NHA UITGELICHT november 2015 / nummer 5

November 2015 / Nummer 5
UITGELICHT
06
Altijd
bezig iets te tekenen |
Cornelis (Kees) Kroonsberg was
een veelzijdig kunstenaar. Een mooi
portret van een bescheiden man.
14
Het NHA bestaat tien jaar | Directeur
Lieuwe Zoodsma blikt terug op tien
jaar Noord-Hollands Archief en kijkt
vooruit naar de toekomst.

November 2015 / Nummer 5
Colofon
inhoud
Eindredactie:
Christine Tinssen, Ilse Kaldenbach,
m.m.v. Wim de Wagt
Aan dit nummer werkten mee:
de beeldmarketeers / Marc Vreuls
Maarten Brock
Helen van der Eem
Harco Gorter
Paul Maessen
Wim de Wagt
Mart van de Wiel
Lieuwe Zoodsma
Vormgeving:
Michael Kolf, bno - PICADIA
Druk:
Lenoirschuring - Amstelveen
5
14
Uitgelicht
Een woord vooraf van hoofd bedrijfsvoering Maarten
Brock.
Tien jaar
Noord-Hollands Archief
In 2015 bestaat het Noord-Hollands Archief tien jaar.
Directeur Lieuwe Zoodsma schetst de ontwikkelingen
en achtergronden van een dynamische organisatie.
6
Alsof
22
zijn handen
gestuurd werden
Het NHA verwierf dit jaar het archief
van de Haarlemse kunstenaar Cornelis
Kroonsberg (1901-1980). De
nalatenschap van deze bescheiden,
veelzijdige ambachtsman leidt tot
warme, sprekende herinneringen bij
zijn dochters, Saskia en Hanneke, en
zijn ex-medewerker Ben Demmers.
Mooi
geweest
Terugblik op activiteiten.
12 Prikbord
Interessant nieuws
24
Topstuk
Protestzegels uit de oorlog,
de favoriete archiefstukken
van Mieke Schaap.
Oplage:
750
ISSN:
1871-6326
Voorzijde omslag:
Cornelis Kroonsberg op zijn zeilboot,
vermoedelijk jaren dertig.
28
Verloren
verleden
Mart van de Wiel groeide in de
jaren negentig op met televisie
en video. Hij blikt terug op het
medium video en pleit voor een
herwaardering.
34
De succesvolle
ontwikkelingen
van Koninklijke
Roei- en Zeilvereniging
Het
Spaarne
De in 1885 opgerichte Haarlemsche
Roei- en Zeilvereniging ‘Het
Spaarne’ is aanvankelijk een
gezelligheidsvereniging, maar de
ontwikkelingen die de vereniging
vervolgens in de loop der jaren
doormaakt, zullen het karakter doen
veranderen.
40
Nieuwe archieven
en collecties
Aandacht voor diverse nieuwe
archieven die de afgelopen maanden
bij het Noord-Hollands Archief zijn
binnengekomen.
3

Uitgelicht ...
Iets vinden wat
je helemaal niet
zocht
Omdat de directeur van het Noord-Hollands Archief, Lieuwe Zoodsma,
een reis maakt met de Trans-Siberië Expres, mag ik in deze aflevering
van Uitgelicht het (voor)woord tot u richten. Voor zijn vakantie heeft
Lieuwe een artikel geschreven, waarin hij terugblikt op tien jaar Noord-
Hollands Archief. Het NHA ontstond in 2005 uit een fusie tussen de
Archiefdienst voor Kennemerland en het Rijksarchief in Noord-Holland.
Een opvallende ontwikkeling in de afgelopen tien jaar is de halvering
van het aantal bezoeken aan de twee studiezalen (van circa 15.000
tot zo’n 7.400), die meer dan gecompenseerd wordt door een enorme
toename van het aantal digitale bezoeken (van een paar duizend tot 2,3
miljoen). Voor het raadplegen van steeds meer gegevens, archiefstukken,
krantenartikelen en beeldmateriaal is een fysiek bezoek aan
het archief niet meer vereist. Enkele muisklikken volstaan.
Maar ook bij digitale zoektochten blijft gelukkig een van de
charmes van het archiefonderzoek bestaan: iets vinden wat
je helemaal niet zocht.
Dat laatste overkomt overigens niet alleen archiefbezoekers,
maar ook archiefmedewerkers. Zo blijkt uit het verhaal van
Mieke Schaap, die als tijdelijk medewerker van het Noord-
Hollands Archief bij het inventariseren van het archief van
de Stichting Nationale Hannie Schaft-herdenking op enkele
bijzondere protestzegels uit de Tweede Wereldoorlog stuitte. En hier
bleef het niet bij: lees er de rubriek ‘Topstuk’ maar op na.
Onlangs meldde het Haarlems Dagblad dat de laatste videotheek in de
Spaarnestad het voor gezien houdt. Bij het Noord-Hollands Archief is de
videoband nog niet uit de gratie. Binnenkort staan de gedigitaliseerde
videobanden uit de collectie van het Noord-Hollands Archief online.
En met collega Mart van de Wiel zeg ik: ga eens grasduinen door die
collectie. Wanneer je eenmaal geproefd hebt van deze historische bron,
smaakt dat zonder twijfel naar meer.
Geaquarelleerde interieurtekening van
Cornelis Kroonsberg, vermoedelijk jaren
twintig-dertig.
Maarten Brock,
hoofd bedrijfsvoering Noord-Hollands Archief
5

# 5 | Alsof zijn handen gestuurd werden
Tekst: Wim de Wagt / beeld: de beeldmarketeers (portret), Noord-Hollands Archief, B. Demmers en M. Harsveld
Alsof zijn handen
gestuurd werden
Dit jaar is aan het NHA het archief van de Haarlemse verlichtingskunstenaar
Cornelis Kroonsberg (1901-1980) overgedragen. De nalatenschap van deze
bescheiden, veelzijdige ambachtsman leidt tot warme, sprekende herinneringen
bij zijn dochters, Saskia en Hanneke, en zijn ex-medewerker Ben Demmers.
Zijn tekeningen
moest hij altijd
weer uitgummen
Rechts Hanneke (l.) en Saskia Kroonsberg
bij een door hun vader gemaakt uithangbord
van Apotheek Loomeyer aan de
Zijlweg. De eenhoorn is sinds jaar en dag
het symbool van deze apotheek.
Het archief bestaat vooral uit
productontwerpen, schetsen,
tekeningen en bedrijfsadministratie.
Lange tijd lag een groot deel
ervan verborgen op de zolder van
Kroonsbergs vroegere pand aan de
Zijlweg, waar het ‘ontdekt’ werd
door de archeoloog Marc Harsveld.
Het deel met (ontwerp)tekeningen
en schetsen bevond zich bij een
van de dochters in Haarlem en
bij Demmers in Uitgeest. Toen de
verschillende archiefdelen waren
overgedragen bleek alles te zijn
aangetast door schimmel. Inmiddels
zijn de stukken behandeld
met gammastraling en herverpakt.
Beschilderde lampenkappen
Cornelis (Kees) Kroonsberg was
veel meer dan een verlichtingskunstenaar.
Hij was gespecialiseerd in
smeedijzeren verlichtingsarmaturen
en beschilderde perkamenten
lampenkappen. Maar daarnaast
verlieten ook haarden, behangselontwerpen,
kleine meubels en
woonaccessoires zijn atelier aan de
Zijlweg 74. Op het hoogtepunt had
hij twintig man in dienst.
Altijd bezig iets te tekenen
Kroonsberg legde een lange weg
af voordat hij zo succesvol was.
Het gezin waarin hij opgroeide had
het niet breed. Hij was de jongste
van drie kinderen. Zijn vader was
kastelein bij een sociëteit aan de
Grote Markt. In 1904, toen Kees
vier was, verliet zijn moeder zijn
vader en trok met haar kinderen in
bij haar familie, de Nederkoorns.
6 7

# 5 | Alsof zijn handen gestuurd werden
Reclame van Cornelis Kroonsberg, vermoedelijk
jaren dertig.
Onder rechts Ben Demmers in zijn atelier
in Uitgeest.
Zij ging naaien om de kost te
verdienen. ‘Zijn moeder was een
sterke vrouw, hij was dol op haar,’
zeggen Saskia en Hanneke. De
jongen zat toen altijd al te tekenen.
Hanneke: ‘Om de armoede te
illustreren: zijn tekeningen moest
hij altijd weer uitgummen. Er was
geen nieuw papier.’
Een broer van zijn moeder zag
zijn talent en stuurde Kees naar
de kunstacademie in Leipzig.
Ben: ‘Die oom sponsorde als het
ware zijn creativiteit. Hij vond dat
hij het vak moest leren en Duits
moest kennen, omdat dat goed
voor de handel was.’ De Nederkoorns
waren meubelmakers aan
de Heiliglanden. In Kroonsbergs
archief zitten kleurig geaquarelleerde
presentatietekeningen van
interieurs die het stempel van de
firma Nederkoorn dragen. Kroonsberg
heeft deze blijkbaar gemaakt
en zo de eerste schreden in het
vak gezet.
Eigen gieterij
In 1929 vestigde Kroonsberg zich
aan de Zijlweg. In het pand waren
het kantoor, het atelier waar
de verlichtingskappen werden
gemaakt, en achterin de smederij.
Boven had Kroonsberg zijn werkkamer
en was de toonzaal. Verder
waren op de tweede en derde
verdiepingen de woon- en slaapvertrekken
van het gezin. Aan de
Assendelverstraat bezat hij bovendien
een eigen gieterij. ‘We leefden
met ons gezin in het bedrijf,’ zegt
Hanneke. ‘Ik heb er nog karkassen
goud geschilderd. Ik bracht de
koffie en de thee naar beneden.
Ben, wij zaten met jullie in de tuin
stickies te roken,’ vult Saskia aan.
Interessante mensen
Demmers vertelt dat Kroonsberg
het ‘betere werk’ op zijn vakgebied
deed. ‘De smeden die zijn ontwerpen
uitvoerden waren van grote
klasse. Hij hield van heel goed
werk leveren. Het moest verfijnd,
en nóg verfijnder. Hij had bekende
Het moest verfijnd,
en nóg verfijnder
opdrachtgevers: ABN Amro, het Koninklijk
Huis, de families Brenninkmeijer
en Fentener van Vlissingen.
En er waren interessante mensen
in dienst. De perkamenten lampenkappen
werden beschilderd door
Poppe Damave en Anton Heijboer.’
De laatste werd trouwens ontslagen,
weet Saskia nog. ‘Heijboer kon
niet tekenen volgens mijn vader.’
Hanneke: ‘Er werkten mensen hun
leven lang bij hem. Van Opzeeland
bijvoorbeeld. Die was communist.
Hij stond naast Schutte, een
PvdA’er. Die twee hebben een paar
jaar niet met elkaar gepraat, tot
mijn vader een keer naar beneden
kwam en zei: “Nu is het afgelopen
met die flauwekul!”’
Oudemannenhuis
In de oorlog kwam zijn Duitse
taalvaardigheid hem goed van
pas. Ben: ‘Onder de vloer van de
smederij zat een stofkelder van zeven
vierkante meter. Daar verborg
hij zijn medewerkers van Joodse
afkomst. Tegen de Duitsers zei hij
altijd dat het een oudemannenhuis
Links Door Cornelis Kroonsberg gemaakte
geaquarelleerde presentatietekening van
een kastje, vermoedelijk jaren twintig.
Rechts Getekend zelfportret Cornelis
Kroonsberg, Leipzig, 4 juli 1922.
was. De Vries, de Joodse bedrijfsleider,
is ook bij hem ondergedoken.
Als de Duitsers kwamen om
iets te laten repareren deed Ome
Kees dat, en dan gauw de deur
weer uit.’ Hanneke: ‘De kappenmaakster,
een klein vinnig type
met een schelle stem, riep dan:
“Romoos!” (rotmoffen). Dan wist
iedereen waar hij heen moest.’
Veel te goed
Ben Demmers (1951) kwam op zijn
zestiende als leerling-kunstsmid
bij Kroonsberg werken. Nu heeft
8
9

