KIJK editie 4 - 2023

More documents

Recommendations

Info

Is zelfdoding besmettelijk? Tekst: Rik Peters Als een beroemdheid overlijdt door zelfdoding, draaien nieuwsredacties op volle toeren. Maar hulpverleners ook. Volgens onderzoek kan media-aandacht voor het thema namelijk een toename van het aantal zelfdodingen veroorzaken. Maar hoe zit het precies met dit zogeheten Werther-effect? ISTOCK/GETTY IMAGES 24 4/<strong>2023</strong>
Misschien hadden we dit artikel nooit mogen maken. Het gaat immers over zelfdoding, en het is gevaarlijk om daarover te schrijven. Je hebt namelijk vast weleens gehoord dat zelfdoding ‘besmettelijk’ is en dat media-aandacht voor het onderwerp mensen ertoe kan brengen ook zelf de fatale stap te zetten. Na de veelbesproken zelfdodingen van acteur Antonie Kamerling (in 2010) en schrijver Joost Zwagerman (in 2015) moest de telefoonploeg van 113 Zelfmoordpreventie extra mensen inzetten om de plotselinge toename van hulpvragen het hoofd te kunnen bieden – om maar eens iets te noemen. Het idee is dit. Nieuwsitems over zelfdoding kunnen lezers en kijkers het gevoel geven dat zelfdoding een prima oplossing voor hun problemen is. Wanneer de besproken overledene een beroemdheid is, gaat daar bovendien een voorbeeldfunctie vanuit: “Als hij met zijn roem en rijkdom het leven niet aankan, hoe moet ik het dan kunnen?” En als de pers ook nog eens inzoomt op de gebruikte methodes, dan valt daaruit makkelijk te concluderen dat deze werkwijzen kennelijk beschikbaar én effectief zijn. Je begrijpt: giftige gedachten, zeker voor mensen die toch al worstelen. Volgens Derek de Beurs, chief science officer bij het Trimbos-instituut (dat onder meer kennis rond geestelijke gezondheid verzamelt), is de heersende mening dat media een sterk effect hebben op het maatschappelijke beeld van zelfdoding en daardoor ook op het aantal zelfdodingen. In zijn boek Mythen over zelfmoord onderzoekt hij of dat ook echt het geval is, en – spoiler alert – dat is ook echt het geval. Maar dat hoeft niet per se een kwalijke zaak te zijn. Outfit in de ban Laten we niet op de kwestie vooruitlopen en bij het begin beginnen. Het Werther-effect. Zo noemen onderzoekers het verschijnsel dat sensationele berichten over zelfdoding kunnen leiden tot meer zelfdodingen. De opvallende benaming verwijst naar Die Leiden des jungen Werthers (het lijden van de jonge Werther), een in 1774 verschenen briefroman van de Duitse schrijver Johann Wolfgang von Goethe. Aan het einde van dat boek maakt de door liefdesverdriet verscheurde titelheld een einde aan zijn leven door zich vlak boven het rechteroog een kogel in het brein te jagen. En je raadt het vast al: het bleef niet bij die arme Werther alleen. Na de publicatie zou er namelijk een golf van zelfdodingen hebben plaatsgevonden, en die zouden ook nog eens verdacht veel hebben geleken op de laatste daad van Goethes hoofdpersonage. Niet alleen hadden de navolgers eveneens een pistool tegen hun hoofd gezet, maar in veel gevallen hadden ze zich zelfs uitgedost in Werthers kenmerkende kloffie: een blauwe rokjas met een geel vest. Hoewel sociologen de term ‘Werther-effect’ pas tweehonderd jaar later serieus gingen gebruiken, werd er in Goethes tijd al druk gespeculeerd over de ‘Werther-koorts’ of de ‘Werther-besmetting’. En natuurlijk: er bestaan geen betrouwbare statistieken over zelfdodingen na literaire ervaringen in de late achttiende eeuw, dus het is onmogelijk om na te gaan hoe groot die hausse aan zelfdodingen nu echt was. Maar het is wel duidelijk dat het onderwerp de gemoederen bezighield. Er werd veel over geschreven, het boek werd in verschillende landen verboden en sommige steden deden Werthers outfit in de ban. Goethe zelf voegde in latere drukken van zijn werk een motto toe dat eindigde met: “Wees een man en volg mij niet na.” De Oostenrijkse cultuurwetenschapper en filosoof Thomas Macho wijst in zijn studie Van wie is je leven? Cultuurgeschiedenis van de zelf doding trouwens op een treffend detail in deze kwestie. Wanneer Goethe de plek van Werthers overlijden beschrijft, vermeldt hij namelijk expliciet dat er een opengeslagen exemplaar van Emilia Galotti op de lessenaar ligt – een toneeltekst waarin het titelpersonage zelfdoding wil plegen met een dolk, maar wordt tegengehouden door haar vader, die haar daarna alsnog doodsteekt. Met andere woorden: misschien was Werther zélf ook al het slachtoffer van een soort Werther-effect. Copycats Ook nu dendert het debat nog voort. Het bekendste Werther-achtige voorval van de laatste jaren is ongetwijfeld de Netflix-serie 13 Reasons Why, die draait om de fictionele tiener Hannah Baker. Het eerste seizoen kwam in maart 2017 uit en zorgde meteen voor rumoer – vooral omdat de zelfdoding van het hoofdpersonage uitgebreid in beeld werd gebracht, ondanks de waarschuwing van psychologen en hulpverleners 4/<strong>2023</strong> 25
Page 1 and 2: BLIJF DOORVRAGEN WWW.KIJKMAGAZINE.N
Page 3 and 4: 14 56 4/2023 ALTERNATIEVE BATTERIJE
Page 5: Hoe werkt een batterij? Eerst even
Page 9 and 10: EXPERIMENTEEL ASTRONOOM MARC KLEIN
Page 11: Tekst: Naomi Vreeburg Een van de zi

KIJK editie 4 - 2023

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?