Roots 03 2021 inkijkexemplaar

MAART 2021
NIEUWE
SERIE
Van wildernis
naar natuurtuin
• MIDDEN IN DE NATUUR •
ook hommelsI
trekken overI
lange afstandenI
VOORJAARS-
WANDELEN
Stelling van Amsterdam
& Harderbos Flevoland
5
hotspots
wilde zwijnen
HYACINTORCHIS
Vroegbloeier vestigt
zich in Nederland
KAT MET
KARAKTER
LYNX KEERT TERUG NAAR DE LAGE LANDEN
€ 6,25

Wandelen
Afgelopen jaar heeft men het wandelen massaal ontdekt.
Heel goed natuurlijk, want wandelen in de natuur is gratis,
heilzaam en levert je ook nog andere inzichten op. Het
schijnt zo te zijn dat wanneer je wandelt en daarbij echt
de omgeving in je opneemt, dat heel goed is voor de geestelijke
gezondheid. Zeker wanneer die omgeving uit bomen
bestaat. Zelfs het kijken naar bomen heeft dus een goede
uitwerking op je gezondheid. Als ik zelf wandel, probeer ik
daarom zoveel mogelijk om me heen te kijken en dan merk
ik dat ik altijd verkwikt terugkom. Behalve als het koud en
nat is, en het door muts en sjaal bijna onmogelijk is om op
te kijken. Dan merk ik dat ik meer in mijn hoofd ga zitten
en de wandeling me geen plezier geeft. Maar misschien is
het ook de somberte die af en toe de overhand neemt. Ben
benieuwd of anderen dat ook zo ervaren.
Ik ben blij dat Roots het afgelopen jaar overleefd heeft en
daarom wil ik op deze plaats iedereen enorm bedanken
die Roots (of een van onze boeken, agenda of scheurkalender)
gekocht heeft of abonnee is. Dankzij u kunnen
we verder met het produceren van het mooiste tijdschrift
van Nederland en België (vind ik tenminste) en dat geeft
enorm veel voldoening. Lastig was het wel, met de lockdown,
omdat Roots nu eenmaal geen blad is dat in veel
supermarkten ligt en het doorgaans moet hebben van
de boekhandel, Primera en Bruna. Diep geroerd was ik
dan ook met de mail van Anne de Jager, eigenaar van een
boekhandel in Zierikzee, die haar veerkracht terugvond en
ons mailde met een compliment. Het is niet voor niets dat
wij haar mail hebben opgenomen als ‘Brief van de maand’
in de Post. Wellicht laat u ook het hoofd weleens hangen,
ik hoop dat u dan deze brief leest en er net zoveel kracht uit
put als ik heb gedaan. Dank Anne, hopelijk gaat het je goed
en gaat iedereen dit jaar jouw (of andere lokale) boekhandel
steunen door veel boeken en tijdschriften te kopen.
60
De mooiste macrofoto’s
Fanny Glazenburg, hoofdredacteur
fanny.glazenburg@newskoolmedia.nl
PS: vanaf volgende maand zullen adjunct-hoofdredacteur
Caroline Vogel en ik elkaar afwisselen in deze editorial.
facebook.com/rootsmag
twitter.com/rootsnl
instagram.com/rootsnl
nl.pinterest.com/rootsmagazinenl
rootsmagazine.nl/podcast
4 MAART
Kijk voor het laatste
natuurnieuws, nog meer
lezersfoto’s en wandelen
fotografietips op
rootsmagazine.nl.
48
Van wildernis naar natuurtuin

Fortenroute
78
82 De comeback van de lynx
inhoud
- Maart -
Hommeltrek
26
BELEVEN & ONTDEKKEN
06 Nu te doen, zien, wandelen
en fotograferen
44 Ontdekt: hyacintorchis
52 Hotspots wilde zwijnen
96 Sterren kijken met
Govert Schilling
FLORA & FAUNA
26 Ook hommels trekken
32 Wat een vraag!
48 Nieuwe serie: van wildernis
naar natuurtuin
68 Eriks tuinvogels: spreeuwen
70 De kwestie: het onderwaterleven
tijdens coronastilte
72 In de ban van spinnen
82 Nieuw thuis voor lynxen
NAAR BUITEN
16 Wandeling door het
Harderbos in Flevoland
(+routekaart)
78 Natuurommetje langs de
Stelling van Amsterdam
COLUMNS
43 Saskia struint
58 De kleintjes van Krekels
FOTOGRAFIE
36 Lezersfoto’s thema
‘ tuinvogels’
60 Cupoty: topcompetitie
voor close-upfotografie
76 Doe mee met de Grote Roots
Natuurfotowedstrijd 2021
ELKE MAAND
14 Aanbieding:
Roots & In Eigen Land
25 De Groene Pagina
42 Post
92 Roots recenseert
98 Lezersservice & colofon
99 Volgende maand
100 Roots-podcast
PAG. 44
De ontdekking
van de hyacintorchis
Wandelen door het Harderbos
16
COVERONDERWERPEN - COVERFOTO EDWIN GIESBERS
WWW. MAGAZINE.NL 5