# 5 | Alsof zijn handen gestuurd werden
Twee ontwerpen van Kroonsberg voor
lampenkappen, datering onbekend.
hij een bloeiend interieurontwerpbureau
in Uitgeest met opdrachtgevers
over de hele wereld.
‘Kroonsberg was veel te goed voor
zijn personeel,’ zegt hij. ‘Je had er
donderstralen bij hoor. Hij keek
vooral naar het product, maar had
minder oog voor de zakelijke kant.
Wat we maakten moest helemaal
perfect zijn. Het kwam voor dat
Kroonsberg inschreef op een klus
voor een prijs waarvan de bedrijfsleider
later zei: “Daar komen we
niet mee uit.”’
Als een vader
‘Toen ik nog leerling was bij Ome
Kees nam hij me wel eens mee
naar het Frans Hals Museum of de
Vishal,’ vertelt de joviale Noord-
Hollander. ‘Hij trok me om de twee
dagen uit de smederij om maar
weer eens een dag te gaan tekenen.
In de buurt van zijn kantoor
had hij een mooi klassiek tekenbord,
daar moest ik dan mee aan
de gang. Hij nam me ook wel mee
naar de familie Brenninkmeijer om
te laten zien hoe je met opdrachtgevers
omging.’ Hanneke: ‘Ben
was de zoon die mijn vader altijd
had willen hebben. De allereerste
dingen die Ben smeedde kwamen
bij ons in de kamer te staan. “Kijk,
dat heeft Ben gemaakt,” zei hij
dan.’ Demmers: ‘Kees was als een
vader voor me.’
Eigen wereld
Kees Kroonsberg had eerder
ontdekt moeten worden, maar hij
was te bescheiden, vindt Ben. ‘Hij
werkte aan mooie, belangrijke projecten.
Grote hotels in Den Haag
en Amsterdam. Maar als er dan
journalisten kwamen voor een interview
wimpelde hij dat af, omdat
hij vond dat hij dat niet kon maken
tegenover zijn klanten. Hij had zijn
eigen wereld, zijn eigen klantenkring,
zijn eigen winkeliers. Er was
geen belangrijke interieurwinkel
die geen producten van hem verkocht.’
Hanneke: ‘Voor Tuschinski
ontwierp hij bijvoorbeeld lampen.
Dat zou nu veel meer uitgevent
worden.’ Saskia: ‘Voor de werkkamer
van Koningin Juliana maakte
hij ook ontwerpen. Iedere keer als
er oude tv-opnames langskomen,
denk ik: O ja, die lamp heeft hij ook
gemaakt.’ Ben, lachend: ‘Prins Bernard
gaf hem eens opdracht voor
een smeedijzeren boekensteun in
de vorm van een J. Een cadeautje
voor zijn vrouw.’
Goed luisteren
Godfried Bomans en Anton Pieck
kwamen ook bij hem over de vloer,
weet Ben nog. ‘Pieck wou eens een
lantaarn in zijn eigen stijl. Kees
had wat geschetst, maar Pieck
veranderde er nog wat aan met
zijn eigen krullerelitis.’ Typisch voor
haar vader, zegt Hanneke. ‘Hij ging
met zijn klanten zitten en besprak
met hen de ontwerpen. Maar wel
volgens zijn kwaliteitsnormen.’
Ben: ‘Hij was geen eigenwijze man,
kon heel goed luisteren.’ Hanneke:
‘Zijn opdrachtgevers waren op hem
gesteld. Hij ontving ze thuis, zij
voerden vaak lange gesprekken die
verder gingen dan de ontwerpen.’
Vrij kunstenaar
Kroonsberg was in zijn vrije tijd
altijd bezig iets te tekenen of te
maken. In het archief zitten talloze
stukken papier met schetsjes,
krabbels en tekeningen. Saskia:
‘Schetsen was zijn grote kracht.
Dan zag hij iemand en maakte
er een snelle tekening van. Met
een paar lijnen, net als Picasso.
Heel raak. Hij zei altijd tegen mij:
“Kijken, kijken!” ‘s Avonds zat hij
wel eens te boetseren. “Het is net
of ik het zelf niet doe,” zei hij dan.
Alsof zijn handen gestuurd werden,
zo’n gevoel had hij erbij. Van de
sintels uit de smederij maakte hij
kunstobjecten. Wij vroegen hem
wel eens waarom hij niet verder
was gegaan als vrij kunstenaar,’
vervolgt Saskia. ‘Want dat was
eigenlijk zijn grote liefde. Vrij
schilderen, aquarelleren, boetseren.
In de vrije kunst was echter geen
droog brood te verdienen. Nooit
meer armoede, was een belangrijke
drijfveer voor hem.’
Zware tijd
Het begin van de jaren vijftig was
een zware tijd voor het bedrijf.
Hij scheidde van zijn vrouw, Ine
Kars, die de zakelijke kant van het
bedrijf beheerde. Ben: ‘De bescheidenheid
die hem kenmerkte had zij
Geen belangrijke
interieurwinkel
die geen producten
van hem verkocht
Deel van het archief zoals het aangetroffen
werd door Marc Harsveld.
totaal niet. Zij kon zijn producten
goed aan de man brengen.’ Op een
gegeven moment bezat Kroonsberg
exclusieve verlichtingszaken
op toplocaties in Amsterdam en
Den Haag, onder andere op het
Spui en Noordeinde. Hanneke:
‘Hij had een zeilboot, een Amerikaanse
auto en een Harley. Maar
persoonlijke vrijheid was voor hem
het grootste goed. Dat heeft hij
wel heel duur moeten afkopen.
Hij mocht alleen de zaak houden.
Verder was alles voor haar, ook het
huis aan de Zijlweg. Dat moest hij
voortaan van haar huren.’ Kroonsberg
hertrouwde met een dertien
jaar jongere Limburgse, Liny Mekel.
Uit dit huwelijk werden Hanneke
(1953) en Saskia (1955) geboren.
Geen afscheid
Kroonsberg overleed in 1980 vrij
plotseling aan een aneurysma. Liny
Kroonsberg zette de zaak op kleine
voet nog jarenlang voort met de
verkoop van lampenkappen. De
smederij bestond toen niet meer.
Saskia: ‘Weet je, toen ik in 1991
een huis kocht zat daar ook een
kleine haard in. Ik had geen idee of
hij bijzonder was. Vorig jaar kwam
Ben op bezoek en die zei: “Maar
die hebben wij gemaakt!” Ik had
een huis gekocht met een haard
die nog door mijn vaders bedrijf is
gemaakt. Bizar toch?’
10
11

Agenda
Prikbord
elsbeth (@elsbeth)
Lang leve @NHArchief: gisteren
een klant in @Bieb023 kunnen
helpen aan een foto van z’n zusje
in het HD van september 1936 :)
6 oktober 2015 12:33 uur
•Do 29 okt t/m vrij 11 dec:
tentoonstelling Leve de leugen!
•Di 3 november:
voorouderspreekuur
•Zo 15 november:
concert Die Haerlemse
Musyckcamer
•Za 21 november:
voorouderspreekuur
•Za 21 november:
concert Les Moucherons
•Zo 22 november:
bierwandeling
•Ma 23 november:
Historisch Café
Nieuwe website
Dit najaar gaat de nieuwe website van het Noord-Hollands
Archief de lucht in. De website is overzichtelijk en bijzonder
gebruiksvriendelijk voor iedereen die op zoek is naar informatie
of onderzoek wil doen. Een interview met ontwerpbureau Pony
Design Club is te vinden op de nieuwe website.
Kijk voor een compleet en
actueel overzicht van onze
activitieten op onze website:
www.noord-hollandsarchief.nl.
12
A.M. Van der oever
(@oeverx)
#varens groeien op de
muur van de binnenplaats
van het #Noordhollandsarchief
1 juni 2015 09:10 uur
Grote aanvulling database criminele
Noord-Hollanders
Het Noord-Hollands Archief beheert vele archieven over criminele
Noord-Hollanders, zoals de archieven van de Noord-Hollandse
rechtbanken en gevangenissen. De afgelopen periode zijn er
diverse aanvullingen geweest op de online-indexen op deze
archieven. Nieuw beschikbaar gekomen zijn:
•Index op de strafvonnissen van de Arrondissementsrechtbank
Amsterdam over de periode 1901-1908 (de beschikbare index
loopt nu over de periode 1838-1908)
•Index op de dossiers met vonnissen en arresten over de jongens
opgenomen in het Rijksopvoedingsgesticht Alkmaar 1851-1905
•Een aanvulling op de index op de registers van inschrijving van
gevangenen in de Rijkswerkinrichting Hoorn tot en met 1912
(de beschikbare index loopt nu over de periode 1830-1912)
In totaal zijn er ruim 18.000 persoonsvermeldingen nieuw
beschikbaar gekomen. De indexen zijn te doorzoeken via het
archievenoverzicht en op de website. Inzage van de stukken is
mogelijk op de studiezaal van de locatie Jansstraat; een gedeelte
is ook online te bekijken.
Leve de Leugen!
Tot en met 11 december 2015 is de groepstentoonstelling
‘Leve de Leugen!’ te bezichtigen in de
Janskerk. Een groepstentoonstelling van maar liefst
twaalf hedendaagse kunstenaars die het thema
Leve de Leugen! op een voor hen typerende manier
verbeelden. Zijn kunstenaars bewuste leugenaars?
Houdt mijn geheugen mij voor de gek? Ben
ik minder vrij dan ik denk? Liegen rechteroren?
Zomaar wat vragen die in verschillende disciplines
de revue passeren.
De deelnemende kunstenaars zijn Eric van Straaten,
Loes Goebertus, Andre Rooijmans, Liliane Top,
Angela Bogaard, Joke Breemouer, Ab Bol, Gertjan
van den Bemd, Jan van Wessel, Mirjam Hagoort,
Marjolein Peters en Rob van Bruggen. Daarnaast
presenteert het Noord-Hollands Archief leugenachtige
archiefstukken in het Archiefcafé. Angela
Bogaard is de samenstellende curator van ‘Leve de
Leugen!’.
Openingstijden: di t/m vrij en elke derde zaterdag
van de maand van 9.00 tot 17.00 uur.
Toegang: gratis
Verjaardag van Haarlem
Op maandag 23 november 2015 is het precies
770 jaar geleden dat Haarlem stadsrechten
kreeg. Reden voor een feestje! Speciaal voor
inwoners van Haarlem die net als de stad jarig
zijn op 23 november, organiseert het Noord-
Hollands Archief in de Janskerk een ontbijt
met de burgemeester. Tijdens dit ontbijt zal de
burgemeester de nieuwe vitrine voor het stadsrecht
onthullen. ’s Avonds is er bovendien een
feestelijke editie van het Historisch Café.
Saskia (@saskiartvnh)
Hoe werd het geld gedrukt? #nhleeft
11.00 uur over de collectie van drukkerij
Joh. Enschede in @NHArchief
@RTVNH / 24 april 2015 09:21

