00_56_kM_126-part-1
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
TI JDSCHRIFT<br />
OVER KUNST<br />
& MATERIAAL<br />
#<strong>126</strong> • ZOMER 2023 • € 9,95<br />
Artscience Lab<br />
Vrije Universiteit<br />
Onderzoek<br />
Gesso<br />
Zandkorrelgezichten<br />
Driessens & Verstappen<br />
Tegen draadse<br />
vormgevers<br />
Wetenschappelijke<br />
tekeningen<br />
Kunst &<br />
Wetenschap
HANDEN & VOETEN<br />
TEKENEN<br />
Eddie Armer, een expert op het gebied van<br />
modeltekenen, geeft je met dit boek een complete<br />
cursus handen en voeten tekenen. Je vindt hier<br />
informatie over tekenmaterialen maar ook over het<br />
plaatsen van je model. Je leert stap voor stap hoe<br />
je handen en voeten weergeeft in perspectief en in<br />
de juiste verhoudingen.<br />
Handgebaren en handen met voorwerpen,<br />
voeten in actie of geschoeid, Eddie wijst je hoe je<br />
te werk gaat. Zelfs sieraden en tattoos leer je in<br />
perspectief weergeven!<br />
De verkoopprijs bedraagt slechts € 9,95<br />
Dé specialist in<br />
tekenboeken<br />
Kijk op www.librero.nl voor meer informatie en verkooppunten!
kwartaalblad<br />
voor ruimtelijk<br />
georiënteerde kunst<br />
Anne Imhof<br />
Wiebke Siem<br />
Esther Tielemans<br />
Mart Visser<br />
Rudi van de Wint<br />
kwartaalblad<br />
voor ruimtelijk<br />
georiënteerde kunst<br />
Helaine Blumenfeld<br />
Alexandra Crouwers<br />
Wim Delvoye<br />
Elmar Trenkwalder<br />
Eveline Visser<br />
kwartaalblad<br />
voor ruimtelijk<br />
georiënteerde kunst<br />
kwartaalblad<br />
voor ruimtelijk<br />
georiënteerde kunst<br />
AkzoNobel Art Foundation<br />
magazine<br />
kwartaalblad<br />
voor ruimtelijk<br />
georiënteerde kunst<br />
Neem of geef een abonnement op<br />
Beeldenmagazine<br />
Beeldenmagazine is al 25 jaar het<br />
toonaangevende kwartaalblad<br />
voor sculptuur. Het biedt actuele<br />
informatie over (inter)nationale<br />
beeldhouwkunst in de vorm<br />
van besprekingen, interviews,<br />
achtergrondreportages,<br />
persoonlijke verhalen<br />
en een uitgebreide<br />
tentoonstellingsagenda.<br />
Twee jaargangen (acht nummers voor € 79,<strong>00</strong>)<br />
met drie eerder verschenen nummers en ARTZUID<br />
tentoonstellingscatalogus 2021 gratis.<br />
Of een jaargang (vier nummer voor € 39,50) met het<br />
sculptuurkleurboek gratis.<br />
www.beeldenmagazine.nl<br />
magazine<br />
Zomerspecial beeldentuinen<br />
magazine<br />
magazine<br />
magazine<br />
3#20 2 | j argang 25 | nr. 93 | www.b eldenmagazine.com | € 9,95<br />
Barbara Hepworth<br />
4#20 2 | j argang 25 | nr. 94 | www.b eldenmagazine.nl | € 9,95<br />
1#2023 | j argang 26 | nr. 95 | www.b eldenmagazine.nl | € 9,95<br />
2#2023 | j argang 26 | nr. 96 | www.b eldenmagazine.nl | € 9,95<br />
ARTZUID 2023<br />
Biënnale Venetië<br />
Solotentoonstellingen<br />
Armando<br />
in de kijker<br />
Lily van der Stokker<br />
Camille Henrot<br />
Philip Haas<br />
GROOTSTE<br />
GROOTSTE<br />
COLLECTIE<br />
COLLECTIE<br />
SPECIAAL PAPIER<br />
SPECIAAL PAPIER<br />
VOLG<br />
ONZE<br />
WORK-<br />
SHOPS<br />
RUIM<br />
ASSORTIMENT<br />
• Ruime keuze boekbindmaterialen<br />
