Working Paper 13-02werd het mogelijk dat inwoners verder weg gingen wonen en nam de dichtheidgaandeweg af. Toch vindt men in de stadskernen nog steeds erg hoge dichthedenterug. Niet verwonderlijk dat Foskett dit als bepalend kenmerk van een stad opneemtin zijn zoektocht naar een definitie van een stad (zie II. Theoretischebeschouwingen). Die dichtheid is <strong>du</strong>s minder het resultaat van een bewuste keuze,dan wel een noodzaak om de grenzen van de stad te limiteren en de afstandentussen interacties en dagelijkse verplaatsingen voor stadsinwoners binnen deperken te houden.Wanneer we de dichtheden gaan berekenen voor Belgische gemeenten, zien wedat Brusselse gemeenten de kroon spannen. Vooral de kleinste Brusselse gemeentenblijken de hoogste dichtheden te noteren. Zo is Sint-Joost-ten-Node slechts1,1 km 2 groot, de oppervlakte van Sint-Gillis is 2,6 km 2 en het Koekelbergsegrondgebied is amper 1 km 2 . Anderlecht, Sint-Pieters-Woluwe, Brussel, Ukkel,Oudergem en Watermaal-Bosvoorde zitten dan weer onder de gemiddelde dichtheidvan Brussel19. De verklaring hiervoor is tweeledig. Enerzijds gaat het omresidentiële groene gemeenten met een aanzie<strong>nl</strong>ijk aandeel bosrijk gebied (Watermaal-Bosvoorde1 ), anderzijds is er hier vaak meer werk- dan woongelegenheid.Een voorbeeld van dit laatste is de gemeente Brussel zelf. Een groot deel van dekernstad Brussel bestaat immers uit administratieve gebouwen en verkeersinfrastructuur.Vaak wordt dat in de vakliteratuur en door misnoegdearchitectuurliefhebbers afgedaan als ‘Brusselisatie’ (zie o.a. Goffette-Nagot, Thomasen Zénou, 2000, Brueckner, 2002), een fenomeen waarbij een substantieeldeel van het historisch stadscentrum vernietigd werd om kantoorgebouwen opte trekken 2 .TABEL 4 - Top-10 bevolkingsdichtheid per gemeente, 2000NIS Gemeente Inw./opp. (km 2 )1 21014 SINT-JOOST-TEN-NODE 20 088,182 21013 SINT-GILLIS 16 330,003 21011 KOEKELBERG 16 211,004 21015 SCHAARBEEK 13 378,735 21005 ETTERBEEK 13 134,676 21012 SINT-JANS-MOLENBEEK 12 071,027 21009 ELSENE 11 614,928 21008 GANSHOREN 8 232,089 21010 JETTE 7 949,8010 21007 VORST 7 468,03Bron: NIS, eigen berekening.1. Bovendien blijkt uit een recent onderzoek van het NIS over nieuwe woningen in België (Nieuwsflits,nr. 27, 23 juli 2002) dat in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het kleinste aantal nieuwbouwopgetekend wordt in Watermaal-Bosvoorde en Sint-Gillis. In Watermaal-Bosvoorde werdenslechts 88 huizen bijgebouwd in de periode 1999-2001, in Sint-Gillis 49. Deze laatste gemeentewordt waarschij<strong>nl</strong>ijk afgeremd door haar kleine oppervlakte die bovendien reeds goed volgebouwdis.2. Voor een volledige beschrijving, zie http://www.petitions-patrimoine.be/buldozers.html28
Working Paper 13-02Wanneer we deze analyse herhalen met Brussel19 als één gemeente, komen wetot een andere indeling die weergeeft hoe de dichtheden over de rest van het landverdeeld zijn.TABEL 5 - Top-10 bevolkingsdichtheid met Brussel19, 2000Bron: NIS, eigen berekening 1 .NIS Gemeente Code Inw/opp (km 2 )1 BRUSSEL19 1 5 929,042 62093 SAINT-NICOLAS 2 3 300,143 11029 MORTSEL 2 3 257,924 11007 BORSBEEK 2 2 729,745 62063 LUIK 1 2 702,176 11013 EDEGEM 2 2 528,757 11002 ANTWERPEN 1 2 187,788 23099 KRAAINEM 2 2 115,339 23103 WEZEMBEEK-OPPEM 2 2 033,1310 11005 BOOM 4 2 007,611 52011 CHARLEROI 1 1 949,78…26 44021 GENT 1 1 418,86Brussel19 voert <strong>du</strong>idelijk het lijstje aan, gevolgd door agglomeratiegemeenten uitLuik, Antwerpen en Vlaams-Brabant. Het valt <strong>du</strong>s op dat stadscentra en agglomeratiegemeentende hoogste dichtheden kennen, een bevinding die strookt metde theoretische grondslag van Halleux (2002).De positie van de vijf grootsteden verdient een woordje uitleg. Naast Brussel19,dat de rangschikking aanvoert, <strong>du</strong>iken ook Luik en Antwerpen in de top-10 op,op respectievelijk de 5 e en de 7 e plaats. Charleroi valt net buiten de top-10, maarvooralde dichtheid van Gent valt laag uit in vergelijking met de anderegrootsteden. We denken hierbij aan twee redenen. Enerzijds is dat toe te schrijvenaan <strong>du</strong>nner bevolkte deelgemeenten die tot de gemeente Gent behoren. Gentstaat immers niet alleen voor de stadscentrumgemeente Gent, maar telt ook eenaantal eerder residentiële gemeenten zoals Afsnee, Drongen, Gentbrugge, Ledeberg,Mariakerke, Oostakker, Sint-Amandsberg, Sint-Denijs-Westrem,Wondelgem en Zwijnaarde. Vooral Afsnee, Drongen en Zwijnaarde halen het gemiddeldeomlaag. De dichtheden van die gemeenten worden ter illustratie1. De codes in deze en volgende tabellen geven de typering van de gemeenten weer in het stedelijk gebied. Zo zijn gemeenten met code1 stadscentrumgemeenten, gemeenten met code 2 behoren tot de agglomeratie enz. Onderstaande tabel geeft de legende weer.Code: Type gemeente:1 Gemeente stadscentrum2 Agglomeratiegemeente3 Ba<strong>nl</strong>ieuegemeente4 Forensenwoonzone99 Buiten stedelijk gebiedBron: Van der Haegen et al. (1996).29