Download (Hoog) water als uitdaging 2.0 - Curnet

vernieuwde versied.d. 1 november 2007(Hoog)water alsuitdaging 2.0Meervoudig gebruik van de dijk enhet buitendijkse gebied: wie durft?

6Verder: wie durft?In dit boekje worden uiteenlopende strategieën gepresenteerdvoor het gebruik van de dijk en het buitendijkse gebied.Natuurlijk vormen de voorbeelden geen volledig overzicht. Eris meer bedacht en er is nog veel meer denkbaar. WINN heeftdit boekje ook niet bedoeld als eindproduct, maar als startseinvoor een brede discussie over de verzoening van mens en rivier.Bovendien moet het niet blijven bij plannen maken alleen.Er is dringend behoefte aan aansprekende gerealiseerde voorbeelden.Op weg naar Nederland als veiligste én mooiste deltavan de wereld. WINN wil optreden als katalysator en daagt uuit. Wie durft?Uitdaging 1Dit boek is bedoeld als continu vernieuwend overzicht. Zijn er,naast de in dit boek gepresenteerde strategieën voor de verzoeningvan mens en rivier, nog andere strategieën denkbaar?Kent u voorbeelden die niet in dit overzicht mogen ontbreken?Uitdaging 2Hoe kunnen we komen tot realisatie van innovaties in het rivierengebied?Heeft u suggesties voor een realisatiestrategie?Uitdaging 3WINN wil graag een bijdrage leveren aan de realisatie van eenaantal aansprekende ideeën. Dit boekje geeft een overzichtvan inspirerende pilotprojecten.

WIE DURFT?7ContactNeem voor reacties op dit boekje, ideeën voor een realisatiestrategie en voor aandragenvan kansrijke pilots contact op met WINN.Jan Dirk van Duijvenbode : jandirk.van.duijvenbode@rws.nl

InhoudsopgaveDe watersnood .............................................................................. 10Introductie .................................................................................... 13Innovatie ....................................................................................... 31De meervoudige dijk 41Hoog en droog 599Meebewegen 79Accepteren en anticiperen 97Snel en flexibel in de uiterwaarden 127Van dijk naar netwerk 143Van dijk naar superdijk 153Integrale projecten .................................................................... 167Experimenteren Met Aangepast Bouwen (EMAB locaties) 171Inspiratie Atlas Waalweelde 239Bronvermelding .......................................................................... 279Colofon ............................................................................................ 281

10De watersnoodDe storm jaagt door de lage landenEn ‘t woelend water der rivierBespringt de sidderende dijkenEn brult als een bloedgierig dierEn als dan zwart de nacht gaat vallenEn ‘t alom kreunt en kraakt en gromtWeerklinkt opeens een rauwe angstkreetHet water komt - het water komtDuo Hofmann, 1962

Er dreigt gevaar...11

• • • Introductie

Het wordt steeds spannender in de delta’sNew Orleans, Roemenië, de Elbe regio. Gebieden waar het hogewater zich de afgelopen jaren nadrukkelijk deed gelden. Metvaak grote gevolgen.14Wie vanuit de Nederlandse situatie deze rampen beziet, krijgtte maken met een ambivalent gevoel. Allereerst is er natuurlijkmedeleven met de slachtoffers. Aan de andere kant kaneen gevoel van trots moeilijk onderdrukt worden: wij hebbenonze hoogwaterbescherming beter op orde, wij hanteren strengerenormen, hier gebeurt zoiets niet.De beheersing van het watersysteem is een belangrijke, zoniet de belangrijkste voorwaarde voor het leven in de DeltaNederland. Tot in de vroege Middeleeuwen was hoogwaterbeschermingnog een opgave voor individuele burgers en dorpsgemeenschappen.Vanaf de late Middeleeuwen is eeuwenlanggebouwd aan de dijken. Hoogwaterbescherming werd eencollectief belang en een collectieve opgave. Het resultaat iseen systeem van dijkringen met verschillende beschermingsniveaus.Trots is zeker op zijn plaats, maar er is geen reden omgenoegzaam achterover te leunen.

Het wordt steeds spannender in de delta’s van de wereld15

16De grote rampen dreigen langzaam uit het collectievegeheugen te verdwijnen. De Zeeuwse en Zuid-Hollandsewatersnood in 1953 is velen nog bekend, maar wie weet vande watersnood in het gehele rivierengebied in de jaren ’20? Indeze eeuw begint de klimaatverandering zijn tol te eisen. Dezeespiegel stijgt, het zal vaker en heviger gaan regenen en degrote rivieren moeten steeds meer water verwerken. Leven inde Nederlandse Delta zal nooit vanzelfsprekend zijn.

New Orleans

18Hoogwaterbescherming in Nederland:dijkringen en overstromingskansIn de jaren ‘70 is een systeem ingesteld met 53 dijkringen. Dedijkringen kennen elk een ander veiligheidsniveau, uitgedruktin overstromingskans. Deze kansen zijn bepaald aan de handvan de gevolgschade (risico) bij overstroming. De dichtbevolktedelen van het laag gelegen West Nederland (waaronderdijkring 14) hebben een normfrequentie van 1 / 10.000 per jaar.De IJsseldelta heeft te maken met 1 / 2.000 per jaar. Het grootstegedeelte van het rivierengebied 1 / 1.250 per jaar.Sinds de instelling van dit systeem is het hoogwaterbeleidgericht op handhaving van de overstromingskans. Extremewaterstanden moeten verwerkt kunnen worden. In het rivierengebiedgebeurde dat eerst nog vooral door dijkverhoging(verticale ruimte). Het project Ruimte voor de Rivier laat eenomslag zien. Het vergraven van de uiterwaarden (horizontaleruimte) is een manier om de waterstanden in een extreme situatieniet verder te laten stijgen. Ook zijn de eerste projecten invoorbereiding waarbij echt nieuwe ruimte aan het rivierengebiedwordt toegevoegd, bijvoorbeeld de aanleg van een nieuwerivierloop bij Kampen.

Kans x gevolg = risico

De kans in realiteitde eurocode 7.1 schrijft faalkans voor kleiner dan 1/50.00020Door Rijkswaterstaat is een studie uitgevoerd naar de veiligheidvan Nederland. De eerste uitkomsten zijn opmerkelijk.Iedereen in het rivierengebied dacht dat de overschrijdingskansvan 1 / 1.250 (kans om 4 zessen te gooien) die nuper dijkvak als norm wordt gehanteerd, ook de kans was opeen watersnoodramp. Uit de berekeningen van VNK (VeiligheidNederland in Kaart, www.projectvnk.nl), volgens eengeheel andere methodiek, blijkt dat de overstromingskansvoor dijkring 43 (Betuwe en de Tieler- en Culemborgerwaarden)met wat slagen om de arm groter kan zijn dan 1 / 200(kans om 3 zessen te gooien)! Verklaarbaar, omdat naar eengroter scala aan faalmechanismen voor het gehele dijkringgebiedis gekeken.Uit de PKB Ruimte voor de Rivier blijkt dat de veiligheiddie nodig is om een rivierafvoer van 16.000 m 3 /s naar zee telaten stromen pas in 2015 wordt bereikt. Klimaatscenario’slaten zien dat de afvoer toeneemt aan het eind van dezeeeuw als gevolg van een temperatuurstijging. Moeten we deWet op de Waterkering niet aanpassen voor onze dijkringenaan de nieuwe Eurocode?Er blijft een zekere kans op risico…

~ kans 1 / 1.250= wettelijke overschrijdingskans21~ kans 1 / 200= overstromingskans dijkring 43 (Betuwe en de Tieler- en Culemborgerwaarden)= Faalkans volgens Eurocode 7.1 voor primaire waterkeringen in 2010~ kans 1 / 50.000

22Een omslag in het veiligheidsdenken lijkt gewenstDe maatregelen die op dit moment in beeld zijn, bevinden zichallemaal binnen het speelveld van de vastgestelde dijkringenen hun veiligheidsniveaus. Terwijl het risico door de groeivan de bevolking en de grotere investeringen binnen de dijkringenis toegenomen. Daarnaast is op de lange termijn, naastde maatregelen van Ruimte voor de Rivier, veel extra ruimtenodig. Het uitnutten van de mogelijkheden in het bestaandebuitendijkse gebied en het voortbouwen op bekende strategieënbieden op termijn onvoldoende ruimte voor water.Innovaties zijn nodig, maar tegen welke achtergrond?

Perspectief: geef de samenleving haar rivierengebied terug!Veiligheid is te veel het domein geworden van de overheid ente weinig van de burger. Het veiligheidsdenken in een samenlevingis altijd gerelateerd aan een aanwezige reële (tijdelijke)dreiging. Wanneer die dreiging niet meer zichtbaar is, verdwijnthet gevoel van noodzaak te investeren in veiligheidsmaatregelen.24De volgende stap in het veiligheidsdenken kan daarom alleengezet worden wanneer nadrukkelijk wordt nagedacht over desociaal-culturele verankering. Het ‘hoogwaterbewustzijn’ vande inwoners van het rivierengebied moet hoog op de agendastaan. Het is tijd voor een herbezinning op de rol van de overheidals rivierbeheerder. Niet langer kan de overheid volstaanmet het opleggen van beperkingen. Er moet meer ruimte komenvoor de eigen verantwoordelijkheid van de gebruikers. Geef desamenleving haar waterkering en uiterwaarden terug!Er zijn nieuwe gebruiksperspectieven voor de dijk en deuiterwaarden nodig. In het toekomstige rivierengebied zijn nuten schoonheid onlosmakelijk met elkaar verbonden. Mens enrivier worden opnieuw met elkaar verzoend met als resultaat:‘Nederland in enkele jaren als veiligste én mooiste delta vande wereld’

Nederland als delta25

26Waterveiligheid 21e eeuw: kans én gevolgMiddels het project ‘Waterveiligheid 21 e eeuw’ verkent hetministerie van Verkeer en Waterstaat of het huidige beschermingsbeleidtegen overstromingen en de wettelijke verankeringhiervan nog adequaat zijn. Van verschillende alternatievenworden de maatschappelijke, financiële en juridischeconsequenties bepaald. De doelstelling is om te komen tot eengeactualiseerd beschermingsbeleid tegen overstromingen,waarin nieuwe kennis en inzichten centraal staan. Eenbelangrijk thema is de veiligheidsketen. Deze kent vijf fasen:• pro-actie• preventie• preparatie• respons• nazorgHet overstromingsrisico is te omschrijven als de overstromingskansx het gevolg. Op dit moment is het veiligheidsdenkenin Nederland sterk gericht op preventie, het beperkenvan de overstromingskans. In Waterveiligheid 21 e eeuw wordtonderzocht hoe elke fase in de veiligheidsketen kan bijdragenaan het beperken van het overstromingsrisico. Het verkleinenvan de gevolgschade komt daarbij veel nadrukkelijker in beeld.

pro- reactiepro- reactiepreventiepreparatieresponsnazorg27

28HoogwaterverzekeringOp basis van de rapportage van Veiligheid Nederland in Kaartis een top 53 gemaakt van alle dijkringen in NL. Hierbij isde overschrijdingskans vermenigvuldigd met de maximaleschade die kan optreden. Eigenlijk is dit een hoogwaterverzekeringspremiedie ieder jaar apart moet worden gelegd! Alswe dit bedrag delen door het aantal huishoudens krijgen wede jaarlijkse hoogwaterverzekeringspremie. Maar natuurlijkkan deze premie ook worden gebruikt om te investeren in eengrotere veiligheid tegen overstromingen!

