Ein av få - Noregs Mållag

More documents

Recommendations

Info

– Ein romantisk idé – Det ligg ein romantisk idé om at det skal strøyme til med studentar til andre språkutdanningar berre svensk blir frivillig, meiner Åsa Palviainen. Ho har skrive rapporten Frivillig svenska? Utbildningsrelaterade konsekvenser. – Kvifor har spørsmålet om opplæring i svensk blitt eit viktig politisk emne i Finland? – Svensk som obligatorisk fag i fi nske skular har vore omstridt heilt sidan faget kom inn i skulen i 1968, men det har gått i bølgjer. På 1980-talet fekk faget mykje kritikk, så roa ordskiftet seg på 1990-talet, før det igjen blussa opp att på andre halvdel av 2000-talet. Dei politiske partia har i dei to siste tiåra vore samde om at obligatorisk svensk høyrer heime i skulen. Det einaste partiet som ope har vore klårt mot, er Sannfi nnländerna. Dei er ikkje mot at Finland er tospråkleg eller svensk har ein plass i skulen, dei er berre mot at svensk skal vere obligatorisk. Dei siste åra har det blitt enklare å få gitt uttrykk for frustrasjon på internett og i sosiale medium. Sjølv om det moglegvis berre kan dreie seg om anonyme enkeltpersonar, så skrik dei høgt nok til å få gjennomslag. Eit anna poeng er at ein på byrjinga av 90-talet skar drastisk i ned på svensktimar. Resultatet er at dei som går ut av skulen no, er mykje svakare i svensk enn kva ein var før. Ungdomar lurer kva dei skal nytte svensken til. Og næringslivet seier at svensk ikkje er så viktig lenger, no vil dei heller ha arbeidstakarar som er gode i engelsk og gjerne russisk. Dette skal ein ha i mente når ein ser på kva som hende før riksdagsvalet i vår. Indre splid i partia – Kva skjedde? – Reint politisk vedtok Samlingspartiet i 2010 at dei var for at Finland framleis skal vere tospråkleg, men at av svensk skal vere frivillig i skulen. Initiativet kom frå ungdomspartiet og moderpartiet vart teke på senga. Det starta ein politisk kjedereaksjon. Brått var den heilage kua, obligatorisk svensk, ikkje heilag lenger. Og i løpet av sommaren sa både statsministeren og leiaren for Centern, eit parti som tradisjonelt har forsvart ordninga, at svensk kunne bli frivillig. Ho sa at ein burde tolka grunnlova som seier at det er to nasjonalspråk i Finland vidt. I tillegg kom ho med framlegg om at dei elevane som budde nær den russiske grensa burde kunne byte ut svensk med russisk. Dei politiske reaksjonane var sterke. Svenska folkpartiet (SFP) motsette seg framlegget, men også leiinga i Sosialdemokratane gjekk hardt imot. De Gröna var litt meir avventande. Rett før jul gjekk partisekretæren i SFP overraskande ut og støtta framlegget om frivillig svensk. Partiet reagerte sterkt, og sa at utspelet 16 FINLAND Foto: Jyväskylä universitet ikkje var forankra i partiet sin vedtekne politikk. Men usemja stakk nok djupare, og ikkje berre hjå SFP. Nokre månader før valet var det langt frå sikkert kva dei store partia eigentleg meinte om saka. Det einaste partiet som hadde eit klårt standpunkt var Sannfi nnländerna. – Er det ein reel fare for at svensk forsvinn ut av den fi nske skulen? – Neppe på kort sikt, høgst sannsynleg på lang sikt. Sannfi nnländerna gjorde eit brakval og fekk tjue prosent av røystene. Det vart danna ei samlingsregjering med Samlingspartiet, Sosialdemokratane, De Gröna, Svenska folkpartiet og Venstre. Ingen har hatt programfest at svensk skal bli frivillig, og eg trur dei ikkje tek sjansen på ei så stor avgjerd no. Finland er stolt over å vere tospråkleg, det ligg djupt forankra både hjå folk og i lovverket. – Men tidene endrar seg, og nordiske relasjonar er ikkje så politisk viktige som dei var på 1970-talet. I dag meiner ein at det greier seg med engelsk, og at det bør opp til den enkelte å lære seg andre språk. Difor trur eg det vil bli vanskeleg å halde på svensk som obligatorisk fag i skulen. Eg trur ein kjem til å fi nne særløysingar, der ein ikkje lenger krev at alle som arbeider i off entleg forvalting skal kunne både svensk og fi nsk, men at det blir ein del av tilsette som kan svensk. – Eg vågar derimot ikkje å seie noko om grunnlova. I dag seier ho at Finland er tospråkleg. Om svensk blir eit frivillig fag i skulen, kan det hende det går mot ein einspråkleg