Civieltechnische quickscan (rapport) - Innoveren met water

Ministerie van Verkeer en WaterstaatjklmnopqBouwdienst RijkswaterstaatCombikering Den HelderAchtergrond document voor civieltechnische quickscan10 november 2003

2 Keuze dwarsprofielIn de 2003 is de Helderse zeewering getoetst. In het beheerdersoordeel vanHoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) zijn dwarsprofielenvan vijf locaties (D85 DP 0,2 - D85 DP 1,8 - D85 DP 3,7 - D85 DP 4,7 - D85DP 5,4) van de zeewering onderzocht. Deze toetsing is als basis gebruikt. Uitde berekening blijkt dat alle kruinhoogten bij Den Helder voldoen aan debenodigde hoogte bij een overslagdebiet van 1l/s/m, het kritiekeoverslagdebiet voor deze locatie. Voor het dwarsprofiel is D85 DP0,2 gekozen.(Voor locatie zie “Overzichtkaartje Helderse zeewering, HoogheemraadschapHollands Noorderkwartier”, bijlage A). In het geval van het dwarsprofiel D85DP0,2 is het verschil tussen de benodigde kruinhoogte en de bestaandekruinhoogte, het laagste. Daarom wordt in deze studie dit dijkvak gekozen omeen doorkijk naar de veiligheid over 50, 100 en 200 jaar te maken.2.1 BeschrijvingHet dijkvak ligt naast de haven en wordt beschouwd als representatief voor hetgedeelte tussen de haven en Marsdiep. Aan de polderzijde van de dijk isbebouwing en een museum gelegen. De dijk is gefundeerd op een zandpakket:dat garandeert goede stabiliteit en minimale deformatie van de dijk. Hetdwarsprofiel van het dijkvak met de materiaal beschrijving van elk segment isschematisch in figuur 1 gegeven.Dwarsprofiel D85 DP0210y [m]50-5-10-15-20SWLzandbasalt,gezetasfaltbetongras, gezaaidbinnentaludgemiddeld hoogw ater-25-110 -60 -10 40x [m]Figuur 1. Schematisch dwarsprofiel D85 DP026

Jaar 2050 2100Minimumscenario:Zeespiegel + 0,10 m + 0,20 mextra stormopzet - -Golfhoogte - -verhoging dwarsprofiel + 0,10 m + 0,20 mMidden scenario:Zeespiegel + 0,30 m + 0,60 mextra stormopzet - -Golfhoogte - -verhoging dwarsprofiel + 0,30 m + 0,60 mMaximum scenario:Zeespiegel + 0,45 m + 0,85 mextra stormopzet(extra verhoging basispeil) + 0,40 m + 0,40 mGolfhoogte + 5% + 5%verhoging dwarsprofiel + 0,45 m + 0,85 mTabel 3. Randvoorwaarden op lange termijn uit “Leidraad zandige kust, TechnischeAdviescommissie voor de Waterkeringen, september 2002”.BodemdalingDe bodem is continu in beweging en dit leidt tot bodemdaling. De kruinhoogtevan een dijk daalt als gevolg van twee effecten: de bodemdaling van de polderen de (rest-) zettingen van voorgaande dijkverzwaringen. Door het eersteeffect daalt de kruinhoogte met het quotiënt van de dikte van het slappelagen-pakketonder de dijk en in de polder, vermenigvuldigd met debodemdaling in de polder. Bij de Helderse zeewering is de dijk gefundeerd ophet zand pakket, daarom wordt alleen rekening gehouden met de bodemdalingin de polder. Uit de bodemdalingskaart (bijlage C) blijkt dat de daling 2-5 cmvoor 2050 zal zijn en voor 2100 5-10 cm (tabel 4). In de “Leidraad zandigekust, Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen, september 2002”wordt aangehaald dat het noordwesten daalt met maximaal 7 a 8 cm pereeuw.Hieronder worden de getallen voor de bodemdaling in 2050 en 2100gegeven, gebaseerd op de bovengenoemde rapporten.Jaartal 2050 2100Bodemdaling - 0,05 m - 0,10 mTabel 4. BodemdalingMet behulp van het programma PC overslag wordt de hoogte van het dijkvakonderzocht over 50 en100 jaar. Gebaseerd op de ontwerp randvoorwaardenop lange termijn (zie tabel 3 en tabel 4) en op de hydraulischerandvoorwaarden uit de “Toetswaarden crashactie II, RIKZ/OS/2002.136x, 20dec. 2002” (zie tabel 1) worden de hydraulische parameters bepaald. In de“Leidraad zandige kust, Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen,september 2002” wordt geen aanbevolen waarde voor de golfpiekperiode oplange termijn gegeven. De bestaande studie gaat uit dat de golfperiodeonveranderd blijft.9

In tabel 5 worden de vier maatgevende hydraulische parameters voor elkescenario in 2050 en 2100 gegeven om de golfoploop- en overslag teberekenen. Deze condities worden gemiddeld eens in de 10000 jaaroverschreden.2050 Sign. Golfh.[m]Spec. Golfp.[s]Golfrichting[º]Stilwaterlijn[m]Minimum scenario 2,132 5,087 -39,880 4,872Midden scenario 2,132 5,087 -39,880 5,072maximum scenario 2,239 5,087 -39,880 5,6222100 Sign. Golfh. Spec. Golfp. Golfrichting Stilwaterlijn[m] [s] [º] [m]Minimum scenario 2,132 5,087 -39,880 4,972Midden scenario 2,132 5,087 -39,880 5,372maximum scenario 2,239 5,087 -39,880 6,022Tabel 5. Hydraulische randvoorwaarden10

