Download "Rapport: Raadsman bij politieverhoor" - Rijksoverheid.nl

De context van het experiment | 49
Nederlandse discussie. 47
Maar ook het kunnen consulteren van de raadsman moet
worden gezien als een belangrijke manier om de autonome positie van de verdachte in
het strafproces te kunnen waarborgen. Fijnaut spreekt in dat verband van ‘materiële
optimalisering’ van de rechten van de verdediging tegenover de ‘formele
maximalisering’ daarvan in geval de raadsman aanwezig zou zijn tijdens het verhoor. 48
Naast autonome procesdeelnemer is de verdachte in het Nederlandse strafproces
object van onderzoek. Dat is hij met name in het opsporingsonderzoek, de fase waarin
in hoofdzaak het latere (belastende) bewijsmateriaal wordt verzameld. De verklaring
van de verdachte wordt daarbij beschouwd als belangrijk bewijsmiddel, 49 dat er ook
voor zorgt dat er minder behoefte is aan ander bewijsmateriaal. 50 De verdachte is
immers degene die het meeste zou moeten kunnen vertellen over het feit en zijn
betrokkenheid daarbij; daarom wordt hij verhoord. Daartoe is het toegestaan dat op de
verdachte een bepaalde mate van (psychische) druk wordt uitgeoefend. 51 Dit
perspectief, de verdachte als object van onderzoek, kan botsen met dat van de verdachte
als autonome procesdeelnemer. De verdachte als belangrijke bron van bewijs is een
verdachte die een waarheidsgetrouwe verklaring aflegt. De verdachte als autonome
procesdeelnemer kan ervoor kiezen dat niet te doen. Door te zwijgen of te liegen
frustreert hij dan de materiële waarheidsvinding.
Het perspectief van de verdachte als object van onderzoek is in wetgeving en
rechtspraak altijd het overheersende perspectief geweest. Hoewel er altijd pleitbezorgers
zijn geweest van de aanwezigheid van de raadsman bij het verhoor is dat recht nooit in
wet of rechtspraak erkend. De wet kent geen bepalingen die de raadsman expliciet
toelaten tot het verhoor. Het recht op bijstand tijdens het verhoor kan ook niet worden
ontleend aan de bepalingen inzake het recht op vrije toegang tot de raadsman (de
artikelen 28 lid 2 en 50 lid 1 Sv) dan wel aan artikel 40 lid 2 Sr, dat bepaalt dat de
verdachte gedurende de inverzekeringstelling door een piketadvocaat wordt bezocht. 52
Ten aanzien van de minderjarige verdachte ligt de situatie sinds kort evenwel
anders. Deze verdachte heeft op basis van de Salduz-rechtspraak van het EHRM van
eind 2008 53 – meer in het bijzonder het arrest Panovits 54 – en de daaropvolgende
46 Vergelijk bijvoorbeeld Gutwirth & De Hert 2001, p. 1057. Zie ook Prakken & Spronken 2001, p. 62-
63.
47 Zie ook de annotatie van Borgers bij HR 13 november 2007, NJ 2008, 116.
48 Zie Fijnaut 2001.
49 Vergelijk Stevens 2005, hoofdstuk 4. Zie ook Remmelink 1966, p. 307-358.
50 Vergelijk Lensing 1988, p. 38-39.
51 Zie onder andere Lensing 1988, p. 164.
52 Zie daarover Spronken 2001, p. 107-119, met verwijzing naar de Commissie Duk.
53 EHRM (Grand Chamber) 27 november 2008, appl.nr. 36391/02, NJ 2009, 214 (Salduz tegen Turkije).
Na Salduz heeft het EHRM zich nog vaker uitgesproken over de kwestie van 'access to a lawyer'. Zie
voor een overzicht tot en met maart 2009, de rubriek Rechtspraak EHRM in D&D 2009, p. 623-626.