• • • Innovatie

Dit hoofdstuk geeft een overzicht van concrete ideeën,plannen en (gerealiseerde) projecten waarin op innovatievewijze gepoogd is de mens en het water opnieuw met elkaar teverzoenen. De voorbeelden hebben voor het grootste deelbetrekking op het rivierengebied. Ideeën van elders dieperspectiefrijk lijken voor het rivierengebied zijn ook opgenomen.Dat geldt ook voor buitenlandse voorbeelden.Het begrip ‘innovatie’ is ruim opgevat. Het gaat niet alleenom nieuwe ideeën en technieken, maar ook om herontdektestrategieën die in onbruik zijn geraakt of nu gewoon niet meertoegepast worden als gevolg van de nu gangbare praktijk vanrivierbeheer.33Twee groepenDe ideeën, plannen en projecten in dit hoofdstuk zijn ingedeeldin twee groepen:A. Geef de samenleving haar rivierengebied terugB. Herbezinning op de dijkring

34Groep AA. Leven met waterDe uiterwaarden en de waterkering worden steeds meer hetterrein van de rivierbeheerder. Natuurontwikkeling vervangthet agrarische gebruik steeds vaker. Het beheer komt inhanden van enkele grote organisaties (Staatsbosbeheer/Natuurmonumenten). De ecologische kwaliteit neemt toe,maar de gebieden worden ook anoniemer voor de bewonersvan het rivierengebied. De moderne dijk is vrij van bebouwingen beplanting. Andere vormen van gebruik zijn binnen dehuidige beleidsruimte onmogelijk. Een omslag naar een meervoudiggebruik is nu gewenst.In groep A worden meerdere strategieën voor het(mede)gebruik in en rond een dynamisch riviermilieu beschreven.De lagere overheden en inwoners kunnen als initiatoroptreden voor ontwikkeling van een mooie en veilige woon-,werk-, en leefomgeving. Het motto is: ‘geef de samenlevinghaar rivierengebied terug!’De volgende strategieën worden onderscheiden:• meervoudige dijk• hoog en droog• meebewegen• accepteren en anticiperen• flexibel (en snel) in de uiterwaarden

Nee, tenzijGeef de samenlevinghaar rivierengebied terug35Ja, mits

36B. Alternatieven voor de dijkringNederland is opgebouwd uit 53 dijkringen. Omdat het risicobinnen de dijkringen (door de groei van de bevolking en deinvesteringen) is toegenomen, is het tijd voor een herbezinning.In deze groep worden een aantal alternatieven voor dehuidige dijkringen gepresenteerd. Het gaat om planningsconceptenop het hogere schaalniveau waarvoor de overheidverantwoordelijk is. De volgende twee strategieën wordenonderscheiden:• van dijk naar netwerk• van dijk naar superdijkGroep B

elk een eigen dijkring37gemeenschappelijke dijkringHerbezinning op de dijkringvan dijk naar superdijkvan dijk naar netwerk

CategorieënA38Meervoudige dijk Hoog en droog Meebewegen Accepteren enanticiperen

B39Snel en flexibel inde uiterwaardenVan dijk naarnetwerkVan dijk naar superdijk

Als gevolg van de dijkverzwaringen is de dijk de afgelopen50 jaar steeds monofunctioneler geworden. Wieopnieuw aan en op de dijk wil bouwen stuit op grote beperkingen.Datzelfde geldt voor andere vormen van medegebruiken de aanleg van beplantingen. De dijk is hetexclusieve domein van de waterbeheerder geworden.De meervoudige dijk41Met een uitgekiend ontwerp moet meer mogelijkzijn. De waterkering kan immers het hoogste,veiligste en mooiste woonmilieu in het rivierengebiedzijn.Motto: geef de samenleving letterlijk haar zichtop het rivierengebied terug!

42DemeervoudigedijkReferentiebeelden

Dijk Durgerdam43

44Dijkwoning

Overzicht van dijkwoningen45

46Gartenreich - dijk als plek met bankjes en follies

Gartenreich - dijk als esthetisch object47

48Bergsche Maas

Bergsche Maas49

Demeervoudigedijk51Projecten

Ontwerper : Jan Dirk van Duijvenbode, Richard Kuijpers, 2006Plaats : -Status : conceptDe glazen dijk52De gekende dijk van klei en zand wordt vervangen door een doorzichtigdijklichaam.Hierdoor verandert de monofunctionaliteit (waterkeren) van de dijk naareen multifunctioneel object. In de dijk is er onder andere plaats voorrecreatie, aquateelt en bedrijvigheid. Vanuit de dijk heeft men spectaculairuitzicht op /in het water.

Ontwerper : Ab Hans, 2004Plaats : Ooijpolder, NederlandStatus : planstudieWonen in Waterland54In het project ‘wonen in [water]land’ wordt een voorstel gedaan voor de inrichtingvan een leefbaar noodoverloopgebied. In de rapporten van de commissieLuteijn wordt verwacht dat noodoverloopgebieden eens in de 1250 jaar onderwater zullen worden gezet. Een ongrijpbare periode waarop moeilijk ruimtelijkbeleid kan worden gemaakt.Voorkomen moet worden dat de door ringdijken beschermde dorpskernen geisoleerdeeilandjes in verder uitgestorven polders worden. Het plan is gerichtop de toekomst van het grondgebruik in de Ooijpolder als overloopgebied enintroduceert daarom een nieuw type gebouw.De basis wordt gevormd door een modulair skelet dat dermate duurzaam,functioneel en flexibel is, dat het als drager van alle vervangingsnieuwbouwkan dienen en minstens 1250 jaar zal bestaan. De invulling van het skelet zalmede afhankelijk zijn van de mogelijkheden van de aanwezige natuur en zijngebruikers. Een invulling als agrarisch bedrijfsgebouw is mogelijk. Het skeletzal verschillende malen ‘afsterven’, waarna opnieuw kolonisatie zal plaatsvinden.“Het skelet symboliseert niet alleen het einde, maar ook het begin; het houdthet lichaam bij elkaar”

Ontwerper : Wingender Hovenier Architecten, Jan Peter Wingender, Joost Hovenier, 1996Plaats : Nieuwaal, NederlandStatus : planstudieAan de dijk gezet56Het huis is hoog aan de dijk geplaatst en wordt rechtstreeks vanaf de dijkontsloten. Hierdoor worden ingrepen in het dijkprofiel, waar al veel afrittenen aanbermingen aanwezig zijn, tot een minimum beperkt.Het bestaande ritme van uitzicht tussen de huizen door, over het achterland,wordt door de naar voren geschoven positie van het huis gecontinueerd.Het hoofdvolume bestaat uit een lange en smalle, ‘eenvoudige’ betonnen doos.Doordat de hoofdentree zich op de middelste verdieping bevindt, heeft hethuis een flexibele indeling.

De terp is hét symbool van de individuele verantwoordelijkheidbij hoogwaterbescherming. Na de ontwikkelingvan de dijken vanaf de late Middeleeuwenis de terp als bewoningsstrategie in onbruik geraakt.In het kader van de verzoening van mens en waterverdient de terp een nieuwe kans.Hoog en droog59Bovendien kan grond die vrijkomt als gevolg vangraafwerkzaamheden elders in de uiterwaarden in devorm van een terp een herbestemming vinden. Laathet water maar komen, niets is veiliger dan jeeigen terp!

60HoogendroogReferentiebeelden

Een zwerm terpen in de IJsselvallei61

62Terpen

Terpen63

64Le Mont Saint Michel

Slot Loevestein65

66Scheveningen

Strandhuis op palen67

Wonen in de rivierbedding - Dhaka Bangladesh69

Hoog endroogProjecten71

72Het aluminium bos - Ontwerper: Architectenbureau Micha de Haas

Het aluminium bos - Ontwerper: Architectenbureau Micha de Haas73

Ontwerper : NEXT architects i.s.m. INNOVADERS, 2005Plaats : Lingewaard in de Waalsprong, NederlandStatus : WINN ideëenwedstrijdHoog Doornenburg74Hoog Doornenburg betreft het voorstel voor een nieuw type woonwijkbestaande uit een serie van 10 baggerterpen. De essentie van het planbestaat uit twee paradigma-shifts:- We bouwen onze woningen niet langer binnen de dijken maar schuivende dijken onder de woningen!- De terp is geen natuurlijk maar een bouwkundig element. De betonnenbak is de fundering voor de woningen. De woonterpen krijgen door hunbetonnen hoogte een kasteelachtig karakter; ze rijzenmajestueus op uit het open landschap.

Ontwerper : ucxarchitects, 2005Plaats : NederlandStatus : WINN ideëenwedstrijdDutch Highlands76Dutch highlands combineert twee uitdagingen: het geven van een bestemmingaan de bagger die uit onze waterwegen komt en het treffen van extramaatregelen om de bescherming tegen water blijvend te garanderen. Het planstelt voor Nederland te voorzien van een reeks verschillende terpen, variërendin grootte, maat, functie en reagerend op de omgeving. Door deze diverseidentiteiten fungeren ze als landmarks. Ze accentueren de diverse soortenlandschappen die Nederland rijk is en benadrukken daarmee de differentiatie.

Meebewegen betekent leven met water op ultiemewijze. Er lijkt sprake van een contradictie: wie zichaanpast aan het waterpeil maakt zich er in feiteonafhankelijk van. Opvallend genoeg zijn er inNederland nauwelijks voorbeelden van grootschaligewoonvormen in een dynamisch watermilieu.Meebewegen79De aanleg van collectieve toegangswegen en steigersis waarschijnlijk een grote opgave. Maar de buitenlandsevoorbeelden laten een wenkend perspectiefzien. Een bijkomend voordeel is dat er geen aanspraakwordt gedaan op het waterbergingsvolumein het rivierbed.

80MeebewegenReferentiebeelden

82Ark van Noach: De drijvende redding van de samenleving

Johan Huibers: De nieuwe ark van Noach83

84Meebewegen met de getijden landungsbruecken Hamburg

Meebewegen met de getijden landungsbruecken Hamburg85

MeebewegenProjecten87

Ontwerper : Architectuurstudio Herman Hertzberger, 1998-2005Plaats : Middelburg, NederlandStatus : uitgevoerd planWaterwoning88De waterwoningen die Architectuurstudio Herman Hertzberger ontwierphebben een compacte enigszins cilindrische vorm. Het eerste ontwerp dateertuit 1986 en is sindsdien verder ontwikkeld. Voor de gemeente Middelburg heeftdit geresulteerd in een drijvende en vrij indeelbare watervilla.Op het water wonen betekent vrijheid en onafhankelijkheid. Je kunt je huisaltijd verplaatsen en zelf bijdraaien, zodat je invloed hebt op je uitzicht, ophoe het zonlicht naar binnen schijnt en op de gunstige energiebalans.