4 Autonome ontwikkelingen 2100De huidige dijk bevat geen bebouwing en dient primair als waterkering omDen Helder te beschermen.Het dijkvak is al getoetst in het Beheerdersoordeel van HoogheemraadschapHollands Noorderkwartier. De berekeningen zijn gebaseerd op derandvoorwaarden uit “Toetswaarden crashactie II, RIKZ/OS/2002.136x, 20dec. 2002” (zie tabel 1) en de schematisatie van figuur 1. Uit de resultatenblijkt dat de dijk thans (2003) hoog genoeg is.4.1 Blik in de toekomstMet behulp van het programma PC overslag wordt de hoogte van de dijkvakonderzocht over 50 en 100 jaar. In tabel 6 staan de benodigde verhogingen bijeen overslagdebiet van 1l/s/m. Deze waarde wordt voor het overslagdebietook door het waterschap als maatgevend genomen.2050Aanwezige kruinhoogte=7,54 mBenodigdekruinhoogte[m]Tekort aankruinhoogte[m]minimum scenario 6,98 0midden scenario 7,15 0maximum scenario 7,79 0,252100Aanwezige kruinhoogte=7,49 mBenodigdekruinhoogte[m]Tekort aankruinhoogte[m]Minimum scenario 7,06 0midden scenario 7,44 0maximum scenario 8,21 0,72Tabel 6. Dijverhoging gebaseerd op randvoorwaarden van tabel 5.Pas als het meest extreme klimaatsscenario bewaarheid wordt zal naarverwachting in 2050 een dijkverhoging van circa 30 cm noodzakelijk zijn en in2100 van circa 80 cm.4.2 Traditionele versterkingMet traditionele versterking van de zeewering wordt bedoeld de strategie diealleen betrekking heeft op kustverdediging. Een dijk, dan, die in de toekomstgeen andere functie, behalve het waarborgen van de veiligheid tegenoverstromen, kan bieden.De traditionele versterking van de zeewering kan worden gerealiseerd opverschillende manieren.BasisoplossingDe basisoplossing is een dijkversterking in grond, waarbij de bestaandetaludhellingen en typen bekledingsmaterialen worden gehandhaafd. Ditbetekent naast een verhoging van de dijk (met grond) ook een verbredinglandwaarts, zeewaarts of beide. Ophogen dus vereist een grotere ruimtewaardoor de bebouwing achter de dijk verwijderd dient te worden.Bij een landwaartse verbreding van de dijk wordt het buitentaluddoorgetrokken onder een helling van 1:5. Het binnentalud met een helling van11

1:3 wordt naar binnen verschoven. Een dijkverhoging van 30 cm en 80 cmheeft dus een extra ruimtebeslag van respectievelijk 2,4m en 6,4m.Een zeewaartse oplossing blijkt heel duur (moeilijk) te zijn want de vooroeverligt heel diep (ca. -50m). Een verplaatsing richting zee vereist dus een grotehoeveelheid zandsuppletie.VariantenOp deze basisoplossing kan een aantal varianten worden beschouwd,waarvoor geen berekeningen zijn gemaakt.• Verhoging van de dijk binnen dezelfde ruimte.De dijk kan verhoogd worden zonder dat hij verbreed wordt.Bijvoorbeeld door de taludhellingen te versteilen. In ieder geval mogende binnen- en buitentalud niet te steil zijn, anders kan de dijk onder dewaterdruk instabiel worden.• Het buitentalud zo ruw mogelijk maken.De golven kunnen worden geremd door het vergroten van de ruwheidmet uitstekende elementen op het bovenbeloop (deel onder de kruin)van het buitentalud van de dijk.• Het aanpassen van het buitentalud.Door een flauwere helling van het buitentalud en een verbreding vande berm, kan de golfoploop worden geremd, waardoor de kruin nietverhoogd hoeft te worden. Het is echter de vraag of deze oplossingvoor Den Helder toepasbaar is, omdat dit een extra ruimtebeslagvergt. Wel wordt de stabiliteit van de dijk vergroot.• Een combinatie van bovengenoemde mogelijkheden.12

5 TerrasstadIn dit concept wordt de dijk niet verhoogd maar wel overslagbestendiggemaakt en wordt golfoverslag toegestaan. Tijdens een storm wordt hetoverslaande water achter de dijk opgevangen in afvoerkanaaltjes die het waterafvoeren naar de grachten. Optioneel worden ook één of meer overlatenaangelegd zodat onder normale omstandigheden een klein deel zout water degrachten van Den Helder inloopt bij hoog water. De overlaten zullen zich doorhet dagelijkse getij als een soort waterval gedragen. Dit water kan afgevoerdworden via de grachten en sluizen naar zee (Waddenzee -zijde). De overlatenzullen afsluitbaar zijn om de kering te kunnen sluiten tijdens extreme stormenen om de veiligheid te warborgen.De stad die direct aan de dijk grenst wordt een soort natte zone metincidenteel overslaand water. Er is geen sprake van wateroverlast omdat debebouwing en de infrastructuur op het water is voorbereid/ingesteld. Om deveiligheid te waarborgen moet het binnentalud voldoende erosie bestendiggemaakt worden. Verder is het met oog op de bergingscapaciteit van degrachten belangrijk om te bepalen hoe groot het watervolume is dat achter dijkgeborgen moet worden.Tijdens het dagelijkse getij bestaat dit volume uit de hoeveelheid water die overde overlaten binnenstroomt. Tijdens stormcondities bestaat dit volume uit hetoverslagvolume.Op basis hiervan worden de benodigde capaciteit van het afvoersysteem achterde overslagdijk bij extreme condities en de sluitingfrequentie van de keringberekend.5.1 OverslagdijkMet behulp van het programma PC overslag wordt het overslagdebiet “Q”berekend over 50 en 100 jaar voor extreme condities en voor de waterval bijdagelijks condities. In stormcondities wordt rekening gehouden met eenstormduur van 35 uur en een opzet die loopt volgens figuur 2.3.7.1. (Leidraadtoetsen op veiligheid, 1999). Gegeven de maximale waterstand volgens deklimaatscenario’s voor 2050 en 2100 jaar en het gemiddeld getij wordt dewaterstand, het overslagdebiet en overslagvolume tijdens de stormduurberekend (figuur 2, tabel 7 en tabel 8)verloop van de stormopzetwaterstand [m]76543210-20 -10 -1 0 10 20-2gem. getijstormopzetwaterstandverloopuurFiguur 2. Verloop van de stormopzet voor 2100 max scenario13

