Gay&Night-ZiZo April 2014

Sotsji na de Spelen
Juni vorig jaar ondertekende president Poetin,
ondanks alle protestgeluiden, de Russische
antihomopropagandawet, waarmee het
strabaar is geworden propaganda te maken
voor ‘niet-traditionele’ seksuele relaties. De
Olympische Spelen in Sotsji leken een uitstekend
platform voor mensenrechtenstrijders,
opinieleiders, regeringsleiders en activisten
om hun stem te laten horen. Internationaal
werd er in de aanloop naar de Spelen
breeduit media-aandacht geschonken aan
de verslechterende situatie van Russische
LHBT’s, maar toen de Spelen eenmaal van
start gingen, bleef het ineens angstvallig stil.
De focus van het leeuwendeel van de media
verschoof, logischerwijs, naar de sporters
en hun prestaties en afgezien van een enkel
protestgeluid hoorden we niet veel meer
over mensenrechten. Verliep het dan echt
allemaal zo geruisloos? Anastasia Smirnova,
een coördinerende kracht binnen de Russische
LHBT-beweging, vertelt Gay&Night over de
daadwerkelijke situatie tijdens de Spelen:
‘Elke vorm van provocatie leek in de kiem te
worden gesmoord.’
Jij bevond je in Sint-Petersburg tijdens de Spelen
Kun je ons wat meer vertellen over de sfeer tijdens
de Spelen? Waren er veel incidenten?
Ik denk dat het meest illustratieve voorval plaatsvond tijdens
de openingsceremonie, op 7 februari. Op die dag waren er
enkele straatdemonstraties en enkele grotere protesten.
Niet alleen in Sint-Petersburg, maar door het hele land.
Een hoop mensen werden aangehouden op de eerste dag
van de Spelen. In enkele gevallen was er sprake van een
‘grijs gebied’ en werden mensen aangehouden op grond
van het overtreden van de wet omtrent ongeautoriseerde
openbare bijeenkomsten. Maar in andere gevallen waren
de aanhoudingen volledig onwettig. Sommige activisten,
LHBT-activisten, werden op zeer brute wijze aangehouden
en mishandeld door de politie. Ik ben zelf aangehouden op
de dag van de openingsceremonie in Sint-Petersburg, samen
met drie vrienden van me. Wij werden afgevoerd door de
politie, simpelweg omdat we een foto probeerden te maken
met een banier waarop het zesde artikel van het Olympisch
Handvest stond afgebeeld [het non-discriminatiebeginsel –
red.]. Er waren geen mensen in de buurt en de politie kwam
drie minuten na ons aan. Dit is erg alarmerend, want het
betekent dat activisten zeer nauwlettend in de gaten worden
gehouden en dat waarschijnlijk zelfs onze telefoongesprekken
worden afgeluisterd. Ik kan me niet voorstellen hoe de politie
anders zo snel ter plaatse kon zijn. Het beeld werd gewekt
dat de Russische autoriteiten zich tijdens de Spelen op hun
opperbest gedroegen en het evenement niet probeerde te
bederven met schandalige incidenten. Maar dat was zeker niet
het geval. Elke vorm van provocatie leek in de kiem te worden
gesmoord. Het woord provocatie werd ook vrij vaak gebruikt
door de autoriteiten, bijvoorbeeld door de politieagenten die
ons arresteerden. Elke vorm van vrijheid van meningsuiting,
ongeacht het onderwerp, werd bestempeld als provocatie.
Later tijdens de Spelen hadden we een guerrilla-actie in de
planning staan, maar we werden aangehouden voordat we
de kans hadden om deze actie tot uitvoering te brengen. De
autoriteiten hebben duidelijk op grote schaal getracht elke
vorm van publieke meningsuiting volledig te belemmeren.
Het enge is dat een hoop deskundigen van mening zijn dat dit
‘veiligheidsregime’, zoals de overheid het noemt, slechts getest
werd tijdens de Spelen en dat dit beleid mogelijkerwijs op
korte termijn over het hele land wordt uitgerold. Het lijkt er
inderdaad op dat deze deskundigen gelijk hebben, maar het is
nog te vroeg om er conclusies over te trekken. De autoriteiten
zijn in ieder geval veel bruter geworden in hun omgang
met activisten en massademonstraties en in hoe ze omgaan
met het autoriseren van straatprotesten; ze keuren namelijk
simpelweg géén straatprotesten meer goed.