Kies zelf je uitzicht89

Ontwerper : Dura VermeerPlaats : NederlandStatus : uitgewerkt conceptkassen90DrijvendeDe ‘Drijvende Kas’ staat voor een volledig nieuwe kijk op glastuinbouw. Eenvorm van glastuinbouw die anticipeert op toekomstige ontwikkelingen inNederland op het gebied van ruimtelijke ordening. Ontwikkelingen waarmeervoudig ruimtegebruik, waterberging, glastuinbouw en wellicht recreatieen wonen een dominante rol zullen gaan spelen.De innovativiteit van de Drijvende Kas is onder andere gelegen in:- het drijflichaam (speciaal ontwikkeld voor gebruik in grote wateroppervlakten)met een geïntegreerd gebruik van zoveel mogelijk relevantebedrijfsfuncties- een flexibele kas, die het mogelijk maakt afhankelijk van de behoefte hetbedrijfsareaal te vergroten, te verkleinen of zelfs te verplaatsen- een aanzienlijk lager energieverbruik- het creëren van waterberging in (toekomstige) glastuinbouwgebieden

Ontwerper : MG architecten, Tom Mossel, Esther Gongazazel Aurignac, Bert Fraza, 2000Plaats : NederlandStatus : Amfibisch wonen ideëenwedstrijdWetland92De woningen voor polders (met een vast grondwaterpeil), uiterwaarden (dietwee keer per jaar overstromen) en kreken (die dagelijks onder water komente staan) hebben geen van alle paalfundering nodig. De infrastructuur bestaatuit grasbanen, wegen van stelconplaat en drijvende steigers. Omdathet water niet wordt bevochten maar omarmd, zijn nieuwe woningtypen enverkavelingen mogelijk. Een deel van de woningen is drijvend: ze draaien,afhankelijk van de wind en de stroming, rond de meerpaal waaraan ze zijnvastgelegd. De woningen zuiveren hun eigen water via het dak en de gevels.

Ontwerper : DN Urbland, 2006Plaats : RivierengebiedStatus : prijsvraag Kribben van de ToekomstJack the Kribber94De kribben zijn beeldbepalende elementen in ons rivierenlandschap, tochworden zij veronachtzaamd. Het is gestolde techniek die noch op mens nochop dier veel aantrekkingskracht uitoefent.Jack the Kribber stelt hiertegenover een innovatief kribontwerp, waarmeeverscheidene doelstellingen gehaald worden.De rivierkundige doelstellingen zijn gericht op rivierregime, begrenzing vande vaargeul bij laagwater en het verlagen van de weerstand bij hoogwater.Daarnaast zijn er ook ontwerpdoelstellingen: het leveren van een bijdrageaan de verhoging van de veiligheid en de identiteit van de rivier en het creërenvan meerwaarden voor de beleving, de bezoeker en de natuur. Het innovatieveontwerp bestaat uit een afbuiging van de kribkop, een verbrede kribwortel,een lichte taludverflauwing aan de kribkop en enkele verlagingen in hetkriblichaam. Inkrimpbare modules tussen de verlagingen zijn een optionelemogelijkheid om nog meer veiligheid te bereiken op plekken waar dat noodzakelijkis. De gebogen vorm en de reeks eilanden die in het kribconcept wordenvoorgesteld, leiden tot een sierlijke oplossing. Het grootste gedeelte van denieuwe krib wordt uit standaardmaterialen opgebouwd, waardoor hergebruikvan de materialen in de huidige kribben mogelijk is.

Afbuiging kribkopVerankering95TaludverflauwingOverlaten

Het watersysteem verdeelt Nederland in veilig(binnendijks) en onveilig (buitendijks) gebied.De tussencategorie bestaat, met uitzondering vaneen aantal rivierkades, eigenlijk niet. De gemiddeldeNederlander weet daardoor niet meer wat hetbetekent je tijdelijk aan te moeten passen aan hetwater. In Venetië bijvoorbeeld is dat wel anders.97Accepteren enanticiperenOp de begane grond ligt natuurlijk geen parket.En de vlonders en de laarzen staan klaar.Bij hoogwater gaat het dagelijkse leven gewoon door.

98AccepterenenanticiperenReferentiebeelden

De laarzen staan al klaar99

100Vloedschuren

Elektriciteitskabels boven hoogwaterniveaunatuurstenen lambrisering beschermt huis tegen hoogwater101Het leven gaat gewoon zijn gangetje

102Mensen helpen elkaar

Plaatsen van vloedschotten in Dordrecht103

104

105

106

Accepteren enanticiperenProjecten107

Ontwerper : Kees Christiaanse (leider stedenbouwkunig plan), diverse architectenPlaats : Hamburg, DuitslandStatus : uitgevoerd planHafencity108Hafencity omvat de transformatie van een verlaten havengebied naar eennieuw bruisend stedelijk gebied met als doel de ligging van de stad aan hetwater te versterken. Doordat het eiland buitendijks gelegen is, wordt er op eenvernieuwende manier met niveaus en ontsluitingen omgegaan. Vloeddeurenbeschermen de gebouwen tegen hoogwater.Hoger gelegen vluchtroutes ontsluiten het gebied bij hoogwater.

109

110VloeddeurenVluchtroutesHamburg

111

Ontwerper : Keihin Work Office, Kanto Regional Development Bureau, MLITPlaats : Yokohama, JapanStatus : uitgevoerd plan112Tsurumi riverMultipurpose retarding basinHet stroomgebied van de Tsurumi rivier is de afgelopen 50 jaar voor 85%verstedelijkt en verhard. Om bij extreem hoge waterstanden lager gelegen gebiedente beschermen tegen overstroming is er een retentiebekken aangelegddat maximaal 3,9 miljoen kubieke meter water kan vasthouden. In normaleomstandigheden doet het dienst als recreatieen natuurgebied. Centraal inhet retentiegebied ligt het grootste sportstadion van Japan. Dit stadion is op 5meter hoge pijlers gebouwd en kan in geval van nood in 15 minuten ontruimdworden. De belangrijkste aan- en afvoerwegen liggen ook op hoogwatervrijeniveaus. Er is veel aandacht besteed aan het communiceren van de betekenisen de werking van het gebied. Zo kan men informatie verkrijgen via eigenmobiele telefoon of internet. Langs de rivier staan camera’s opgesteld ominformatie door te kunnen geven.

113

Ontwerper : Ronald Rietveld, 2002Plaats : Over-Betuwe, regio Nijmegen, NederlandStatus : planstudie114Deltawerken 2.0Van dijk naar linieparkOm dreigende piekafvoeren van de Rijn en Waal op te vangen steltDeltawerken 2.0 voor een bypass te maken in het stadslandschap tussenArnhem en Nijmegen. De waterkerende dijk van deze groene rivier is een42 km lang landschapspark en vormt met 50.000 iepen de monumentaleomlijsting van een indrukwekkend grote leegte van 3.000 ha. Hetdijkpark is de nieuwe voorkant voor de stedelijke ontwikkelingen in deOver-Betuwse regio.

115

Ontwerper : Pascalle Hannetel, 1993Plaats : Le Pecq nabij Saint Germain en LayeStatus : uitgevoerd planPark Corbière116Het park Corbière is gemaakt op het alluviale land langs de Seine. Met hoogwateroverstroomt de rivier de lager gelegen delen van het park. Hierdoorkomen de inwoners van Le Pecq in contact met het water zonder vrees tehebben voor overstromingen.Het contrast hoog – laag bepaalt het karakter van het park. Hoog bestaat uitstrakke lijnen zoals een boulevard en bomenrijen. De lagere gedeeltes krijgeneen landschappelijk, losser karakter

117

Ontwerper : Pascale Hannetel, Anouk Debarre, 1987Plaats : Les Ponceaux, route de SargèStatus : Uitgevoerd planPetit Gironde118De behoefte aan retentiebekkens voor de buitenwijken van Le Mans heeft geleidtot een openbaar park. Dit is opgedeeld in vier zones verbonden door eenwatergeul. Samen kunnen ze 35.000 m 3 bergen. Bij hoogwater stroomt het waterstapsgewijs in het park. Als eerste in het laagst gelegen bekken, wanneerdit vol is stroomt het over naar het tweede bekken. De inrichting van de bekkensis geënt op de frequentie van overstroming. In de laagst gelegen zone,die het meest overstroomt, beperkt de ontwerper de beplanting tot eilandjes.

119

Ontwerper : Vista landscape and urban design, 2004Plaats : Deventer, NederlandStatus : planstudieBypass Deventer120Het motto van de twee voorgestelde modellen ‘Tuinen van de stad’ zijngeïnspireerd op historisch geografisch onderzoek van de stad Deventer(Hanzestad).Het eerste model, rivierpark Deventer-Twello, is vormgegeven als eencompact residentieel parklandschap. De bypass is relatief smal gehoudenen de bebouwing concentreert zich op het centrale eiland.Het stroomruggenlandschap, het tweede model, heeft een natuurlijk rivierlandschapals karakter. In de brede bypass bevinden zich verspreidestroomruggen waarop de bebouwing staat. De stroomruggen zijn geënt opreeds bestaande hoogteverschillen.

121

Ontwerper : Rijkswaterstaat bureau Noordwaard, 2004Plaats : Brabantse Biesbosch, NederlandStatus : planstudieNoordwaard122De Noordwaard is in de Planologische Kern Beslissing Ruimte voor de Rivieraangewezen als een van de locaties waar ingrijpende maatregelen ruimtezullen maken voor de rivier. Hier zal de dijk verlaagd worden en het rivierwaterzal bij hoogwater via de polder de Noordwaard worden afgevoerdrichting het Hollandsch diep.Samen met de huidige bewoners wordt gezocht naar de mogelijkheden omin het gebied te kunnen blijven wonen. De hoogteligging van de bestaandehuizen (veelal van oorsprong reeds op terpen) en de mogelijkheden om bijoverstroming te kunnen evacueren spelen hierbij een belangrijke rol.

Evacuatieroutes als onderdeel van het ontwerp123Verschillende opties om te blijven wonen worden onderzochtMogelijke nieuwe situatie onder normale omstandigheden

Ontwerper : -Plaats : rivierpark aan de rivier de Yangtse, Wuhan, ChinaStatus : uitgevoerd planPark Wuhan124Na de bijna-overstroming van de stad in 1998 is het rivierfront van Wuhangrondig aangepakt. Een nieuwe waterkering is gecombineerd met een stadsparkdat Wuhan een nieuw gezicht geeft naar de rivier. Het buitendijkse parkheeft twee niveaus. Het laagste niveau wordt regelmatig overstroomd bijhoogwater. Dit deel is opgebouwd uit robuuste materialen en beplanting, dieeen overstroming kunnen doorstaan.Het hogerliggende deel overstroomt zelden (minder dan eens in de 50 jaar),is veel fijner en minder robuust qua inrichting, materiaal en beplanting. Naoverstroming zal dit deel heringericht moeten worden.

Gelaagd park Wuhan125

126

Het Nederlandse uiterwaardengebied is permanentingericht voor een hoogwatersituatie die maar af entoe voorkomt: enkele dagen per jaar, 1 keer per 10 jaarof soms zelfs maar 1 keer per honderd jaar. Geziende ruimtedruk zijn monofunctionele bestemmingenmoeilijk vol te houden. En dat hoeft ook niet. Het isgoed mogelijk om bij lage waterstanden tijdelijk anderevormen van gebruik toe te laten.127Snel en flexibel inde uiterwaardenVoorbeelden van tijdelijk gebruik elders zijn: destrandtenten langs de kust of het zomerstrand langsde Seine in Parijs. Stijgt het waterpeil, dan wordt ersnel plaats voor het water gemaakt.