2050 2100Aanwezige kruinhoogte 7,54 7,49Q [l/m/s]min scenario 0,16 0,24Q [l/m/s]mid scenario 0,27 0,85Q [l/m/s]max scenario 3,50 10,37Tabel 7. Overslagdebiet voor 2050 en 2100 jaar, onder maatgevende storm-omstandigheden.2050 2100Aanwezige kruinhoogte 7,54 7,49V [m 3 /m]min scenario 1,93 2,78V [m 3 /m]mid scenario 2,9 8,7V [m 3 /m]max scenario 35,2 102,14Tabel 8. Overslagvolume voor 2050 en 2100 jaar onder maatgevende storm-omstandigheden.Hoe omgaan met overslaand water?Het water dat over de dijk heen slaat wordt opgevangen in kanaaltjes die hetwater afvoeren naar de grachten. Daar wordt het zoute water geborgen,zolang de storm duurt. Na afloop van de storm kan het water weer wordenafgevoerd naar zee, via de sluizen.We gaan ervan uit dat de gracht 15 km lang (vergelijkbaar met de lengte vande dijk) en 10 m breed is. De bergende oppervlak zal dan circa 10000 m 2 perkm dijk zijn.De verwachte verhoging van de waterpeil in de grachten voor één kmoverslagdijk en voor de klimaatscenario’s is in tabel 9 gegeven. Bergen eenwaterstandverhoging van circa 0,7 m (zie tabel 9) bij extreme scenario 2100lijkt een goed mogelijk oplossing te zijn.2050Tp=5,087s2100Tp=5,087sAanwezige kruinhoogte 7,54 7,49waterstandverhogingkanaal [m]min scenario 0,01 0,02waterstandverhogingkanaal [m]mid scenario 0,02 0,06waterstandverhogingkanaal [m]max scenario 0,23 0,68Tabel 9. Waterstandverhoging in kanaaltjes voor 2050 en 2100 jaar onder maatgevende stormomstandigheden.Overslagbestendigheid kruin en binnentaludNaast de vraag hoe het overslaande water moet worden opgevangenbinnendijks is het belangrijk dat de dijk zelf stabiel blijft. Een belangrijk14

aandachtspunt hierbij is de overslagbestendigheid van het binnentalud en dekruin. Door de hoge stroomsnelheden over het binnentalud kan dedijkbekleding worden ondermijnd.Bij een overslagdijk moeten de kruin en het binnentalud verdedigd worden metharde materialen omdat het gras boven 1l/s/m vaak niet sterk genoeg is. In2001 is een onderzoek van de DWW en WL “Eenvoudige toetsmethode voorhavendammen”, uitgevoerd naar de sterkte van de gras omdat de huidigerekenregels erg conservatief zijn.Als wordt gekozen voor gezette steenbekleding wordt de dikte van de toplaag“D” gedimensioneerd volgens de resultaten van dit onderzoek. Bij het extremescenario 2100 moeten de toplaag dikker dan 20 cm zijn. Deze harde materialenzijn relatief duur en niet “groen”. Er groeit niet gras op.Het Water Innovatie Steunpunt van Rijkswaterstaat wil andere mogelijkhedenonderzoeken zoals open steenasfalt, geotextiel, om de kruin en het binnentaludop een sterke, goedkope en landschappelijke manier te versterken. Op ditmoment zijn deze methoden niet geaccepteerd.Ruimtebeslag binnendijksOok verflauwing van het binnentalud van de dijk levert een hogereoverslagbestendigheid op. Voor de waterkerende functie is het echter goedmogelijk dat de dijk niet hoeft te worden verbreed aan het binnentalud. Ditbetekent dat in dat geval er geen extra ruimtebeslag optreedt.In het toekomstvisioen terrasstad is verbreding van het binnentalud metbebouwing voorzien. Zodra deze bebouwing in het waterkerende profiel vande dijk komt, moet een aantal maatregelen en aandachtspunten in achtworden genomen, die beschreven staan bij het toekomstvisioen Dijkstad.5.2 WatervalOm de drempelhoogte te bepalen beschouwden we twee condities: dagelijksecondities en zware storm.1) Dagelijkse condities: de overlaathoogte moet laag genoeg zijn om indagelijks condities zout water in de stad te laten binnen komen. Derandvoorwaarden voor de dagelijks condities worden in tabel 10gegeven. Hierbij wordt niet rekening gehouden met de stormopzet.Windsnelheid[m/s]Golfhoogte[m]Tp[s]Golfrichting[º]Waterstand[m]7 0,35 2,27 0 Gem getijTabel 10. Hydraulische randvoorwaarden in dagelijks condities.2) Zware storm. We gaan ervan uit dat de drempel 2 keer per jaar wordtgesloten vanwege een zware storm. De randvoorwaarden die hierbijhoren worden in tabel 11 gegeven.windsnelheid Golfhoogte Tp Golfrichting Waterstand[m/s} [m] [s] [º][m]17 0,96 3.75488 0 opzet: 1,8-gem. getijTabel 11. Hydraulische randvoorwaarden in extreme condities.15

Bepaling hoogte overlaatDe hoogte van de overlaat bepaalt de hoeveelheid binnenkomend water. Debenodige hoogte wordt bepaald door de aanwezige afvoercapaciteit.Uitgangspunt is dat bij een werkende overlaat het binnen-stromende water viagrachten weer wordt afgevoerd naar zee.We gaan ervan uit dat de stroomsnelheid in de gracht 1 m/sec is (zeer groveaaname); de gracht is 10 m breed en 2 m diep. De max afvoer capaciteit is danongeveer 20 m 3 /sec.De daaruit voortvloeiende overlaathoogte en overlaatbreedte zijn bepaald doorde hydraulische randvoorwaarden in de extreme conditie waarbij de overlaatals volkomen overlaat beschouwd wordt. Dat resulteert in een 0.3 m (bovenNAP) hoge en 6 m brede overlaat of 2 overlaten van 3 m breed. Met dezeoverlaat komt bij elk hoog water gemiddeld ongeveer 1 m 3 /s de stad in.5.3 Kosten – baten TerrasstadDe kosten bestaan voor Terrasstad uit de aanleg en onderhoud van deverschillende benodigde maatregelen, zoals• Afvoerkanaaltjes om het overslaande water af te voeren naar degrachten.• Eventuele benodigde maatregelen om het waterbeheersingssysteemvan de Helderse grachten te verbeteren om het zoute water af tevoeren via de grachten.• Taludbekleding van gezette steenbekleding aan de binnentalud van dedijk.• Afsluitbare overlaat, inclusief sluitprocedures.Voor de overslagdijk zouden de kosten van de waterkerende onderdelenconcurrerend kunnen zijn met de kosten van traditioneel dijkversterken alshierbij geen maatregelen meegenomen zijn voor de verbreding van hetbinnentalud met bebouwing. Een betere kostenvergelijking kan pasplaatsvinden als er globale ontwerpen zijn gemaakt.De baten bestaan bij terrasstad uit verschillende aspecten:• Besparing bebouwing.Puur geredeneerd vanuit de veiligheid van de waterkering hoeft dedijk aan de binnenzijde niet te worden verbreed. Dit betekent dat er indat geval minder ruimtebeslag zal optreden dan bij het traditioneelversterken. Bestaande bebouwing hoeft niet geamoveerd te wordenen blijft bespaard. Wel zullen de voorzieningen om overslaandzeewater af te voeren enig ruimtebeslag opeisen.• Uitstraling Den HelderDe uitstraling van Den Helder zal naar verwachting kunnen verbeterenals een stad die leeft met het water.Het ontwikkelen van het gebied grenzend aan het binnentalud van dewaterkering kan veel opbrengsten opleveren. Het is aantrekkelijk zijn om “aande dijk” te wonen.5.4 Civieltechnische conclusie terrasstadUit globale berekeningen lijkt het mogelijk om de hoeveelheid overslag diegemiddeld eens in de 10.000 jaar voorkomt over de “overslagdijk” teverwerken in de grachten van Den Helder, zonder dat er een significantewateroverlast optreedt. In deze situatie zal de waterstand in de grachten metenkele decimeters stijgen. Na afloop van de storm kan het water weer wordenafgevoerd naar zee, via de sluizen. De kruin en het binnentalud moetenverdedigd worden met harde materialen om het overslagdebiet te weerstaan.16