• Circa 50 kleuren boekbinderslinnen en<br />
verschillende andere bekledingsstoffen<br />
• Sierpapier uit o.a. Nepal,Thailand,<br />
India en Italië<br />
• Ruime collectie origamipapier<br />
• Uitgebreide collectie Japans papier<br />
voor verschillende toepassingen<br />
Kremer Aquareldoos<br />
Renaissance<br />
Inhoud: 8 aquarelverven met de meest<br />
voorkomende pigmenten uit deze tijd.<br />
Verkrijgbaar<br />
in onze online<br />
shop onder<br />
bestelnummer<br />
#881050.<br />
OLG<br />
NZE<br />
ORK-<br />
HOPS<br />
Openingstijden winkel:<br />
donderdag en vrijdag 11.<strong>00</strong>-16.<strong>00</strong>/zaterdag 13.<strong>00</strong>-16.<strong>00</strong> uur<br />
Kleijweg 22, 2635 BR Den Hoorn | telnr. 06-30682062<br />
myra@papier-royaal.nl | www.papier-royaal.nl<br />
• Ruime keuze boekbindmaterialen<br />
www.kremer-pigmente.com
COLOFON<br />
Redactie<br />
Gastauteurs<br />
Monika Auch<br />
Beeldend kunstenaar,<br />
auteur,<br />
onderzoekt de<br />
‘intelligentie van<br />
de hand’ in de<br />
projecten Stitch_Your_Brain en<br />
Weeflab.<br />
Annelies van Loon<br />
Natuurwetenschappelijk<br />
onderzoeker<br />
schilderijen Rijksmuseum<br />
en<br />
Mauritshuis, specialisatie:<br />
materialen en schildertechnieken<br />
zeventiende-eeuwse Hollandse<br />
Meesters<br />
Edith Rijnja<br />
Kunsthistoricus<br />
en freelance<br />
publicist<br />
(beel dende<br />
kunst, textiel,<br />
ambacht en innovatie). Cureert<br />
en orga ni seert internationale<br />
culturele projecten. Rijnja is<br />
eindredacteur <strong>kM</strong>.<br />
Harald Schole<br />
Beeldend kunstenaar,<br />
initiator,<br />
curator, adviseur<br />
kunst in relatie<br />
tot architectuur<br />
en openbare ruimte. Actief<br />
be trok ken bij diverse (inter)<br />
natio nale kunst en cultuurprojecten.<br />
Schole is hoofdredacteur<br />
<strong>kM</strong>.<br />
Sanneke Stigter<br />
Kunsthistoricus<br />
en restaurator<br />
hedendaagse<br />
kunst, universitair<br />
docent bij<br />
de vakgroep Conservering en<br />
Restauratie van Cultureel<br />
Erfgoed aan de Universiteit van<br />
Amsterdam.<br />
Cornel Bierens Kunstenaar,<br />
schrijver, publiceerde kunstbeschouwingen<br />
in onder meer NRC<br />
en Metropolis M. Over ambachtelijkheid<br />
in de kunst schreef hij De<br />
handgezaagde ziel (uitgave<br />
Mondriaan Fonds).<br />
Raoul N. Frese Directeur VU<br />
Artscience Laboratorium Hybrid<br />
Forms, universitair docent Biofysica<br />
van fotosynthese en energie<br />
aan de Faculteit der Bètawetenschappen<br />
van de Vrije<br />
Universiteit Amsterdam.<br />
Erik Luermans Kunsthistoricus,<br />
adviseur monumentale<br />
kunst, tentoonstellingsmaker;<br />
zet zich in voor bescherming,<br />
renovatie, herplaatsing van<br />
bedreigde kunstwerken in de<br />
buitenruimte.<br />
Niek Hendrix Kunstenaar,<br />
kunstblogger, oprichter Lost<br />
Painters, curator<br />
Liselore Tissen Technisch<br />
kunsthistoricus, buitenpromovendus<br />
Universiteit Leiden en<br />
TU Delft, Face of Science<br />
(KNAW). Onderzoekt de ethische<br />
en praktische implicaties van<br />