stat. I dag er det berre Sannfi nnländerna som er talsmenn for eit slikt standpunkt. Kven skal velje å ta svensk? – Dei som er i mot obligatorisk nynorskopplæring i Noreg, seier at nynorsk går ut over bokmålsundervisninga. Dei syner til at norske elevar gjer det dårlege i testar som t.d. PISA-undersøkinga. Men fi nske elevar gjer det godt i slike undersøkingar, så kva argument blir nytta for å argumentere for at svenskopplæringa skal bli frivillig? – Som språkforskar har eg vanskeleg å sjå kvifor undervisning i nynorsk skulle føre til dårlegare resultat i bokmål. Slike argument har eg ikkje høyrd i Finland. Her går argumenta at elvane ikkje orkar eller greier å lære seg meir enn to framandspråk, og då må svensk vike plassen for fransk, tysk, spansk, russisk elles kinesisk som òg blir nemnd. Det er få som ÅSA PALVIAINEN ◆ Åsa Palviainen (tidligare Nordqvist) er dosent og lektor i svensk ved Jyväskylä universitet. ◆ Ho er fødd og oppvaksen i Sverige, der ho tok doktorgraden i lingvistikk ved Universitetet i Göteborg i 2001. Sidan 2003 har ho budd i Jyväskylä der ho underviser i svensk for � nskspråklege ved universitetet i tillegg til å drive forsking. vel språkfag, og svensk som får skulda. Bak ligg ein romantisk idé om at det skal strøyme til med studentar til desse andre språka berre svensk blir frivillig. Haken er sjølvsagt at det ikkje er noko universitetsapparat som utdannar lærarar til å undervisa i desse språka. Det er heller ikkje slik at om språkfag er frivillig, så vil fl eire velje det av eigen vilje. Erfaringar frå t.d. England og Sverige syner tvert i mot at resultatet blir at ein sit att med færre språkstudentar. – Men det vanlegaste argumentet for at svensk burde bli frivillig, er at det vil gje eleven større motivasjon for å lære seg svensk. Dei svakaste elvane kunne velje det vekk, medan dei fagleg sterkare elevane kunne velje faget og vere motiverte for det. Det ein ikkje veit er kven og kor mange som i så fall faktisk kjem til å velje faget. Dette skremmer mange i den fi nsksvenske minoriteten. Det er ei reel redsle for at det blir for få som tek faget, og Finland blir eittspråkleg. Forsking syner også at det er ein fare for at dei som kan kome til å velje svensk i framtida er høgt utdanna jenter frå hovudstadsområdet. Og desse jentene kjem ikkje til å bli svenskkunnige sjukepleiarar i eldresenter rundt om i landet. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no � nsk tospråkleg med � nsk som majoritetsspråk, svensk som minoritetsspråk tospråkleg med svensk som majoritetsspråk, � nsk som minoritetsspråk svensk tospråkleg med � nsk som majoritetsspråk, samisk som minoritetsspråk Illustrasjon: Wikimedia Commons NORSK TIDEND NR. 4 – 2011
NORSK TIDEND NR. 4 – 2011 EUROPARÅDET UROPARÅDET konstaterte i april at språklovgjevinga i Finland ikkje fungerer i praksis. Alvorlege manglar i undervisninga og dei svake språkkunnskapane til offentlege tenestemenn trugar stillinga til det svenske språket. I ein ny serie utgreier Magma kva slags kompetanse den obligatoriske undervisninga gjev i dag, og analyserer følgjene av å eventuelt gjere svensk valfritt i fi nske skular. Obligatorisk svensk i skulen gav opphav til fl est kritiske kommentarar i den hissige fi nske mediedebatten i � � � or, konstaterte dosent Pasi Saukkonen i utgreiinga «Varför irriterar fi nlandssvenskarna?» (Magma-studie 1/2011). Eigentleg har ikkje frontane endra seg stort gjennom åra – undervisningsråd Erik Geber skildra i analysen «Den obligatoriska svenskan i Finland» (Magma-PM 1/2010) korleis svensken si stilling har vore oppe til debatt fl eire gonger sidan 1960-talet, noko som har ført til mange kritiske røystingar i Riksdagen. Dei politiske blokkene har variert opp gjennom åra, men mange av argumenta gjentek seg. I tiåra som har gått har altså partane i språkordskiftet utveksla liknande argument, men dei står like langt frå kvarandre som tidlegare. Det er god grunn til å trengje djupare inn i problematikken rundt svensk i skulen, særleg av di den tilspissa samfunnsdebatten verkar springe ut av forenkla argument som skildrar ein forenkla valsituasjon. Det fi nst somme som vil halde på den obligatoriske ordninga for einkvar pris, og