148f. becuwe & g. <strong>van</strong><strong>de</strong>rmarliereFig. 2 Spreid<strong>in</strong>g <strong>van</strong><strong>de</strong> hopteelt <strong>in</strong> <strong>de</strong>prov<strong>in</strong>cie West-Vlaan<strong>de</strong>renomstreeks 1880.Distribution of hopgrow<strong>in</strong>g <strong>in</strong> the prov<strong>in</strong>ceof West-Flan<strong>de</strong>rsaround 1880.MerkemOostvleterenKrombekeLangemarkWestvleteren Boez<strong>in</strong>geProven WoestenElverd<strong>in</strong>gePoper<strong>in</strong>geS<strong>in</strong>t-JanBrielenWatouIeperVlamert<strong>in</strong>geRen<strong>in</strong>gelstDikkebusVoormezeleWestouterWijtschateLoker KemmelDranouterFig. 3 Spreid<strong>in</strong>g <strong>van</strong><strong>de</strong> hopteelt <strong>in</strong> <strong>de</strong>prov<strong>in</strong>cieOost-Vlaan<strong>de</strong>renomstreeks 1880.Distribution of hopgrow<strong>in</strong>g <strong>in</strong> the prov<strong>in</strong>ceof East-Flan<strong>de</strong>rsaround 1880.LebbekeGijzegemWiezeHofsta<strong>de</strong> Her<strong>de</strong>rsemMoorsel Baar<strong>de</strong>gemAalst Mel<strong>de</strong>rtDen<strong>de</strong>rw<strong>in</strong><strong>de</strong>keErembo<strong>de</strong>gemWelleDen<strong>de</strong>rleeuwOkegemNeigemMeerbeke
<strong>Een</strong> <strong>typologische</strong> <strong>bena<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>hopast</strong> <strong>in</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren 149Tabel 2De evolutie <strong>van</strong> het hopareaal <strong>in</strong> België, 1846-1979(Bron: Landbouwtell<strong>in</strong>gen).Changes <strong>in</strong> the amount of land un<strong>de</strong>r cultivation for hop, 1846-1979(Source: Landbouwtell<strong>in</strong>gen).Hectaren %1846 2.968 1001866 3.960 1331880 4.185 1411895 3.705 1251900 2.201 741929 1.047 351954 608 201979 218 7pog<strong>in</strong>gen <strong>van</strong> on<strong>de</strong>r meer West-Vlaamse hopboeren, waarbij <strong>in</strong>1954 opnieuw 10 ha hop wer<strong>de</strong>n geteeld, zou<strong>de</strong>n het tij niet meerkeren24. Van <strong>de</strong> 1.043 ha hop <strong>in</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren bevon<strong>de</strong>n zich 799ha (of 77%) <strong>in</strong> West-Vlaan<strong>de</strong>ren, 161 ha (of 15%) <strong>in</strong> Brabant en 83ha (of 8%) <strong>in</strong> Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren. <strong>Een</strong> kwarteeuw later werd nationaalnog 608 ha hop geteeld, waar<strong>van</strong> 598 ha <strong>in</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren25. Degrootste concentratie, namelijk 365 ha (d.i. 61%), situeer<strong>de</strong> zichnog altijd <strong>in</strong> West-Vlaan<strong>de</strong>ren. Ofschoon Brabant met 130 ha(d.i. 22%) <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> belangrijkste hopstreek bleef, was het Oost-Vlaamse hopareaal toegenomen met 20 ha (d.i. 103 ha of 17%).In 1979 vielen <strong>de</strong> drie hopstreken terug op een gezamenlijk areaal<strong>van</strong> 213 ha26. In West-Vlaan<strong>de</strong>ren wer<strong>de</strong>n nog 148 ha geteeld,of bijna 9% <strong>van</strong> <strong>de</strong> hopteelt een eeuw vroeger. Brabant en Oost-Vlaan<strong>de</strong>ren tel<strong>de</strong>n nog respectievelijk 44 en 21 ha hop, of <strong>in</strong>bei<strong>de</strong> gevallen ongeveer 3% <strong>van</strong> het areaal omstreeks 1880 (zietabel 1 & 2).In <strong>de</strong>ze hopstreken laat het historische belang <strong>van</strong> <strong>de</strong> hopteelt en-nijverheid zich nog <strong>in</strong> het rurale