3D-printen voor het kunstenveld.<br />
Christiaan Zwanikken Beeldend<br />
kunstenaar en onderzoeker<br />
VU Artscience Laboratorium<br />
Hybrid Forms aan de Faculteit<br />
der Bètawetenschappen van de<br />
Vrije Universiteit Amsterdam.<br />
<strong>kM</strong> is een uitgave van Uitgeverij Virtùmedia BV, Postbus 595, 37<strong>00</strong> AN Zeist.<br />
T 030-6920677. www.virtumedia.nl Uitgever Pepijn Dobbelaer, Virtùmedia BV<br />
Hoofdredactie Harald Schole Eindredactie Edith Rijnja E redactie@kunstenaarsmateriaal.nl<br />
Marketing Sannah van Oevelen, E svanoevelen@virtumedia.nl<br />
Advertenties Paul Revier, E previer@virtumedia.nl, 030-6920677 Abonnementen<br />
Vier nummers per jaar, incl. verzendkosten: Nederland € 36,50, elders: €50,50. Abonnementen<br />
worden tot wederopzegging genoteerd. Opzeggen kan schriftelijk, telefonisch<br />
en per e-mail E klantenservice@virtumedia.nl Nabestellingen/losse nummers<br />
€ 9,95 + verzendkosten, via tijdvoortijdschriften.nl Vormgeving Rimke Bartels, Twin<br />
Media Druk Veldhuis Media. Hoewel aan de uitvoering van deze publicatie de grootste<br />
zorg is besteed, zijn onvolkomenheden niet uitgesloten. Aan de inhoud kunnen geen<br />
rechten worden ontleend. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande toestemming<br />
van de uitgever openbaar worden gemaakt of verveelvoudigd. ISSN 0927-1058<br />
REDACTIONEEL<br />
‘Kunst en wetenschap worden vaak gezien als twee<br />
volledig gescheiden domeinen van menselijk streven,<br />
maar in werkelijkheid zijn ze diep met elkaar<br />
verweven. Zowel kunst als wetenschap zijn creatieve<br />
bezigheden die de wereld om ons heen willen<br />
verkennen en begrijpen, en beide worden gedreven<br />
door de wens om de grenzen van wat bekend en<br />
begrepen is te verleggen. Door middel van kunst<br />
kunnen we complexe wetenschappelijke concepten<br />
overbrengen op een manier die toegankelijk en<br />
boeiend is voor een breder publiek, terwijl wetenschap<br />
kunstenaars nieuwe tools en technologieën<br />
kan bieden om hun creatieve expressie uit te breiden.<br />
Samen vormen kunst en wetenschap een<br />
krachtige synergie die elkaar kan inspireren en informeren<br />
en ons naar nieuwe hoogten van innovatie en<br />
creativiteit kan stuwen.’ Auteur: ChatGPT.<br />
Wat brengt de toekomst?<br />
Vooralsnog schrijven onze auteurs hun artikelen zelf.<br />
De focus ligt in deze <strong>kM</strong> op het Artscience Lab van de<br />
VU, Amsterdam. Gastredacteur Raoul Frese die dit<br />
Lab leidt, schreef een inleidend essay. Beeldend<br />
kunstenaar Christiaan Zwanikken ontwikkelde in<br />
samenwerking hier zijn project. Samen beschrijven<br />
ze hun ontdekkingstocht. Marc Marc werd hierbij<br />
ingeschakeld voor de technische ondersteuning. Erik<br />
Luermans gaat met hem de diepte in. Wat hun robotcamera<br />
in zandkorrels ziet en hoe dat in zijn werk<br />
gaat, vertellen Driessens & Verstappen aan Cornel<br />
Bierens. De kunst van het wetenschappelijk tekenen<br />
heeft Monika Auch beschreven. Van haar hand is ook<br />
het artikel over een jong grafisch collectief. <strong>kM</strong>-redacteuren<br />