det fi nst somme som vil avskaff e henne. Valet i ordskiftet verkar stå mellom ja og nei – halde på eller avskaff e. Dette er eit kraftig forenkla utgangspunkt som er risikofylt for alle partar. Ingen kvalitetskontroll Spørsmålet om svensk bør vere obligatorisk i i skulen er komplisert, komplisert, ikkje minst fordi det ikkje fi nst nonokon regulert samanheng samanheng mellom den obligatoriske undervisninga og grunnlova, som garanterer retretten til å leve og og arbeide på på svensk. – Som språkforskar har eg vanskeleg for å sjå kvifor undervisning i nynorsk skulle føre til dårlegare resultat i bokmål. Åsa Palviainen Ein analyse av følgjene ved valfri svensk Grunnlova seier ingenting om kva form språkundervisninga skal ha. Ho legg heller ingen føringar for korleis dei språklege rettane skal vernast i ein situasjon der dei faktiske språkkunnskapane i samfunnet blir svekte. Lova slår fast når eit individ har krav på tenester på morsmålet sitt, men defi nerer ikkje kvaliteten på tenestene. Sluttresultatet blir difor at svenskspråklege får annanrangs tenester. Den fi nske tospråklegheita har mange dimensjonar. Somme av dei rører ved retten individa har til tenester, medan andre har å gjere med individuell identitet og historia til nasjonen. Men uansett kva dimensjon du vel å diskutere, står éi kjensgjerning fast: Finland er berre tospråkleg dersom tilstrekkeleg mange meistrar både fi nsk og svensk godt nok. Dette stiller i sin tur krav til undervisninga. Spørsmålet om obligatorisk svensk har vore særleg aktuelt no i byrjinga av 2011. Tidlegare statsminister Mari Kiviniemi (Centern) var budd på å stille svensk og russisk opp mot kvarandre i somme kommunar i austlege delar av Finland. Før riksdagsvalet i april samla Sannfi nnländerna støtte for kandidatar som ønskte å avskaff e obligatorisk svenskundervisning. Finskhetsförbundets leiar, Sampo Terho, forfatta eit program som kravde at «tvangssvenskan» skulle avskaff ast, i «språkfrihetens namn». Dette hende om lag samstundes som Europarådet åtvara om at dei svekte språkkunnskapane hjå offentlege tenestemenn, i politiet og i helsevesenet utgjorde eit alvorleg trugsmål mot stillinga til svensken.* Den negative utviklinga blir spegla i dei praktiske kunnskapane så vel som i haldningane. Ei undersøking av haldningane mellom dei nyvalde riksdagsrepresentantane viser at den nye Riksdagen er meir kritisk til obligatorisk svensk i skulen enn den gamle. Ettersom så mange partar i samfunnsordskiftet framstiller avgjerda som eit enkelt val mellom «ja» og «nei» til obligatorisk svenskundervisning, fi nst det god grunn til å ta ein nærare kikk på konsekvensane av å eventuelt avskaff e ordninga – sett frå både fi nsk og svensk side. Ny utgreiing Tankesmia Magma bestemde seg allereie i � or for å starte eit prosjekt for å kartleggje følgjene av å avskaff e obligatorisk svenskundervisning i den fi nske skulen. Vi ville kartleggje kva slags kompetanse dagens undervisning gjev, og framfor alt studere verknadene på samfunnet av å gjere svensk valfritt. Ettersom Magma ønskjer relativt kortfatta utgreiingar, måtte det gjerast visse avgrensingar, og etter ei grundig avveging valde utgreiarane å setje søkjelyset på «utdanningsrelaterte følgjer». Då dette er den første analysen av sitt slag, kan ein sjå på dette prosjektet som ei innleiing. Det gjenstår mykje analyse før biletet er fullstendig. Den hissige debatten dei seinaste åra har vist at spørsmålet er sensitivt, og difor var det ikkje heilt lett å fi nne ein upartisk utgreiar. Vi valde til slutt å gje oppdraget til dosent Åsa Palviainen, som er fødd og oppvaksen i Sverige, arbeider i Finland (ved universitetet i Jyväskylä) og gift med ein fi nskspråkleg fi nne. Palviainen hadde med det føresetnader for å sjå på problematikken frå ulike perspektiv. Ho syner dei mangslungne verknadene av å avskaff e obligatorisk svenskundervisning: Avgjerda ville ha verka inn på Finland som tospråkleg nasjon, retningslinjer for tilsetjing, verksemda til universiteta, språkkrav i off entleg sektor og tilgjenge på kompetent personale på ulike område. På individnivå ville avgjerda ha påverka jobbmoglegheitene til skuleelevar. Konklusjonar Mellom konklusjonane i Magmastudie 