# 5 | Tien jaar Noord-Hollands Archief
Tekst: Lieuwe Zoodsma / beeld: Noord-Hollands Archief, Inge Speekenbrink (portret) en de beeldmarketeers /
Hans Peter Föllmi
Tien jaar
Noord-Hollands Archief
In 2015 bestaat het Noord-Hollands Archief tien jaar. Op 1 februari 2005 trad de Regeling
Regionaal Historisch Centrum in Noord-Holland in werking. In deze gemeenschappelijke
regeling kwamen drie partners (het Rijk, de gemeente Haarlem en de gemeente Velsen)
overeen om alle taken en bevoegdheden van het Rijksarchief in Noord-Holland en de Archiefdienst
voor Kennemerland samen te brengen in één nieuwe archiefdienst: het Regionaal
Historisch Centrum in Noord-Holland, kortweg: Noord-Hollands Archief.
Ingrijpende verbouwing
en restauratie
Janskerk
bijna noodlottig
Fusie
Het was de voormalige staatssecretaris
voor Cultuur en Media Rick
van der Ploeg, die midden jaren
negentig van de twintigste eeuw
het initiatief nam om de rijksarchieven
in de provincie te laten
fuseren met de lokale of regionale
archiefdiensten in de betreffende
provinciehoofdstad. Uitgangspunt
voor de vorming van de Regionale
Historische Centra (RHC’s) was dat
de destijds relatief kleine archiefinstellingen
door schaalvergroting
en samengaan sterker in de regio
zouden worden ingebed en daardoor
een groter en meer divers
publiek zouden kunnen bedienen.
Het Utrechts Archief (fusie van
het Rijksarchief in Utrecht en het
Gemeentearchief Utrecht) vormde
in 1998 de eerste in de reeks. Het
Noord-Hollands Archief (NHA)
sloot uiteindelijk de rij in 2005.
Rijksarchivaris
Het eerste besluit van de nieuwe
partners was de aanstelling van
een directeur en kwartiermaker,
die per 1 april 2005 werd benoemd.
Voorlopig bleef deze de
enige medewerker van het NHA.
Pas per 1 januari 2006 kwamen
alle 52 medewerkers (43,1 fte)
formeel in dienst van het NHA. De
directeur van het NHA werd door
het algemeen bestuur in een van
zijn eerste vergaderingen benoemd
tot rijksarchivaris in de provincie
Noord-Holland en gemeentearchivaris
van Haarlem en Velsen. Voor
de andere deelnemende overheden
moest dit in de vernieuwde en
aangepaste dienstverleningsovereenkomsten
(DVO’s) officieel
worden geregeld.
Functie
Het NHA fungeert als rijksarchief
in de provincie Noord-Holland
en als regionaal archief voor de
aangesloten gemeenten: Aalsmeer,
Beverwijk, Bloemendaal,
Haarlem, Haarlemmerliede en
Spaarnwoude, Haarlemmermeer,
Heemskerk, Heemstede, Uitgeest,
Links Lieuwe Zoodsma, directeur van het
Noord-Hollands Archief.
Boven De Janskerk, het publiekscentrum
van het Noord-Hollands Archief.
14 15

# 5 | Tien jaar Noord-Hollands Archief
Uithoorn, Velsen en Zandvoort.
Ook de archieven van een aantal
binnen het werkingsgebied van het
NHA liggende polders, behorende
tot de hoogheemraadschappen
Hollands Noorderkwartier (boven
het Noordzeekanaal) en Rijnland
(beneden het Noordzeekanaal), zijn
bij het NHA ondergebracht. Ook de
openbare lichamen en gemeenschappelijke
regelingen – zoals de
veiligheidsregio, de omgevingsdiensten
en recreatieschappen –
binnen het werkingsgebied van het
NHA, brengen hun archieven over
naar het NHA.
In de afgelopen tien jaar is er
één gemeente verdwenen en één
bijgekomen. De kleinste gemeente
van Nederland, Bennebroek, is per
1 januari 2009 opgeheven en in
zijn geheel toegevoegd aan de
gemeente Bloemendaal. De gemeente
Haarlemmermeer besloot
per 1 januari 2009 aansluiting
te zoeken bij het NHA, zij het dat
de archieven en collecties van de
gemeente worden beheerd en ter
beschikking gesteld in het raadhuis
in Hoofddorp.
Gebouwen
De partners in de gemeenschappelijke
regeling spraken bij de fusie
af dat beide archiefgebouwen in
Haarlem, het rijksgebouwencomplex
aan de Kleine Houtweg en het
gemeentelijke gebouwencomplex
aan de Jansstraat, zouden worden
gehandhaafd. De locatie Janskerk
werd daarbij aangewezen als
frontoffice en publiekscentrum,
de locatie Kleine Houtweg als
backoffice voor beheeractiviteiten
(acquisitie, opvang, conservering,
restauratie, toegankelijk maken,
beheer van de audiovisuele en
beeldcollecties) met daarnaast een
beperkte studiezaalfaciliteit.
Restauratie Janskerk
Het eerste, meest ingrijpende, project
vormde vervolgens de restauratie
en verbouwing van de oudste
kerk van Haarlem, de Janskerk,
tot publiekscentrum in de periode
2005-2007. In de jaren daarvoor
was bij de nieuwbouw van de
naastgelegen Janskliniek door de
Stichting Hervormde Diaconale
Huizen (SHDH) en de gemeente
Haarlem, onder de Janskliniek al
een volledig geklimatiseerde en
beveiligde depotkelder gebouwd
Ingrijpende verbouwing
en restauratie
Janskerk
bijna noodlottig
voor de berging van veertien strekkende
kilometer archieven. Boven
op de kliniek was een kantooretage
gerealiseerd met circa dertig
werkplaatsen, een pauzeruimte,
een vergaderzaal en een beperkte
restauratieruimte. De ingrijpende
verbouwing en restauratie werd de
Janskerk nog bijna noodlottig door
een verzakking van de noord- en
westgevel, veroorzaakt door de
graaf- en bouwwerkzaamheden
ten behoeve van de kliniek en de
depotkelder.
Op 7 juni 2007 kon dan eindelijk
het publiekscentrum in de Janskerk
officieel worden geopend. De
openingshandeling bestond uit
het openschuiven van het, door de
Mexicaanse kunstenares Mariana
Castillo Deball ontworpen, koorhek
door de Commissaris van de Koningin
in Noord-Holland, Harry Borghouts,
en de directeur-generaal
Cultuur en Media van het ministerie
van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
Judith van Kranendonk.
Tijdens de openingsplechtigheid
werd ook het in opdracht van het
NHA gemaakte boek Van Commanderij
van Sint-Jan tot Noord-
Hollands Archief door de auteur
Wim Cerutti aangeboden aan Bernt
Schneiders, voorzitter van het
bestuur van het NHA en tevens
burgemeester van Haarlem.
De locatie Jansstraat heeft een
studiezaal met 120 studieplaatsen,
een aparte stiltestudiezaal,
de presentatie van een deel van
het regionaal-historisch boekenbezit
in een open opstelling op de
gaanderijen en een aparte faciliteit
voor (universitaire) werkgroepen
en educatieve projecten op de
bovenste vide.
Verbouwing in twee delen
Het complex aan de Kleine
Houtweg zou volgens de planning
aansluitend aan de verbouwing
van de Janskerk worden aangepakt.
Organisatorische en financiële
complicaties hebben dit proces
vertraagd. Het verbouwingsproject
startte uiteindelijk in 2011. Het
eerste deel omvatte de verbouwing
van het middengebouw tot een
moderne nieuwe studiezaal met
24 studieplaatsen, de realisatie van
een vrijwilligersruimte, kantoorruimte
voor circa 10 medewerkers
en een pauzeruimte voor medewerkers
en bezoekers. Tot dit deel
behoorde ook de verbouwing van
het restauratieatelier en de ruimte
voor audiovisuele en bewerkingsprojecten
alsmede de realisatie
van een opvangdepot en quarantaineruimte
in het achtergebouw.
De restauratie van het monumentale
voorgebouw, een voormalig
Doopsgezind Weeshuis ontworpen
in 1874, en de aanpassing en
Interieur van de Janskerk met op de voorgrond
de studiezaal en op de achtergrond
de Commandeurszaal.
herinrichting van het buitengebied
(tuin en parkeerruimte) vormde
het tweede deel van het verbouwingsproject.
Op 8 november 2012
werd het volledig verbouwde en
gerestaureerde gebouwencomplex
aan de Kleine Houtweg feestelijk
geopend door de Commissaris
van de Koningin in Noord-Holland,
Johan Remkes.
16
17

