Sotsji na de Spelen De duurste doofpot van <strong>2014</strong> TEKST: Martijn Kamphorst / BEELD: Jeroen de Rooij 18
Sotsji na de Spelen Juni vorig jaar ondertekende president Poetin, ondanks alle protestgeluiden, de Russische antihomopropagandawet, waarmee het strabaar is geworden propaganda te maken voor ‘niet-traditionele’ seksuele relaties. De Olympische Spelen in Sotsji leken een uitstekend platform voor mensenrechtenstrijders, opinieleiders, regeringsleiders en activisten om hun stem te laten horen. Internationaal werd er in de aanloop naar de Spelen breeduit media-aandacht geschonken aan de verslechterende situatie van Russische LHBT’s, maar toen de Spelen eenmaal van start gingen, bleef het ineens angstvallig stil. De focus van het leeuwendeel van de media verschoof, logischerwijs, naar de sporters en hun prestaties en afgezien van een enkel protestgeluid hoorden we niet veel meer over mensenrechten. Verliep het dan echt allemaal zo geruisloos? Anastasia Smirnova, een coördinerende kracht binnen de Russische LHBT-beweging, vertelt Gay&<strong>Night</strong> over de daadwerkelijke situatie tijdens de Spelen: ‘Elke vorm van provocatie leek in de kiem te worden gesmoord.’ Jij bevond je in Sint-Petersburg tijdens de Spelen Kun je ons wat meer vertellen over de sfeer tijdens de Spelen? Waren er veel incidenten? Ik denk dat het meest illustratieve voorval plaatsvond tijdens de openingsceremonie, op 7 februari. Op die dag waren er enkele straatdemonstraties en enkele grotere protesten. Niet alleen in Sint-Petersburg, maar door het hele land. Een hoop mensen werden aangehouden op de eerste dag van de Spelen. In enkele gevallen was er sprake van een ‘grijs gebied’ en werden mensen aangehouden op grond van het overtreden van de wet omtrent ongeautoriseerde openbare bijeenkomsten. Maar in andere gevallen waren de aanhoudingen volledig onwettig. Sommige activisten, LHBT-activisten, werden op zeer brute wijze aangehouden en mishandeld door de politie. Ik ben zelf aangehouden op de dag van de openingsceremonie in Sint-Petersburg, samen met drie vrienden van me. Wij werden afgevoerd door de politie, simpelweg omdat we een foto probeerden te maken met een banier waarop het zesde artikel van het Olympisch Handvest stond afgebeeld [het non-discriminatiebeginsel – red.]. Er waren geen mensen in de buurt en de politie kwam drie minuten na ons aan. Dit is erg alarmerend, want het betekent dat activisten zeer nauwlettend in de gaten worden gehouden en dat waarschijnlijk zelfs onze telefoongesprekken worden afgeluisterd. Ik kan me niet voorstellen hoe de politie anders zo snel ter plaatse kon zijn. Het beeld werd gewekt dat de Russische autoriteiten zich tijdens de Spelen op hun opperbest gedroegen en het evenement niet probeerde te bederven met schandalige incidenten. Maar dat was zeker niet het geval. Elke vorm van provocatie leek in de kiem te worden gesmoord. Het woord provocatie werd ook vrij vaak gebruikt door de autoriteiten, bijvoorbeeld door de politieagenten die ons arresteerden. Elke vorm van vrijheid van meningsuiting, ongeacht het onderwerp, werd bestempeld als provocatie. Later tijdens de Spelen hadden we een guerrilla-actie in de planning staan, maar we werden aangehouden voordat we de kans hadden om deze actie tot uitvoering te brengen. De autoriteiten hebben duidelijk op grote schaal getracht elke vorm van publieke meningsuiting volledig te belemmeren. Het enge is dat een hoop deskundigen van mening zijn dat dit ‘veiligheidsregime’, zoals de overheid het noemt, slechts getest werd tijdens de Spelen en dat dit beleid mogelijkerwijs op korte termijn over het hele land wordt uitgerold. Het lijkt er inderdaad op dat deze deskundigen gelijk hebben, maar het is nog te