erfgoed aflezen. Over <strong>de</strong> matewaar<strong>in</strong> nog materiële sporen <strong>van</strong> <strong>de</strong> (weliswaar beperkte) historischehopteelt terug te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n zijn <strong>in</strong> <strong>de</strong> prov<strong>in</strong>cies Antwerpenen Limburg geeft <strong>de</strong> <strong>in</strong>ventaris Bouwkundig Erfgoed27 <strong>van</strong>daagnog geen uitsluitsel. Mogelijke rem<strong>in</strong>iscenties zijn naast hopmagazijnenen hopweegschalen vooral <strong>de</strong> <strong>hopast</strong>en en -spijkers op<strong>de</strong> hopboer<strong>de</strong>rijen. Deze waren <strong>de</strong>stijds naargelang het belang<strong>van</strong> <strong>de</strong> teelt naast of <strong>in</strong> <strong>de</strong> landschappelijk sterk beeldbepalen<strong>de</strong>stakenvel<strong>de</strong>n gelegen. Omdat <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>hopast</strong> het voor <strong>de</strong> kwaliteit<strong>van</strong> <strong>de</strong> hop cruciale droogproces plaatsvond, was zijn <strong>in</strong>richt<strong>in</strong>gdan ook veel sterker on<strong>de</strong>rhevig aan nieuwe technische ontwikkel<strong>in</strong>gendan die <strong>van</strong> <strong>de</strong> hopmagazijnen en -spijkers. In <strong>de</strong>zewerd <strong>de</strong> hop immers niet behan<strong>de</strong>ld maar gewoon geborgen.Omdat <strong>de</strong> <strong>hopast</strong> doorheen <strong>de</strong> eeuwen dan ook typologischgezien belangrijke evoluties heeft gekend, wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> diverseverschijn<strong>in</strong>gsvormen <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>hopast</strong> <strong>in</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren hierna, <strong>in</strong>functie <strong>van</strong> een <strong>in</strong>tegrale erfgoed<strong>bena<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g</strong>, <strong>in</strong> kaart gebracht.3 De <strong>hopast</strong> <strong>in</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren3.1 Natuurlijke drog<strong>in</strong>gOm <strong>de</strong> hop na het plukken28 beter en langer te kunnen bewarenwas het noodzakelijk <strong>de</strong>ze te drogen. In hopstreken zoals Beieren,Bohemen, Elzas-Lothar<strong>in</strong>gen of <strong>de</strong> Vogezen droog<strong>de</strong>n <strong>de</strong>telers hun hop lange tijd op natuurlijke wijze. De hop werd verzameld<strong>in</strong> wilgentenen of <strong>de</strong>nnenhouten man<strong>de</strong>n en opgehangenaan zol<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen. Mits een goe<strong>de</strong> luchtcirculatie zorg<strong>de</strong> <strong>de</strong> warmelucht daarna voor het vereiste droogproces29. Ook <strong>in</strong> <strong>de</strong> omgev<strong>in</strong>g<strong>van</strong> Luik werd <strong>de</strong> hop <strong>in</strong> <strong>de</strong> 19<strong>de</strong> eeuw natuurlijk gedroogdop goed verluchte zol<strong>de</strong>rs. De hopbellen wer<strong>de</strong>n er <strong>in</strong> lagen <strong>van</strong>15 cm dik30 gelegd en om <strong>de</strong> twee tot drie dagen gekeerd tot zegoed droog waren31. In Vlaan<strong>de</strong>ren, evenals <strong>in</strong> Engeland, was <strong>de</strong>septemberw<strong>in</strong>d echter te vochtig om <strong>de</strong> hop op die manier voldoen<strong>de</strong>te drogen. Het drogen gebeur<strong>de</strong> er doorgaans dan ookdoor mid<strong>de</strong>l <strong>van</strong> opgewarm<strong>de</strong> lucht. Dit sluit evenwel niet uit dathet drogen <strong>van</strong> hop op ruime, droge zol<strong>de</strong>rs of – als <strong>de</strong> zol<strong>de</strong>roppervlaktete kle<strong>in</strong> was – <strong>in</strong> “met draed gevlochten houten kasten”die men boven elkaar h<strong>in</strong>g, ook <strong>in</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren werd toegepast32.