3/2011 kan følgjande nemnast: ◆ Valfritt svensk i grunnskulen vil føre til at færre elevar studerer svensk i framtida ◆ Svenskkunnskapane blir svekte, særleg mellom gutar ◆ Kommunane vil få større makt enn tidlegare over språkvala til elevane. Kommunane sine avgjerder når det kjem til språktilbodet i skulane vil spele ei avgjerande rolle for utdanning og arbeidsliv for elevane. Dersom den obligatoriske svenskundervisninga blir avskaff a, bør kommunane påleggjast å tilby svenskundervisning uavhengig av talet på interesserte ◆ Om svensk blir valfritt i grunnskulen, vil dette påverke undervisninga på høgare nivå. Det vil bli ei stor utfordring for universitetsvesenet å handsame elevar med så godt som ikkje-eksisterande svenskkunnskapar ◆ Interessa for svensk vil særleg minske på yrkesskulane, noko som mellom anna vil auke mangelen på sjukepleiarar og politifolk som kan svensk ◆ På somme fagområde står svenskkunnskapar i fare for å bli mangelvare ◆ Det fi nst ein risiko for at det dannar seg ein tospråkleg elite som vil ha urimelege føremoner når det kjem til å sikre seg viktige roller i nordisk økonomi, handel og politikk ◆ Nordisk samarbeid vil på sikt bli vanskelegare ◆ Spørsmålet om tilsetjingskrav i staten krev særskild merksemd. Om den obligatoriske ordninga blir avskaff a, vil mange fi nskspråklege med høgskuleutdanning ikkje kunne vise til tilstrekkelege kunnskapar i svensk for tenester der svensk er naudsynt. Dei vil kunne oppleve å bli diskriminerte i tilsetjingssitua- sjonar. Utgreiinga til Magma konstaterer at å valfri svensk i skulen kan kome til å truge det grunnlova skal verne, nemleg at dei kulturelle og politiske behova til den fi nskspråklege og svenskspråklege befolkninga blir varetekne på likt grunnlag. Men utgreiinga stadfester òg noko som allereie er slege fast: Den obligatoriske undervisninga slik ho er i dag fører til svake kunnskapar i svensk hos mange elevar. Status quo er ikkje eit godt alternativ. Reformer må til for å gjere undervisninga betre likt og meir eff ektiv. Dette føreset både tilrettelagd undervisning og eit meir engasjerande innhald. Magma-studie 3/2011 syner at ein må ta omsyn til mange faktorar og granske dei nøyare før det kan takast ei avgjerd som grunnleggjande endrar stillinga til svensk i skulen. Tankesmia Magma konkluderer dermed med at det beste, inntil eit betre alternativ er tilgjengeleg, er å halde på den noverande ordninga og utvikle henne i ei meir inspirerande retning. BJÖRN SUNDELL, utgreiingsansvarleg i Magma (*) Europarådets dokument: Advisory Committee on the Framework Convention for the Protection of National Minorities. � ird Opinion on Finland. Strasbourg, 13.4.2011. MAGMA ◆ Den � nske tankesmia Magma arbeider for å analysere svensken si stilling i dagens Finland og påverke opinionen. Arbeidet deira tek utgangspunkt i at den � nske tospråklegheita ikkje er negativ, men tvert imot ein mangfaldig styrke i ei globalisert verd. Tankesmia er partipolitisk uavhengig, og tek mål av seg til å «bana väg för nytänkande kring svenskans framtid i Finland». ◆ Tankesmia utarbeider analysar og rapportar om alt frå dei tenkte følgjene av å gjere svensk valfritt i � nsk skule, demogra� ske endringar og korleis dei kjem til å verke inn på Finland som tospråkleg nasjon, til kyrkjepolitikk. ◆ Bak Magma står ei rekkje organisasjonar og menneske innanfor � nlandssvensk kultur- og næringsliv, akademia og politikk. Leiar er p.t. idehistorikar Nils Erik Forsgård. 17
Page 1 and 2: Foto: Kjartan Helleve Framhald av F
Page 3 and 4: For fyrste gong på lenge skal Saml
Page 5 and 6: - gode tilbakemeldingar Skogstad Sp
Page 7 and 8: nynorsk versjon av Digipost så sna
Page 9 and 10: RøysTing: Det var jamt tilsig av s
Page 11 and 12: Barn med forsinka språkutvikling k
Page 13 and 14: MEd SaL SoM yRKE: (Bilete nr. 2 øv
Page 15: jekk meir på om det var rett å ti
Page 19 and 20: DryG kAmp: Kampen for nynorsk lære
Page 21 and 22: Kvinnesterkt frå Samlaget Kvinnene
Page 23 and 24: Samlar Wikipedia i ein portal Kunns
Page 25 and 26: Gåvene som aukar gleda ved Medlems
Page 27 and 28: sagt sidan sist Noen av oss har lev

Ein av få - Noregs Mållag

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?