128Snelen flexibel inde uiterwaardenReferentiebeelden

Tijdelijk plezier strandhuisjes, Vlissingen129

130Tijdelijk strand aan de Seine

Verplaatsbaar wonen131

132Uiterwaarden als festivalweide, Rio Besos Barcelona

Containerwoningen133

134Containerwoningen, Luc Deleu

135

136

Snel en flexibel inde uiterwaardenProjecten137

Ontwerper : Martijn Schoots, 2000Plaats : Tiel, NederlandStatus : inzending prijsvraag ‘Breng Tiel naar de Waal’Breng Tiel naar de Waal138In de Waal bij Tiel ligt een eiland. Op het eiland wordt samengeleefd met hetwater. Wanneer het water in het voorjaar zakt, vallen delen van het eilanddroog en kunnen de containers met behulp van een kraan worden verplaatst.De containers herbergen functies als een kiosk, een winkel, een café of eenhotel. In de loop van het jaar komt steeds meer land vrij, zomers is het heleeiland in gebruik totdat het weer winter wordt. Dan worden alle containersingepakt en opgestapeld op het hoogst gelegen deel. Het eiland verandert methet zakken van het rivierwater van vorm en functie.

139juni t/m oktobermei en juninovember t/m januari, aprilfebruari en maart

Ontwerper : Martijn Schoots, 2000Plaats : Gouda, NederlandStatus : inzending voor de prijsvraag ‘Amfibisch wonen’140Tuinieren in deuiterwaardenMet behulp van een kraan en enkele containers kan de tuinder het hele jaardoor in de uiterwaarden tuinieren. ’s Winters stapelt hij de containers toteen toren, bovenop de container met boerenkool en spruitjes. In het voorjaarzakt het water en installeert de tuinder zijn kweekkas zodat hij later in hetvoorjaar de stekjes kan uitpoten in de volle uiterwaardengrond. Wanneer derivier binnen de zomerdijken stroomt, plaatst de tuinder al zijn containers inde uiterwaarden. In deze periode moet hij zoveel mogelijk eten produceren. Deschaapjes grazen in de uiterwaarden.

142

Met opschalen van de waterbeheersingsgebiedenzijn de polderdijken in het rivierengebied ontmanteld.Ze zijn immers overbodig geworden. Hoewel,overbodig? Mocht ergens de dijk het begeven, dankrijgt een groot gebied met de gevolgen te maken.Compartimentering verdient opnieuw aandachtom de gevolgschade bij dijkdoorbraak te beperken.143Van dijk naarnetwerkHet voorbeeld is een opblaasboot of een luchtbedmet meerdere luchtkamers. De grond die vrijkomtals gevolg van graafwerkzaamheden elders in deuiterwaarden kan in de vorm van een compartimenteringsdijkeen herbestemming vinden. Er ontstaateen nieuw landschappelijk netwerk met diverse mogelijkhedenvoor gebruik.

144Vandijk naarnetwerkReferentiebeelden

Principe145

146ABGaat de ene kant lek dan is de andere nog steeds heel

ADelingsdijk147BDelingsdijk in Schouwenduivenland

148

Van dijk naarnetwerkProjecten149

Ontwerper : Alterra, Dura Vermeer, Robbert de Koning en DIN-architectenPlaats : Rivierengebied, NederlandStatus : ideëenwedstrijd ‘terpen van baggerspecie’Watervast150Watervast is een idee om de risico’s van overstromingen te beperken entegelijkertijd ruimte te bieden aan nieuwe ontwikkelingen in het landschap.Hiervoor wordt gebruik gemaakt van vrijkomende baggerspecie bij uitvoeringvan maatregelen in het kader van Ruimte voor de Rivier.Door lage compartimenteringsdijken aan te leggen zal het rivierengebiedbij calamiteiten langzamer volstromen. Dit levert een belangrijke bijdrageaan de veiligheid van het gebied. De kaden kunnen door lokale overheden enburgers naar eigen wens worden ingericht. Bijvoorbeeld met nieuwe kadewoningen,fietspaden of andere recreatievoorzieningen. Op die manier zal debetrokkenheid bij het gebied sterk worden vergroot. Dit is vooral belangrijkomdat mensen in het rivierengebied moeten beseffen dat zij in een gebiedwonen dat een kans heeft om te overstromen.

151

152

De dijk vormt de dunne scheidslijn tussen buitendijks(onveilig) en binnendijks (veilig) gebied.Van dijk naarsuperdijkHoewel aan de normen voldaan wordt, is de vraagof deze enkelvoudige strategie op termijn nog gewenstis. De veiligheid van een auto is bijvoorbeeldgebaseerd op meerdere samenhangende systemen:gordel+kreukelzone+airbags. Een ander voorbeeld isde dubbelwandige mammoettanker. Wat als we dezebenadering toepassen op de dijk? Een pleidooi voorde superdijk.153

154Vandijk naarsuperdijkReferentiebeelden

Principe155

156ABDubbelwandige tanker

kreukelzoneairbagveiligheidsgordel+ + =maximale veiligheid157Veiligheidszones in auto

158

Van dijk naarsuperdijkProjecten159

Ontwerper : Vof. The Dutch Mountain i.s.m FUGROPlaats : Rivierengebied, NederlandStatus : ideëenwedstrijd ‘terpen van baggerspecie’Dijkterpen160Droge baggerspecie wordt ingezet voor de bouw van zogenoemde ‘dijk-terpen’.Samen met de tussengelegen dijkdelen vormen ze een nieuwe calamiteitendijkdie achter de huidige dijk wordt aangelegd. Er ontstaat als het ware eendubbele dijk die extra bescherming biedt tegen hoogwater. Tussen de beidedijken is ruimte voor nieuwe natuur. In tegenstelling tot het reguliere uiterwaardengebiedmag hier rijke opgaande beplanting tot ontwikkeling komen.De dijkterpen vormen een geschikt vestigingsmilieu voor kleine buurtschappenmet een uniek uitzicht.

161

Ontwerper : Jan Dirk van DuijvenbodePlaats : NederlandStatus : conceptKlimaatdijk162Nederland wordt nu beschermd door zomerdijken en winterdijken. Is devolgende stap niet een klimaatdijk? Deze kan buitendijks worden gelegd maarook binnendijks, bijvoorbeeld parallel aan bestaande infrastructuur. De hoeveelheidgrond die bij het project Ruimte voor de Rivier vrijkomt is qua ordevan grootte vergelijkbaar. De bestaande winterdijk blijft in gebruik voor gemotoriseerdverkeer. De klimaatdijk kan voor allerlei nieuwe functies wordengebruikt. Voordelen van de aanleg van de klimaatdijk zijn:- Geen aanleg van noodoverloopgebieden.- Anticiperen op een hogere maatgevende afvoer.- Kans om nieuwe ruimtelijke kwaliteit te creëren.- Meer verkeersveiligheid voor omwonenden.- Meer veiligheid voor weinig extra investeringen.

163

Ontwerper : Europees project Com CoastPlaats : Noordzee oeverstatenStatus : uitgewerkt conceptCom Coast164De Nederlanders zijn van plan om in hun land te blijven wonen. Dat kun je welzeggen en dat is ook zo als de zeespiegel verder omhoog komt maar moet hetbeeld dat we hebben van de kust in de toekomst van één verhoogde en versterktedijk of duin niet worden herzien?Het land voor de dijk kan worden aangevuld en verzwaard. Of - zoals hier opde afbeelding - kan er achter de dijk nog een dijk worden aangelegd terwijl deoude dijk gewoon blijft liggen, al dan niet met openingen er in.De overgang van zee naar land blijft een barrière waar de golven bij stormvloedper sé niet langs komen. Die overgang wordt hier alleen een gebied inplaats van één lijnelement. Een strook die van groot belang kan zijn voornatuur en recreatie. Een aantrekkelijke kust voor zijn bewoners en veel meerdan voorheen een trekpleister voor bezoekers.

165

• • • Integraleprojecten

168

Inleiding integrale projectenIn dit hoofdstuk wordt stil gestaan bij de recenteontwikkelingen van 2006-2007. Twee integrale projecten wordentoegelicht: Experimenteren Met Aangepast Bouwen (EMAB) enInspiratieatlas Waalweelde.Deze projecten hanteren beide (combinaties van) de verschillendehoogwaterstrategieën die zijn toegelicht in voorgaandhoofdstauk.169A. EMAB locatiesHet door VROM en Verkeer en Waterstaat gelanceerde projectEMAB is op de meeste van de 15 locaties opgepakt.Hoe vernieuwend en inspirerend zijn de projecten?Vanuit innovatie is het tijd voor een overzicht en tussenstand!B. Inspiratieatlas WaalweeldeHet project Waalweelde is van start gegaan met het uitbrengenvan een inspiratieatlas. Hierin worden aansprekende voorbeeldengepresenteerd waarin op een innovatieve manier hoogwatermaatregelenworden gekoppeld aan strategieën ter verbeteringvan de ruimtelijke kwaliteit.

170

A. EMAB projecten171De EMAB locaties zijn door de Ministeries van VROM en V&W in overleg met deprovincies vastgesteld om een ontwikkelingsimpuls te geven aan gewensteeconomische en ruimtelijke ontwikkelingen in buitendijkse gebieden van degrote rivieren. Het gaat om een limitatieve lijst van 15 locaties in buitendijksgebied die van verbod op buitendijkse ontwikkeling uitgezonderd worden.Hier kan geëxperimenteerd worden met technische innovaties om te zoekennaar bebouwing die bestand is tegen water, en geen belemmering vormtvoor de loop van de rivier en waterkeringen. Het uitgangspunt vormt ‘Meerkwaliteit en meer ruimte’. De experimenten met aangepast bouwen liependaarmee vooruit op de evaluatie van de Beleidslijn Ruimte voor de Rivier ende aanpassing van de Beleidslijn om onder voorwaarden meer mogelijkhedenvoor ruimtelijke ontwikkeling in het rivierbed toe te staan, waar dat onder deBeleidslijn Ruimte voor de Rivier niet mogelijk was. Inmiddels is de beleidslijnherzien en is de nieuwe beleidslijn grote rivieren van kracht.

De 15 locaties1721 IHC-terrein Krimpen aan de Lek, gemeente Nederlek2 Voormalig steenfabrieksterrein Vuren, gemeente Lingewaal3 Waalfront Zaltbommel, gemeente Zaltbommel4 Zandmeren Kerkdriel, gemeente Maasdriel5 Lithse Ham, gemeente Lith6 Recreatiegebied De Gouden Ham Maasbommel, gemeenteWest Maas en Waal7 Stadsfront Tiel, gemeente Tiel8 Steenfabriek De Plasserwaard Wageningen, gemeente Wageningen9 Stadsblokken – Meinerswijk Arnhem, gemeente Arnhem10 Steenfabriek De Koppenwaard Angerlo, gemeente Zevenaar11 Steenfabriek De Bunswaard Beuningen, gemeente Beuningen12 Koniginnedijk Grave, gemeente Grave13 Recreatiegebied ’t Leuken, gemeente Bergen14 Uitplaatsing glastuinbouw Hout-Blerick/Baarlo, gemeenten Venloen Maasbree15 Maasplassen, gemeenten Thorn, Heel, Haelen, Roggel en Neer,Swalmen, Roermond en Maasbracht

173

Projecttypering174Om een neutraal en helder beeld te scheppen van de stand van zaken van deEMAB projecten is een projecttypering opgesteld. De werkwijze is als volgt:1. PlantyperingGaat het om een integraal plan of wordt enkel woningbouw toegepast?Wordt de EMAB locatie in een groter geheel gekaderd (contextueel) of vatmen het op als eiland (locatiegebonden)?Aangezien het uitwerkingsniveau heel uiteenlopend is bij de 15 locaties,onderscheiden we drie niveaus: visie of concept, masterplan, inrichtingsvoorstel.

