Glimmer'lei november 2021

November: Wintervlinders!
Vanavond was het weer een drukte van jewelste, de wintervlinders zijn er weer! Kleine elegante vlindertjes. Mogelijk viel het u al
op toen u ‘s avonds net na zonsondergang door het dorp liep, of zag u ze net na donker voor uw keukenraam zitten, aangetrokken
door het licht. Ook als je met de auto door de straat rijdt vooral als er eiken staan vallen de vlindertjes op in je koplamp of in het
licht van een zaklantaarn. Je ziet de elegante fragiele vlindertjes van ruim een centimeter rond de eikestammen vliegen of op
de bast zitten, meestal met hun kop omhoog. Het gaat om de mannetjes van de kleine wintervlinder die op zoek zijn naar een
paargraag vrouwtje. Dat gebeurt rond deze tijd van het jaar, in november.
Door Joost M.Tinbergen
Het bijzondere van de wintervlindervrouwtjes is dat ze in
tegenstelling tot de mannetjes vleugelloos zijn. Ze lopen, net
als de mannetjes trouwens, uit hun pop die sinds de zomer in
de strooisellaag onder de eiken lag. De vrouwtjes lopen naar
de dichtsbijzijnde eik, en kruipen tegen de stam omhoog. Ze
maken zich kenbaar door een pheromoon (een sterke geurstof)
uit te zenden, zodat de mannetjes ze op kunnen sporen. Als een
mannetje een vrouw vindt, probeert hij met haar te copuleren.
Lukt dat dan blijven man en vrouw in copula aan elkaar vast zitten,
herkenbaar doordat de vrouw naar boven blijft lopen en de man
noodgedwongen met zijn kop naar beneden zit in tegenstelling
tot de niet copulerende mannetjes. De vrouw geeft kennelijk de
richting aan. Zo’n copulatie kan uren duren.
Na een geslaagde copulatie kan de vrouw met dat sperma haar
ruim 100 eieren bevruchten, terwijl zij ondertussen door naar
boven loopt. Hoger in de boom, tot in de top, legt zij vervolgens
haar eitjes vlakbij de knoppen van de eik. De vrouwtjes sterven
daarna evenals de mannetjes, maar de eitjes blijven in winterrust
op de takken gekleefd. De knoppen van de eik zullen pas in het
volgend voorjaar uitlopen, en dan zullen ook de eitjes van de
wintervlinder uitlopen, en zijn de kleine rupsjes klaar om de verse
eikeblaadjes te eten.
De rupsen groeien supersnel op het verse eikenloof. In ongeveer
twee tot drie weken zijn ze volgroeid (lichaamsgewicht 65
milligram) en dalen ze aan een draadje af naar de strooisellaag
op de grond. Daar verpoppen ze en in de volgende herfst, vanaf
eind oktober lopen ze weer uit en begint de levenscyclus opnieuw.
Kleine wintervlinders kunnen een belangrijke prooi zijn voor allerlei
dieren, zoals vogels maar ook insecten, zoals kevers en spinnen.
Het aanbod van de rupsen is sterk seizoensafhankelijk. Vroeg in
het voorjaar als de rupsen zich aan het ontwikkelen zijn zijn er
heel veel, maar later, als de rupsen weer verpoppen is het lang
zo rijk niet meer. Dit hele proces, zoals het uitlopen van de eiken
en de groei en verpopping van de rupsen vinden tegenwoordig
Wintervlinder mannetjes op
een eikenstam in november in
afwachting van de vrouwtjes.
Het normale beeld als ze niet
rondvliegen.
Een copulatie van wintervlinders.
De vrouw is vleugelloos, en naar
boven gericht, de man, met vleugels,
hangt in copulatie aan haar achterlijf,
naar beneden. Aan de orientatie kan
je makkelijk zien waar een kopulerend
vrouwtje is. Mannetjes zijn vaak in
grote meerderheid aanwezig.
steeds vroeger plaats, mede doordat de aarde opwarmt. Het
seizoen wordt steeds vroeger, en dit heeft allerlei consequenties
voor het bossysteem. Bosvogels broeden tegenwoordig steeds
vroeger. Voor de standvogels, zoals de koolmees, die het hele
jaar hier zijn betekent dat eerder gaan broeden, maar trekvogels
moeten ook eerder gaan trekken, omdat ze anders te laat komen
om van de rupsenvoedselpiek te profiteren.
Beginnend bij een waarneming van vliegende wintervlindertjes in
november komen we uit bij een intrigerend netwerk van relaties
(eik, blad, rups, vogel) dat in de tijd op elkaar ingesteld is en
dat door de opwarming van de aarde door ons toedoen moet
veranderen. Biologen houden zich bezig met dit netwerk van
relaties, om te onderzoeken of en hoe de dieren zich aan kunnen
passen aan de veranderende omstandigheden. Daarbij staat
centraal hoe flexibel dier gedrag is en of de veranderingen die
wij als mensen veroorzaken door de natuurlijke aanpassing van
dieren gepareerd kan worden!
En dit alles kunnen we meemaken in ons eigen dorp! Maar
we moeten ons wel realiseren dat de strooisellaag essentiel
is voor het voortbestaan van deze cyclus. Daarom moeten we
spaarzaam zijn met onze bladblazers en dergelijke apparatuur
willen we de biodiversiteit een handje helpen.
Glimmer’lei - november 2021 11