vroeg om er conclusies over te trekken. De autoriteiten zijn in ieder geval veel bruter geworden in hun omgang met activisten en massademonstraties en in hoe ze omgaan met het autoriseren van straatprotesten; ze keuren namelijk simpelweg géén straatprotesten meer goed. Denk je dat Poetin blij is met hoe de Spelen uiteindelijk zijn verlopen? Ja, ik denk van wel. Er was namelijk niet zoveel kritiek op de mensenrechtensituatie tijdens de Spelen. Ik zeg niet dat het wijs of eerlijk of juist zou zijn om de aandacht af te leiden van de sporters, maar ik vind het bijna een misdaad om de algemene situatie te negeren. Helaas is dat echter precies wat er gebeurd is, ondanks de inspanningen van mensenrechtenstrijders, ondanks de inspanningen van ‘vriendelijke’ en ‘bedachtzame’ media. Ik weet niet hoe het komt, maar er waren zoveel restricties, dat het erop leek dat een hoop mensen zich tijdens hun verblijf niet genoodzaakt voelden ofwel bang waren om actie te ondernemen. Geen van de atleten heeft een statement gemaakt, wat op zich redelijk begrijpelijk is, maar er waren ook geen statements van de delegaties die verschillende landen stuurden. En er waren geen statements van opinieleiders die de Spelen bijwoonden. Er waren nergens simpele tekenen van solidariteit te bespeuren met Russische mensenrechtenstrijders. Alles en iedereen in de publieke sfeer was voornamelijk lovend over de Spelen. Er waren zelfs een paar homoseksuele atleten die de Spelen prezen. Als ik het me goed herinner, was er een lesbische Oostenrijkse atlete die zei dat alle negatieve pers over de antipropagandawet veel geschreeuw om niets was. Er verschenen wel een hoop foto’s op Twitter van journalisten die klaagden over kamers die nog niet gereed waren bij aankomst [zie #SochiProblems op Twitter – red.], maar die berichten beïnvloeden niets, die blijven niet hangen, dit zijn namelijk problemen waar meer steden tijdens het organiseren van de Spelen mee te kampen kregen. Kortom, ik denk dat er zeker sprake is van een overwinning voor de Russische overheid. De Olympische Spelen draaien om nationale trots en deze gang van zaken onderstreept het beleid van de huidige overheid. Veel Russen maken geen onderscheid tussen het ‘moederland’, om een zeer patriottistische term te gebruiken, en het bestuur van het land, wat in feite twee totaal verschillende dingen zijn. Mensen zijn zich daar echter niet bewust van; ze associëren honderd procent het een met het ander, dus alle lof voor de Spelen staat gelijk aan lof voor de huidige president, de huidige overheid, maar ook: voor het huidige beleid. Wij interviewden voor de aftrap van de Spelen Nieuw-Zeelandse schaatser Blake Skjellerup. Hij zei – of hij nu mee zou doen of niet – wel degelijk een statement te willen maken, door middel van het dragen van een regenboog-pin. Heb je daar iets van vernomen? Nee, ik denk niet dat dat gebeurd is. Ik heb in ieder geval niets vernomen van echt zichtbare statements ter ondersteuning van mensenrechten of LHBT-rechten. En zeker niet van atleten. Er waren een paar gebaren die aandeden als een symbolisch hart onder de riem. Zo was er iemand met regenbooghandschoenen, ik geloof een Nederlandse snowboarder, maar toen haar gevraagd werd naar de handschoenen, zei ze: ‘Sorry, jongens, dat was geen statement’. De verwachtingen waren zo hoog gespannen, dat iedereen symbolische gebaren wilde zien in het minste of geringste. Maar er gebeurde niets. Er was vermoedelijk wel een voormalige Italiaanse minister-president, een transseksuele dame, die in Sotsji rondliep in zeer extravagante, carnavaleske regenboogjurken. Zij is daar naar verluidt twee keer voor aangehouden, maar ik heb niet kunnen achterhalen of deze geruchten klopten. 19
Change language