<strong>Een</strong> an<strong>de</strong>re manier om hop op natuurlijke wijze te drogen werd<strong>in</strong> 1889 <strong>in</strong> Mijlbeek bij Aalst toegepast: <strong>de</strong> hop werd er gedroogdop een eestvloer <strong>in</strong> lijnwaad, opgehangen tussen hopstaken dieeen strodak schraag<strong>de</strong>n. Wenste men <strong>de</strong> gedroog<strong>de</strong> hop daarnanog tegen het beschimmelen te zwavelen33, dan moest <strong>de</strong> hopovergebracht wor<strong>de</strong>n naar een <strong>hopast</strong>, waardoor het natuurlijkdrogen vrij omslachtig werd34.3.2 De <strong>hopast</strong> omstreeks 1574,volgens Reynold ScotDe vermeld<strong>in</strong>g “…<strong>de</strong>n nast <strong>in</strong>t hophuus” <strong>in</strong> <strong>de</strong> jaarreken<strong>in</strong>g <strong>van</strong><strong>de</strong> abdij <strong>van</strong> N<strong>in</strong>ove <strong>in</strong> 1450 is <strong>de</strong> (voorlopig) oudste vermeld<strong>in</strong>g<strong>van</strong> een <strong>hopast</strong> <strong>in</strong> Vlaan<strong>de</strong>ren35. In <strong>de</strong> Westhoek dateren <strong>de</strong> oudstevermeld<strong>in</strong>gen <strong>van</strong> <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1556-1569 en betreffen asten <strong>in</strong>Poper<strong>in</strong>ge, meer bepaald een hommelkeete <strong>in</strong> <strong>de</strong> Gervelgatstraat,een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> een hommelast <strong>in</strong> <strong>de</strong> Eekhoek en een keete <strong>in</strong> <strong>de</strong>Ieperstraat36. Heel waarschijnlijk waren <strong>de</strong>ze <strong>van</strong> het type ast dat24 In het beg<strong>in</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog was<strong>de</strong> hopteelt er zelfs tij<strong>de</strong>lijk helemaal verdwenen(landbouwtell<strong>in</strong>g 1941). In 1945 was er <strong>in</strong> Henegouwenopnieuw een hopaanplant<strong>in</strong>g <strong>van</strong> bijna 3 ha(landbouwtell<strong>in</strong>g 1945). In <strong>de</strong> prov<strong>in</strong>cie Namenwerd <strong>de</strong> hopteelt na <strong>de</strong> oorlog eveneens op zeerkle<strong>in</strong>e schaal heropgestart. Door <strong>de</strong> Poper<strong>in</strong>genaarAlberic Samyn zou er tot <strong>in</strong> 1984 hop wor<strong>de</strong>ngeteeld (me<strong>de</strong><strong>de</strong>l<strong>in</strong>g Herman Degryse, voormaligeconservator <strong>van</strong> het Nationaal Hopmuseum).25 Landbouwtell<strong>in</strong>g 1954.26 Landbouwtell<strong>in</strong>g 1979.27 Zie http://paola.erfgoed.net/sdx/<strong>in</strong>ventaris.28 In verband met <strong>de</strong> hoppepluk die tot 1960manueel gebeur<strong>de</strong>, zie Cheyns 2009.29 Baily <strong>de</strong> Merlieux 1837, 113-120; Van<strong>de</strong>rmarliere2005, 143; Van<strong>de</strong>rmarliere 2007a, 173.30 6 duimen.31 S.n. 1822. Van<strong>de</strong>rmarliere 2005, 89; Van<strong>de</strong>rmarliere2007a, 173.32 S.n. 1849.33 Vroeger veelal sulferen genoemd. Hierbij werd<strong>de</strong> hop berookt met zwavel.34 Van<strong>de</strong>rmarliere 2008a, 80-81.35 L<strong>in</strong><strong>de</strong>mans 1994 (1952), II, 161.36 Pap<strong>in</strong> & Van<strong>de</strong>rmarliere 2006, 6.
Change language