Onder normale omstandigheden kan een klein deel zout water Den Helderinlopen door middel van een “brede” of 2 kleinere afsluitbare overlaten diezich zullen gedragen als watervallen. Het water zal afgevoerd worden via degrachten en sluizen naar zee. De overlaten zullen 2 keer per jaar geslotenworden om de veiligheid tijdens extreme stormen te waarborgen.17

6 ZeestadIn dit concept wordt de dijk niet verhoogd en wordt een drijvende golfbrekervoor de dijk aangelegd. Een drijvende golfbreker kan een alternatieve oplossingzijn die de mogelijkheid biedt de zeewering te beschermen tegen hinderlijkehoge golven. Door de golfbreker wordt de golfhoogte vlak voor de zeeweringgereduceerd. Deze hoofdstuk beperkt zich tot de vraag of een drijvendegolfbreker de golven voldoende kan reduceren en zo kan dienen om detoekomstige klimaatveranderingen op te vangen, zonder dat de dijk hoeft teworden verhoogd. Verder worden verschillende aandachtspunten voor dedrijvende golfbreker beschreven. Voor deze quickscan zijn verder geengedetailleerde ontwerpberekeningen gemaakt.6.1 GolfreductieEen belangrijke ontwerpparameter is de B/λ (golfbrekerbreedte- golflengte)verhouding. Als deze waarde toeneemt neemt de golftransmissie coëfficiënt“Kt” (ratio tussen golfhoogte na de golfbreker en inslaande golfhoogte) af. Opbasis van een studie van een drijvende golfbreker voor Maasvlakte II(Samenwerkingsverband Maasvlakte II, Memo: studie drijvende golfbreker) isvoor drie Kt waarden de minimale benodigde breedte van de golfbrekervastgesteld (tabel 12).Kt B/λ B [m]0,3 >0,5 >500,5 0,3 300,7 0,25 25Tabel 12. Minimaal benodigde golfbrekerbreedte als functie van de transmissiecoëfficiënt ensignificante golfhoogte achter de golfbreker.In het algemeen moet de golfbreker een breedte hebben van circa ¼ tot 1/3van de opslaande golflengte en moet hij massief zijn om te voorkomen dat degolfbreker zelf als golfgenerator fungeert.Zoals getoond in tabel 5 blijft de spectrale golfperiode in de toekomstonveranderd. Met een piekperiode van 5,6 seconden en een waterdiepte van50 m is de golflengte circa 49m onder maatgevende omstandigheden. Designificante golfhoogte is 2,24 m voor het maximum scenario voor 2050 en2100. In tabel 13 wordt de benodigde minimale golfbrekerbreedte, deresulterende golfhoogte na demping door de drijvende golfbreker gegeven.Daarnaast wordt het overslagdebiet over de huidige dijk over 50 en 100 jaarvoor het maximum scenario wanneer de opslaande golfhoogte voor de dijkgedempt is met de bovengenoemde randvoorwaarden gegeven en met eenloodrecht golfrichting.B[m]Hgolf achter[m]Q 2050 max sc[m 3 /sec]Q 2100 max sc[m 3 /sec]25 0,67 0 0,3115 1,12 0,1 1.2712 1,57 0,7 4.7Tabel 13. Golfhoogte achter de golfbreker als functie van de golfbrekerbreedte en overslagdebietover de huidige dijk als functiue van de golfhoogte achter de golfbreker voor de maximunscenarios voor 2050 en 2100 jaar.18

Een golfbrekerbreedte van 15 à 20 meter zou moeten voldoende zijn om voorhet maximale klimaatscenario de veiligheid in de toekomst te blijvenwaarborgen, zonder dat ingrepen in/aan de dijk nodig zijn.Als de golfrichting niet loodrecht op de golfbreker is, wordt een lageretransmissie verwacht, omdat de breedte van de golfbreker parallel aan degolfvoortplanting groter is. Een langere golfbreker leidt tot een lageretransmissie omdat de transmissie verkleind wordt door de beweging van degolfbreker om de breedte-as.Ook de verhouding tussen de diepgang van de drijver en de waterdieptebepaalt de golftransmissie. Als de diepgang van de golfbreker klein is, moet debreedte groot genoeg zijn om die te compenseren. De diepgang hangt af aanhet materiaal waarvan de golfbreker vervaardigd is.6.2 Ontwerp- en uitvoeringsaspectenDe verschillende wandelementen worden onderling verbonden door middelvan speciale flexibele koppelingen. Deze moeten weerstand bieden aan deforse druk- en trektkrachten die op de elementen inwerken. Deze krachtenontstaan wanneer de drijvende golfbreker op de dynamische golven heen enweer beweegt.Het anker systeem is een ander belangrijk ontwerpaspect. De verankering moetde golf- en stromingkracht absorberen. In het algemeen bestaat de verankeringuit een verticaal ankersysteem bestaande uit kabels en stalen palen. Uit eenonderzoek blijkt dat een golfbreker met meerdere verankerde lijnen aan debodem meer energie van golven kan adsorberen en dat resulteert in een golfmet een kleiner hoogte achter de golfbreker.Een alternatief systeem kan een drijvende golfbreker zijn die aansluit op destedelijke infrastructuur, via een scharnierende constructie.Er bestaan verschillende typen golfbreker: box, pontoon, mat and tetheredfloat. De meeste box type golfbrekers worden versterkt met beton modules.Drijvende golfbrekers bieden een aantal voordelen. In diep water zijn ze eeneconomisch alternatief voor vaste constructies. Bij slechtefunderingsomstandigheden kan de drijvende golfbreker de enige beschikbareoptie zijn. Deze zijn ook economisch aantrekkelijk omdat ze eldersgeproduceerd kunnen worden voor zij getransporteerd worden naar de plaatsvan de verankering. Drijvende golfbrekers kunnen ook worden verplaatst omde efficiëntie te maximaliseren.Bovendien laten ze de uitwisseling van water tussen de open zee en het doorde golfbreker afgeschermde water toe, wat gunstig is voor de waterkwaliteit ende migratie van vissen.Daarnaast kan een drijvende golfbreker de veiligheid koppelen aan eenkwalitatieve functie: hij kan als fietspad en boulevard dienen.De nadelen van zulke constructies bestaan uit het feit dat golven met een hogeniveau van golfenergie de golfbreker kunnen passeren en dat de golfbrekerbeschadigd kan worden door extreme hoge golven.Bij het structurele ontwerp van drijvende golfbrekers moet rekening gehoudenworden met vier verschillende faalmechanismen.Het falen van de drijvende doorsnede hangt af van het materiaal. Dit moet o.agolfkrachten, mariene corrosie en geconcentreerde belastingen bij deverbinding en verankering punten weerstaan. Het falen van de koppelingen die19