Rootswandeling
met routekaart
Harderbos in Flevoland
Dit bos kleurt
buiten de lijntjes
Wie denkt dat Flevoland helemaal is drooggelegd: niet het Harderbos. Naast
een ‘oerbos’ in wording vind je er overal waterpartijen, met bijbehorende
fauna. Fotograaf Niels Kooyman maakte er een voorjaarswandeling met een
zonsopkomst in de vogelkijkhut als start, voorzien van een zilveren randje.
TEKST EN FOTO’S NIELS KOOYMAN
Flevoland slaapt nog als ik in het schemerdonker
naar een bosrand loop en daar mijn
hoofdlamp aanzet. Ik kies voor rood licht om zo
min mogelijk op te vallen en richt de lichtbundel
op een pad dat het bos binnengaat. Ik volg het licht
dat me over de slingerende strook grind gidst, eerst
langs bomen die met de voeten in het water staan,
via een kleine brug wordt een sloot overgestoken en
Bevers in Flevoland
In 1991 ontsnapte een drachtig bevervrouwtje uit een verblijf in
Natuurpark Lelystad, waar nog altijd bevers gehouden worden
als onderdeel van een fokprogramma. Dit ontsnapte dier is de
grondlegger geweest van de huidige populatie bevers in Flevoland,
samen met later ontsnapte exemplaren en een introductie in 1996
om de bloedlijn te versterken. Momenteel leven er zo’n 250 bevers
in de provincie; van 85 burchten is bekend dat ze bewoond zijn.
Een opvallend feit is dat een speciale commissie die rond 1985
de herintroductie van de bever in Nederland onderzocht,
Flevoland niet noemde als een mogelijk
geschikt gebied.
na een modderig deel met nogal wat gevallen
bomen – waaronder flinke populieren – bereik ik
hoger gelegen terrein waar bemoste vlieren groeien.
Hier schakel ik de hoofdlamp uit; ik mag absoluut
niet worden opgemerkt, anders is het vroege
opstaan helemaal voor niets geweest. En bovendien
is het al minder donker dan zonet. Even verderop
wordt een gebouwtje zichtbaar: de Kapteinshut, een
kleine, knusse vogelkijkhut aan de rand van het bos
met uitzicht over een door rietkragen omzoomd
meertje. Recht erachter komt straks de zon op. Het
is helder, koud en windstil, dit zou zo maar eens
een mooie dagopening kunnen worden.
Japanse pentekening
Eenmaal in de hut is één blik naar buiten voldoende
om meteen klaarwakker te zijn: wat een hoop
vogels! Het is weliswaar nog schemerig, maar op
het meer zijn de contouren van vele tientallen
water vogels te onderscheiden. Vooral kuifeenden,
de opgewonden mannetjes laten een repeterend
‘ pi-juuw’ horen, als het ventiel van een rubberen
bad eend. Een met elzen begroeid eiland verwordt
in enkele ogenblikken tot een Japanse pentekening
als grote zilverreigers die in de bomen hebben overnacht
lijken op te lossen in de optrekkende nevel.
>
16 MAART

Bloesem van de zoete kers, ’s zomers de favoriete
voedselboom van de appelvink.
Het Harderbos wordt ontwikkeld tot een gemengd bos
met zowel loof- als naaldbomen, struiken en open
plekken. Schotse hooglanders helpen daarbij.
WWW. MAGAZINE.NL 17

Ontdekt: de hommeltrek
Duizenden
per dag
PHIL SAVOIE/NATUREPL.COMkoninginnen
26 MAART