# 5 | Tien jaar Noord-Hollands Archief
57 kilometer
De totale opvang- en beheercapaciteit
van het NHA voor archieven
en collecties op beide locaties
kwam op ongeveer 52 strekkende
kilometer. In 2013-2014 kon
dankzij een laatste investering van
het Rijk de capaciteit op de locatie
Kleine Houtweg nog worden uitgebreid
met 5 strekkende kilometer,
waarmee de totale capaciteit aan
geklimatiseerde en beveiligde
depotruimte is gekomen op 57
strekkende kilometer.
Archieven en collecties
Het NHA beheert een zeer omvangrijke
hoeveelheid archieven
en collecties. Het NHA beheert
momenteel de archieven van een
aantal grote, gedeconcentreerde
rijksdiensten, zoals de directie
Noord-Holland van Rijkswaterstaat
en de arrondissementsrechtbanken
te Amsterdam, Haarlem/Schiphol,
Alkmaar en het Gerechtshof te
Amsterdam. Maar ook de archieven
van de provincie Noord-Holland en
de twaalf aangesloten gemeenten
nemen een groot deel van de
beschikbare ruimte in beslag.
Beeldcollectie
De basis van de beeldcollectie
wordt gevormd door de Provinciale
Atlas Noord-Holland, sinds 1923
door de provincie Noord-Holland in
beheer gegeven bij het NHA en zijn
rechtsvoorganger, en de Kennemer
Atlas, dat een conglomeraat is van
de voormalige Stedelijke Atlas van
Haarlem en de atlascollecties van
de andere deelnemende gemeenten.
De acquisitie van de complete
(glas)negatievencollectie van het
voormalig Fotoburo de Boer, met
naar schatting zo’n twee miljoen
persfoto’s van zuidelijk Noord-
Holland uit de periode 1945-2000,
was een belangrijke aanwinst in
2013. Ondanks pogingen daartoe
kon het NHA helaas het vertrek van
de eveneens belangrijke beeldcollectie
van Spaarnestad Fotoarchief
in 2011 niet voorkomen. Dankzij
de bemiddeling van de toenmalige
wethouder van Cultuur van
Haarlem Pieter Heiliegers, werden
twee voor de geschiedenis van
Haarlem belangrijke onderdelen
uit het Spaarnestadarchief, de collectie
van de straatfotograaf Toon
Vrenegoor en de collectie van de
Haarlemse studiofotograaf Van der
Berg, overgedragen aan het NHA.
Stadsarchief van Haarlem
Het NHA maakt voor zover bekend
als een van de weinige RHC’s in
Nederland nog steeds archieven en
collecties toegankelijk door middel
van inventarissen en plaatsingslijsten.
Bij deze inventarisatieprojecten
wordt zowel met eigen
formatiecapaciteit gewerkt als met
externe bureaus. Een van de belangrijkste
inventarisatieprojecten
in de afgelopen tien jaar was dat
van het Stadsarchief van Haarlem
over de periode 1573-1813.
De officiële aanbieding van deze
inventaris aan de burgemeester
van Haarlem, Bernt Schneiders,
was op 22 november 2013, aan de
vooravond van de viering van de
‘verjaardag van de stad’.
Vrijwilligers hebben in de loop van
de jaren een cruciale rol gespeeld
bij het toegankelijk en nader toegankelijk
maken van de archieven
en collecties van het NHA. Op dit
moment zijn er zo’n tachtig vrijwilligers
werkzaam voor het NHA.
Publiek
Bij de fusie van de Haarlemse
archiefdiensten in 2005 was er op
beide locaties nog een drukbezochte
studiezaal in bedrijf, met
ruime openingsuren. Het aantal
bezoeken voor beide locaties samen
bedroeg in 2005 12.132.
Deze bezoeken werden gebracht
door in totaal 4.6119 bezoekers.
Dit beeld veranderde in de
Verbouwing (links) en opening (boven) van
de locatie Kleine Houtweg.
afgelopen tien jaar drastisch. Door
automatisering en digitalisering
en de groei van het internet als
informatiebron daalde het fysieke
bezoek aan de studiezalen van
het NHA van jaar tot jaar in rap
tempo naar zo’n 7.400 bezoeken,
gebracht door zo’n 2.800 bezoekers,
in 2014.
Het afnemende fysieke bezoek
enerzijds en de, met name door de
gemeente Haarlem afgedwongen,
bezuinigingen anderzijds leidden
tot een drastische vermindering
van de openstelling van de studiezaal
op beide locaties.
18
19

# 5 | Tien jaar Noord-Hollands Archief
Nieuwe digitale mogelijkheden
Met de daling van het fysieke
bezoek groeide het digitale bezoek
explosief. Na de ingebruikname
van een nieuwe website in 2006
en de presentatie op deze website
van grote hoeveelheden gedigitaliseerde
bronnen en digitale
overzichten van archieven en collecties
steeg het digitale bezoek
van enkele duizenden in 2006 naar
2,3 miljoen bezoeken in 2014. Een
nieuwe vorm van digitale raadpleging
is mogelijk sinds de invoering
van het zogenaamde ‘scanning on
demand’: bezoekers kunnen online
een digitale kopie van archiefstukken
bestellen. De nieuwe digitale
mogelijkheden moeten de komende
tijd uitmonden in de realisatie
en presentatie van een zogenaamde
virtuele studiezaal, waarbij de
raadpleging en het gebruik van de
door het NHA beheerde archieven
en collecties volledig online
gebeurt, en dus onafhankelijk van
tijd of plaats.
Presentatie en educatie
Met de ingebruikname van de volledig
verbouwde en gerestaureerde
Janskerk in 2007, kwam ook een
nieuwe ruimte beschikbaar voor de
ontvangst van grotere groepen en
gezelschappen en voor de organisatie
van tentoonstellingen: de
Commandeurszaal. Deze zaal is de
afgelopen tien jaar zowel benut
voor activiteiten en presentaties
van het NHA als voor door derden
georganiseerde evenementen en
festiviteiten. In 2014 werden in totaal
circa 17.000 bezoeken aan de
Commandeurszaal geregistreerd.
Op educatief gebied heeft het NHA
gekozen voor samenwerking met
andere culturele en cultuurhistorische
instellingen in Haarlem via
de zogenaamde Erfgoedcoalitie
Haarlem. Gezamenlijk is een aantal
zeer succesvolle educatieprojecten
ontwikkeld.
Balans en perspectief
Het NHA heeft in de afgelopen tien
jaar tweemaal een meerjarenbeleidsplan
en eenmaal een informatiebeleidsplan
uitgebracht. Alle
beleidsplannen, maar zeer in het
bijzonder het laatste ‘Balans en
perspectief, beleidsplan 2013-2016
van het Noord-Hollands Archief’,
geven de ambities aan ten aanzien
van digitale ontwikkelingen. Centraal
staan de advisering, begeleiding,
facilitering en ondersteuning
van de aangesloten overheden bij
alles wat met een verantwoord en
transparant informatiebeheer te
maken heeft. In dit kader wordt er
bij de overheden niet alleen meer
toezicht uitgeoefend op de zorg
voor en het beheer van de nietovergebrachte
archieven, maar
worden deze overheden ook actief
begeleid en geadviseerd om hun
(digitale) informatievoorziening
op een verantwoorde wijze in te
richten.
e-Depot
Het NHA heeft de
afgelopen jaren in
nationaal verband,
met de andere
RHC’s en het Nationaal Archief,
veel middelen, tijd en energie
gestoken in de ontwikkeling en
implementatie van een digitaal
depot, het zogenoemde e-Depot.
Op 19 januari 2015 kon het NHA
Boven Locatie Kleine Houtweg.
Links Vrijwilligers van het Noord-Hollands
Archief tijdens het vrijwilligersuitje op
7 september 2015.
als eerste RHC in Nederland een
werkende e-Depotvoorziening
aanbieden. De komende tijd zal
dit e-Depot worden opengesteld
voor de bij het NHA aangesloten
overheden. Een nieuwe uitdaging
waar wij als NHA voor staan, een
uitdaging die uitdrukkelijk ruimte
biedt voor de invulling van onze
eerder geformuleerde ambities!
20
21

MOOI
GEWEEST
# 5 | Mooi geweest
Een gemiste kans?
Op initiatief van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren,
Stad Mechelen en MMMechelen en in samenwerking
met het Noord-Hollands Archief, organiseerde de
gemeente Haarlem, in het kader van het Haarlem-
Vlaanderenjaar, op 21 september het debat ‘Een
gemiste kans?’. In het Noord-Hollands Archief ging de
Vlaming Luc Devoldere, publicist en hoofdredacteur
van de Vlaams-Nederlandse culturele instelling Ons
Erfdeel, in gesprek met Marc Reynebeau, journalist,
columnist en historicus. Zij discussieerden over de
vraag: wat als Nederland en België samen waren
gebleven? Wat zou dan de rol en functie van Haarlem
zijn in dat land van bijna dertig miljoen zielen? Hoe
zouden kunst en cultuur, onderwijs en wetenschap,
economie en ecologie eruitzien? Vervolgens gaf
singer-songwriter Lucky Fonz III een miniconcert
waarvan het Nederbelgisch Feestlied het hoogtepunt
vormde.
Christel v.d. Steen (@cmvdsteen)
Bijna halverwege mijn afstudeerproject
#e-depot #noordhollandsarchief
19 augustus 2015 13:25 uur
Haarlem bestaat niet
Op zondag 18 oktober vond in de Philharmonie
in Haarlem een nieuw evenement plaats: het
Geschiedenis Festival. Van 9 tot 21 uur waren
er lezingen en voordrachten van onder anderen
Maarten van Rossem, Wim Daniëls, Nelleke
Noordervliet, Jan Brokken en Ad van Liempt.
Het Noord-Hollands Archief presenteerde tijdens
het Geschiedenis Festival een speciale editie
van het Historisch Café, onder de titel ‘Haarlem
bestaat niet’. Centraal stond de mythevorming rond
Haarlem in de nationale geschiedenis. Emeritus
hoogleraar Piet de Rooij gaf een lezing over de
inname van Damiate. Anneke van den Bergh,
conservator van de Bibliotheek Zuid-Kennemerland,
hield een voordracht over de uitvinder van de
boekdrukkunst Laurens Jansz. Coster. Marius
Jaspers, hoofdredacteur van het weblog Raarlems
Dagklad, las een column voor over mythevorming
anno nu. Het trio Bijlsma²Hooglugt zorgde voor
historische liedjes in een eigentijds jasje.
Filmavond met nog
nooit eerder vertoond
filmmateriaal
Op donderdagavond 22 oktober organiseerde het
Noord-Hollands Archief een filmavond in het kader
van de Maand van de Geschiedenis. Het thema van de
avond was ‘Van dromen tot daden: ondernemers in
Haarlem en omstreken’.
Er werden die avond historische filmbeelden vertoond
van diverse ondernemingen, zoals machinefabriek
Figee, chocoladefabriek Droste, tijdschriftenuitgeverij
De Spaarnestad en de suikerfabriek in Halfweg. Ook
zeepfabriek Het Klaverblad, waar karnemelkzeep ‘Het
Melkmeisje’ werd geproduceerd, kwam aan bod. De
beelden tonen de trots van de ondernemers en het
optimisme over hun toekomst.
Gepakt! Misdaad en
straf rond 1900
Afgelopen zomer stond de Janskerk met de
tentoonstelling ‘Gepakt!’ volledig in het teken van
misdaad en straf rond 1900. Met unieke objecten,
bijvoorbeeld een originele celdeur en slaapkooi, en
nooit eerder getoonde documenten, zoals foto’s
van de Koepelgevangenis in aanbouw, signalementskaarten
en spotprenten, kregen misdaad en
straf rond 1900 een gezicht.
Het leven in de strafgevangenis rond 1900 was er
een van ‘eenzame opsluiting’ in volstrekte anonimiteit.
Gevangenen werden aangesproken met een
nummer in plaats van hun naam en buiten de cel
droegen zij een masker, om elke vorm van communiceren
met medegevangenen te voorkomen.
NHArchief (@NHArchief)
Vandaag hebben we leerlingen op bezoek
via @JINC. Collega Henk geeft uitleg over
restauratie van archief. #educatie
15 september 2015 10:15 uur
22 23