en wetenschappers Annelies van Loon en<br />
Sanneke Stigter analyseerden de inhoud van een<br />
pigmentdoosje van een restaurator. Niek Hendrix<br />
heeft met een kunstwetenschappelijke aanpak<br />
verschillende gesso’s onderzocht. Philip Vermeulen<br />
weet technische kennis en wetenschap voor zijn<br />
kunstwerken in te zetten. Liselore Tissen sprak met<br />
hem. Harald Schole bezocht Teylers, het oudste<br />
museum gewijd aan kunst en wetenschap. Verder<br />
zag hij bij Mediamatic het onderwaterkunstwerk van<br />
Marjolijn Boterenbrood in de openbare ruimte. Het<br />
scherp balanceren van Horacy Muszynski op het<br />
koord van kunst en wetenschap overtuigde Edith<br />
Rijnja om aan zijn werk aandacht te besteden.<br />
Ik hoop dat deze <strong>kM</strong> in navolging van ChatGPT u naar<br />
nieuwe hoogten van innovatie en creativiteit kan<br />
stuwen.<br />
HARALD SCHOLE Hoofdredacteur <strong>kM</strong><br />
4
Maarten Nauw<br />
Inhoud<br />
Omslag<br />
photosynthetic human,<br />
Iza Awad.<br />
ARTIKELEN<br />
20<br />
24<br />
06<br />
Artscience<br />
Raoul N. Frese<br />
10<br />
Communiceren met<br />
planten<br />
Christiaan Zwanikken &<br />
Raoul N. Frese<br />
15<br />
Zandkorrelgezichten<br />
Driessens & Verstappen<br />
Cornel Bierens<br />
20<br />
Onderzoek: Gesso<br />
Niek Hendrix<br />
32<br />
Marc Marc en zijn<br />
algoritmes<br />
Erik Luermans<br />
40<br />
Zinderend voor alle<br />
zintuigen<br />
Philip Vermeulen<br />
Liselore Tissen<br />
46<br />
Tegendraadse vormgevers<br />
Monika Auch<br />
50<br />
Surreal Science in Teylers<br />
Harald Schole<br />
32<br />
23<br />
Kunst & Qubits<br />
Harald Schole<br />
24<br />
Dansende dinobotten en<br />
verdwijnende vlinders<br />
Wetenschappelijke tekeningen<br />
Monika Auch<br />
28<br />
Het palet van schilderijenrestaurator<br />
Carol Pottasch<br />
Annelies van Loon,<br />
Sanneke Stigter<br />
RUBRIEKEN<br />
36 Jong<br />
Horacy Muszynski<br />
Fictie, maatschappij en<br />
realiteit<br />
Edith Rijnja<br />
44 Kunst in de<br />
openbare ruimte<br />
Marjolijn Boterenbrood<br />
Onderwatergeheimen<br />
Harald Schole<br />
53 Kunst & Media
Foto’s<br />
1 Toevallige ontmoetingen.<br />
De installatie ER=EPR van<br />
Dmitry Gelfand en Evelina<br />
Domnitch bestaat uit wervelingen<br />
van water geprojecteerd<br />
op het plafond. Simone<br />
Hoang bewerkt fotografisch<br />
papier en belicht dit direct.<br />
Hier bezichtigen Gelfand en<br />
Hoang (beiden rechts) de eerste<br />
afbeelding van ER=EPR<br />
door toepassing van Hoangs<br />
techniek.<br />
2 Het lab als inspiratie. Iza<br />
Awad creëerde vanuit zijn<br />
wetenschappelijk onderzoek<br />
naar kombucha en algen verschillende<br />
evenementen,<br />
waaronder het project photosynthetic<br />
human, een symbiotisch<br />
wezen, dat je hier ziet<br />
verschijnen in een zuurkast in<br />
het lab. Model: Xiangjun Sun.<br />
Evelina Domnitch<br />
1<br />
2<br />
Hybrid forms lab<br />
6
ESSAY ARTSCIENCE #<strong>126</strong><br />
RAOUL N. FRESE Een lab op de VU, speciaal ingericht voor kunstenaars en wetens chappers.<br />