2. Inhoudelijke toetsingDe inhoudelijke toetsing gebeurt aan de hand van vier aspecten.- Bijdrage aan de waterstandsverlaging of rivierstrategie.- Techniek en veiligheid, bouwstrategie, worden er aangepaste bouwvormentoegepast?- Architectonische aspecten, is er een bewuste koppeling tussen de opgaveen de plek? Welke impact heeft het voorgestelde plan in zijn omgeving.- Procesinrichting, zijn er in het project nog innovatieve samenwerkingenaangegaan?175De aangereikte oplossingen per aspect kunnen in twee groepen verdeeldworden namelijk: eerder toegepast en innovatief.De referentie voor eerder toegepast of standaardoplossing zijn bijvoorbeeldde drijvende bungalows van Maasbommel, ooit ‘state of the art’, maar nualomgekend en niet vernieuwend meer.Bij innovatie durft men de gebaande paden te verlaten om echt te experimenteren.Aan de oplossingen wordt een waarde toegekend door ze te quoterenmet een “-”, “+” of NB. Indien er voor een aspect een interessante oplossing isvoorgesteld wordt deze kort toegelicht en gequoteerd met “+”. De quotatie “-”wordt toegekend als een bepaald aspect geen oplossing heeft gekregen of alsde aangereikte oplossing niet als innovatief bestempeld wordt. Is een aspectnog niet relevant voor de fase waarin het project is, of is over dit aspect nietsbekend dan is de quotatie NB.Onderaan bij de projecttypering wordt ook de verwijzing naar het voorgaandehoofdstuk gemaakt. Dit gebeurt door het icoon van de toegepaste categorie opte laten lichten.

Gemeente : NederlekOntwerper : -Initiatiefnemer : gemeente Nederlek, Dura Vermeer, IHC Onroerend Goed BV, beleggingsmaatschappij Noach BVStatus : -1. IHC-terrein176Het IHC-terrein is ruim 9 ha groot en deed tot en met de jaren ’60 dienst alsscheepswerf. Het naastgelegen stoommolenterrein is circa 2 ha groot. Plannenzijn er nu om het terrein integraal te ontwikkelen voor woondoeleinden,recreatie, natuur en mogelijk ook cultuur. Als eerste wil de gemeente dooreen particulier bureau stedenbouwkundige randvoorwaarden laten opstellenom zo een goede inpassing in het dorp Krimpen aan de Lek te verzekeren.Er zullen ook gesprekken plaatsvinden met de eigenaar van het naastgelegenstoommolenterrein om ook dit terrein in de planontwikkeling mee tenemen. Projectontwikkelaar Dura Vermeer speelt een belangrijke rol in hetproject en heeft reeds aangekondigd hun ervaring met bouwen op en aan hetwater in te zetten om een project van allure neer te zetten.Vooralsnog is er geen informatie beschikbaar gesteld.

IHC terrein177Locatie IHC terrein

Gemeente : LingewaalOntwerper : HSRO, WorkmatchInitiatiefnemer : -Status : inrichtingsschets, nog niet vastgesteld1782. VoormaligSteenfabrieksterreinHet inrichtingsvoorstel voor het steenfabrieksterrein stelt een nieuwewoningbouwontwikkeling met aangepaste bouwvormen voor. Door hetvergraven en ophogen van grond ontstaat een waternetwerk waarbijruimte is voor het aanmeren van boten.De plek ligt contextueel gezien op een interessante locatie, in de nabijeomgeving liggen fort Vuren, natuurgebied de Hondswaard, slotLoevestein en de kern van Vuren. De contextuele gegevens komen echterniet terug in het voorstel.Bestuurlijk is er nog geen besluit genomen over het voorgestelde plan.

Inrichtingsvoorstel179

Inhoudelijke aspecten Eerder toegepast InnovatiefBijdrage aan + vergraving maaiveld -waterstandsverlaging + rivierkundig getoetst180Techniek en veiligheid + drijvend-semidrijvende -woningen+ toegangswegenhoogwatervrij+ woningen op palen+ woonark+ woonbootArchitectonische aspecten - -Procesaanpak NB NB

Profiel bij laagwater181Profiel bij hoogwater

Gemeente : ZaltbommelOntwerper : BRO, H&S adviseursInitiatiefnemer : gemeente ZaltbommelStatus : visie binnenstad, vastgesteld3. Waalfront182De gemeente heeft onlangs de richting voor de uiteindelijk vast testellen ontwikkelingsvisie op de binnenstad Zaltbommel goedgekeurd.Deze studie is mede opgesteld om de toekomstige positie van de EMABlocatiet.o.v. de binnenstad te verkennen. Hieruit zijn twee variantennaar voren gekomen, namelijk “consolideren” of “ontwikkelen”.De relatie van de locatie met zijn omgeving verschilt per variant.In de variant “consolideren” ontwikkelt de plek zich als geïsoleerdewoningbouwlocatie. De variant “ontwikkelen” zet in om de EMAB-locatieals verlengstuk van de binnenstad te laten fungeren en voegt ook eennieuw programma toe. De keuze van de raad was een combinatie vanbeide modellen.

Variant 1 ontwikkelen183

Inhoudelijke aspecten Eerder toegepast InnovatiefBijdrage aan NB NBwaterstandsverlaging184Techniek en veiligheid NB NBArchitectonische aspecten + afhankelijk van model -model “ontwikkelen”= duidelijke samenhangmet de binnenstadProcesinnovatie bottum up: -+ interviews+ inloopavond bewoners+ werksessie actoren+ jongeren project+ sterk betrekken vanbewoners bij het proces

Variant 2 consolideren185

Gemeente : MaasdrielOntwerper : Groenplanning Maastricht BVInitiatiefnemer : NIBA projecten BVStatus : integrale gebiedsvisie, planconcept, vastgesteld inrichtingsvoorstel, MER onderzoek is lopende4. Zandmeren186De integrale gebiedsvisie “Ruimte voor MAASdriel” voor de Maasuiterwaardenen de gemeente Maasdriel heeft als doel om middels eenherschikking van functies en een verbetering van de doorstroming vande Maas, stedenbouwkundige, ecologische en recreatief toeristischeontwikkelingen mogelijk te maken. De EMAB-locatie wordt integraalbenaderd en in zijn omgeving onderzocht. Deze studie geeft een nadereinkadering van de EMAB-locatie zandmeren Kerkdriel. Het inrichtingsvoorstelvoor het waterfront van Kerkdriel is hier een uitkomst van.Momenteel is een haalbaarheidsstudie voor de gebiedsontwikkelinglopende.

187Integrale gebiedsvisiePlanconcept Zandmeren

Inhoudelijke aspecten Eerder toegepastInnovatief188Bijdrage aan - + het maken vanwaterstandsverlaginghoogwatergeulenen laten meestromenvan hetplassengebiedlevert eenwaterstandsdalingop van ± 22cmTechniek en veiligheid + (semi)drijvende woningen -Architectonische aspecten + ruimtelijke relatie tussen -te ontwikkelen locatie,Maasfront en centrum+ re-activering van deOude MaasProcesinnovatie - + vroegtijdig afstemmenmet overheidspartners+ actieve samenwerkingmet RWS, DLG,VROM-Inspectie enprovincie


Gemeente : LithOntwerper : -Initiatiefnemer : -Status : -5. Lithse ham190Er is nog weinig inhoudelijk bekend over de voortgang van dit project.De gemeente Lith heeft reeds bij de start van de EMAB-projecten aangegevenzich te zullen beraden of men gebruik wil maken van de EMABstatus.Inmiddels heeft de nieuwe gemeenteraad bekend gemaakt datze verder wil met de EMAB-status en dit via een ontwikkelcompetitiewil oppakken waartoe bedrijven uitgenodigd zullen worden.Hiervoor is een eerste voorzet opgezet door de streekmanager.

Locatie Lithse ham191

Gemeente : West Maas en WaalOntwerper : -Initiatiefnemer : gemeente West Maas en WaalStatus : -1926. Recreatiegebiedde Gouden HamTwaalf individuele plannen worden in het masterplan “Emab GoudenHam” gebundeld en als één samenhangend en integraal geheel gepresenteerd.Er wordt gekeken naar de ruimtelijke, rivierkundige, economischeen productsamenhang. Centraal in het concept staat het aanbodvan een mix van voorzieningen met de Maas als verbindend element. Deinrichtingsvoorstellen van de 12 projecten worden getoetst aan een voorelk van de vijf deelgebieden beschreven gewenste ruimtelijke structuur.

Masterplan193

Inhoudelijke aspecten Eerder toegepast InnovatiefBijdrage aan + nevengeul -waterstandsverlaging + weerdverlaging+ natuurvriendelijkeoevers194Techniek en veiligheid + verschillende + drijvende potstalhoogwatervrije+ paalbungalettestechnieken+ nieuwe woordenwordentoegepastschat passend bij+ functies worden hoogwatervrijeafgestemd op risico begrippenop hoogwaterArchitectonische aspecten - -Procesinnovatie - + actieve samenwerking en afstem -ming met RWS enVROM aan hetproces+ bundeling ensamenhang van 12afzonderlijkeprojecten


Gemeente : TielOntwerper : OKRA landschapsarchitecten, SAB ArnhemInitiatiefnemer : gemeente TielStatus : Vastgesteld gemeentelijk beleid7. Stadsfront196Het onderscheid binnendijks – buitendijks en de ordening centrum engroene flanken vormen de basis voor het Masterplan Tiel. De dijk wordtingezet als ruggengraat die de deelgebieden aan elkaar verbindt.De deelgebieden hebben verschillende inrichtingsprincipes en sferen.We onderscheiden: Hertogenwijk, wonen aan de dijk, Waalkade, historischstadsfront en groen stadsplein, Willemspolder, recreatiegebieden buitendijks wonen, wetlands, natuurontwikkeling, Ophemertse dijk,lappendeken van stadsgerelateerde landbouw en Echteldsedijk/Vijverberg,cultureel kuuroord in het groen.Door het Waalfront programmatisch veelzijdig te maken wordt het eenlevendige plek die de stad en de rivier aan elkaar verknoopt.