# 5 | Topstuk
Tekst: Wim de Wagt/ beeld: de beeldmarketeers (portret) en Noord-Hollands Archief
Topstuk
Mieke Schaap, gemeentearchivaris van Zaanstad, stuitte tijdens het inventariseren van
het archief van de Stichting Nationale Hannie Schaft-herdenking op een teken van klein
burgerlijk protest tijdens de oorlog: zogeheten protestzegels. Klein, misschien, maar voor
haar regelrechte topstukken.
Op deze manier
deelden ze toch
een speldenprikje
uit
Boven Hannie Schaft in de Kleverlaan
in Haarlem (circa 1938-1940); fotograaf:
Cees de Boer.
Rechts Mieke Schaap met twee van de
protestzegels.
24
De Zaanse gastonderzoeker
werkte in Haarlem vanwege een
re-integratietraject. ‘Toen ik hier
kwam mocht ik kiezen uit een top
3 van te inventariseren archieven.
Meteen wist ik, dít archief wil ik
doen, dit thema spreekt me aan.
Als kind heb ik ooit Het meisje met
het rode haar van Theun de Vries
gelezen. Ik was flabbergasted over
wat iemand op zo’n jonge leeftijd
allemaal durfde. Sindsdien is Hannie
Schaft me altijd bijgebleven.’
Schoolwerkstukken
Ze raakte onder de indruk van de
activiteiten van de Stichting Nationale
Hannie Schaft-herdenking.
‘In het archief zitten bijvoorbeeld
veel werkstukken van kinderen.
Van enkele blaadjes tot gedegen
middelbareschoolwerkstukken.
Verder zeer veel krantenartikelen
over de activiteiten van de
stichting, maar ook over de Tweede
Wereldoorlog en andere verzetsstrijders.
Er zijn ook grappige dingen, zoals
de protestzegels. Die werden in de
oorlog op luciferdoosjes geplakt.
Dan kon je toch een beetje aangeven
dat je het niet eens was met
wat er gebeurde.’ Mieke laat de
zegels zien. Elk bevat een minuscule
voorstelling en een soort
spreuk. ‘Ik was er helemaal door
verrast, want ik had er nog nooit
van gehoord.’
Burgerlijk protest
Een van de initiatiefnemers van de
protestzegelactie was Piet Zwart
uit de Zaanstreek. De zegels lagen
heel lang op zolder bij een neef
van hem. Mieke: ‘Via via kwamen
de zegels in dit archief terecht. Zijn
neef vond een doos vol met gedrukte
exemplaren van deze drie,
25

# 5 | Topstuk
maar Piet Zwart moet nog meer
zegels hebben gemaakt. Ze vormden
een klein burgerlijk protest
om anderen bewust te maken en
aan het denken te zetten. “Moeten
we wel alles accepteren wat er nu
gebeurt?”
Ik vind ze geweldig mooi. De tekeningen
zijn heel sprekend. Bij de
ene zegel zie je bij de getroffene
echt de dolk in zijn borst zitten,
terwijl die andere figuur er overstuur
bij zit. En kijk deze, waar het
kindje bij de moeder zit. Daar gaat
een soort warmte vanuit, een soort
geborgenheid, die er natuurlijk
ook moest zijn in de oorlog, wat
best wel lastig was met alle angst.’
Maar dan de spreuken: Eerst het
spel en dan de hel, De resultaten
van den oorlog en Paatje! Ik heb
zoo’n honger. Mieke: ‘Die van Paa
tje! Ik heb zoo’n honger is duidelijk.
Maar waar bij Eerst het spel en
dan de hel dat ‘spel’ op slaat, weet
ik niet. Het politieke spel? Het zijn
heel intrigerende teksten.’
Sterke overtuiging
‘Voor mij bewijzen de protestzegels
dat een deel van de mensen
het toch echt niet pikte. Misschien
waren ze te bang om echt het verzet
in te gaan, want dat kon heel
veel gevolgen hebben, ook voor
je gezin. Of ze wisten gewoon de
wegen niet. Op deze manier deelden
ze toch een speldenprikje uit.
Met de gedachte: “We moeten wat
doen, en laten we het gezamenlijk
doen.” In de laatste jaren van de
Moeten we wel
alles accepteren
wat er nu
gebeurt?
oorlog werden de mensen actiever
in het verzet.
Als je door dit archief gaat zie je
meer het grotere werk. Het rondbrengen
van verzetskranten, het
onderbrengen van Joodse mensen,
Joodse kinderen in veiligheid brengen,
liquidaties en sabotageacties.
Dat zijn de dingen die eigenlijk het
meest bekend zijn. Ik moet zeggen
dat ik ontzettend onder de indruk
ben geraakt van alle verhalen die
ik aangetroffen heb. Ongelooflijk
dat je, zoals Hannie Schaft, zoveel
kracht in je hebt om zulke dingen
te gaan doen. Om drie jaar lang zo
actief bezig te zijn, met al dat leed
om je heen. Maar ook om mensen
neer te schieten en onderduikers
naar adressen in Noord- en Zuid-
Holland te brengen. Ik zou dat
nooit kunnen. Hannie Schaft, Truus
Menger en Freddy Oversteegen
waren nog heel jonge meiden. En
dan zo’n keuze maken. Hun sterke
overtuiging moet hen op de been
hebben gehouden.’
Opkomen voor onrecht
Het Noord-Hollands Archief kreeg
het archief van de Stichting Hannie
Schaft-herdenking in 2011 in
bruikleen. Mieke: ‘De stichting is in
1996 opgericht en komt voort uit
de in 1948 opgerichte Algemene
Nederlandse Jeugd Vereniging
(ANJV), die Hannie Schaft ieder
jaar in Overveen herdacht. Toen
in de loop van de tijd de opkomst
steeds minder werd hebben Truus
Menger, Freddy Oversteegen en
nog een paar anderen de koppen
bij elkaar gestoken en gezegd:
“Kunnen we dat niet anders doen?”
Het besef bestond dat de doelstelling
breder moest. Niet alleen Hannie
Schaft herdenken, maar ook
strijden tegen racisme, fascisme
en discriminatie. Opkomen voor
onrecht en dat uitdragen met de
oorlog als uitgangspunt en een
parallel te trekken met het heden.
Ik heb het blaadje voor blaadje
mogen doornemen en – ik mag
het eigenlijk niet zeggen – zitten
smullen van de inhoud.’
Mieke reduceerde de omvang
van het archief van drie en een
halve meter tot twee meter. ‘Er zat
veel dubbel materiaal in. Wat er
overblijft: notulen, jaarverslagen,
nieuwsbrieven, maar ook documentatie
over de activiteiten die de
stichting onderneemt, van tentoonstellingen,
lezingen en educatieve
projecten, tot in Duitsland,
Denemarken en Australië aan toe.
En er is een stuk van het archief
van Truus Menger aan toegevoegd.’
Pacifistisch milieu
Onbekend met het NHA was Mieke
niet. Voor ze in Zaanstad ging
werken liep ze stage in Haarlem,
en voerde hier ook inventarisatieopdrachten
uit. Ze werd geboren
in Purmerend en kwam op haar
zesde in Zaandam wonen. ‘Ik ben
opgegroeid in een pacifistisch
milieu. Mijn ouders voedden ons
op met het idee je moet opkomen
voor mensen die onderdrukt worden
en dat je onrecht niet moet
accepteren. We mochten ook geen
pistooltjes, pijl-en-boog en dat
soort dingen cadeau krijgen,’ zegt
ze lachend. ‘Maar we speelden wel
cowboytje en indiaantje hoor, dan
had je gewoon je vinger als pistool.
Ik denk dat dat heel erg te maken
had met de oorlog. Mijn moeder
heeft een Joodse vader wiens halve
familie is vermoord. Mijn vader
heeft geen Joodse achtergrond,
maar heeft wel het nodige gezien
in de oorlog, hij was bijvoorbeeld
bij de beschieting op de Dam. Ik
denk dat dat allemaal heeft meegespeeld.
Ze hadden zoiets van:
“Dat willen we niet meer.” En dat
heeft doorgewerkt op ons.’
De sieraden van
Hannie Schaft
Bij de stukken uit de verzameling
van Truus Menger die aan het
archief van de Stichting Hannie
Schaft-herdenking werden
toegevoegd zat ook een klein
doosje. Met een heel bijzondere
inhoud. Mieke Schaap: ‘Een met
tape dichtgeplakt plastic doosje.
Ik hoorde al wat rammelen. Deed
het heel voorzichtig open.’ In het
doosje zaten een paar broches,
bedeltjes, een oorbel en een
emaillen kommetje. Het bleken
spulletjes van Hannie Schaft. ‘Ik
werd er vanbinnen helemaal stil
van. Ik keek ernaar en durfde ze
er in eerste instantie gewoon
niet uit te pakken. Uit een soort
eerbied.’ Intussen heeft de
gastonderzoeker ze beschreven.
Mieke: ‘Een heel moedige vrouw
heeft met deze sieraden gelopen.
En die heb ik mogen aanraken.’
26 27

