Kjelda nr. 1 2001 - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

More documents

Recommendations

Info

10 Kjelda Sogn og Fjordane-småtreff med Arne Garborg I eit Arne Garborg-år passar det å ta opp eit par-tre småtreff eg har hatt med diktaren i skriftstykke eg har hatt i hende her på Fylkesarkivet. Dei har alle tilknyting til Sogn og Fjordane, og for ein del kjem dei som “klypp” frå der eg fann dei. Det eine treffet knyter seg til ei forfattarinne i Bergen med røter i Sogn. Det andre har å gjera med ein målgranskar frå Stryn, det tredje gjeld ein systrending på Karl Johan i 1880-åra, det fjerde treffet “inneheld” eit originalt Garborgbrev, det femte fører til Gloppen. Av Hermund Kleppa Bolette Pavels Larsen i Bergen I målreisingssoga i Sogn og Fjordane av Anders Lothe, som kom ut i 1955, er ein bolk om “rudningsmenn”. Overskrifta passar bra på den måten at ingen kvinner har fått plass dette galleriet over målreisingsmenn i fylket. Men bergensforfattarinna Bolette Pavels Larsen, fødd i Sogndal, kunne godt vore med. Ho arbeidde ihuga for landsmålet, og ho skreiv bøker på ekte sognamål før fleire av rudningsmennene i målreisingssoga var ferdige i folkeskulen. Bolette Pavels Larsen hadde brevbyte med fleire nynorskforfattar, også Arne Garborg. Då enkjemannen P.O. Larsen laga program til avdukinga av minnestøtta over kona si i Fjærland i 1907, skreiv han til Arne Garborg i håp om å få han med på ein eller annan måte saman med Elias Blix og Jens Tvedt som begge laga Årgang 10, nr 1 - 2001 songar for høvet. Diverre ser det ut til at Larsen mislukkast. I eit brev datert 30.6.1907, skriv han: Fra Arne Garborg har jeg intet hørt ... Jeg får nu vente endnu nogle Dage ... Note: Universitetsbiblioteket i Bergen har ei samling med 37 kort og brev frå Arne Garborg til Bolette Pavels Larsen. Rasmus Flo i hovudstaden Målgranskaren Rasmus Flo frå Stryn, 1851-1905, var god busse med Arne Garborg. Halvdan Koht fortel noko om dette i minneorda sine om Rasmus Flo i desemberheftet av Syn og Segn 1905. Eg hugsar godt fyrste gongen eg saag Flo. Det var um sumaren 1894; eg hadde teke paa meg aa styra “Den 17de Mai” nokre vikor medan Steinsvik fòr ute og sanka tingarar. Ein dag eg kom upp i den tronge myrke bladstova som “Den 17de Mai” den gongen heldt til i, sat det ein liten skjeggut kar burtmed glaset og greidde med noko prenteretting paa eit stykke eg hadde skrive. Eg var ikkje so røynd i landsmaalsskriving endaa, og denne karen han retta djervet baade mangt og mykje i maale mitt. Eg sa imot sumt; men han berre smaalog, og let det vera soleis som han hadde stelt det til. Og eg laut nok bøygja meg: for ein annan kar der i bladstova tok fram-i: “Dette er den einaste mannen som fær lov aa retta i maalet hans Garborg”. Det var Rasmus Flo. Olaf Huseby i hovudstaden Systrendingen Olaf Huseby, fødd 1856 i Leikanger, død 1942 i Michigan, USA, er ikkje den lettaste mannen å fàrgå, særleg ikkje i Amerika. Frå heimbygda gjekk vegen til Sogndals folkehøgskule og vidare til lærarskulen på Stord. Etter to år som lærar på Brevik Borgerskole fòr han til Kristiania og fekk seg arbeid hjå ein bokhandlar. Saman med trønderen Olaf Norli starta han i 1883 Norges første “Venstrebokhandel” midt på Karl Johan. Seinare kom han i kompaniskap med trelastgrosserar Johan Sørensen. Huseby fortel om det fyrste møtet i festskriftet Til 100-året for Arne Garborgs fødsel ga Postverket ut 3 minnefrimerke. I Garborg-året 2001 kjem det ikkje minnefrimerke.
