2021 10 21 Gesualdo & Beyond - Asko|Schönberg & Joseph Puglia

Toelichting
L’histoire du soldat werd weliswaar
geschreven tijdens de Eerste Wereldoorlog,
maar wellicht was het vooral de Russische
Revolutie van 1917 die Stravinsky de impuls
gaf tot het schrijven van dit stuk. Zoals de
revolutie het voor Stravinsky onmogelijk
maakte naar zijn vaderland terug te keren,
zo vertelt L’histoire du soldat het verhaal
van een man die door zijn oorlogservaringen
vervreemd raakt van zijn thuishaven, familie
en uiteindelijk ook de rest van de wereld.
Arnold Schönberg
Fantasie op. 47
Evenals Stravinsky maakte Arnold
Schönberg twee wereldoorlogen mee en
diende hij zelfs in de Eerste Wereldoorlog,
toen hij 42 was. Hij vluchtte voor de nazi’s
naar de Verenigde Staten, waar hij in 1949
zijn Fantasie voor viool en piano schreef.
Dit stuk heeft met de muziek van Gesualdo
een extreme expressiviteit gemeen. De
grote pianist en musicoloog Charles
Rosen zei eens over Schönberg dat ‘de
emotie zo hevig en van een consequent
volgehouden intensiteit is dat veel mensen
hem voor een emotieloze componist houden
[... maar] Schönberg is de meest emotionele
componist die ik ken’. Van muziek die meer
traditioneel van opzet is, zijn we gewend dat
een climax langzaam wordt opgebouwd en
de spanning pas na lange voorbereidende
passages tot uitbarsting komt. Bij Schönberg
is sprake van een constant spervuur van
extremen. De chromatische verkenningen
van Gesualdo, die eeuwenlang ongeëvenaard
waren gebleven, werden uiteindelijk door
Schönberg tot de uiterste consequentie
doorgevoerd, en met de chromatische
beweging bevrijdde hij zich van de ketenen
van de traditionele tonaliteit en creëerde
hij een nieuwe harmonische beweging in de
muziek.
George Crumb
Black Angels
Ook in het laatste stuk dat we spelen,
Black Angels van George Crumb, worden
emotionele uitersten niet geschuwd. Het
stuk was een directe reactie op de oorlog in
Vietnam met in het eerste deel het geluid
van de gevechtshelikopters die door de
Amerikanen in de regio werden ingezet.
Geweld is een hoofdthema in Black Angels,
maar niet minder belangrijk is het idee
van genade, waarmee het stuk eindigt. De
expressiviteit van dit kwartet is zo intens
dat het zelfs Gesualdo en Schönberg achter
zich laat. Het eist het uiterste – en nog
meer – van de vier spelers. Er wordt van
ons gevraagd alle mogelijke klankkleuren
en -effecten uit ons instrument te halen en
allerlei ongewone technieken toe te passen.
Er wordt met glazen buizen, paperclips
en metalen vingerhoedjes op de snaren
geslagen; ook schrijft Crumb voor, dat in
bepaalde passages met de strijkstok voorbij
de linkerhand vlakbij de stemknoppen moet
7