# 5 | Verloren verleden
Tekst: Mart van de Wiel / beeld: Noord-Hollands Archief en Inge Speekenbrink (portret)
Verloren verleden
Mart van de Wiel (medewerker beeld- en audiovisuele collecties, geboren in 1988) groeide
in de jaren negentig op met televisie en video. Hij blikt terug op het medium video en pleit
voor een herwaardering.
Uitstekende
tijdsbeelden
Boven Mart van de Wiel
Rechts Een deel van de collectie videobanden
van het Noord-Hollands Archief.
Al vroeg intrigeerde de techniek
achter de videobanden me, en ik
maakte dan ook gretig gebruik
van de mogelijkheid door tientallen
uren The Simpsons van tv op
te nemen en deze, net als andere
opgenomen of aangeschafte films
zoals Sister Act, constant opnieuw
te bekijken. Zonder het te weten
groeide ik op tijdens de hoogtijdagen
van het medium. Het was het
eerste audiovisuele medium dat,
vanwege het gemak en de prijs,
voor bijna iedereen beschikbaar
was. Samen met de commercialisering
van televisie en de opkomst
van kabel in de jaren tachtig en
negentig zorgde de opnamecapaciteit
van video’s voor een ware
beeldcultuurrevolutie, waarbij niet
alleen de hoeveelheid beeldmateriaal
fors toenam, maar ook het
hergebruik centraal stond. Dit was
een revolutie.
Hopeloos verouderd
Toch kijken we tegenwoordig
veelal met een scheef oog naar
dit medium. Video’s als historisch
beeldmateriaal zijn lang niet zo
nostalgisch als die ‘goede oude’
polygoonbeelden in zwart-wit met
de karakteristieke nasale stem en
woordgrapjes van Philip Bloemendal.
Ook het geluid van een ratelende
filmprojector in een duistere
kamer ontbreekt. Video’s gelden nu
als hopeloos verouderd. Ironisch
genoeg, gezien het tijdperk van
technologische vernieuwingen
waarin het medium tot bloei kwam.
Ze maakten geen schijn van kans
tegen de kwaliteit van hun directe
opvolgers (dvd’s, later blu-rays) en
al helemaal niet tegen de huidige
standaard van hd-streaming (om
nog maar te zwijgen over 4K, 8K of
ultra-hd).
Herwaardering
We zijn simpelweg niet meer
gecharmeerd van video’s, en dat is
zonde. Ze zijn tussen wal en schip
geraakt. Ik pleit daarom voor een
herwaardering van dit medium.
Om mijn pleidooi te onderbouwen
zal ik, net als in mijn artikel uit de
vorige Uitgelicht, een top 5 samenstellen
van videomateriaal dat ik
heb gevonden tijdens mijn werk.
Officiële kanalen
Naast de bovengenoemde sentimentele
en praktische redenen
denk ik dat hier ook zeer sterk een
kwestie van historische beleving
meespeelt. Iets waar video’s bij
uitstek last van schijnen van hebben.
Bij veel mensen zal het woord
‘geschiedenis’ bepaalde beelden
oproepen, zoals stoffige archieven,
de Gouden Eeuw, Napoleon en de
slag bij Nieuwpoort (1600). Geschiedenis
is op die manier ‘vroeger
en alles wat daarin belangrijk
was’. Alleen de kantelpunten in de
geschiedenis zijn belangrijk en het
herinneren waard, en je kunt je alleen
iets ‘herinneren’ als het ook is
vastgelegd. Tot voor kort gebeurde
het vastleggen overwegend door
de ‘officiële’ kanalen (overheden,
de elite met de middelen om zaken
vast te leggen, de overwinnaars, de
mensen met de hardste stem).
Maar dit breedgedragen idee van
‘traditionele’ of ‘officiële’ geschiedschrijving
heeft gewoonlijk weinig
raakvlakken met de individuele
Vanwege het gemak
en de prijs,
voor bijna iedereen
beschikbaar
en persoonlijke geschiedenis van
de gewone mensen en kleine en
lokale bedrijven.
Knullige beelden
Dit is waar video om de hoek
komt kijken. Video is namelijk het
medium bij uitstek dat de ervaringen
en ideeën van de gewone
man vastlegt. Hierdoor geven
video’s uitstekende tijdsbeelden
vanuit het perspectief van gewone
mensen, en niet alleen meer vanuit
de officiële kanalen. Het medium
geeft een inkijk in wat mensen
zelf belangrijk genoeg vonden om
de herinnering te ondersteunen.
Daarnaast was het medium heel
geschikt voor het verspreiden van
ideeën in de vorm van amateurdocumentaires,
-reportages en
promotiemateriaal. Ja, het zijn vaak
knullige beelden van baggerkwaliteit,
maar het zijn ook belangrijke
historische documenten vol met
informatie over de bevolking in de
jaren tachtig en negentig.
Top 5
Videobanden zijn door technische
oorzaken nu hard aan het vergaan
en de nood om ze te bewaren
is hoog. Om aan te geven hoe
belangrijk, maar ook hoe leuk
video’s kunnen zijn, geef ik mijn
top 5 van video’s uit onze collectie,
met de redenen waarom ik deze
zo gaaf vind. Binnenkort zullen alle
gedigitaliseerde video’s ook via
onze website beschikbaar zijn, en
het loont de moeite om eens fijn te
gaan grasduinen door de collectie!
28 29

# 5 | Verloren verleden
Nr. 5
Haarlemse Bloemenmeisjes
in Japan
(1989)
Dit verslag van een promotiereis
van Haarlemse bloemenmeisjes
naar het Japanse pretpark ‘Huis
ten Bosch’ (waar Nederland is
nagebouwd) is gewoon aandoenlijk.
De meisjes hebben geen flauw
idee in wat voor land ze terecht
zijn gekomen, en de hele video
lang zijn ze guitig aan het rondhuppelen
tussen de Japanners.
Nr. 3
Rooie Ben
(1999-2000)
Een commercial voor een regionaal
televisienetwerk was in no time
in elkaar gezet met video. Tipje
van de sluier: de auto die je ziet
hangen gaat daadwerkelijk op de
andere auto vallen. Want dat doen
slopers blijkbaar.
Maker: Stichting Nationale Hannie
Schaft-Herdenking (vermoedelijk)
inv. Nr. 265: Kleurnet commercials
Maker: Cor Schipper
V0418
Nr. 4
Café Studio goes banana’s
(1994)
Videoregistratie van een live karaokefeest
in Café studio. Met lokale
helden, vals gezang en blijkbaar
ook teksten waarmee je de hele
club (inclusief Wendy) kon bereiken!
Maker: Café Studio - live beeldregistratie
V0329
Nr. 2
Uit en thuis op Schiphol
(1987)
Enigszins verontrustende promotionele
video. De video legt uit hoe
Schiphol werkt aan de hand van
een fictieve reis van een gezin. De
acteurs die dit gezin spelen zijn
echter allemaal kinderen, ook de
vader en de moeder. Het is mij
onduidelijk of het idee gewoon
goed werd bevonden of dat er
simpelweg niemand dacht: Dit is
misschien een beetje raar.
Productie: N.V. Luchthaven Schiphol
V0043
30 31

# 5 | Verloren verleden
Nr. 1
Amateurbeelden familie
Yvonne van Gennip
(1988)
Haarlems lieveling (en schatje) van
1988 was ongetwijfeld olympisch
medaillewinnaar Yvonne van
Gennip. Deze beelden, die tussen
verschillende opnamen van de tv
staan, komen vanuit het huis van
Van Gennip zelf. Misschien dat
haar vader filmt, misschien is het
Yvonne zelf. Het geeft in elk geval
een inkijkje in hoe het moet zijn
en voelen om als ‘gewoon’ persoon
ineens in de spotlights te staan.
Microgeschiedenis op z’n best!
32 33

# 5 | De succesvolle ontwikkelingen van Koninklijke Roei- en
Zeilvereniging Het Spaarne
Tekst: Harco Gorter / beeld: Noord-Hollands Archief
De succesvolle ontwikkelingen
van Koninklijke
Roei- en Zeilvereniging
Het Spaarne
Op zaterdag 18 juli 1885 wordt in een van de bovenzalen van het café Brinkman de Haarlemsche
Roei- en Zeilvereniging ‘Het Spaarne’ opgericht. Aanvankelijk is het een gezelligheidsvereniging,
maar de ontwikkelingen die de vereniging vervolgens in de loop der jaren
doormaakt, zullen het karakter doen veranderen.
Vanwege kwajongensgedrag
zijn
de voorwaarden
weleens gewijzigd
Linksboven Poster van de schoolwedstrijden,
1983.
Rechts De vier-met-stuurvrouw die in
1934 alle wedstrijden won.
De eerste jaren na de oprichting
kampt de vereniging met veel
tegenslagen. Het aantal leden
is gering, de boten zijn veelal in
slechte staat, goede instructies en
trainingsmethodes zijn er nauwelijks
en de vereniging heeft geen
vast clubgebouw. Met kunst en
vliegwerk weet men het liquidatiespook
af te houden. Rond de
eeuwwisseling wordt Willem Dyserinck
voorzitter. Mede door zijn
gedrevenheid krijg de vereniging
een positieve impuls. De financiële
positie verbetert en het aantal
leden neemt toe. Als dank voor
zijn bewezen diensten wordt Willem
Dyserinck na zijn terugtreden
benoemd tot erevoorzitter.
Nieuw clubgebouw
Pas in 1909 krijgt de vereniging
zijn eerste vaste clubgebouw,
aan de Friesche Varkenmarkt.
Het clubgebouw voldoet al snel
niet meer aan de wensen van de
vereniging. Het ledental stijgt
verder. Ook de ligging is problematisch,
met aan de ene kant de
spoorbrug en aan de andere kant
34 35