Årgang 10, nr 1 - 2001 Kjelda 11 til Olaf Norli 1933. Noko av det fyrste dei snakka om var Arne Garborg og “Bondestudentar”. So hende noko reint uventa. Ein dag i 1884, då Hans Ross og eg åt middag i Hotel Royal, vart me sitjande attmed trelastgrosseraren Johan Sørensen. Me kom i prat og tala um “Bondestudentar” av Arne Garborg. Me fortalde kva Garborg vilde med den boki, um bondeguten Daniel Braut og so burtetter, men at boki var utseld, og at bokhandlar Nygaard i Bergen ikkje vilde våga eit ny upplag. Sørensen, som var ein eldbrand, slo i bordet og sa, at eg skulde på flygande flekken ganga til Garborg og kjøpa retten til trykkjing. Han låna meg pengane. Eg greidde dette med Garborg same dagen. Ungdomslag i Lærdal Ungdomslaget på Lærdalsøyri, skipa 1884, er eit av dei eldste i fylket. I 1945 skreiv stortingsmann Per Hjermann eit lite stykke om laget i eit hefte Sogn Ungdomslag gav ut i høve 50-årsjubileet sitt. Han fortel m.a. om lagsmøtet i 1899 og møte med sjølvaste Bjørnstjerne Bjørnson på talarstolen. I lagsarkivet er det teke vare på nokre brev dei fekk etterpå, m.a. eit frå Arne Garborg. Lærar Olaus Dahle, hotelleigar på Øyri, seinare i Fjærland, var formann i mange år. I hans tid gjorde ungdomslaget opptaket til å få landsmålet innført i skulane i bygdi. I 1899 kom Bjørnstjerne Bjørnson til Lærdal på si vidspurde talarferd mot landsmålet. Ungdomslaget møtte opp i samla fylking, og Dahle takka Bjørnson for alt det gode han hadde vunne for land og folk. Men no, når han for landet rundt for å rakka ned på vårt norske mål, - no måtte ungdomen venda han ryggen. Dahle oppmoda om å syngja “Gud signe Noregs land” og til slutt “Målet hennar mor”. Og ungdomen stenmde i so taket vilde letta seg. Då tok stor-sinnet vår kjære diktarhovding. Han kasta frakken på ny, og vilde gå til åtak; men alting drukna i eit lenge leve for det norske målet! Og kyrkjesongar Olaus Dahle fekk biletet sitt på fyrste sida i “Den 17. Mai”. Det var mykje vellæte over den trauste og uredde ungdomsføraren og laget hans. P.S. Hjermann, (Sogn Ungdomslag 50 år. 1946.) Garborg sitt brev er datert Hvalstad St. 24.12.99: Til Ungdomslage paa Lærdalsøyri. Takk for venleg helsing. Eg har altid visst, at naar Sogningarne kom, so kom dei godt; og De hev alt vist oss, at dei kann staa for ein Støyt, Gutarne der burte. Mange vil læra av det aa staa rolegt og stødt. Og so med jamt Arbeid og godt Taalmod kjem nok vaar Dag! Med vyrdsam Helsing Arne Garborg Garborg i Gloppen “Ja, kjem Søndag. Garborg” var orda på telegram, datert 27.6.1910, til Ola Sande, leiar i Firda ungdomslag. “Ei storhending for ungdommen i Nordfjord”, skreiv dei i 25-årskriftet til laget i 1921: “Stemna i 1910 på Vereide vart ei storhending for ungdomen i Nordfjord. Dei hadde det året fått Arne Garborg som talar. “Han tala sundag ettermiddag um “Vår nasjonale strid”. Då han synte seg på talarstolen, vart han motteken av den store stemnelyden med sterk fagning. Foredraget var godt og framifrå velforma. Då han var ferdig, var det ei fagning som få av stemnelyden hadde høyrt maken til. Formannen bar fram ei takk frå Firda ungdomslag og frå stemnelyden, fordi Garborg gjorde Nordfjord den æra å koma til Firdastemna, og for alt hans rike arbeid for land og folk. Til slutt helsa stemnelyden honom som norskdomshøvdingen vår med dundrande hurrarop.” Note: “Den 17de Mai” var venstreblad og hovudorgan for norsk målreising og nasjonal sjølvhevding. Det kom ut i Oslo i perioden 1894-1935. Bladet var grunnlagt av den radikale idealisten Rasmus Steinsvik. Dei fyrste åra styrde han bladet i lag med Arne Garborg. Brevet Arne Garborg skreiv til Lærdals Ungdomslag i 1899. Arkivreferanse: SFF-87001, omslag 114, legg 3.
Page 1 and 2: Kjelda Fylkesarkivet i Sogn og Fjor
Page 3 and 4: Årgang 10, nr 1 - 2001 Kjelda 3 Mi
Page 5 and 6: Årgang 10, nr 1 - 2001 Kjelda 5 Fa
Page 7 and 8: Årgang 10, nr 1 - 2001 Kjelda 7
Page 9: Årgang 10, nr 1 - 2001 Kjelda 9 My
Page 13 and 14: Årgang 10, nr 1 - 2001 Kjelda 13 m
Page 15 and 16: Årgang 10, nr 1 - 2001 Kjelda 15 N
Page 17 and 18: Årgang 10, nr 1 - 2001 MUSIKK Kjel
Page 19 and 20: Årgang 10, nr 1 - 2001 Kjelda 19 J
Page 21 and 22: Årgang 10, nr 1 - 2001 Kjelda 21 F
Page 23 and 24: Årgang 10, nr 1 - 2001 Kjelda 23 M

Kjelda nr. 1 2001 - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?