leidt tot een afname van de functionaliteit van de constructie. Het falen van deverankering die uiteindelijk tot het losbreken van de structuur van deverankeringslijnen kan leiden. Veel drijvende golfbrekers hebbenluchtcompartimenten voor hun drijfvermogen. Als deze compartimentenvolstromen met water kan de totale constructie verzinken.6.3 VoorbeeldenLa digue semi-flottanteEen recent voorbeeld dat aan zijn primaire functie, i.e. bescherming van dehaven, ook een maatschappelijke functie koppelt, is de halfdrijvende golfbrekerbij Monaco.Figuur 3. La digue semi-flottanteDeze golfbreker is 28 m breed en heeft twee stabiliserende vleugels bij debodem om rollende bewegingen te voorkomen. De totale diepte van deconstructie is 44m. De constructie zal een parkeerplaats voor 350 auto’s,winkels en liften omvatten . De constructie zal klaar zijn in 2007.Energie opwekkenEen drijvende golfbreker kan ook duurzame energie opwekken. Een voorbeeldhiervan is de Mighty whale die in Japan ontwikkeld wordt.De golfenergie convertor genoemd "Mighty Whale" is een drijvendeoscillerende waterkolom apparaat om energie uit golven te extraheren en teconverteren in een andere vorm van energie, bijvoorbeeld elektriciteit. Daaromwordt hij ook gebruikt als drijvende golfbreker om een kalm zeegebied achterhet convertor apparaat te creëren.De Mighty whale heeft een luchtkamer sectie om de golfenergie te adsorberen,tanks voor het drijfvermogen en een stabilisator om de stampende bewegingvan de golven te reduceren. Elke luchtkamer heeft bovenin een openingwaarop een lucht turbine stroom generator is geïnstalleerd. De wand die opgolven gericht is heeft onderwater openingen om de golf binnen te latenkomen. Wanneer de golf de luchtkamer binnenkomt, beweegt hetwateroppervlak op en neer. Dit genereert een luchtstroming die door deopening naar de top van de luchtkamer gaat en de luchtturbine en degenerator aandrijft. Er zijn experimenten op schaal gedaan om degolftransmissie en de golfenergie adsorptie te meten. Hieruit blijkt dat hetapparaat de hoogte van golven met een golflengte van twee keer degolfbrekerbreedte kan reduceren tot de helft van de oorspronkelijke hoogte.20

Daarnaast kan de golfenergie omgezet worden met een efficiency van 50%(figuur 5).Figuur 4. Mighty Whale: golfenergie adsorptie en golftransmissieEen gemiddelde 1,20 m hoge golf van 10 seconden levert meer dan 35000 PKop per 1,6 km kust.21

Figuur 5. Mighty Whale6.4 Kosten-baten ZeestadIn deze paragraaf wordt een globale en kwalitatieve beschrijving gegeven vande kosten en baten.AanlegkostenDe kosten van aanleg van een drijvende golfbreker zijn relatief hoog, tenopzichte van een traditionele dijkverhoging. Bij golfbrekers die energieopwekken wordt een deel van deze kosten weer terugverdiend. Voor DenHelder worden niet alle kosten terugverdiend.OnderhoudskostenHet onderhoud van de constructie is zeer belangrijk, om te waarborgen datbelangrijke onderdelen, zoals de verankering en de verbinding tussen deverschillende elementen blijven functioneren tijdens extremestormomstandigheden.BatenDrijvende golfbrekers bieden een aantal voordelen. Hier wordt er een aantalgenoemd.• Het belangrijkste voordeel is dat er op lange termijn geen ingrepen inde dijk hoeven te worden gedaan, omdat de golfoverslag over de dijkvoldoende wordt gereduceerd door de golfbreker.• In diep water zijn ze een economisch alternatief voor vasteconstructies. Bij slechte funderingsomstandigheden (bij grote dieptenvlak voor de kust, zoals bij Den Helder) kan de drijvende golfbreker deenige beschikbare optie zijn.• Drijvende golfbrekers zijn verplaatsbaar. Het is economischaantrekkelijk om de golfbreker elders te produceren voor zijgetransporteerd worden naar de plaats van de verankering. Drijvendegolfbrekers kunnen ook worden verplaatst om de efficiëntie temaximaliseren.• Drijvende golfbrekers laten de uitwisseling van water en sedimenttussen de beschermde en onbeschermde gebieden toe, wat gunstig isvoor de waterkwaliteit en de migratie van vissen. Ook zijn de effectenvoor de morfologie (erosie en aanzanding) beperkt.• De drijvende golfbreker biedt goede mogelijkheden voor functioneelmedegebruik. Zij kan de veiligheid koppelen aan een kwalitatievefunctie: hij kan bijvoorbeeld als fietspad en als boulevard dienen. In22

sommige gevallen is zelfs energie-opwekking uit golven mogelijk. VoorDen Helder kan een drijvende golfbreker een belangrijke bijdrage zijnvoor de uitstraling van de stad.6.5 Civieltechnische conclusie ZeestadDe aanleg van een drijvende golfbreker blijkt een mogelijke oplossing te zijn,waardoor de waterkering, op lange termijn, niet verhoogd hoeft te worden. Inhet bijzonder is Den Helder een geschikte locatie voor een drijvende golfbrekeromdat de vooroever zeer diep (ca. -50m) ligt. Achter de golfbreker zal eenredelijk kalm zeegebied ontstaan en de uitwisseling van water tussen de openzee en het door de golfbreker afgeschermde water is mogelijk. De golfbrekerbiedt ook een kwalitatieve functie omdat deze als fietspad en boulevard kandienen. Bovendien kan energie opgewekt worden door middel van een turbinedie in de golfbreker geïnstalleerd wordt.23