Denk je dat Poetin blij is met hoe de Spelen
uiteindelijk zijn verlopen?
Ja, ik denk van wel. Er was namelijk niet zoveel kritiek op
de mensenrechtensituatie tijdens de Spelen. Ik zeg niet
dat het wijs of eerlijk of juist zou zijn om de aandacht af te
leiden van de sporters, maar ik vind het bijna een misdaad
om de algemene situatie te negeren. Helaas is dat echter
precies wat er gebeurd is, ondanks de inspanningen van
mensenrechtenstrijders, ondanks de inspanningen van
‘vriendelijke’ en ‘bedachtzame’ media. Ik weet niet hoe het
komt, maar er waren zoveel restricties, dat het erop leek dat
een hoop mensen zich tijdens hun verblijf niet genoodzaakt
voelden ofwel bang waren om actie te ondernemen. Geen
van de atleten heeft een statement gemaakt, wat op zich
redelijk begrijpelijk is, maar er waren ook geen statements
van de delegaties die verschillende landen stuurden. En
er waren geen statements van opinieleiders die de Spelen
bijwoonden. Er waren nergens simpele tekenen van solidariteit
te bespeuren met Russische mensenrechtenstrijders. Alles en
iedereen in de publieke sfeer was voornamelijk lovend over
de Spelen. Er waren zelfs een paar homoseksuele atleten die
de Spelen prezen. Als ik het me goed herinner, was er een
lesbische Oostenrijkse atlete die zei dat alle negatieve pers
over de antipropagandawet veel geschreeuw om niets was. Er
verschenen wel een hoop foto’s op Twitter van journalisten die
klaagden over kamers die nog niet gereed waren bij aankomst
[zie #SochiProblems op Twitter – red.], maar die berichten
beïnvloeden niets, die blijven niet hangen, dit zijn namelijk
problemen waar meer steden tijdens het organiseren van de
Spelen mee te kampen kregen. Kortom, ik denk dat er zeker
sprake is van een overwinning voor de Russische overheid. De
Olympische Spelen draaien om nationale trots en deze gang
van zaken onderstreept het beleid van de huidige overheid.
Veel Russen maken geen onderscheid tussen het ‘moederland’,
om een zeer patriottistische term te gebruiken, en het bestuur
van het land, wat in feite twee totaal verschillende dingen zijn.
Mensen zijn zich daar echter niet bewust van; ze associëren
honderd procent het een met het ander, dus alle lof voor
de Spelen staat gelijk aan lof voor de huidige president, de
huidige overheid, maar ook: voor het huidige beleid.
Wij interviewden voor de aftrap van de Spelen
Nieuw-Zeelandse schaatser Blake Skjellerup. Hij
zei – of hij nu mee zou doen of niet – wel degelijk
een statement te willen maken, door middel van het
dragen van een regenboog-pin. Heb je daar iets van
vernomen?
Nee, ik denk niet dat dat gebeurd is. Ik heb in ieder
geval niets vernomen van echt zichtbare statements ter
ondersteuning van mensenrechten of LHBT-rechten. En
zeker niet van atleten. Er waren een paar gebaren die
aandeden als een symbolisch hart onder de riem. Zo was
er iemand met regenbooghandschoenen, ik geloof een
Nederlandse snowboarder, maar toen haar gevraagd werd
naar de handschoenen, zei ze: ‘Sorry, jongens, dat was geen
statement’. De verwachtingen waren zo hoog gespannen,
dat iedereen symbolische gebaren wilde zien in het minste
of geringste. Maar er gebeurde niets. Er was vermoedelijk
wel een voormalige Italiaanse minister-president, een
transseksuele dame, die in Sotsji rondliep in zeer extravagante,
carnavaleske regenboogjurken. Zij is daar naar verluidt twee
keer voor aangehouden, maar ik heb niet kunnen achterhalen
of deze geruchten klopten.
19