Ontdekt: de hommeltrek
Vogels trekken elk najaar naar het
zuiden en in het voorjaar naar het
noorden. Sommige vlindergeneraties
doen dat ook, soms over afstanden van
wel duizenden kilometers. Maar dat ook
hommels zich vooral in het voorjaar over
honderden kilometers verplaatsen,
is bij toeval ontdekt door vogelaars die
de vaste vogeltrektelposten in Nederland
bemannen. Het viel de vogeltrektellers
op dat op sommige dagen behalve vogels
ook heel veel hommels voorbijzoemden.
Ze besloten daarom deze pluizenbolletjes
te tellen. En zo ontdekten de tellers op
de telpost Kamperhoek dat op een topdag
meer dan 11.000 hommelkoninginnen
langskwamen. Ook op andere telposten,
van Breskens in Zeeland tot de Eemshaven
in Noordoost-Groningen, werden erg
veel langstrekkende hommels gemeld.
De laatste jaren werden op meer dan
tien dagen 1.000 trekkende hommels
of meer geteld.
Massale trekdagen
“Hommels trekken niet in groepen en
formaties zoals de meeste vogelsoorten”,
vertelt Thijs Fijen, bestuivingsonderzoeker
bij Wageningen University &
Research. “Ze maken deze reis in hun
eentje.” Dat verklaart ook waarom biologen
dit fenomeen niet eerder opviel.
Een hommelvolk sterft in de loop van
het najaar; alleen de koninginnen blijven
in de winter leven. Zij doen dat het liefst
in een holletje onder de grond. Zodra de
temperaturen buiten oplopen, komen ze
tevoorschijn. Eerst voeden ze zich met
nectar, daarna gaan ze direct op zoek naar
een geschikt hol om een nest te maken.
Dan doen ze bijvoorbeeld in verlaten
muizenholen. Waarom ze vervolgens in
het voorjaar op trek gaan, is nog onbekend.
Fijen: “Het meest logisch is om aan
te nemen dat een tekort aan nestplekken
de hoofdreden is. Als er onvoldoende van
zulke plekjes zijn, zoeken de hommelkoninginnen
naar nieuwe mogelijkheden
elders, bijvoorbeeld in agrarisch gebied
waar doorgaans weinig voedsel te vinden
is voor de groeiende hommelkolonies.
Wanneer dat jaarlijks gebeurt, betekent
dit dat het voor hommels in agrarisch
gebied nog slechter toeven is dan we al
dachten. Maar dat is slechts een hypothese.
Of dat echt de reden is, moet nog
blijken uit onderzoek”.
Andere aanpak bescherming
Hoewel precieze cijfers over het aantal
hommels in Nederland en daarbuiten
ontbreken, zien biologen al jaren de
hoe veel heid hommelsoorten afnemen.
In zowel Nederland als buurland België
is de verspreiding van sommige hommelsoorten
met wel 80 tot 90 procent achteruitgegaan.
“De nieuwe kennis over de
hommeltrek betekent dat we anders moeten
omgaan met hun bescherming”, aldus
Fijen. “Als hommels inderdaad natuurgebieden
verlaten, op zoek naar nieuwe
plekken om zich te vestigen, moeten we
hen die bieden. Het betekent ook dat
de agrarische gebieden in Nederland
De meeste
hommelnesten
worden vanaf eind
maart gebouwd
>
Welke hommelsoorten
trekken?
Het zijn vooral aardhommelsoorten
die trekken. Maar
ook steen, akker- en zelfs
boom hommels trekken over
langere afstanden, is gebleken.
ALBERT DE WILDE/NIS
PAULO DE OLIVEIRA/BIOSPHOTO

lezersfoto’s
Tuinvogels
Elke maand ontvangen we voor onze wedstrijd Foto van de Maand via rootsmagazine.nl de meest
schitterende foto’s van lezers. Deze maand met het thema ‘tuinvogels’. Roots koos de winnaar en
maakte een selectie van de mooiste eervolle vermeldingen.
PRODUCTIE RENÉ ALBLAS
1
EERVOLLE
VERMELDINGEN
Deze foto’s vallen
buiten de prijzen,
maar verdienen wel
een plek in Roots.
2
1
Vink in winterlicht
• Annie Keizer
‘Een vogel op een takje’,
dat kan erg saai zijn. Maar
met dit prachtige licht (en
het fraaie roodbruin-grijze
contrast) is deze foto van
een mannetje vink juist een
topplaat geworden.
2 Groenling
• Erik Willaert
Heel spannend, zoals
deze groenling opduikt uit
een zee van lichtvlekken.
Het tegen licht zorgt voor
een mooi wit contour rond
de vogel.
36 MAART