Masterplan

Inhoudelijke aspecten Eerder toegepast InnovatiefBijdrage aan + afgraven grond -waterstandsverlaging198Techniek en veiligheid + drijvende woningen + flexibel programmaafhankelijkvan risico ophoogwater+ dijk als verbindendelement binnenenbuitendijks; Oost-WestArchitectonische aspecten + principes voor + benoemen vanruimtelijke inpassing architectonischeper deelgebiedbeeldkwaliteitbinnen- enbuitendijksProcesinnovatie+ uitgebreid participatieprocesmet de lokalebevolking en overheden-

Ruimtelijke principes binnen - buitendijks199Inrichtingsprincipes binnen - buitendijks

Inrichtingsprincipes Waalkade laag water Waalkade

201Waalkade hoogwaterWaalkade laagwater

Gemeente : WageningenOntwerper : Braaksma en Roos architecten, TakenInitiatiefnemer : eigenaar Henri de JongeStatus : -8. Plasserwaard202De eigenaar van de steenfabriek, Henri de Jonge, vecht al enkele jarenvoor de renovatie van het pand en de mogelijkheid om er woningen tebouwen. Sinds het EMAB statuut heeft het rijksmonument een nieuwetoekomst gekregen. Echter de voorwaarden van het EMAB statuut eisenhet boeken van ‘rivierkundige winst’. De rivierwinst kon niet gevondenworden op het 15ha grote terrein. De kwantificering van de eis kwamheel voorzichtig naar voren door middel van doorberekening van effectenvan afgravingen bij buren en het inleveren van rivierwetvergunningendoor de eigenaar. Van de weerbarstige materie kon in 2006 gelukkigweer afscheid genomen worden, doordat de beleidslijn die langdurigdingen onmogelijk maakte, werd aangepast. De EMAB status is gebleven,maar het regime van de nieuwe beleidslijn was vanaf nu bepalend.Het inrichtingsvoorstel is een eerste ideeschets, de ontwikkelinggebeurt heel locatiegebonden.

Inrichtingsconcept203

Inhoudelijke aspecten Eerder toegepast InnovatiefBijdrage aan+ Verbetering doorstroming + Zoektocht naarwaterstandsverlaging dmv verdraaiing waterstandsgebouwennaarverlaging buitenstroomrichtingeigen locatie204Techniek en veiligheid + Laagwaardige functies -onderin gebouwhoogwaardige functiesboveninArchitectonische aspecten + Zorgvuldige inpassing -gebouwen - restauratieProcesinnovatie - + Nauwe samenwerkingmet RWS


Gemeente : ArnhemOntwerper : H+N+S landschapsarchitecten ism VDVDV Ontwerpers en MVRDV OntwerpersInitiatiefnemer : St. Mandelabrug, particuliere marktpartijenStatus : integraal inrichtingsplan9. Stadsblokken206Het voorgestelde Centraal Park vormt een nieuwe verbinding tussen denoord- en zuidzijde van de stad Arnhem. De Rijn wordt hierdoor weer eenbeeldbepalende drager van het centrum, een nieuwe ontmoetingsplaats.Het Centraal Park krijgt een blauw-groen karakter. Voorzieningen zoalseen evenemententerrein, een aantrekkelijke haven en een openbaarstadsgolfterrein geven een impuls aan de stedelijke kwaliteit.Het plan Centraal Park Arnhem sluit aan bij eerdere initiatieven zoalsde Floriade.De nieuwe dijkwoningen, die ook geluidswerend zijn, staan tijdens hoogwatermet hun voeten in het water. Via een balustrade boven dijkhoogtezijn de bovenste woonlagen altijd bereikbaar. De twee onderste etageszijn bij hoogwater van buitenaf ontoegankelijk en hebben daarom eenaangepaste bestemming, bijvoorbeeld garage.

207Inrichtingsvoorstel laagwaterInrichtingsvoorstel hoogwater

Inhoudelijke aspecten Eerder toegepast InnovatiefBijdrage aan + D.m.v. groene rivier -waterstandsverlaging waterstandsdaling208Techniek en veiligheid + Floating city + Dijkwoningen ookgeluidswerendArchitectonische aspecten + + Verankering instad door ontwikkelingstadsas+ Beleefbaar rivierparkProcesinnovatie - -

Dijkwoningen209Floating city

Gemeente : ZevenaarOntwerper : -Initiatiefnemer : -Status : -21010. Steenfabriek deKoppenwaardEr is nog weinig inhoudelijk bekend over de voortgang van ditproject. De gemeente heeft onlangs het bureau Kuipercompagnonsopdracht gegeven om de visie voor het gebied op te stellen.De eigenaar van de Steenfabriek, Van Benthum Recycling Centrale,heeft de steenfabriek en de omliggende grond een paar jaar geledengekocht. Tegen zijn plan om de fabriek te restaureren en natuur teontwikkelen in ruil voor ontzanding en berging van licht vervuildslib, is steeds meer verzet bij lokale politiek en bevolking gerezen.Was men eerst gevoelig voor een mooie opgeknapte steenfabriek, denadelen van ontzanding en de zorg om het vervuilde slib voeren nude boventoon.Vooralsnog is het onduidelijk of uiteindelijk gebruik wordt gemaaktvan de mogelijkheden die de EMAB status biedt.

Koppenwaard211Locatie Koppenwaard

Gemeente : BeuningenOntwerper : architect RozaInitiatiefnemer : BOEiStatus : ruimtelijke visie21211. Steenfabriekde BunswaardHet project de Bunswaard bevindt zich op het voormalige steenfabriekterrein.Het ensemble aan bebouwing dat in de hoogtijdagen (20-er jaren)van de steenfabriek aanwezig was, vormt de basis voor de herontwikkeling.Deze herontwikkeling concentreert zich op het behoud van de cultuurhistorischeelementen op de (hoogwatervrije) zandrug aan de Waal.Hier staan nog de rijksmonumentale veldoven, steenoven en schoorsteen.Tot voor kort stonden hier ook een vormelingenloods en enkele haaghuttenen was het smalspoor nog zichtbaar. Om de rijksmonumenten in standte kunnen houden is middels de EMAB-status beleidsruimte gecreëerdom een duurzame herontwikkeling van het steenfabriekencomplex tekunnen realiseren.De beleidslijn ‘Grote rivieren’ biedt de ruimte om voor bestaande bebouwingfunctieverandering toe te staan waardoor herontwikkeling vandeze gebouwen mogelijk wordt. Rivierverruimende maatregelen zijn nietnodig.

Historische foto locatie Bunswaard213

Inhoudelijke aspecten Eerder toegepast InnovatiefBijdrage aan - Waterstandsdalende -waterstandsverlaging maatregelen niet nodigTechniek en veiligheid NB NB214Architectonische aspecten + Inpassing nieuwe -bebouwing in bestaandecontourenProcesinnovatie NB NB

Conceptplan215

Gemeente : GraveOntwerper : Dana Ponec architectenInitiatiefnemer : samenwerkingsovereenkomst Grond en BouwBureau en gemeente GraveStatus : conceptplan, nog niet vastgesteld12. Koninginnedijk Grave216Het bedrijventerrein Wisseveld wordt de komende jaren herontwikkeldtot een aantrekkelijke woon- en werklocatie voor diverse doelgroepen.Onderdeel van de herontwikkeling is het realiseren van de nieuwbouwvoor Zorgcentrum Maaszicht. De zijde van het water en de dijk is voorzienvoor woningen, waarbij de relatie met het rivierenlandschap eenbelangrijk ontwerpthema is.Het havengebied en het terrein van de betoncentrale worden betrokkenin de plannen. Rond de haven zal een nieuw verblijfsgebied ontstaanwaar ruimte is voor wonen en recreatie. De nieuwe ontwikkelingenzullen aansluiten op de bebouwing aan de Havenstraat en verwijzennaar de historische vestigingsstructuur van Grave.De gebiedsvisie is reeds goedgekeurd door bevoegden.

Stedenbouwkundige uitgangspunten217Inrichtingsvoorstel

Inhoudelijke aspecten Eerder toegepast Innovatief218Bijdrage aan - + actieve samenwaterstandsverlagingwerking RWS ivmmodel- en rekenfaciliteitenvoorwaterstandsverlagendeeffecten+ zoektocht naarwaterstandverlagingbuiten eigenlocatieTechniek en veiligheid + paalwoningen + vroegtijdig+ hoogwatervrije betrekken van nutsontsluitingenvia een bedrijven voorvlondernetwerkbuitendijksehuisaansluitingen+ onderzoek naarmogelijke gevaren(kruiend ijs, parkerentegen palen,...)Architectonische aspecten+ hist. vestigingsstructuurals ondergrondvoor plaatsingvan bebouwingProcesinnovatie - + actieve samenwerkingmet RWS enVROM

Inspiratiebeelden219

Gemeente : BergenOntwerper : Groenplanning Maastricht BVInitiatiefnemer : recreatiecentrum Leukermeer BV, NIBA projecten BVStatus : bestemmingsplan in procedure, MER in opmaak22013. Recreatiegebied‘t LeukenVoor de Maasuiterwaarden tussen Well en Ayen, waarin de EMABlocatievalt, is een integrale gebiedsvisie opgesteld. Dit met als doelom middels een herschikking van functies en een verbetering vande doorstroming van de Maas, stedenbouwkundige-, ecologische- enrecreatief toeristische ontwikkelingen mogelijk te maken.Het projectgebied als katalysator voor de omgeving.Uit deze visie zijn reeds ruimtelijke ontwikkelingsconceptenvoortgevloeid.

Gebiedsvisie221

Inhoudelijke aspecten Eerder toegepast InnovatiefBijdrage aan + vergroten van doorgang -waterstandsverlaging door maken van nevengeulen222Techniek en veiligheid + drijvende woningen -Architectonische aspecten + creëren van -verschillende typeswoonmilieusProcesinnovatie - + particulierinitiatief datanticipeertop tracébesluitvan het gebied

223Vogelvlucht ‘t LeukenRuimtelijk ontwikkelingsconcept

Gemeenten : Venlo en MaasbreeOntwerper : -Initiatiefnemer : Provincie LimburgStatus : -22414. UitplaatsingglastuinbouwHet project Uitplaatsing glastuinbouw Hout-Blerick voert de provincieuit in samenspraak met de betrokken tuinders, de gemeentenVenlo en Maasbree, de LLTB (Limburgse Land-en Tuinbouwbond) enhet Rijk. In het ongeveer 60 ha grote gebied verwerft de provincie 34ha grond. Binnen enkele jaren zal er 26 ha glas gesloopt worden. Hetdoel hiervan is de transformatie van het glastuinbouwgebied tot eenhoogwaardig, groen woongebied, waarin ruimte voor de rivier (persaldo), natuurontwikkeling en hoge ruimtelijke kwaliteit wordengerealiseerd. Om de aankoopinvestering opnieuw inzetbaar te makengaat de provincie marktpartijen aantrekken die willen deelnemenaan een of andere vorm van publiek - private samenwerking. Hetproject bevindt zich nog in de aanloopfase. De aankoopafspraken zijngemaakt en planvorming is in voorbereiding.

Locatie glastuinbouwgebied225

Gemeenten : Thorn, Heel, Haelen, Roggel en Neer, Swalmen, Roermond en MaasbrachtOntwerper : Engelman architecten, Groenplanning Maastricht BVInitiatiefnemer : Maasplassen Roermond BVStatus : Vastgesteld inrichtingsplan, bestemmingsplan in procedure15. Maasplassen226Het project River Residence Roermond bestaat uit twee deelgebiedennamelijk de plassen Donckere Nack en Douvesbeemd. Hierbij worden97 kleine jachthavens op een verantwoorde wijze ingepast in beideplassen.De ontwikkeling van de locatie beoogt ook een stimulans te zijn voorhet project Roermond Waterfront.

