed. Zo is de specifieke problematiek van ouderschap bij
psychische aandoeningen geïnventariseerd (Mowbray e.a. 2001, Ackerson, 2003)
en zijn hulpverleningsstrategieën en –methodieken beschreven, bijvoorbeeld om
5