7 DijkstadDit visioen bestaat uit een combinatie van bebouwing in/op de dijk metdaartussen flexibele “uitklapbare” waterkeringen.Bij deze oplossing is het raadzaam om een functiescheiding aan te brengen inde dijk. Hoewel de dijk als geheel functies combineert, zou op constructieniveaueen scheiding moeten worden gemaakt tussen de waterkeringselementendie nodig zijn voor de functie waterkeren en elementen(bebouwing) voor functioneel medegebruik. Duidelijk moet zijn voor hetwaterschap, dat de waterkerende functie van de dijk beheert, welkeonderdelen moeten worden onderhouden en getoetst op veiligheid. Hierovermogen geen onduidelijkheden ontstaan.7.1 Onderdelen voor waterkerende functieVoor de functie waterkeren kunnen verschillende onderdelen wordenonderscheiden die met elkaar kunnen worden gecombineerd:• de kerende hoogte;• de verankering in de ondergrond;• de fundering van de bebouwing.Er bestaan verschillende varianten van deze oplossing: figuur 7 toont eenvoorbeeld, maar er zijn vele andere oplossingen mogelijk.positie AHwand = kerende hoogteFundering van bebouwingverankeringsconstructiepositie BHwand = kerende hoogteverankeringsconstructieFundering van bebouwingFiguur 6. Bebouwing in de dijk7.2 Kerende hoogte bebouwingOm de veiligheid te garanderen volgens de huidige norm (q=1l/s) is deminimale kerende hoogte van de waterkerende onderdelen van belang. . Dekerende hoogte ligt voor het maximale klimaatscenario boven de huidige24

kruinhoogte. De kerende hoogte moet worden gewaarborgd door eenwaterkerende wand. Deze kan in verschillende vormen worden uitgevoerd.Naast beton, staal kan ook waterkerend glas onderdeel uitmaken van dewaterkerende wand. De kerende hoogte is ondermeer afhankelijk van delocatie van de waterkerende wand in het dwarsprofiel.Deze berekening gaat uit van een conservatieve aanname en worden doormiddel van PC-overslag bepaald. Het talud wordt geschematiseerd tot eentalud van 1:1 om het rekenwerk te beperken. De invloedsfactor voor eenverticale wand op een talud bedraagt 0,65 en voor een talud van 1:1 is dezegelijk aan 1.Hieronder wordt de benodigde wandhoogte bij een overslagdebiet van1 l/s/m(te vergelijken met de kruinhoogte) bepaald voor twee verschillende positiesvan de bebouwing (zie figuur7).Positie A2050 2100Q= 1l/s/mKruinhoogte 7,54 7,49Hwand [m]min scenario niet nodig niet nodigHwand [m]mid scenario niet nodig niet nodigHwand [m]max scenario 7.9 8,5Positie B2050 2100Q= 1l/s/mHk 7,54 7,49Hwand [m]min scenario 8 8.2Hwand [m]mid scenario 8.4 8.9Hwand [m]max scenario 9.8 11Tabel 14. Benodigde wand en/of bebouwing hoogte afhankelik van de positie van de bebouwing.7.3 Verankering bebouwingNaast de overloop en golfoverslag zijn er ook andere belangrijkefaalmechanismen. Door de kracht van stromend (grond)water kunnen ook deafmetingen van de dijk worden aangetast. Zandmeevoerende wellen en kwel,erosie of het afschuiven van het buiten- of binnentalud kunnen er de oorzaakvan zijn dat de dijk tijdens of vlak na hoogwater de waterkerende functie nietmeer kan vervullen. Om deze faalmechanismen tegen te gaan moeten erverankeringsconstructies worden aangelegd.De verankeringsconstructie dient om de dijk stabiliteit te geven, “waterdicht enzanddicht” te maken. Bovendien moet de verankeringsconstructie goedaangesloten worden op de fundering van de bebouwing. Te denken valt aandiepwand (beton) of damwand (staal).25

Fundering bebouwingDe fundering van de bebouwing hoort ook tot de functie waterkeren. Defundering voorkomt overmatige zakkingen in de dijk /waterkering. Belangrijk isom vooral ongelijkmatige zakkingen te voorkomen. Ook is de fundering eenfysieke grens voor het functionele gebruik van de dijk. Voorkomen moetworden dat er in de dijk gegraven wordt (aanleg parkeergarages ondergronds)zonder dat daar in de berekeningen van de stabiliteit van de dijk rekening meeis gehouden. Door het weghalen van grond kan de steundruk verminderen ende dijk instabiel worden.7.4 Duurzaamheid waarborgenDe waterkeringsfunctie moet duurzaam worden gewaarborgd. Belangrijkaandachtspunt is de Leidraad zee en meerdijken. Hierin is opgenomen dat debebouwde dijk geen blokkade mag vormen voor toekomstige dijkversterking.De duurzaamheid heeft betrekking op de volgende onderdelen:Functionele duurzaamheid en flexibiliteitBij een “combi-dijk” kan het functioneel medegebruik van de waterkering in detoekomst veranderen. Dit is het gevolg van veranderende stedebouwkundigeinvullingen en wijzigend gebruik van de ruimte en invulling van functies in enop de dijk. Er kunnen veranderingen plaatsvinden in de functie-soort(bijvoorbeeld van woningbouw naar zwembad) kan ook de kwantiteitveranderen (van 1 verdieping naar 3 verdiepingen).Grenzen aan de flexibiliteitDeze veranderingen mogen op de lange termijn de functie waterkeren nietaantasten, omdat de functie waterkeren in de toekomst niet zal wijzigen. Indeze zin moet de waterkerende constructie flexibel genoeg zijn om dezewijzigingen te kunnen opvangen. Belangrijk is om vooraf grenzen te stellen aande mate van bebouwing en belastingen op de dijk. Op deze “maatgevendebelasting” moet de fundering van de bebouwing zijn ontworpen. Wellicht ishet een mogelijkheid om bij het verlenen van vergunningen voor de bouw inde combi-dijk aan de maximale mate van bebouwing te toetsen. De dijk moetvoldoende stabiel zijn, zowel bij de maximaal te verwachten belasting doorbebouwing, maar ook voor de situatie dat de bebouwing (al dan niet tijdelijk)wordt gesloopt om plaats te maken voor een andere functionele invulling.Een ander belangrijk aandachtspunt bij de functionele flexibiliteit is om goed nate denken over de (on-) mogelijkheden voor het doorvoeren van kabels enleidingen door de starre constructies.Duurzame materialen gebruikenDe constructie bestaat uit starre onderdelen, die moeilijk te vervangen zijn.Vervangen van onderdelen (bijvoorbeeld de verankering) is zeer kostbaar. Hoehoger de duurzaamheid van de materialen is hoe beter. Aandachtspunt hierbijis het zoute klimaat, waardoor materialen onderhevig kunnen zijn aan corrosie.Duurzaam klimaatwijzigingen opvangenBelangrijk is om de constructies zodanig te ontwerpen, dat over een lange tijd(zeg 100 jaar) de klimaatwijzigingen kunnen worden opgevangen. De extrakosten om de constructie bij aanleg te over-dimensioneren zijn kleiner dan dekosten om na enkele decennia de constructie alsnog aan te passen.26