Douvesbeemd227

Inhoudelijke aspecten Eerder toegepast InnovatiefBijdrage aan + vergraven van landbouw- + waterstandswaterstandsverlaginggebied verlaging van1mm228Techniek en veiligheid + drijvende woningen -+ steigerwoningenArchitectonische aspecten - -Procesinnovatie - + intensieve samenwerkingmet RWS

Donckere Nack229

Conclusie inhoudelijke aspectenInhoudelijke aspecten Eerder toegepastHet meest gebruikte voorstel om aan de eis van water-standsverlaging te voldoen is het vergraven van hetmaaiveld en het maken van extra nevengeulen.Bijdrage aanwaterstandsverlaging230Techniek en veiligheidDrijvende woningen en paalwoningen zijn alomvertegenwoordigd. Maasbommel is en blijft ‘de moedervan de EMAB’. Het “kopiëren en plakken” van dezedrijvende– en paalwoningen, hetzij in een andereconfiguratie, gebeurt bij veel projecten.Architectonische aspectenProcesinnovatieBij de meeste projecten ontbreekt een bewuste koppelingtussen de EMAB-locatie en de omgeving. De plek wordtontworpen als identiteitloos eiland. Een aantal projecten(Grave, Tiel) reikt interessante cultuurhistorischegegevens aan waarop het nieuwe project is geënt.De projecten waarbij het enkel gaat om een functieveranderingvan de steenfabriek houden zich meestalaan de bestaande contouren.In twee projecten (stadsfront TIel, Waalfront Zaltbommel)wordt intensief samengewerkt met lokale bevolking omdraagkracht te creëren.

InnovatieDe intensieve zoektocht naar extra waterstandsverlaging is een opmerkelijkgegeven dat bij veel projecten terugkeert. Hierbij wordt niet teruggedeinsd omeen gesprek of samenwerking buiten de EMAB-locatie aan te gaan. Hiervan isMaasdriel een mooi voorbeeld. RWS speelt hierin voor sommige projecten ook eenbelangrijke rol, door het aanbieden van hun technische kennis aan de gemeente.Geen tot weinig projecten gaan de uitdaging aan om echt te experimenteren metnieuwe technieken. Er is een aantal verfrissende ideeën zoals het gebruiken vaneen nieuwe woordenschat (paalbungalette). In Tiel gaat men de uitdaging aan omnieuwe tijdelijke functies buitendijks te brengen . De dijk krijgt hier een vernieuwendconcept, waarbij ze niet meer een scheidende maar een bindende rol wordttoegekend.231In de aangereikte oplossingen worden geen vernieuwende ideeën aangereikt inverband met de architectonische inpassing van het gebied. Een interessantaspect in Tiel is het opstellen van spelregels voor de beeldkwaliteit in binnenenbuitendijks gebied.In de innovatie van het proces scoren veel projecten goed. De reden hiervoor is dater een intensieve en vroegtijdige afstemming is met de overheidspartners. RWS enVROM leveren een constructieve bijdrage aan de gemeente of initiatiefnemers.

Algemene conclusie232De EMAB-locaties als buitendijkse experimenteertuin voor nieuwe bouwvormenwaren en zijn een mooie kans voor 15 locaties. We constateren echterdat innovatieve elementen onderbelicht blijven. De aangereikte oplossingenhouden voorzichtig vast aan de drijvende woningen van Maasbommel, “demoeder van de EMAB”. De energie wordt vooral ingezet op het halen van deharde EMAB voorwaarden (waterstandsverlaging) en het rendabel maken vande ontwikkeling. Hierdoor schiet de ruimtelijke inpassing erbij in en lijkt eennieuwe vorm van VINEX te ontstaan, al dan niet drijvend of op palen, die tekortdoet aan het identiteitsvolle rivierenlandschap.

Nu er een totaaloverzicht van de 15 locaties is gegeven wordt ook duidelijkdat veel plannen ontworpen worden als eiland en er op een aantal plaatsendezelfde moeilijkheden voordoen. Het is tijd voor een uitwisseling vanervaringen en ideeën.233Desalniettemin hebben de EMAB-projecten tot groot enthousiasme geleid.Dit blijkt uit het feit dat de gemeenten de EMAB-status ervaren als het winnenvan ‘een speciale prijs’ en hier trots op zijn. Ook is er nauwe samenwerking tussende initiatiefnemers en overheidsdiensten. Daarnaast krijgt ook de bevolking inveel projecten de kans om aan hun rivierengebied “werken”.

Wij zijn op zoek na234Geen vinexbuitendijks !

naar mensen die echt durven!23513Na het eerste overzicht van de EMABlocaties en hunuitwerking zijn we opzoek naar de nieuwe toplocatiesmet innovatieve voorwaarden.Grijp nu je kans!

Randvoorwaarden EMAB status236Om tot ontwikkeling van een EMAB-locatie te komen moeten deinitiatiefnemers aan een aantal voorwaarden voldoen:a) Het project moet zijn gelegen op een locatie die is opgenomen in de‘limitatieve lijst met locaties voor experimenten met aangepastebouwvormen’, zoals vastgesteld door de minister van VROM en destaatssecretaris van Verkeer en Waterstaat.b) De bouwactiviteitBouwactiviteit: een activiteit voor het oprichten van alle soortenbouwwerken waarvoor een vergunning vereist is (bouwvergunning,ongrondingenvergunning, Wbr-vergunning e.d.)

1. De bouwactiviteit mag niet in strijd zijn met overige bestaande wet- enregelgeving (1).2. De bouwactiviteit dient een uitvoering te zijn van een opgave voor deruimtelijke ordening, die past binnen het nationaal en provinciaalruimtelijk beleid en die de steun van het rijk en de provincie heeft.3. De gemeente coördineert en steunt de vergunningsaanvraag.4. De bouwactiviteit moet op de locatie van de bouwactiviteit en als gevolgvan een genomen rivierverruimende maatregel (zie c.) een netto waterstandsverlagendeffect hebben.5. De mate waarin de ruimtelijke doelstelling wordt gerealiseerd moet inverhouding staan tot de rivierkundige winst die wordt behaald.6. De bouwactiviteit en het resultaat ervan mogen geen belemmering vormenvoor toekomstige rivierkundige ontwikkelingen (2).7. Het resultaat van de bouwactiviteit dient zodanig te zijn dat de aanwezigheidvan het rivierwater hieraan een meerwaarde geeft en dat het is aangepastaan de aanwezigheid van het rivierwater.237c ) De rivierverruimde maatregel1. De rivierverruimende maatregel dient op kosten van de initiatiefnemeruitgevoerd te worden.2. De rivierverruimende maatregel moet gelijktijdig met het resultaat van debouwactiviteit gerealiseerd worden.3. De rivierverruimende maatregel moet op de locatie van de bouwactiviteiteen zodanig waterstandsverlagend effect hebben, dat met inbegrip van hetresultaat van de bouwactiviteit nog altijd een netto waterstandsverlagendeffect optreedt.(1) Toelichting: zoals de Wet beheer rijkswaterstaat (Wbr), Woningwet, Wet Verontreiniging Oppervlaktewater,Wet Ruimteljike Ordening.(2) Toekomstige rivierkundige ontwikkelingen: o.a. geplande activiteiten in het kader van de PKB Ruimte voorde Rivier of Integrale Verkenning Maas, Maaswerken, Lange- Termijn-visie Ruimte voor de Rivier.

238Inspiratieatlas

B. Waalweelde239De Waal mooier maken, de kans op overstromingen verkleinen en tegelijkertijdmeer kans bieden aan ruimtelijke ontwikkelingen; dat is de doelstelling vanWaalweelde. In de inspiratieatlas wordt een beeld van de Waal geschetst, waarinvisie wordt gekoppeld aan een sterk haalbaarheidsgevoel. De nieuwe hoogwaterstrategiebestaat uit het graven van hoogwatergeulen langs de gehele lengte vande Waal. Samen vormen ze een structuur van dynamische waterrijke natuurgebieden.Tussen de hoogwatergeulen ontstaat ruimte voor eilanden, waarop eenander gebruiksperspectief mogelijk is. Het nieuwe landschap biedt ruimte enflexibiliteit voor de inpassing van ontwikkelingswensen van de streek. Dit beeldvalt daadwerkelijk te realiseren als bestaande plannen en concepten slim aanelkaar worden gekoppeld. Nieuw is de integrale benadering die wordt toegepast.Er zijn vijf ‘motoren’ die gezamenlijk moeten worden ingezet om het ‘nieuwe’rivierenlandschap te realiseren, nl: De kleimotor, zandmotor, de groene motor(natuurontwikkeling), de blauwe motor (rivierverruiming) en de rode motor(woningbouw).

Inspiratieatlas WaalweeldeInspiratieatlas Waal11-01-2007EchteldIJzendoo240GorinchemWoudrichemTielLingewaalNeerijnenHellouwVurenHerwijnenBrakelHaaftenZuilichemZaltbommelGamerenWaardenburgTuilZaltbommelOphemertOpijnenVarikHeerewaardenHurwenenRossumMaasdrielTielBoWamelBeneden-LeeuwDreumelWest Maas en WEen aantal landschapselementen zal kenmerkend zijn voor het nieuwe rivierenlandschap.De hoogwatergeulen en de eilanden vormen de basis van de hoogwaterstrategie.De rivierdynamiek wordt leesbaar in de rivierberm en op natuureilanden. Debeleefbaarheid van de rivier wordt vergroot door het waalpad. De hoogwatervrijeterreinen in het rivierenlandschap bieden ruimte voor allerlei ontwikkelingen.

Neder-BetuweOverbetuweOchtenIJzendoornDrutenBoven-Leeuweneden-Leeuwenen WaalDrutenDodewaardDeestAfferdenAndelstWinssenEwijkBeuningenBeuningenOosterhoutWeurtNijmegenLentLingewaardRijnwaardenAerdtBemmelDoornenburg PannerdenHaalderenHerwenHulhuizenGendtLobithKekerdom Millingen a/d RijnOoijTolkamerErlecom241UbbergenLeuthdijkhoogdynamisch eiland(rivierduinen)rivierberm0mdijkverleggingeiland, flexibele invullingbuitendijks gebiedNHSHoogwatergeulinrichtingswensintergetijdengebiedIn opdhoogwatervrij terreininrichtingswensbedrijventerreininzoom deelgebieddijkhoogdynamisch eiland(rivierduinen)rivierberm0m2000mdijkverleggingeiland, flexibele invullingbuitendijks gebiedNHSLandschapsarchitectenHoogwatergeulinrichtingswensintergetijdengebiedIn opdracht van:hoogwatervrij terreininrichtingswensbedrijventerreininzoom deelgebied

242Waalweelde laagwater

Waalweelde hoogwater243

Hoogwatergeul met inlaatwerk244De hoogwatergeulen in de uiterwaarden zijn de dragers van het ‘nieuwe’buitendijkse rivierenlandschap.Met de klei- en zandmotor kan het natuurlijke reliëf van de uiterwaardenweer tot uitdrukking worden gebracht. Oude geulenpatronen worden weerzichtbaar na het afgraven van de kleilaag. Deze worden door zandwinningverder uitgediept. Door het aanleggen van de hoogwatergeulen ontstaat denodige rivierverruiming en dus de gewenste flexibiliteit waardoor eldersandere gebruiksvormen toegestaan kunnen worden.De dynamiek van de hoogwatergeulen wordt bepaald door het inlaatwerk.Hierdoor is dit het meest cruciale detail in het nieuwe rivierenlandschap.Het vormt de schakel tussen twee tegenstrijdige wensen; maximale beheersingvan de hoogwaterstroom enerzijds en anderzijds het creëren van een zonatuurlijk mogelijk landschap. De inlaatwerken kunnen, net zoals de kribben,een eenduidig vormgeving krijgen over de hele rivier. Een tweede mogelijkheidzou zijn dat er één integraal ontwerp wordt gemaakt, dat vervolgens opde verschillende situaties in het landschap wordt geprojecteerd. De elementenvoegen zich naar de omstandigheden in het landschap, zodat een reeksvan inlaatwerken ontstaat, die alle familie van elkaar zijn. Er ontstaat eeneenheid in verscheidenheid.