lezersfoto’s
8 9
8
Goudvink • Ines Jonkers
Een originele kijk op de goudvink.
De achtergrond is sober
en daardoor gaat alle aandacht
naar de vogel. Tegelijkertijd
bevat de achtergrond wat
rozige tinten die een mooie
harmonie vormen met het
veren kleed. Geraffineerd!
9
Huismus • Ines Jonkers
De blik van deze huismus
máákt deze foto. Alle details
van het natte verenkleed
komen goed tot hun recht.
De opspattende druppels
geven dynamiek aan de foto.
Tuinexoot
Roel Jansen
Spannende plaat van een halsbandparkiet
in actie. De liefhebberij van deze vogels
(nectar uit bloesem halen) is prachtig in
beeld gebracht. De mooie schaduw- en
lichtval op de kop en het harmoniërende
groen in de achtergrond maken van deze
foto een echte winnaar.
Winnaar
van de
maand
Het fotomoment
“Hoe de foto moest worden, had ik al in
mijn hoofd”, zegt Roel Jansen. “Ik wilde
zowel de bloesems vervaagd op de achtergrond
als op de voorgrond, met daartussen
de parkiet scherp in beeld. Ook wilde ik het
moment vastleggen waarop de parkiet een
bloemetje plukt. Op een gegeven moment
ging een van de parkieten op de perfecte
plek zitten. Het harde middaglicht werd
verzacht door schaduwen van de boom.
Met een snelle sluitertijd en een hoog
aantal beelden per seconde kon ik precies
het juiste moment vastleggen.”
Camera
Nikon D500 met 200-500mm zoomlens,
diafragma f/5.6, sluitertijd 1/2.000,
ISO 560.
40 MAART

MARIJN HEUTS/NIS
5
hotspots
Wilde zwijnen
In maart-april werpen de zeugen hun jongen.
Een mooi gezicht wanneer de gestreepte biggen door
het bos dartelen! In 1826 waren wilde zwijnen
in onze streken nagenoeg verdwenen, maar nu zijn ze
zowel in Nederland als in België ruim aanwezig.
TEKST MONIQUE VAN KLAVEREN
52 MAART

5
hotspots Wilde zwijnen
3 4 5
De Meinweg
Limburg
De naald- en loofbossen van het 18 km 2
tellende nationale park De Meinweg
vormen een perfecte plek. “We hebben
veel eiken, dus in een goed mastjaar hoeven
de zwijnen alleen maar hun bek open te
houden en dan valt hun voedsel er zo in”,
grapt Robbert Ouwerkerk, boswachter bij
Staatsbosbeheer. “De circa 250 dieren
kunnen zich vrij over de grens begeven.
Daarom konden ze tijdens de grote brand
in het voorjaar van 2020 gelukkig wegvluchten.
We hebben slechts één dood
biggetje gevonden. Bij onze inspecties
ontdekten we tot onze verrassing ook dat
de zwijnen op de hei heel veel rustkuiltjes
hadden gemaakt. De meeste zwijnen zijn
overigens nog niet naar het geteisterde
gebied teruggekeerd, omdat de eiken veel
schade hebben opgelopen en er weinig
eikels zijn gevallen.”
Waar: nationaal park De Meinweg
(staatsbosbeheer.nl). Er is niet één ideale
plek; fiets of wandel rond en als je geluk
hebt zie je een rotte.
Ook te zien: roodborsttapuit,
blauwborst, nachtzwaluw, bloeiende
gagel en adders.
Horeca: De Boshut bij de parkeerplaats
van De Meinweg (deboshut.nl).
Engbertsdijksvenen
Drenthe
Natuurgebied Engbertsdijksvenen is
een van de laatst overgebleven hoogveengebieden
van Nederland. Het is niet
supergroot, maar toch scharrelen er naar
schatting enkele tientallen zwijnen rond
volgens Jeroen Buunen, boswachter bij
Staatsbosbeheer. “Sommige dieren komen
buurten vanuit Duitsland, maar inmiddels
zijn er sinds een paar jaar ook vaste bewoners.
Vanuit de biodiversiteit is dat prachtig.
Anderzijds veroorzaken de zwijnen ook
schade aan dit kwetsbare natuurgebied. Zo
eten ze graag adders en salamanders die in
dit natte gebied huizen. Of ze wroeten de
akkers van boeren in de omgeving om. Met
het wildbeheer en de provincie Overijssel
hebben we dan ook goed contact om te
zorgen dat de populatie beheersbaar blijft.”
Waar: vanaf de parkeerplaats aan
de Dorpsstraat zijn er twee wandelroutes
(staatsbosbeheer.nl) en in januari 2017 is
een wandelreportage over het gebied in
Roots gepubliceerd (rootsmagazine.nl).
Ook te zien: blauwe kiekendief, klapekster,
velduil, blauw kleurende heikikkers
bij een vroeg voorjaar en het Veenmuseum.
Horeca: snackbar De Kleinhaar,
Dorpsstraat 32, Kloosterhaar.
Meerdaalbos
België
Een gevarieerd groot bos om zwijnen
te spotten is het Meerdaalbos, ongeveer
10 kilometer onder Leuven. Boordevol
beuken, eiken en naaldbomen, genoeg
diversiteit voor het wild zwijn dus. Volgens
jager Willie Criegers was er tot een jaar
of tien geleden geen zwijn te bekennen.
De zachte winters en de malse maïs op
de akkers maken het echter hier nu ook
aantrekkelijk voor dit dier.
Waar: het observatiepunt in het
Meerdaalbos bij Oud-Heverlee, parkeren
bij het speelbos (natuurenbos.be).
Ook te zien: reeën, hazen, bosvogels,
boomsculpturen en een arboretum.
Horeca: de Zoete Bron, Maurits Noëstraat
15, Oud-Heverlee (zoetebron.be).
ISTOCK
HAAS.
ISTOCK
ISTOCK
HEIKIKKER.
GAGEL.
Op de Veluwe en in De Meinweg
zijn regelmatig excursies om wild te spotten.
Check staatsbosbeheer.nl
56 MAART