7.5 Flexibele waterkerende wandIn bebouwing wordt de waterkerende hoogte gewaarborgd door starreconstructies. Tussen de bebouwing in, wordt in de dijkstad de veiligheidgewaarborgd door flexibele waterkerende constructies. Een voorbeeld hiervanis de dutchdam-kering.Figuur 7. Prototype “dutchdam”De flexibele waterkering bestaat uit een vaste drempel en een mobiele kerendeconstructie die niet noodzakelijk gekoppeld moeten zijn. Bij naderende extremestorm wordt de beweegbare kering gesloten. Er zijn een aantalaandachtspunten die genoemd moeten worden, o.a.:⇒⇒⇒⇒De sluitstrategie: de veiligheid van de dijk als geheel is sterk afhankelijk vande betrouwbaarheid van de sluitprocedure. Door het feit dat de keringgesloten wordt met menselijke handelingen is een goede risico-analyse vande sluitprocedure van groot belang.Verankering aan de ondergrond: de verankering moet de belastingen opde flexibele waterkering op de bestaande dijk overdragen.Aansluiting op de bebouwing: de aansluitingen moeten waterdicht zijn enextreme golfbelastingen kunnen weerstaan.Duurzaamheid en onderhoud: de flexibele kering bestaat uit velebewegende delen. Om de betrouwbaarheid te waarborgen is onderhoudeen belangrijk aandachtspunt. Ook de duurzaamheid van de materialen isvan belang vooral in verband met het zoute klimaat. In plaats van staal kantoepassing van aluminium of kunststof als materialen de duurzaamheidverbeteren.Toepassing bij KampenBij Kampen bestond de waterkering uit de nog overgebleven delen van devoormalige stadsmuur. Om de veiligheid te waarborgen tegen extreem hoogwater is de 1,7 kilometer lange kade over vrijwel de gehele lengte verbeterd.Beweegbare keringen op de kade en het volgen van het tracé van devoormalige stadsmuur is de oplossing gekozen om de waterkering te realiseren.7.6 Kosten – baten DijkstadDe kosten van bebouwing in de dijk zijn relatief groot ten opzichte van hettraditioneel versterken van de dijk, vanwege de aan te leggen waterkerendeconstructies. Daartegenover staat het feit dat de baten van functioneelmedegebruik zijn ook groot zijn. Het is bijvoorbeeld aantrekkelijk om vanuit27

een gebouw uitzicht te hebben op zee, waardoor de huur van een dergelijkappartement (en derhalve de opbrengst) ook relatief hoog is. De kostenhoeven daarom niet alleen te worden gedragen door het rijk. Ook zijn ermogelijkheden dat projectontwikkelaars bijdragen in de kosten. Eenbijkomende bate ten opzichte van een traditionele dijkversterking is dat er geenextra ruimtebeslag nodig is. De kosten voor het amoveren van bebouwing aande binnenzijde van de dijk worden bespaard.Deze laatstgenoemde baten gelden ook bij de flexibele waterkerendeconstructies. Hierdoor kan het puur vanuit kostenoogpunt aantrekkelijk zijn omflexibele keringen aan te leggen.7.7 Civieltechnische conclusie DijkstadBebouwing in een dijk biedt niet alleen een kwalitatieve functie, maar kan ookde veiligheid garanderen. De bebouwing moet hoog genoeg zijn en goed in deondergrond verankerd worden. In ieder geval moet er rekening mee gehoudenworden dat de bebouwing blijft zakken en dat de levensduur van beton enstaal beperkt is. Op de dijk, tussen de bebouwing, zullen ook flexibele wandengeplaatst worden, beweegbare keringen die aan de bestaande dijk verankerdworden en alleen onder storm condities zullen uitklappen.Bebouwing in/op een dijk blijkt dus mogelijk vanuit civieltechnisch oogpunt.28

8 Algemene conclusie civieltechnische quickscanDen Helder relatief veiligEen dijkversterking is pas bij het meest extreme klimaatscenario nodig, ver in dekomende eeuw. Voor het gemiddelde klimaatscenario is in de komende eeuwzelfs helemaal geen kruinhoogtetekort te verwachten. De toekomstvisioenenzijn dan ook beschouwd in het licht van het meest extreme klimaatscenario.Civieltechnische mogelijkhedenCivieltechnisch gezien is het goed mogelijk om de waterkerende functie bij degenoemde toekomstvisioenen te waarborgen. Wel moeten aspecten alsduurzaamheid, flexibiliteit voor veranderende omstandigheden en onderhoudworden meegenomen als belangrijke aandachtspunten.Het is van belang om de grenzen aan de toekomstige veranderingen goed inkaart te hebben. De civieltechnische constructie moet bestand zijn tegen deveranderende hydraulische belastingen (klimaatverandering) en tegenwijzigende eisen t.a.v. het functionele medegebruik. Op deze puntenoverdimensioneren bij de aanleg is economisch aantrekkelijker dan uitgekiendte ontwerpen en na enkele decennia de constructie te moeten aanpassen aande veranderde omstandigheden.OmgevingsgerichtBelangrijk is om het uiteindelijke ontwerp van de combi-kering vorm te gevenin relatie met de ruimtelijke wensen die in de omgeving van de dijk leven. Dewaterkering vormt een onderdeel in het ruimtelijke planvormings-proces, datsamen met de omgeving moet worden doorlopen.Kosten-batenVerwacht wordt dat de kosten van de verschillende toekomstvisioenen groterzijn dan bij een traditionele versterking, vanwege de benodigde civieltechnischeconstructies. Daartegenover staat wel dat de baten van de verschillendevisioenen ook groot zijn. Deze baten zijn vaak niet goed uit te drukken in geld,maar meer in de zin van een toename van de kwaliteit van de omgeving.Voor een betere financiële vergelijking van de verschillende toekomstvisioenenis een kwantitatieve inschatting van de kosten en baten noodzakelijk. Hiervoorzijn globale ontwerpen van de verschillende alternatieven nodig. Ditdetailniveau is niet bereikt in dit project.29