# 5 | De succesvolle ontwikkelingen van Koninklijke Roei- en Zeilvereniging Het Spaarne
Links 25-jarig jubileum (1910).
Rechtsboven Inwijding clubgebouw aan de
Friesche Varkenmarkt (1909).
Midden De vier-met-stuurman nationaal
kampioen (1928).
Onder Bram Blom en Rob Gitz, nationaal
kampioenen in 1953 en 1954.
man de nationale titel. Th. Tromp
won tevens een bronzen medaille
op de Europese Kampioenschappen.
Han Cox behaalde met diverse
partners in de dubbeltwee medailles
bij zowel nationale als internationale
wedstrijden.
de vele beurtschippers die aan de
Friesche Varkenmarkt afmeren. Er
wordt uitgekeken naar een andere
plek. In Haarlem kan geen geschikte
locatie gevonden worden
en zodoende komt men terecht in
Heemstede, aan het Zuider Buiten
Spaarne. Op 22 mei 1926 wordt de
eerste paal van het nieuwe clubgebouw
geslagen. Driekwart jaar
later, op 26 februari 1927, is de
overdracht en officiële opening van
het nieuwe clubgebouw. Sindsdien
is de vereniging gevestigd in dit
clubgebouw aan het Marisplein.
Koninklijk
In 1950 ontvangt de vereniging
het predicaat Koninklijk en heet
voortaan de Koninklijke Roei- en
Zeilvereniging Het Spaarne. Een
van de redenen voor deze toekenning
was de uitzonderlijke houding
gedurende de Tweede Wereldoorlog.
Een aantal leden was actief in
het verzet. Het verenigingsgebouw
Het domein van
mannelijke werkende
leden
fungeerde als doorvoerhaven van
waardevolle goederen: suikerbieten,
Edammer kazen, maar ook
door de RAF gedropte wapens.
Deze werden in het geheim weer
verder getransporteerd naar andere
adressen in Kennemerland.
Ondergeschoven kindje
In de beginperiode van de vereniging
was het serieuze wedstrijdroeien
een ondergeschoven kindje.
Het al eerder genoemde slechte
materiaal en het gebrek aan goede
instructies en trainingsmethodes
heeft dit zeker beïnvloed. Gezelligheid
stond voorop. Dit veranderde
vooral na de overstap van het
Noorder Spaarne naar het Zuider
Buiten Spaarne. De roeiers waren
hier vanaf de kant veel beter te
volgen en dus ook beter te coachen.
Al snel boekten roeiers van
Het Spaarne goede resultaten. Zo
won Th. Tromp in 1927 in de skiff
het Nederlands Kampioenschap en
wonnen Terwogt, De Vries, Helms,
Gimpel en stuurman Van Niftrik
een jaar later in de vier met stuur-
Kampioenen
De prestigieuze Head of the River
op de Amstel werd door Het
Spaarne meerdere keren gewonnen,
waaronder in 1942, 1943 en
1953. Rob Gitz en Bram Blom werden
in de jaren vijftig verschillende
malen Nederlands kampioen in de
twee zonder stuurman en versloegen
op de Henley Royal Regatta de
Europees kampioen Rusland.
In de jaren zeventig volgde een
nieuwe periode met successen.
Hans Povel en Gé Schous werden
in 1977 nationaal kampioen in de
lichte twee zonder stuurman en
pakten een bronzen medaille op
de wereldkampioenschappen in
Amsterdam. Hans Povel behaalde
eveneens in andere ploegen nationaal
en internationaal eremetaal.
Geen vrouwen
De vereniging was in de beginjaren
het domein van mannelijke
‘werkende’ leden. Werkende leden
36
37

# 5 | De succesvolle ontwikkelingen van Koninklijke Roei- en Zeilvereniging Het Spaarne
waren leden die de roeisport
beoefenden, volgens de toenmalige
statuten. Vrouwen mochten geen
lid worden en konden maximaal
driemaal per jaar worden geïntroduceerd.
Op de jaarvergadering van
1909 werd het bestuur overvallen
met een voorstel om vrouwen tot
de vereniging toe te laten. Een periode
van discussies tussen vooren
tegenstanders van vrouwenlidmaatschap
brak aan. In 1914 werd
de bestaande introductieregeling
voor vrouwen versoepeld en twee
Beoordeeld op hun
lichaamswerk, waterwerk,
algemene
indruk en productiviteit
jaar later konden vrouwen ook lid
worden van de vereniging. Direct
meldden zich 21 vrouwen aan als
lid. In 1917 werden bij de jaarlijkse
verenigingswedstrijden, de Onderlinge
Wedstrijden, twee nummers
voor vrouwen uitgeschreven.
Stijlroeien
Vrouwen roeiden destijds in de
categorie ‘stijlroeien’. Hierbij ging
het niet om welke roeiploeg het
eerste over de finish ging, maar
werden de roeiploegen beoordeeld
door een deskundige jury van drie
personen op hun lichaamswerk,
waterwerk, algemene indruk en
productiviteit. Hiervoor werden
punten gegeven. De winnaar was
de ploeg die opgeteld de meeste
punten behaalde over de vier
onderdelen. Langzamerhand ging
snelheid een belangrijkere factor
vormen. Een nieuwe variant was
het ‘stijl-snelroeien’. Hierbij ging
productiviteit voor de jury zwaarder
wegen, maar het betekende
niet dat de eerst aankomende
roeiploeg ook automatisch de winnaar
werd. Diverse Spaarne-boten
behaalden successen bij wedstrijden
in beide disciplines.
Dames race-vier
In de Tweede Wereldoorlog stond
het roeien op een wat lager pitje.
Na de oorlog kwam het damesroeien
weer meer op gang. Onder
leiding van coach Jan Duynstee
kwam er voor het eerst een ‘dames
race-vier’ op het water, bestaande
uit Hannie Minnema, Rieky Beekes,
Fienke Tjebbes, Ine Molijn en
stuurvrouw Gerda Geerling, die in
1949 en 1950 nationaal kampioen
werd. Hoewel het raceroeien
Damesvier senioren, met N. van Parreeren,
Rina de Zwart, Ineke Gerrits, Grieta Gerrits
en Willy Numan van Zon (1927).
steeds populairder werd, is er tot
1970 nog aan stijlroeien gedaan
binnen de vereniging.
Net als bij de mannen wist een
aantal vrouwelijke Spaarne- en ex-
Spaarneleden successen te boeken
bij diverse nationale en internationale
wedstrijden, zoals Joke
Dierdorp, Esther Kruiswijk, Lynda
Cornet, Harriët van Ettekoven en
Catalien Nelissen.
Kwajongensgedrag
Net als vrouwen waren jongeren
lange tijd niet welkom als werkend
lid van de vereniging. Zij
konden wel adspirant-lid worden.
Vanwege kwajongensgedrag zijn
de voorwaarden weleens gewijzigd.
Zo is in de notulen van de
jaarvergadering in 1892 te lezen:
Het bestuur heeft gemeend de
bepalingen voor adspirant-leden
te moeten verscherpen. Alleen die
jongelieden worden toegelaten,
die niet alleen zich op hun woord
verbinden serieus te oefenen en
zich voor wedstrijden te bekwamen
en dan ook uit te komen, maar die
ook een geschreven toestemming
van ouders of voogden overleggen
om aan eventuele wedstrijden te
mogen deelnemen. Pas in 1943
wordt de leeftijd voor toetreding
als lid verlaagd tot 16 jaar, later tot
12 jaar.
Schoolwedstrijden
In 1943 werden ook de eerste
schoolwedstrijden georganiseerd.
Roeien was destijds, anders dan in
Amsterdam, vanwege de bezetting
nog niet verboden. Het houden
van seniorenwedstrijden was
echter te gevaarlijk. Doordat er
weinig vermaak was voor jongeren,
kwam men op het idee om een
soort onderlinge wedstrijden voor
scholieren te organiseren. Na de
eerste editie kon de vereniging een
paar jaar geen schoolwedstrijden
organiseren. In 1948 werd het
idee weer opgepakt en sindsdien
worden de schoolwedstrijden ieder
jaar in oktober gehouden.
Het archief
Na het 100-jarig jubileum in
1985 is het archief van de Roeien
Zeilvereniging Het Spaarne
overgedragen aan de Archiefdienst
voor Kennemerland (voorloper van
het Noord-Hollands Archief), lopend
over de periode 1885-1985.
De vereniging heeft in 1993 een
aanvulling op het archief overgebracht.
Deze aanvulling bestond
uit documenten die voornamelijk
gevormd zijn in de periode 1986-
1992. In 2014 is deze niet-geïnventariseerde
aanvulling geselecteerd,
geordend en beschreven.
De beschrijvingen zijn verwerkt
in de bestaande plaatsingslijst en
vervolgens is de plaatsingslijst
omgezet naar een beschrijvende
inventaris. Deze inventaris is in
Kunststof boten
In de jaren zestig ontwikkelde
de Koninklijke Nederlandsche
Roeibond (KNRB) kunststof boten,
geschikt voor kinderen vanaf acht
jaar. Deze boten werden door de
KNRB aan verschillende verenigingen
in bruikleen gegeven, waaronder
ook aan Het Spaarne. Zo kon
in 1969 een start worden gemaakt
met het jeugdroeien. Het toelaten
van jongeren als lid heeft de vereniging
ook op sportief vlak succes
gebracht. Diverse junioren van Het
Spaarne hebben medailles gewonnen
bij nationale en internationale
wedstrijden.
te zien op de studiezaal van de
locatie Jansstraat, waar ook vrijwel
het gehele archief ligt. De inventaris
staat ook op de website van
het Noord-Hollands Archief. Naast
het archief is ook het verenigingsorgaan
De Loods bewaard (vanaf
1946). Dit is in de bibliotheekcollectie
te vinden (Depot 45/000018
G).Het archief is over deze periode
vrijwel compleet en zeer divers.
Het bevat naast notulen van
bestuurs- en ledenvergaderingen
en correspondentie ook stukken
met betrekking tot beleidsplannen,
jubilea, wedstrijden en andere evenementen.
Ook bevat het archief
veel documentatiemateriaal, waaronder
een grote collectie foto’s.
Zie ook www.hetspaarne.nl en
www.spaarne125jaar.nl.
38 39

