NHA UITGELICHT november 2015 / nummer 5

# 5 | Topstuk
maar Piet Zwart moet nog meer
zegels hebben gemaakt. Ze vormden
een klein burgerlijk protest
om anderen bewust te maken en
aan het denken te zetten. “Moeten
we wel alles accepteren wat er nu
gebeurt?”
Ik vind ze geweldig mooi. De tekeningen
zijn heel sprekend. Bij de
ene zegel zie je bij de getroffene
echt de dolk in zijn borst zitten,
terwijl die andere figuur er overstuur
bij zit. En kijk deze, waar het
kindje bij de moeder zit. Daar gaat
een soort warmte vanuit, een soort
geborgenheid, die er natuurlijk
ook moest zijn in de oorlog, wat
best wel lastig was met alle angst.’
Maar dan de spreuken: Eerst het
spel en dan de hel, De resultaten
van den oorlog en Paatje! Ik heb
zoo’n honger. Mieke: ‘Die van Paa
tje! Ik heb zoo’n honger is duidelijk.
Maar waar bij Eerst het spel en
dan de hel dat ‘spel’ op slaat, weet
ik niet. Het politieke spel? Het zijn
heel intrigerende teksten.’
Sterke overtuiging
‘Voor mij bewijzen de protestzegels
dat een deel van de mensen
het toch echt niet pikte. Misschien
waren ze te bang om echt het verzet
in te gaan, want dat kon heel
veel gevolgen hebben, ook voor
je gezin. Of ze wisten gewoon de
wegen niet. Op deze manier deelden
ze toch een speldenprikje uit.
Met de gedachte: “We moeten wat
doen, en laten we het gezamenlijk
doen.” In de laatste jaren van de
Moeten we wel
alles accepteren
wat er nu
gebeurt?
oorlog werden de mensen actiever
in het verzet.
Als je door dit archief gaat zie je
meer het grotere werk. Het rondbrengen
van verzetskranten, het
onderbrengen van Joodse mensen,
Joodse kinderen in veiligheid brengen,
liquidaties en sabotageacties.
Dat zijn de dingen die eigenlijk het
meest bekend zijn. Ik moet zeggen
dat ik ontzettend onder de indruk
ben geraakt van alle verhalen die
ik aangetroffen heb. Ongelooflijk
dat je, zoals Hannie Schaft, zoveel
kracht in je hebt om zulke dingen
te gaan doen. Om drie jaar lang zo
actief bezig te zijn, met al dat leed
om je heen. Maar ook om mensen
neer te schieten en onderduikers
naar adressen in Noord- en Zuid-
Holland te brengen. Ik zou dat
nooit kunnen. Hannie Schaft, Truus
Menger en Freddy Oversteegen
waren nog heel jonge meiden. En
dan zo’n keuze maken. Hun sterke
overtuiging moet hen op de been
hebben gehouden.’
Opkomen voor onrecht
Het Noord-Hollands Archief kreeg
het archief van de Stichting Hannie
Schaft-herdenking in 2011 in
bruikleen. Mieke: ‘De stichting is in
1996 opgericht en komt voort uit
de in 1948 opgerichte Algemene
Nederlandse Jeugd Vereniging
(ANJV), die Hannie Schaft ieder
jaar in Overveen herdacht. Toen
in de loop van de tijd de opkomst
steeds minder werd hebben Truus
Menger, Freddy Oversteegen en
nog een paar anderen de koppen
bij elkaar gestoken en gezegd:
“Kunnen we dat niet anders doen?”
Het besef bestond dat de doelstelling
breder moest. Niet alleen Hannie
Schaft herdenken, maar ook
strijden tegen racisme, fascisme
en discriminatie. Opkomen voor
onrecht en dat uitdragen met de
oorlog als uitgangspunt en een
parallel te trekken met het heden.
Ik heb het blaadje voor blaadje
mogen doornemen en – ik mag
het eigenlijk niet zeggen – zitten
smullen van de inhoud.’
Mieke reduceerde de omvang
van het archief van drie en een
halve meter tot twee meter. ‘Er zat
veel dubbel materiaal in. Wat er
overblijft: notulen, jaarverslagen,
nieuwsbrieven, maar ook documentatie
over de activiteiten die de
stichting onderneemt, van tentoonstellingen,
lezingen en educatieve
projecten, tot in Duitsland,
Denemarken en Australië aan toe.
En er is een stuk van het archief
van Truus Menger aan toegevoegd.’
Pacifistisch milieu
Onbekend met het NHA was Mieke
niet. Voor ze in Zaanstad ging
werken liep ze stage in Haarlem,
en voerde hier ook inventarisatieopdrachten
uit. Ze werd geboren
in Purmerend en kwam op haar
zesde in Zaandam wonen. ‘Ik ben
opgegroeid in een pacifistisch
milieu. Mijn ouders voedden ons
op met het idee je moet opkomen
voor mensen die onderdrukt worden
en dat je onrecht niet moet
accepteren. We mochten ook geen
pistooltjes, pijl-en-boog en dat
soort dingen cadeau krijgen,’ zegt
ze lachend. ‘Maar we speelden wel
cowboytje en indiaantje hoor, dan
had je gewoon je vinger als pistool.
Ik denk dat dat heel erg te maken
had met de oorlog. Mijn moeder
heeft een Joodse vader wiens halve
familie is vermoord. Mijn vader
heeft geen Joodse achtergrond,
maar heeft wel het nodige gezien
in de oorlog, hij was bijvoorbeeld
bij de beschieting op de Dam. Ik
denk dat dat allemaal heeft meegespeeld.
Ze hadden zoiets van:
“Dat willen we niet meer.” En dat
heeft doorgewerkt op ons.’
De sieraden van
Hannie Schaft
Bij de stukken uit de verzameling
van Truus Menger die aan het
archief van de Stichting Hannie
Schaft-herdenking werden
toegevoegd zat ook een klein
doosje. Met een heel bijzondere
inhoud. Mieke Schaap: ‘Een met
tape dichtgeplakt plastic doosje.
Ik hoorde al wat rammelen. Deed
het heel voorzichtig open.’ In het
doosje zaten een paar broches,
bedeltjes, een oorbel en een
emaillen kommetje. Het bleken
spulletjes van Hannie Schaft. ‘Ik
werd er vanbinnen helemaal stil
van. Ik keek ernaar en durfde ze
er in eerste instantie gewoon
niet uit te pakken. Uit een soort
eerbied.’ Intussen heeft de
gastonderzoeker ze beschreven.
Mieke: ‘Een heel moedige vrouw
heeft met deze sieraden gelopen.
En die heb ik mogen aanraken.’
26 27