Hoe ontstond het? Waarom artscience? Een essay over de maatschappelijke en artistieke<br />
waarde van kunst-wetenschapssamenwerkingen, zoals met de Europese ruimtevaartorganisatie<br />
ESA en over zwarte gaten, een algenetende robot en artificiële intelligentie.<br />
Wat is<br />
artscience?<br />
TENTOONSTELLING<br />
Creating the Commons, Onderzoek<br />
naar de co- creatie van kunst<br />
en wetenschap, VU ART SCIENCE<br />
Gallery, De Boelelaan 1111,<br />
Amsterdam, di-za 12-18, tot<br />
31 oktober 2023.<br />
Wanneer je op de Vrije Universiteit op de vijfde verdieping<br />
van het Wiskunde en Natuurkunde (WN)-gebouw,<br />
ruimte M553 binnenloopt, zie je op het eerste gezicht<br />
een doorsnee scheikundig laboratorium. De ruimte, zo’n<br />
2<strong>00</strong> vierkante meter, is doorsneden met lange, hoge<br />
tafels, benches geheten, die loodrecht op de lange raamkant<br />
staan. Onder de benches kasten, erboven smalle<br />
tafels. Op dit alles scheikundig glaswerk, erlenmeyers,<br />
bekerglazen, maatcilinders, reageerbuizen, en heel veel<br />
flessen waarop met stift de inhoud is beschreven. Ook<br />
tref je er microscopen, pH-meters en mixers aan, evenals<br />
een jurk gemaakt van plantaardig leer. Verderop<br />
staat een groot aquarium en tussen het glaswerk een<br />
stapel boeken. Op een tafel foto’s van een queer modeshow<br />
en in een hoek, bij het raam, planten gekoppeld<br />
aan een soort analoge synthesizer waaruit een dansbaar<br />
geluid komt….<br />
Je bevindt je in het artscience laboratorium van ondergetekende,<br />
natuurkundige aan de VU, specialisatie<br />
biofysica van fotosynthese. Je kan hier kunstenaars<br />
tegenkomen en wetenschappers, designers en studenten<br />
van kunstacademies, hogescholen of universiteit.<br />
Het is een wat ongewoon lab, en ook een zeer ongewone<br />
studio, speciaal ingericht voor kunst en wetenschap<br />
samenwerkingen. Het liefst laten we die twee tot<br />
iets nieuws versmelten: artscience. Maar hoe doe je dat?<br />
En eigenlijk ook nog, wat is dat artscience dan?<br />
Artscience<br />
Daar is geen eenduidig antwoord op te geven en al<br />
helemaal niet toen het lab net was opgericht. Het ging<br />
zo: op de VU bij natuurkunde werd in 2016 het programma<br />
Demonstrator Lab gestart, dat werd aangekondigd<br />
als: ruimtes en steun voor startups en bedrijvigheid<br />
vanuit de wetenschap, welke ‘waarde voor de<br />
maatschappij’ beogen te creëren.<br />
Ik had net samen met kunstenaar Ivan Henriques, Brazilië<br />
bezocht waar zijn werk werd getoond, waaronder<br />
Symbiotic Machine dat wij samen hadden gemaakt, een<br />
algenetende drijvende robot [1] gebaseerd op mijn<br />
onderzoek aan bio-zonnecellen [2]. In Rio de Janeiro,<br />
waar de expositie plaats vond, was het toen beleid dat bij<br />
elke tentoonstelling ook een programma gemaakt werd<br />
voor kinderen uit opvanghuizen. Deze kinderen zijn vaak<br />
Óf wees Óf gevlucht voor het vele geweld in Brazilië. Ze<br />
kunnen vaak niet lezen of schrijven. Het viel me op dat<br />
deze kinderen makkelijk twee uur aandacht gaven aan<br />
de werken, en het bijzonder vonden dat wij aandacht<br />
7
Change language