Ook in de regen gaan de jonge lynxen – op een
leeftijd van 3 maanden – gewoon door met hun
favoriete activiteiten, zoals elkaar achtervolgen
en bespringen.
DE LYNX
HEROVERT EUROPA
Vele jaren lang deed de mens zijn uiterste best de
lynx weg te pesten uit zijn leefgebieden in westelijk
Europa. Die tijd is gelukkig voorbij: allerlei natuurorganisaties
helpen de prachtige katachtige
aan een comeback. Natuurfotograaf Edwin
Giesbers volgde de herhuisvesting
van een lynxendrieling.
TEKST EN FOTO’S EDWIN GIESBERS
WWW. MAGAZINE.NL 83

Een jonge lynx speelt met een stukje vacht van
een prooi. Naast eten dat ze van de verzorgers
krijgen, weten ze ook al zelf prooi te vangen.
Paspoort
• Naam: Euraziatische lynx.
• Wetenschappelijke naam:
Lynx lynx.
• Lengte lichaam: gemiddeld heeft
een lynx een hoogte van 65-75 cm en
een lengte van 80-130 cm.
• Gewicht: vrouwtje tussen 10 en 20 kg
en mannetje 18 tot 30 kg. Bij de ondersoort
in Siberië kan het mannetje meer
dan 38 tot 40 kg wegen.
• Kenmerken: de onderkant van het
lichaam is altijd wit en de kleur van de
bovenkant verandert met de seizoenen.
De zomervacht is helder roodbruin met
korte haren. De wintervacht is dikker
en meer grijsbruin van kleur. Lynxen
hebben een kort staartje en typisch zijn
ook de oren met plukjes zwart haar aan
het uiteinde.
• Voortplanting: de paartijd ligt
tussen januari en april; de meeste
kittens worden geboren tussen april
en juni. Ze wegen dan slechts 300 tot
400 g. Ze groeien snel en na 10 tot
12 dagen gaan de oogjes open.
• Leefgebied: voornamelijk bosgebieden.
• Voedsel: eekhoorns, konijnen, hazen
en andere knaagdieren. In de winter
worden meer grote prooien gevangen
als reeën, jonge edelherten, gemzen
en jonge zwijnen.
• Verspreiding: de lynx heeft
een groot verspreidingsgebied, van
West-Europa tot Centraal-Azië.
90 MAART

AGNES VAN PARIJS
EDWIN GIESBERS
Libellenparadijs
VOLGENDE
MAAND
Het aprilnummer
ligt vanaf 25 maart
in de winkel.
BOB LUIJKS
Op bezoek in Brabant
De libellentuin van Nederland
Overijssel is een libellenparadijs. Aan de hand van
een prachtig boek toont Roots de mooiste soorten
en krijg je tips voor de beste plekken om ze te zien.
Geluk bij een ongeluk
Per ongeluk vestigden zich in de vroege jaren 70
Siberische grondeekhoorns in Tilburg. Een portret
van de aaibare exoten in hun thuisstad.
ALLE ONDERWERPEN ZIJN ONDER VOORBEHOUD
Limburgse lenteroute
MICHAEL PEUCKERT/BIOSPHOTO
Lentewandeling in Limburg
De Tungelroyse Beek in Limburg slingert door een
bruisend beekdal met moerasbossen en bloemrijke
graslanden. En het wemelt hier van de bevers.
Een vorm met een functie
Overal in de natuur komen spiraalvormen voor, van
hele zonnestelsels tot het microscopisch kleine
dna, van bloemblaadjes tot slakkenhuisjes. Een
verkenningstocht in foto’s.
Natuur in de krul
IN DE BAN VAN
slakken