Sterven in de middeleeuwen - exhibitions international

41
De Canon Medicinae (Canon van de geneeskunde) van de tiende-eeuwse
Perzische arts Avicenna was tot circa 1700 het meest gebruikte
medische handboek aan de Europese universiteiten. De taak van de
arts wordt er als volgt omschreven: ‘De geneeskunde is de wetenschap
waardoor de ordening van het menselijk lichaam bekend wordt, en
indien noodzakelijk verwijdert en herstelt zij om de gezondheid te handhaven en om, als
die afwezig is, het lichaam te genezen.’ Hieruit blijkt al dat artsen ook in de middeleeuwen
hun uiterste best deden de gezondheid van patiënten te behouden. Toch worden zij
vandaag doorgaans geassocieerd met dood en verderf. Het beeld bestaat dat zij in tijden
van pest en andere epidemieën snel de stad uitvluchtten of maar raak knoeiden tot de
dood erop volgde. Historisch is het weinig interessant op zo’n manier naar het verleden
te kijken. Wie criteria van vandaag toepast op de geneeskunde van die tijd stuit inderdaad
op gebrek, onkunde en mislukking – de middeleeuwse geneeskunde bood weinig
bescherming tegen de meeste factoren die toen ziekte en dood veroorzaakten. Maar
beleefden de middeleeuwers en hun artsen dat ook zelf zo? Middeleeuwers hadden
allerlei strategieën om zich beter te doen voelen en pasten die volop en vaak tot tevredenheid
toe. Hun handelen varieerde van een bezoek aan een chirurgijn of gestudeerde arts
over het kopen van een kruidendrankje op de markt tot het bidden tot God of op pelgrimage
gaan naar het beeld of de stoffelijke resten van een helende heilige. Interessant aan
de middeleeuwse geneeskunde zijn vooral de voor ons nog goed herkenbare vormen van
medische organisatie, kennis en praktijk. Laten we eens kijken hoe middeleeuwse artsen
dood en sterven definieerden en hoe ze met deze condition humaine omgingen.
Middeleeuwse artsen volgden in hun werken ten aanzien van de dood vooral de criteria
die de Griekse filosoof Aristoteles daarvoor had vastgelegd. Hij maakte het hart tot de
indicator van leven en dood en stelde dat het hart als eerste tot leven kwam in een foetus.
Zijn laatste slag zou het teken zijn dat een mensenleven onherroepelijk voorbij was.
De levensgeest, die in de middeleeuwen vaak samenviel met de ziel, huisde dan ook in
het hart: beide droegen zorg voor het leven. Uiteraard beseften artsen dat zij in veel
gevallen weinig konden uitrichten. Het was dan beter om direct tegen de patiënt te zeggen
dat hij of zij aan een ongeneeslijke ziekte leed, waartegen geen enkel kruid was
Catrien Santing
dood en leven in de
laatmiddeleeuwse
geneeskunde
AFB 129
RELIEKSCHRIJN VERSIERD MET DE KRUISIGING
EEN TRONENDE CHRISTUS OMGEVEN DOOR SYMBOLEN
VAN DE EVANGELISTEN EN VERSCHILLENDE HEILIGEN
Atelier uit de provincie Limousin, einde 12de eeuw
Verguld koper, champlevé email
KMKG Brussel
AFB 129
RELIEKSCHRIJN VERSIERD MET DE KRUISIGING
EEN TRONENDE CHRISTUS OMGEVEN DOOR SYMBOLEN
VAN DE EVANGELISTEN EN VERSCHILLENDE HEILIGEN
Atelier uit de provincie Limousin, einde 12de eeuw
Verguld koper, champlevé email
KMKG Brussel