245LaagwaterHoogwater


Met “technische’ materialenvormgegeven inlaatNatuurlijke inlaatKunstwerk dat reageert op waterstand247

248Rivierduin met ecologischefunctieDoor de rivier weer de ruimte te geven krijgen natuurlijke dynamischeprocessen vrij spel.Hierdoor kunnen natuureilanden, zoals rivierduincomplexen en zandplatenzich spontaan vormen. Onder invloed van de rivierdynamiek zaleen spel van bewegende eilandranden ontstaan.



Bloeiende rivierduin251

252Riviereiland met multifunctioneelontwikkelingsperspectiefDoor het aanleggen van de hoogwatergeulen ontstaat er een flexibiliteit metde mogelijkheid tot aanleg van nieuwe eilanden. Deze eilanden hebben eenmultifunctioneel ontwikkelingsperspectief. Afhankelijk van het toekomstigegebruik en het hierbij horende risicoprofiel wordt de hoogte bepaald.Op lage eilanden kan tijdelijk gebruik, zoals een seizoenscamping of eenevenemententerrein, plaatsvinden. Op hoge eilanden kan gewoond worden.Vier locaties in de uiterwaarden langs de Waal zijn al aangewezen als EMABlocatie.Op deze vier terreinen kunnen volgens een ruwe inschatting circa1000 woningen gerealiseerd worden. De dichtheid van bebouwing zal hier vrijhoog zijn. Op de andere hoogwatervrije terreinen is ruimte voor verspreidebebouwing. De bebouwing in de uiterwaarden kan verschillende gedaantenaannemen. Als de eilanden hoog genoeg zijn kunnen er traditionele woningengebouwd worden. In gebieden die onder het MHW (maatgevend hoogwater) niveauliggen kunnen drijvende of paalwoningen gebouwd worden. Bij hoogwaterzullen de woningen bereikbaar zijn door bruggen of per boot. In dit laatstegeval zullen de toegangswegen overstromen.



Nijmegen tijdelijk: stadsstrand255

Binnendijkse terp256Bij het vergraven van geulen en hoogwatervrije terreinen komt veel grondvrij. Deze overtollige grond kan aangewend worden om een bijzondere locatiemee te realiseren.Door de grond binnendijks in te zetten als dijkverbreding levert dit een meerwaardeop voor de beleving van het rivierengebied vanuit hetbinnendijkse gebied. De locatie krijgt een ‘first class seat’ met uitzicht op hetrivierengebied.De relatie binnendijks – buitendijks wordt hierdoor versterkt.



Variant van Waalsprong259

260Herontwikkelinghoogwatervrije terreinenDoor de aanleg van hoogwatergeulen kunnen de hoogwatervrije terreinenbehouden blijven en een duurzame bestemming krijgen. Oude fabrieksterreinenkunnen worden gesaneerd en een nieuwe functies krijgen zoalswoon- of recreatiegebied. De terreinen worden beeldbepalende plekken inhet rivierengebied.

Laagwater261Hoogwater


Hoogwatervrijterrein de Plasserwaard263

Waalpad - Van Lobith tot Rotterdam264Het rivierengebied als recreatief / toeristisch product kan veel beter wordenneergezet. Een belangrijk aspect hiervan is het beter faciliteren van de toegankelijkheidvan de onderdelen van het systeem (de uiterwaarden) en van de rivier alsgeheel. Wat dit laatste betreft is een doorgaand ‘Waalpad’ door de nieuw in te richtenoeverzone van de Waal een welkome aanvulling op het recreatieve netwerkvan het rivierengebied, dat zich nu nog vooral binnendijks en op de dijk bevindt.Zo wordt het gevoel van de continuïteit van het natuurlint langs de Waal versterktvan Rotterdam tot Lobith. De beleving van het rivierengebied wordt versterkt doorhet pad zo dicht mogelijk langs de rivier te leggen. De dynamiek van de rivierwordt beleefbaar door het pad enerzijds zo dicht mogelijk langs de rivier te leggenen anderzijds door het pad over de inlaatwerken te laten lopen. Het pad rijgtde inlaatwerken in de uiterwaarden van de rivier aan elkaar, het worden parelsaan een ketting. Waar de mogelijkheid voor een pontje bestaat kan de doorgaanderoute van oever wisselen en zo steeds het meest interessante traject langs derivier kiezen. Tevens zijn er kleine ommetjes mogelijk, die aan bebouwde plekkengekoppeld zijn. Het Waalpad neemt door het jaar heen verschillende gedaantesaan. In de zomer is het een brede struinroute door de uiterwaarden, in het najaaren de winter een smal pad op de zomerdijk waar de rivier haar gezicht al laat zien,totdat het pad in de lente niet meer bereikbaar is. Alleen de route via de winterdijkis nog toegankelijk en biedt uitzicht op de ondergelopen uiterwaarden.


Lobith266LaagwaterrotterdamLoBithHoogwaterrotterdam

m267mWaalpad

Rivierberm268Langs het Waalpad is er een continue inrichting van de ‘rivierberm’. Hierinworden de eigenschappen van de Waal als zandrivier beleefbaar gemaakt.In deze zone wordt meer ruimte geboden aan de ecologische processen vande rivier. Er moet een integraal inrichtingsbeeld worden ontwikkeld waarinbeheersgrenzen tussen dijk, talud en berm worden opgeheven. De dynamiekvan de rivier krijgt vrijspel. Dit betekent dat er rivierduinen en zandplatenkunnen ontstaan.



Dynamiek van zandrivier herkenbaar in de rivierberm271

272u bent aContactNeem voor reacties op dit boekje, ideeën voor een realisatiestrategie en voor aandragen van kansrijke

an zet!273pilots contact op met WINN. Jan Dirk van Duijvenbode: Jandirk.van.duijvenbode@rws.nl

274

Notitiepagina...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................275

276

Bronvermelding:Schilderij er dreigt gevaar _ Jacob CatsIntroductieNew orleans _ news.bbc.co.ukDijkringenkaart _ RijkswaterstaatEen omslag in het veiligheidsdenken lijkt gewenst _ Over Holland, Karel Tomei, ISBN 90 5594 422 X, Scriptum publishersNederland als delta _ MUST stedenbouwHoogwaterverzekering _schade na een grootschalige overstroming mei 2003 DWW-2003-056InnovatieDe Meervoudige dijkDijk Durgerdam _ Over Holland, Karel Tomei, ISBN 90 5594 422 X, Scriptum publishersDijkwoning_ Aan de dijk gezet, Marijke Beek - Marinus Kooiman, ISBN 90 -6450-283-8Overzicht dijkwoningen _ Bouwen op de dijk, ideeën en mogelijkheden voor innovatief bouwen op de nieuwe Zuiderzeedijk, april ‘06,Robbert de Koning en M3H Architecten (Machiel Spaan) in opdracht van Rijkswaterstaat RIZA en Rijkswaterstaat IjsselmeergebiedGartenreich _ Ruut van ParidonBergsche Maas _ PandionBergsche Maas _ Robbert de KoningHoog en droogLe Mont Saint Michel _ www. Persowanadoo.frSlot Loevestein _ Over Holland, Karel Tomei, ISBN 90 5594 422 X, Scriptum publishersSchevingen _ Over Holland, Karel Tomei, ISBN 90 5594 422 X, Scriptum publishersStrandhuis op palen _ Over Holland, Karel Tomei, ISBN 90 5594 422 X, Scriptum publishersHet aluminium bos _ Bouwen met water, Jan Johan ter Poorten en Cees de jong, ISBN 90 6611 2395, V+K publishing, 2003Wonen in de rivierbedding _ Camiel van DrimmelenDe nieuwe ark van Noach _ Johan HuibersMeebewegen met de getijden Landungsbruecken _ Angela Hinz277MeebewegenWaterwoning _ Wonen op het water, Architectuurstudio Herman Hertzberger, 1999Drijvende kassen _ Bouwen met water, Jan Johan ter Poorten en Cees de jong, ISBN 90 6611 2395, V+K publishing, 2003Wetland _ Amfibisch wonen, NAI uitgevers, ISBN 90-5662-180-7Accepteren en anticiperenDe laarzen staan klaar _ Over Holland, Karel Tomei, ISBN 90 5594 422 X, Scriptum publishersVenetië elektriciteitskabels_ Camiel van DrimmelenMensen helpen elkaar (onderaan) Hardinxveld – Giessendam _ Bert RietveldMensen helpen elkaar – Plaatsen van vloedschotten _ Waterschap Hollandse DeltaHamburg _ fotoarchief H+N+S landschapsarchitectenPark Corbiere _ Topos Thema nummer WaterPetite Gironde _ Topos nr 10 waterscapesBypass Deventer _ Topos nr 51 prospective landscapesPark Wuham _ Camiel van DrimmelenSnel en flexibel in de uiterwaardenStrandhuisjes _ Over Holland, Karel Tomei, ISBN 90 5594 422 X, Scriptum publishersVerplaatsbaar wonen _ Big ideas small buildings, ISBN 0-500-34181-8Rio Besos Barcelona _ Frank TalsmaContainerwoningen _ Luc Deleu

278

Bronvermelding:EMAB-locatiesDe afbeeldingen gebruikt voor de bespreking van de EMAB-locaties zijn afkomstig van de desbetreffende bureau’s.Inspiratie Atlas Waalweeldeillustraties:claire laeremans en Jutta Raith (H+N+S)beelden:Inlaatwerken_Stroming BVNijlpaard IJburg_Tom ClaassenBloeiende rivierduin_Stroming BVNijmegen: tijdelijk gebruik stadstrand_Linda MaringHoogwatervrijterrein de Plasserwaard_Henri de JongeWaalpad_Stroming BVDe andere afbeeldingen zijn vermeld bij de projectbeschrijving. Er is getracht de bronvermelding zo volledig op te stellen.279

280

ColofonDit boekje is een product van H+N+S landschapsarchitecten, ontwikkeldin samenwerking met het WINNteam en TNO in opdracht van WINN (www.waterinnovatiebron.nl).H+N+S landschapsarchitecten:Claire LaeremansLodewijk van NieuwenhuijzePieter SchengengaIlonka van Slooten (lay-out)WINN:Jan Dirk van Duijvenbode (jandirk.van.duijvenbode@rws.nl)TNO:Linda Maring (linda.maring@tno.nl)Geiske Bouma (geiske.bouma@tno.nl)281Met medewerking van WINN:Renie HylkemaAlan HoekstraPatrizia BernardiniGijsbert de BoerRadboud van CasterenCamiel van DrimmelenIreen RölingRonald RoosjenWout SnijdersDeze versie is een tweede druk, indien je nog suggesties, aanvullingen, eigen projecten hebt om het boekje tevervolledigen neem dan contact op met Jan Dirk van Duijvenbode (jandirk.van.duijvenbode@rws.nl).De gebruikte afbeeldingen mogen verspreid worden mits de bron wordt vermeld.ISBN/EAN: 978-90-369-0016-4Uitgever: Ministerie van Verkeer en WaterstaatUtrecht, november 2007

Download (Hoog) water als uitdaging 2.0 - Curnet

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?