Bioveiligheid in het laboratorium - VIB

steriele omgeving worden blootgesteld. Een uitzondering wordt gevormd door cellen die
van nature in een niet-steriele omgeving moeten overleven, zoals bijvoorbeeld vissen- of
kikkereicellen. In het geval van niet-besmette cellen zijn de maatregelen die getroffen
worden om de celkweek te beschermen ook voldoende om het milieu te beschermen. De
overdracht van genetisch materiaal vanuit dierlijke en menselijke cellen naar de omgeving
kan alleen wanneer de cellen besmet zijn met biologische agentia - bijv. virussen - die in
staat zijn het genetisch materiaal te mobiliseren. De vraag of cellen al dan niet geïnfecteerd
zijn is uit oogpunt van bioveiligheid belangrijk. Eventueel aanwezige virussen kunnen
een gevaar vormen voor de medewerker of het milieu en maatregelen dienen daarop
afgestemd te zijn.
‘Besmette’ dierlijke cellen en menselijke cellen
Bij activiteiten met dierlijke cellen kan onderscheid gemaakt worden tussen
primaire celculturen en ‘established cell lines’. Primaire celculturen worden
gemaakt door een biopt van een dier of mens in cultuur te brengen. Vaak kan
van dergelijke cellen niet op voorhand uitgesloten worden dat ze besmet zijn
met een ziekteverwekker, bijv. een virus. Daarom dient met primaire cellen
altijd enige voorzichtigheid te worden betracht. Established cell lines zijn culturen
die al langer in kweek zijn en die geïmmortaliseerd zijn zodat ze oneindig
blijven delen. Meestal is gekend of ze vrij zijn van ongewenste besmettingen.
De immortalisatie van dergelijke cellen kan op verschillende manieren tot
stand zijn gekomen:
• spontaan (zoals bijv. bij NIH-3T3 cellen),
• als gevolg van een natuurlijke virale infectie (bijv. HELA cellen, waarin enkele
genen van het HPV virus aanwezig zijn),
• of door de cellen te transfecteren met een factor die immortalisatie tot
gevolg heeft.
Bij het hanteren van viraal geïmmortaliseerde cellijnen in combinatie met vectoren
waarin virale componenten aanwezig zijn, moet altijd nagegaan worden
of het mogelijk is dat er viruspartikels gevormd worden. Als dat zo is dient de
cellijn ingeschaald te worden in de risicoklasse van het betreffende virus.
Virussen
Bij virussen kan onderscheid gemaakt worden tussen wild type virussen en virale vectoren
(van virus afgeleide virale constructies). Het gebruik van virussen of virale vectoren impliceert
ook altijd het gebruik van gastheercellen. Zonder gastheercellen geen vermenigvuldiging
van het virus. In de praktijk komen er drie typen handelingen voor: (1) celkweek om
virus te produceren, (2) het hanteren van virus bevattende supernatanten (voor kwaliteitscontrole,
etc…) en (3) het transduceren van een te onderzoeken cellijn, proefdier of plant.
Zeker in de virussupernatanten kan het virus in grote hoeveelheden en geconcentreerd
aanwezig zijn. Voorzichtigheid bij het hanteren van de supernatanten is geboden. Na
infectie van cellen, plant of proefdier hangt het gevaar af van de mogelijkheden van het
virus of de virale vector om zich nog te kunnen vermenigvuldigen. Soms wordt gewerkt
met replicatiedefectief virus, wat betekent dat het virus wel de cellen kan infecteren, maar
De verspreiding van organismen in het laboratorium 17