# 5 | Aanwinsten
Tekst: Helen van der Eem / beeld: Noord-Hollands Archief
Nieuwe archieven
en collecties
Bij het Noord-Hollands Archief zijn de afgelopen maanden diverse nieuwe archieven
binnengekomen. In deze rubriek aandacht voor enkele van die archieven, die ondertussen
te raadplegen zijn in de studiezaal.
Gezicht op het huis van de buitenplaats
Boekenrode in Vogelenzang gemaakt door
Hermanus Numan (1795).
Instellingen in de
provincie
Aanvullingen op de collectie
van Losse Aanwinsten
(verkregen vanaf 1984) van
het Noord-Hollands Archief,
1580-2006, inv. nrs. 74-99:
0,15 m
Inv. nrs. 74-94: Stukken betreffende
de nalatenschap van Folkert Jan
Burman Folkertszoon, kamerbehanger,
aan zijn dochter Johanna
Cornelia Burman betreffende
het huis en erf aan het Donkere
Spaarne 12 in Haarlem, 1850. Met
uittreksel uit het kadastrale plan,
1898, retroacta, 1629-1824, en
lijst met beschrijvingen van de
bijgevoegde retroacta, (1824). Het
Donkere Spaarne 12 was voor de
vernummering in 1877 genummerd
wijk 1 nr. 627.
Inv. nr. 95-98: Stukken betreffende
de familie Roeper in Haarlem,
1442/1443-1468. Zie ook het
archief van de Familie Roeper in
Haarlem, 1310-1713, toegangsnummer
140.
Inv. nr. 99: Het ‘Eerediploma’,
met de namen van de winnende
scholen, in de periode1928-1939.
Dit diploma konden Haarlemse
onderwijzers eenmalig aan een
school geven als meisjes driemaal
achterelkaar, of vijfmaal in totaal,
de jaarlijkse zwemwedstrijd voor
schoolploegen hadden gewonnen.
Het diploma werd dus meerdere
keren gebruikt.
Aangesloten
gemeenten
BLOEMENDAAL
Katholieke Bond van Overheidspersoneel
(KABO),
afdeling Bloemendaal, 1922-
1977: 0,10 m
De landelijke Katholieke Bond
van Overheidspersoneel, kortweg
KABO genoemd, is opgericht in
1914 als Nederlandsche Roomsch
Katholieke Bond van Overheidspersoneel
Sint Paulus. In 1922 werd
in Bloemendaal een afdeling van
de Katholieke Bond van Overheidspersoneel
opgericht. Er waren
hoofdzakelijk gemeenteambtenaren
uit Bloemendaal bij aangesloten;
rijksambtenaren en medewerkers
van provinciale instanties
waren meestal aangesloten bij de
afdelingen van Haarlem of Velsen.
De gemeente- en rijksambtenaren
van Vogelenzang vielen onder de
afdeling Hillegom. In de ledenvergadering
van 10 maart 1977 werd
besloten om de afdeling Bloemendaal
op te heffen en de leden per
1 juni aanstaande onder te brengen
bij de afdeling Haarlem.
HAARLEM
Enschedé, mr. Hendrik, in
Haarlem, Collectie van,
1809-1912: 0,10 m
Mr. Hendrik Enschedé, geboren
op 2 april 1830 in Haarlem (zoon
van Jacob Enschedé en Johanna
Christina Abbensets) en overleden
op 4 mei 1913 in Haarlem, was
advocaat. Hij trouwde op 7 maart
1855 in Heemstede met Henriëtta
Johanna Elisabeth van Lennep
(1832-1923). De collectie van mr.
Hendrik Enschedé heeft vooral betrekking
op de jacht op de buitenplaatsen
Groot- en Klein-Bentveld,
Boekenrode en het Haspel.
De buitenplaatsen Groot- en Klein-
Bentveld en Boekenrode waren
oorspronkelijk in het bezit van
Pieter van Lennep (1780-1850), de
grootvader van Henriëtta J.E. van
Lennep. Na het overlijden van haar
oom mr. Joan Frederik van Lennep
Folder van de KABO speciaal voor
personeel van de PTT.
(1819-1892) werd Henriëtta J.E.
van Lennep eigenaresse van Grooten
Klein-Bentveld. Het echtpaar
Enschedé-van Lennep woonde er
echter niet.
Sector Natuur en Milieu
van de Gemeente Haarlem,
(1985) 1991-1997 (2001):
6,60 m
Na de reorganisatie van het gehele
bestuurlijke en ambtelijke apparaat
van de Gemeente Haarlem in 1991,
zijn de oorspronkelijke twintig
diensten en bedrijven en de secretarie
van de Gemeente Haarlem
omgevormd tot zes sectoren, en de
Bestuursdienst. Alle sectoren behartigen
één of meerdere beleidsvelden,
waarbij beleid en uitvoering
zijn geïntegreerd. De Sector
Natuur en Milieu is ontstaan uit de
Dienst Gemeentereiniging, Haven
en Marktwezen, de Dienst Hout
en Plantsoenen en Begraafplaatsen
(HPB) en een afdeling van de
secretarie. Door de vorming van de
Sector Natuur en Milieu werd het
mogelijk om bijna alle gemeentelijke
natuur en milieutaken in één
organisatie te integreren.
Steenhouwerij en Natuursteenhandel
J. Radsma & Zn.
in Haarlem, (1930) 1954-
1983: 0,10 m
Gerardus (kortweg Gé) Radsma
(1924-2011) nam in mei 1945 de
steenhouwerij over van zijn vader
40 41

# 5 | Aanwinsten
Jelte Radsma. Hij was daarmee
de derde generatie Radsma die
de steenhouwerij leidde. In 1904
had de opa van Gé, Jelte Radsma
(1867-1933), dit bedrijf opgezet in
de Bleeksteeg. In 1918 waren de
vader van Gé, Jelte jr. (1890-1981)
en zijn broers Jacob Wilhelm en
Douwe Cornelis in de zaak gekomen.
Na het overlijden van oprichter
Jelte sr. zette Jelte jr. vanaf
1934 de zaak alleen voort tot het
einde van de Tweede Wereldoorlog.
In 1955 kocht Gé vlak bij de
Bleeksteeg twee huizen in de Sint
Antoniesteeg 8E en verbouwde
deze tot één pand. In 1958 werd
een derde, naastgelegen pand aan
de Antoniestraat 35 aangekocht,
de werkplaats aan de Bleeksteeg
werd verlaten. In de daaropvolgende
jaren werd veel steenhouwerswerk
uitgevoerd, met name
aan kerken en grafstenen.
In 1974 beëindigde de Gé de
werkzaamheden. De firma werd
verkocht en Gé verhuisde naar
Bakkeveen in Friesland. Niettemin
bleef hij nauw betrokken bij het
wel en wee van Haarlem en in het
bijzonder bij de restauratie van
de Grote- of Sint Bavokerk in de
periode 1980-1983.
Symfonie-Orkest Haerlem in
Haarlem, 1948-2014: 0,90 m
Het Symfonie-Orkest Haerlem,
opgericht op 2 juni 1938, stelt
zich de beoefening van de instrumentale
muziek door amateurs in
Boven Aankondiging voor een concert van
het Symfonie-Orkest Haerlem (1960).
Rechts Eerediploma (1928-1939).
orkestverband ten doel. Om dit te
bereiken worden repetities gehouden
en concerten en uitvoeringen
gegeven en aan andere optredens
meegewerkt. De eerste uitvoering
van het orkest was op 9 mei 1939.
Tegenwoordig geeft men twee keer
per jaar een concert. Daarnaast
verzorgt het orkest regelmatig extra
optredens. Voor een uitgebreide
geschiedenis zie: Een heel behoora
lijk orkest. 75 jaar Symfonie Orkest
‘Haerlem’, van Hittjo Kruyswijk.
De publicatie is ook in pdf-formaat
te raadplegen op www.symfonieorkesthaerlem.nl.
Over de periode
1938-1948 zijn helaas geen archiefstukken
bewaard gebleven.
HAARLEMMERMEER
R.-K. Mariaschool in Lijnden,
1911-1930, 1942-1955:
0,25 m
De R.-K. Mariaschool in Lijnden is
opgericht in 1911. De school was
gevestigd aan de Spaarnwouderweg
179. In de jaren dertig werd
dit omgenummerd tot Spaarnwouderweg
651. In de jaren vijftig
werd dit deel van de Spaarnwouderweg,
Schipholweg genoemd.
Het huisnummer bleef 651. Vanaf
de oprichting zaten zowel jongens
als meisjes op deze school.
Familie Schrama in Lijnden,
Collectie van de, (1855)
1877-1882, 1904-1977
(1994): 0,25 m
Johannes Theodorus Schrama
(1872-1958), landbouwer, en
zijn echtgenote Johanna Beers
(1876-1934) waren sinds mei
1908 in het bezit van de boerderij
Vee- en Bouwlust aan de Hoofdweg
81 (vóór 1930 Hoofdweg 55)
in Lijnden. In 1916 is een nieuwe
boerderij op dit adres gebouwd
met de naam Johannahoeve. Na
het overlijden van Schrama is de
boerderij voortgezet door zijn zoon.
Johannes Theodorus Schrama
had naast zijn bedrijf nog andere
bezigheden, zo was hij vanaf 1918
president van de Raad van toezicht
van de Coöperatieve Boerenleenbank
in Lijnden (district Vijfhuizen).
Ook voerde hij een tijd de administratie
van de R.-K. Mariaschool in
Lijnden.
WETENSCHAPSARCHIEVEN
Deursen, A. van, 1909-1963
(1997): 0,60 m
Arie van Deursen (1891- 1963)
was etnoloog en historisch geograaf
van het Bijbels Land in de
periode ca. 1909-1962. Na het
behalen van zijn onderwijsakte in
1901 was hij van 1909-1918 onderwijzer
aan de Christelijke Ulo in
Rotterdam. Ondertussen had hij in
1917 zijn mo-akte aardrijkskunde
behaald. In 1918 was hij (een
halfjaar) als leraar aardrijkskunde
werkzaam aan de Rijks Hogere
Burgerschool (RHBS) in Sneek en
vervolgens in de periode september
1918-1956 aan de Christelijke
HBS en aan het Willem Lodewijk
Gymnasium in Groningen. Na zijn
pensionering bleef hij daar in
functie.
In 1922 ging Van Deursen aardrijkskunde
studeren aan de Gemeentelijke
Universiteit te Amsterdam,
waar hij in 1926 slaagde voor
zijn doctoraal examen. In 1931
promoveerde hij op het proefschrift
Der Heilbringer. Eine ethnologische
Studie über den Heilbringer bei den
nord-amerikanischen Indianern.
Vanaf 1924 tot aan zijn overlijden
was Van Deursen voorzitter van de
Nederlandse Christelijke Reisvereniging.
Elk jaar was hij reisleider,
aanvankelijk naar Zwitserland en
Rome, in 1935 naar Palestina. Na
de Tweede Wereldoorlog leidde
hij vrijwel uitsluitend reizen naar
Palestina en Israël. Tijdens de reizen
belichtte hij vooral de Bijbelse
achtergrond.
Van Deursen schreef al vanaf
1916. Van zijn hand verschenen
talrijke publicaties over Palestina,
Bijbelse aardrijkskunde en Bijbelse
archeologie.
42 43

Met z’n allen voor de tv en kijken naar I love Lucy,
foto: Bert van Voorden, Haarlem (1960-1970),
collectie Noord-Hollands Archief.
Noord-Hollands Archief
Postbus 3006
2001 DA Haarlem
(023) 5172700
www.noord-hollandsarchief.nl
info@noord-hollandsarchief.nl
www.facebook.com/nharchief
www.twitter.com/nharchief