Referenties[1] Alkyon, Nader kunstmorfologisch onderzoek – Kustvisie 2050, maart2001[2] Bouwdienst Rijkswaterstaat ,Kustvisie, Kostenindicatie maatregelenkustverdediging op lange termijn, Juli 2001[3] Bouwdienst Rijkswaterstaat, Samenwerkingsverband Maasvlakte II,Memo: studie drijvende golfbreker, juli 1998[4] DWW/RIKZ/RIZA, Hydraulische Randvoorwaarden 2001 voor hettoetsen van primaire waterkeringen, December 2001[5] Hoogheenraadschap Hollands Noorderkwartier, Beoordelingzwaardere golfbelasting Noordzeekering, April 2003, Den Helder[6] RIKZ, Toetswaarden crashactie II, RIKZ/OS/2002.136x, 20 December2002[7] RIKZ/RIZA,Tienjarig overzicht 1981-1990 RIKZ/RIZA, 1994[8] TAW, Leidraad zandige kust, September 2002[9] TAW, Leidraad Zee- en Meerdijken, Delft, December 1999[10] TAW, Leidraad toetsen op veiligheid, 1999, Augustus 1999[11] TAW, Technische Rapport Golfoploop en Golfoverslag bij Dijken,Delft, mei 2002[12] TAW, Technisch Rapport Golfoploop en Golfoverslag bij Dijken, Delft,mei 2002[13] TAW-CUR, Handboek voor dimensionering van gezettedijkbekledingen, CUR, commissie C74, Gouda 1991[14] H. Osawa, Y. Washio, Y. Nagata, F. Fujii, H. Furuyama, The offshorefloating type wave power device “Mighty Whale” open sea test,[15] www.monaco-congres.com, La digue semi-flottante, April 200330

Bijlage A Overzichtkaartje Helderse zeewering Locaties rekenprofielen31

Bijlage B E-mail RIKZ-BWD33

Beste Patrizia,Ik zal zo goed mogelijk je vragen proberen te beantwoorden. Ik moet enkeleslagen om de arm houden omdat mijn collega Jan van Marle nog met vakantieis.Je eerste vraag, eerste item: neemt golfperiode toe van 12 naar 16-17 ? : kloptvoor wat betreft de piekperiode maar voor de te gebruiken gewogengemiddelde periode (Tm-1,0) zal dat enkele seconden minder zijn, naarschatting ca. 13 sec.Je eerste vraag tweede item: bij Den Helder 5 sec ? Dit is inderdaad eenopmerkelijk resultaat vergeleken bij genoemde 13 sec. Merk op dat de locatienabij de haven van Den Helder ligt, dus relatief ver het zeegat in. Juist in dezeegaten, de Waddenzee en de Estuaria bestaat er nog onvoldoendevertrouwen in de resultaten van het golfmodel. (Daarom wordt er een grootmeet- en onderzoeksprogramma opgezet)Het deel van de Helderse zeewering dat op het westen ligt geeft overigens alhogere waarden voor de periode.De Noorderhaaks is de belangrijkste oorzaak van de afname van de golfperiodet.o.v. bv. de Pettemer zeewering.Je tweede vraag: blijft periode komende 100 jaar onveranderd? Hiervoor wil ikverwijzen naar de Leidraad Zandige Kust voor waar het de diepwater rvwbetreft (als je deze niet hebt: DWW verzorgt de verzending (mevr. E.Wong)).Merk echter op dat de toename in kennis over de vertaling van diep naarondiepwater rvw ook wijzigingen ten gevolge kan hebben.Ik hoop je hiermee voldoende informatie te hebben gegeven.m vr grFrankRijksinstituut voor Kust en Zee/RIKZKortenaerkade 1Postbus 209072500 EX 's GravenhageFrank den Heijertel: 070-3114232fax:070-3114321e-mail: f.dheijer@rikz.rws.minvenw.nl-----Oorspronkelijk bericht-----Van: Bernardini, P. (BWD)Verzonden: woensdag 23 juli 2003 09:00Aan: Heijer, F. den (OSV-RIKZ)Onderwerp: Den Helder: golfperiodeBeste Frank,34

Ik ben Patrizia Bernardini en samen met Roy Stroeve ben ik bezig met eentechnische haalbaarheidsstudie voor Den Helder: Combikering.Ik heb twee vragen.Klop het dat:1) - de maatgevende piekperiode langs de kust over het algemeentoeneemt van 12 sec tot 16-17 sec op basis van interpolatie van metingen endat- dit bij Den Helder leidt tot een drastische verlaging van depiekperiode van 12 sec ("Hydraulische RVW 2001 boek") tot ca 5 sec("Toetswaarden crashactie II, RIKZ/os/2002.136.x" locatie nr 3, D85 DP02).Kom dit doordat de piekperiode in ondiep water sterk afneemt? Zou je mekunnen uitleggen (kort) wat hier de reden van is? Dan kunnen we dit in onsrapport vermelden.2) -blijft de golfperiode onveranderd in 100 jaar (in de toekomst)?Alvast bedankt,PatriziaMet vriendelijke groetenPatrizia Bernardini_______________________________________________________________Bouwdienst RijkswaterstaatHoofdafdeling WaterbouwWaterbouw Innovatie Steunpuntpostadres:Postbus 200003502 LA Utrechtbezoek adres:Griffioenlaan 23526 LA Utrechttelefoon 030 - 2858522algemeen 030 - 2857341fax 030 - 2857977e-mail: p.bernardini@bwd.rws.minvenw.nl35

Bijlage C RIZA Bodemdaling 2050 en 210036